Partizanen van de Biesbosch": unieke verzetsgroep
HOE DE VIE
f'¥ :'i
SiI 11»
Spelende mens moet
de stad weer in
D
,L.fi'h*
mi -
In de barre winter van
1944/1945, toen het geallieerde
offensief bij de grote rivieren' in
Nederland was vastgelopen, wes
telijk Nederland verhongerde en
het Zuiden aarzelend begon met
het aan de echte wederopbouw
voorafgaande lapwerk; in die on
vergetelijke winter schreef het
verzet een van de merkwaardig
ste hoofdstukken van zijn ge
schiedenis.
Gebruik makend van de woes
tenij van de Biesbosch, kruisten
verzetsstrijders de Duitse linies
om medicamenten, voedsel, wa
pens en bonkaarten naar bezet
Nederland te smokkelen en in
lichtingenrapporten van de Ille-
galiteit, bestemd voor de gealli.
eerden mee terug te brengen.
Over deze bijna ongelooflijke
tochten gaat onderstaande re
portage.
.Sir,
x 1
ili
llilllll
Jl»;
- *-*ïm
|p§|
Mijnen
Hulpeloos
Verkleumd
Iedere nacht
;vv 'v s V
- SB|j» tgrntito
i
Crossers
redden
levens van
duizenden
V*; v
i$3
M x W7/. 19/.
WERKENDAM - De wijzers van de elektrische wandklok
in het privé-kantoortje van het garagebedrijf De Keizer in
Werkendam staan op kwart over vijf. Ad de Keizer (53)
vergeet de bedrijvigheid om hem heen. Steekt een sigaret op
en begint een nieuw verhaal. Hij kan heel wat vertellen over
de tochten (crossings) die hij maakte door de Biesbosch in de
oorlogswinter 1944-'45. Nachtelijke sluiptochten van bezet
naar bevrijd gebied en terug.
opdrachten uit. De vaste cros
sers hebben belangrijk meer
tochten gemaakt.
zich schuil moesten houden voor
de vijand - naar Drimmelen en
Lage Zwaluwe. De crossers
keerden terug naar Werkendam
en Sliedrecht met medicijnen,
zendapparaten, wapens, muni- s VcrRcCrCl
tie, voedsel, bonkaarten en an
dere dingen, tot fietsbanden
voor koeriersters toe. Meer dan
De Keizer: „Het is gebeurd
dat we zesendertig uur onder
weg waren, dat we urenlang in
bet riet lagen en de Duitsers in
stormboten met de zoeklichten
aan om ons heen cirkelden.
Soms kwam het tot hevige vuur
gevechten".
„Aanvankelijk gebruikten we
voor de crossings roeikano's.
Later voeren we met elektrische
kano's en de laatste maanden
van de oorlog met in Amerika
vervaardigde motorkano's. De
elektrische bootjes waren ge
ruisloos, maar het probleem was
dat we twee accu's moesten
meenemen en die wogen nogal
zwaar. We konden met de kano's
overal doorheen, ook al stond er
maar tweeëntwintig centimeter
water".
De Werkendammer zal de
laatste crossing, juist op de dag
van de bevrijding (5 mei 1945)
nooit vergeten. „We waren met
ons zessen Duitsers doorkruis
ten de Biesbosch Opeens ston
den we in lang gras Stop jon
gens, zei ik, we zitten in een mij
nenveld. Ik was hier al eens ge
weest als gids van een comman
dogroep. Toen liep er door het
'veld een met witte linten afgezet
pad. De Duitsers hadden de tin
ten weggehaald We durfden
geen stap meer te doen Maar we
moesten verder Ik zei kom me
maar na en loop precies in mijn
voetstappen Sjefke, de medis
che student - gevlucht uit de ge
vangenis in Scheveningen -
volgde als laatste Voetje voor
voetje gingen we voorwaarts
We waren gevorderd tot bij het
huis van de kooiker Toen viel er
een verschrikkelijke klap
Sjefke trapte op een mijn. hij
was zijn evenwicht kwijt ge
raakt. Ineengekrompen lag hij
op de grond Sjefke bloedde
ontzettend We deden onze
stropdassen af en verbonden
zijn arm en been Hij gaf zeli
aanwijzingen"
„Het angstzweet stond op
onze gezichten We zouden hulp
taan halen Tonny Visser bleef
ij de zwaargewonde Maar we
durfden geen stap te verzetten
Met een zakmes tastten we de
bodem af naar mijnen centime
ter voor centimeter Een eind
verder was de rietgors Als we
daar maar waren De laatste an
derhalve meter gevaarlijk ter
rein overbrugden we door eer
sprong in het net"
„Drie kwartier zwoegden we
door de netmassa, maar we
raakten de weg kwijt en kwa
men op hetzelfde punt uit. Ach
ter ons hoorden we Sjefke kreu
nen. Eén van ons zag de hoog
spanningsmasten en toen wisten
we weer ongeveer welke kant we
uit moesten. We worstelden
door de modder, zwommen, ge
leden uit. Kwamen bij de Amer.
liepen langs de waterkant, rich
ting Drimmelen. Zwemmend
gingen we om de kribben heen
uit angst voor de mijnen die daar
lagen".
„Ik raakte door de kou bewus
teloos, zonk weg, maar Frans
Hoffmans trok me naar boven.
Ze legden me op een krib Ik kon
niet meer verder Laten jullie me
maar hier, zei ik. Hulpeloos
stonden de jongens om me heen.
Het was intussen stikdonker
geworden Mannen zie de over
kant te bereiken, moedigde ik
hen aan, denk aan Sjefke..."
„Maar hoe moesten ze in
Drimmelen komen? Na lang
zoeken en tobben vonden ze een
oude netaak De boot zat vol ko
gelgaten Met stukjes hout en
modder werden de gaten dicht
gemaakt De crossers kwamen
totaal uitgeput in Drimmelen en
het duurde uren voor ze terug
waren Sjefke was nog helder,
maar Tonny lag buiten bewust
zijn naast hem Hij was door de
kou bevangen Ook ik was hele
maal verstijfd en kon niet meer
praten Het water stond tot aan
mijn nek Het scheelde maar
weinig of ik zou verdronken
zijn" „Veel later kwamen we in
het cafeetje van Vos in Drimme
len weer wat op verhaal Met
Sjefke (twintig jaar) ging het
niei goed Een arm en een been
moesten worden geamputeerd.
Twee dagen later stief hij Sjef
ke ik heb nooit geweten hoe
hij eigenlijk heette..."
De crossers drongen van no
vember 1944 tot 5 mei 1945 ruim
itO maal door de Duitse linies
Zij moesten met hun kano's en
roeiboten zo geruisloos mogelijk
door de kreken en geulen zien te
komen en langs Duitse mitrail
leurjxisten Ging alles naar wens
dan duurde een tocht naar de
overkant een uur of vier Ver
kleumd. nat en uitgeput kwa
men de crossers dikwijls op de
plaats van bestemming aan Zij
brachten spionagerapporten en
fotonegatieven - en soms ook pi
loten van neergeschoten vlieg
tuigen, joden en anderen die
eens ook hadden zij geheime
agenten bij zich. De Duitsers
konden de crossings niet ver
hinderen, hoe waakzaam ze ook
waren. Het huis van Kees Visser
(68) langs de Vissersdijk in Wer
kendam was het beginpunt van
de crossline naar Drimmelen en
het huis van Bertus van Gooi in
Sliedrecht het beginpunt van de
crossline naar Lage Zwaluwe.
Kees zegt: „Wij wisten vrij
nauwkeurig waar de Duitse pos
ten zich bevonden Bovendien
zag je in het donker op het water
altijd wel wat. De eerste tijd
wachtte ons in Drimmelen nie
mand op, we hadden geen droge
kleren en we moesten midden in
de nacht een slaapplaats zien te
vinden. Dat was een beroerde si
tuatie. Maar toen Van Wijlen uit
Sprang-Capellede leiding kreeg
van de verzetsgroep André ver
anderde dat snel".
De crossers wisten wat ze ris
keerden Elke tocht was een ge
vaarlijke onderneming, hel kon
de laatste zijn De mannen gin
gen er bijna iedere nacht op uit:
al regende en stormde het, al
hing er een zware mist, al woei
er een sneeuwstorm. Alleen bij
heldere maan bleven de crossers
thuis. Het is voorgekomen dat
sommigen van hen als het
sneeuwde zich omhulden met
een wit laken Ze vielen dan met
gauw op Er moest bijzonder be
hoedzaam worden gevaren De
crossers gebruikten de stengun
(automatisch vuurwapen) alleen
in uiterste noodzaak Dreigde er
gevaar dan gingen eerst de pak
jes met geheime rapporten over
boord. De pakjes - verzwaard
met een steen of een stuk ijzer -
zonken snel De rapporten wa
ren van de groep Albrecht, een
uitstekend georganiseerde en
wijdvertakte spionagebewegmg
die circa achthonderd leden tel
de. In de winter van 194445
volgden mensen van deze groep
steeds de bewegingen van de
Duitsers en gaven berichten in
codeschrift aan de koeriers van
de Biesbosch, die er dan voor
zorgden dat ze zo snel mogelijk
bij het B I (Bureau Inlichtingen)
in Eindhoven kwamen
Ad de Keizer volbracht tien
keer de achttien kilometer lange
sluipvaart door de Biesbosch
Hij is voor zijn verzetswerk on
derscheiden met het bronzen
kruis voor moed en beleid, ver
bonden aan de Mililaire Willem
sorde Kees Visser kreeg de
bronzen leeuw, hij heeft twaalf
crossings op zijn naam staan
Beiden noemen zich slechts ge
legenheidscrossers. Zij voerden
De Keizer: „Aike van Driel uit
Werkendam ging drieënvijftig
keer door de vijandelijke linies.
Hij kende geen angst. In maart
'45 zou ik van Lage Zwaluwe uit
met hem meegaan naar Slied
recht Ik had op een vorige tocht
kou gevat. Maar ik wilde beslist
mee en ik zat al naast Van Dnel
in de boot toen mijn chef zei Ad,
je hoest te veel, je gaat niet mee.
Hoe ik ook aandrong, ik kreeg
geen toestemming. Het bleek
mijn geluk te zijn, want deze trip
liep verkeerd af. De Duitsers
namen ter hoogte van de Kop
van het Land het bootje onder
vuur. Aike en zijn drie tochtge
noten konden niet meer ont
snappen. Hij was in militair uni
form en is later - na eerst vrese
lijk gemarteld te zijn - terecht
gesteld. Dat gebeurde op 30
april 1945". Ook Kees van der
Sande uit Sleeuwijk - die al eer
der door de Duitsers was gegre
pen - is die dag gefusilleerd. Po
gingen van de verzetsbeweging
ae beide mannen met een losgeld
vrij te krijgen mislukten. Net
vijf dagen voor de bevrijding-
Postuum zijn zij voor hun daden
van moed, beleid en trouw ge
ëerd met de Militaire Willem
sorde eerste klas. Ook Piet van
den Hoek (53) uit Werkendam,
die met zijn kano zevenendertig
crossings maakte, en Jan de
Landgraaf uit Sliedrecht (dertig
tochten), ontvingen deze hos
onderscheiding. Piet en Aike
gingen samen het meest op pad.
Geen tocht was hun te bar.
Piet: „Wij waren altijd erg ge
spannen vlak voor een crossing.
Onderweg niet meer. Op 13 fe
bruari '45 viel ik met Tijs Peelen
uit Giessendam in de polder
Jannezand bij een boerderij in
handen van de Duitsers. Ze
brachten ons naar een werk
kamp in Amersfoort. We zagen
kans te ontsnappen en kwamen
lopend naar huis Acht dagen la
ter crosste ik weer naar Drim
melen...Daar kreeg ik een gra
naatscherf in mijn arm zodat ik
niet direct terug kon. We voel
den een drang tot dit werk. We
moesten het doen".
De crossers zijn wel de parti
zanen, de watergeuzen van de
Biesbosch genoemd. Zij hebben
het leven van duizenden suiker
patiënten gered. Dank zij hun
moed en doorzettingsvermogen
konden zestien miljoen eenhe
den insuline worden aange
voerd, zeven miljoen eenheden
difterieserum, tachtig kilo
narcose-ether, twaalf liter ty-
fusvaccin en verschillende an
dere medicamenten De ge
neesmiddelen distribueerde
men van Werkendam en Slied
recht uit over alle ziekenhuizen
in het bezette deel van Neder
land.
De vriendschapsbanden zijn
gebleven tussen de ex-
Biesboschvaarders Eens in de
vijf jaar komen zij bij elkaar Op
6 mei is er voor hen een gezellige
bijeenkomst in Wassenaar in de
woning van oud-minister De
Koster. Ook Prins Bernhard-
reeds van het eerste uur af be.
vriend met de crossers - zal op
deze reünie zijn.
„Uit de oorlogsjaren is ons de
grote eensgezindheid en de
voorbeeldige kameraadschap
van de groep het meest bijgeble
ven", verzekeren Ad de Keizer,
Kees Visser en Piet van den
Hoek „En natuurlijk de kritieke
momenten die we beleefden"
Maar Piet van den Hoek praat
daar liever niet over Hij heeft er
na zoveel jaren nog nachtmer
ries van...
ARIE VAN PAS
EINDHOVEN - Binnensteden en monumenten, daar we
ten wij geen raad mee. De binnenstad beleeft een fel bestaan
tussen 9 en 6, en sterft daarna af. Monumenten zijn heilig
verklaarde bouwsels, waar we devoot naar staren met de
VW-folder in de hand, maar waar we niets mee doen.
Dat deze situatie niet deugt, tles van volksgebruik, demon-
- straties, ontmoetingen, kortom:
een gebruik zonder dat men er
woont Maar na 6 uur sterft de
binnenstad."
Hoe is die binnenstad uit zijn
graf te halen? Piet Beekman
propageert een uiterlijk simpele
oplossing „Je moet weer ge
woon mei je pijpje in de zon op
de stoep kunnen zitten zonder
dat iemand het vreemd vindt. Er
moet ruimte komen voor de spe
lende mens. De stad leeft niet
alleen van mensen die driftig
winkel in, winkel uit lopen De
stad heeft met louter een eco
nomische functie Er moeten
meer mensen in komen En dan
komen die winkels vanzelf wel.
Deze nieuwe filosofie vereist een
mentale voorbereiding minder
werk en meer spelen Ik vermoed
dat er een unieke kans komt
„Cu- voor de binnenstad als ten ge-
onze volge van de verslechtering van
de eeononie, waarbij minder
werk onder meer mensen ver
deeld moet worden, men anders
over werken gaat denken Hel
moei weer toelaatbaar worden
dat ik gewoon niks zit te doen in
de stad Lui tn de zon zitten mag
geen wraakroepende zonde
tegen de maatschappij zijn Met
name de vakbonden moeten
maar eens accepteren dat ei
steeds minder gewerkt wordt
De vakbonden hebben altijd zo
veel mogelijk de koopkracht van
voelt iedereen wel aan. Desal
niettemin gaan we met het sys-
teen door, in een verbetenheid
die doet denken aan de drift
waarmee lemmings zich om de
zoveel tijd massaal in zee stor
ten.
Op de TH Eindhoven is een
werkgroep, getiteld „Werk
groep Monumenentenzorg-
Stadsvemieuwing" in het leven
geroepen die het denken over
steden en monumenten op gang
probeert te houden.
Een der woordvoerders is ar
chitect Piet Beekman
„De binnenstad is historisch
ontstaan door een nauwe sa
menwerking van wonen, werken
en recreëren Maar dit gecombi
neerde gebruik is verdwenen
Wonen, werken en leven worden
m onze tijd gescheiden gehou
den Alles is gesplitst Wij heb
ben alles afgekocht met onze
westerse welvaart We werken
niet meer, want daar hebben we
de automaten voor We winke
len niet meer, want we hebben
onze diepvriezer En we gaan
niet meer uit, want we hebber
onze tv We hoeven nauwelijks
meer aan maatschappelijke be
langen te doen En sociaal wel
zijn, dat is iets voor mijn buur
man
En langzaamaan ontstaat een
nieuw gebruik van de binnen
stad. Er komen b.v. concentra-
de arbeider bevorderd, terwijl
zijn vorming verwaarloosd
wordt."
Ook architecten moeten de
hand in eigen boezem steken.
Beekman: „Ook in ons vak
moet een verandering komen.
De mentaliteit van stedebouw
kundigen moet veranderen Nog
te veel wordt een stad bij een
planning al als een compleet ge
heel gezien. Wij bepalen iets dat
het 50 jaar moei uithouden
Niets is meer bij te stellen Geen
correctie is mogelijk De stede
bouwkundigen bedenken het
gebruik van een stad, en dat is
godsonmogelijk Ik kan niet
eens bedenken hoe mijn huis er
over 1 jaar uit zal zien. laat staan
een hele stad Neem de bouw van
nieuwe winkelcentra. Dat is een
kwestie van enorme investerin
gen, maar een burger heeft daar
geen moer mee te maken."
De stad lijdt nu aan een har
tinfarct De buitenkant (de bui
tenwijken) wordt dikker, de
binnenkant sterft af De mensen
komen welhaast automatisch in
de buitenwijken te wonen, waar
ze praktisch autonoom kunnen
wonen (automaat, diepvriezer,
auto) omdat ze niet meei van de
binnenstad afhankelijk zijn
Van de andere kant kan men
overal constateren, dat de bin
nenstad leegloopt De mensen
verdwijnen uit het hart van de
stad, en in de plaats daarvan
verrijzen economische gebou
wen (winkels, kantoren, bedrij
ven) Niet alleen wordt hierdooi
de persoonlijkheid van een bin
nenstad aangevreten (vgl het
met de Amerikaanse droom van
nu), maar ook komen hierdoor
U IT-stekende gebouwen (een
kerk. een monument) geïsoleerd
en beroofd van hun functie te
staan.
Monumenten, daar kijken wij
met huiver naa op Daar zijn we
zo zuinig op, dat, dat we ze niet
gebruiken Fo.it, helemaal fout,
zegt Piel Beekman „Waarom is
een monument zo waardevol7
Omdat het mij een verhaal ver
telt Maar dat doen de dingen bij
mij huis aan de muui eigenlijk
ook Voor een vreemde beteke
nen die dingen niets, maar voor
mij veel Een monument blijft
zolang de de betekenis ervan
duidelijk is
Soms is het oorspronkelijke
gebruik niet meer mogelijk Een
kerk komt leeg te staan, een
waag is slechts een historische
herinnering, „De beste waar
borg vooi een monument is. het
te gebruiken, desnoods m een
andere functie Niet alle monu
menten kunnen Eiffeltorens
worden
Maar met dat andere gebruik
moet je ook weer niet te gek
doen Piet Beekman vindt de
kerk in Haarlem die tot super
flat werd gebombardeerd, een
bizai monstrum „En hier in
Eindhoven hebben we van een
kerk een kinderspeeltuin ge
maakt en een tapijtenhal Dat is
te gek Dan kun je betel het lef
hebben om de kerk helemaal af
te breken en er een markthal van
maken" Beekman wijst op een
tussenoplossing schepping van
de kleurrijke architect
zengracht), waar een kerk is ge
reduceerd tot markthal Andere
gezegd, hij heeft de puntdaken
en de koepels van een kerk eraf
gehaald, en de rest, een bogen
constructie, laten staan Die
elementen die van een kerk een
kerk maken (en dus mets an
ders) werden verwijderd, waar
door een merkwaardig, maar
toch efficiënt bouwsel overbleef
dat zonder bezwaar acceptabel
werd voor voor een profanei ge-
bruik
Beekman „Onze gebouwen
moeten zijn als stoelen De ont
werper van een stoel zegt toch
ook niet, dat je er altijd zo op
moet gaan zitten en niet an
ders" Slechts als de vorm te
specifiek is (een kerk blijft uiter
lijk een kerk) voor een nieuwe
functie moei je zo'n gebouw re*
duceren, zoals de Papegaai"
Om deze redenen vindt beek
man het een hachelijke zaak om
coüte que eoüte een monument
te willen behouden, als een zin
loos stuk antiek aan de muur
„Een monument moei weer in
de harten van de mensen komen
te liggen Het moet een emotio
nele binding geven, en een ver
haal Een monument mag geen
bijou zijn, geen pure status geen
steriel ding waar |e wel naar
mag kijken, maar aankomen
met Een monument moet „aan
tastbaar" worden De vraag
doet zich voor moeten de mo
numenten iets goed maken van
wat ei aan ons werk als stede-
bouwkundige ontbreekt" Een
vraag waarop het Monumenten
jaar 1975 antwoord kan geven.
JAN KOESEN
(Van onze redactie buit
1 land)
^'E overwinning van
afgelopen week in Zu
Vietnam op de marionett
regering in Saigon en da
mee de voltooiing van de
vrijdingsoorlog die was
gonnen toen in 1945 Ho
Minh Hanoi binnentrok,
om meer dan een reden
vrijwel uniek historisch
beuren te noemen.
Het enige land waar na
tweede wereldoorlog ook
communistische opstand
slaagd is, is Cuba, Wie No
en Zuid-Vietnam apart wtl
kan Noord-Vietnam als
tweede en Zuid-Vietnam du
het derde land beschou
waar een duidelijke commu
tische revolutie succes had.
een kolonie heeft zich na
zware strijd vrijgevochten:
gerije, maar dat was niet c
munistisch. Er bestond
nauwelijks of geen prece
voor de Vietnamese revolut.
was geen draaiboek voor
den. De Vietnamezen hel
zelf hun eigen guerrilla-oi
ontwikkeld en uitgevoerd,
belangrijkste wapens: de i
ternis van de nacht en die vi
aarde, in en onder de duize
Zuidvietnamese dorpen.
Daar ontstond in 196'
NLF, toen bleek dat er v
regering Diem en zijn A
kaanse „adviseurs" niets a
te verwachten was dan hai
ving van de scheiding n
zuid als barrière tegen het
munisme. En in Zuid-Vit
zelf bleek Diem niet in sta;
volk nieuwe impulsen te j
integendeel, economise!
maatschappelijk verziek!
land, dat door de kolom
door de Fransen en de eers
van de bevrijdingsoorlog i
val van Dien Bien Phoe) al
lijk uit het lood was geslap
groeide een politiestaat, i
dere oppositie - en zeker c
de dorps- en familieverfc
ruw doorbrak.
Houten ploeg
In die dagen ontstond 1
tionale Bevrijdings
(NLF), ofwel V ietcong -
de WR, de voorlopige
tionaire regering van
Vietnam opleverde. Da
ontstond in een wereld
mensen nog achter houte
gen liepen en hun rijst ri
sten met houten vlegt
meeste rekruten waren o
terd, of hadden een best
opleiding achter de rug.
die een heel leven doorb
in een rijstveld van een
groot in de hoop ooit eet
te kunnen kopen. Van h
leerden zij radio's bediei
plosieven vervaardigen
ene Amerikaanse bomn
per van de andere ond
den.
Ze leerden hoe fabri
ziekenhuizen moesten
gebouwd. Tegelijkertij
een aan- en afvoersyste
gelegd, vanaf het
noorden tot het uiterst:
zonder ooit gebruik t
van de wegen. Met dezi
haalden de kaderleden
ters neer en werden ga
tegen de Amerikaans
sche wapens ontwikkf
ontwikkelden gevecl
ken voor kleine e
waardoor een nieuw 1
in de geschiedenis van
kunst werd geschreven
bouwde het NLF uit h<
delijke en verwarde
een leger en een reger
Vijf jaar
Deze veranderinger
ander land generaties
bezig zou zijn gewees
door het NLF in een p
vijf jaar gerealiseerc
Amerikanen in 1965 d
strijd betrokken raa
het NLF al grote ver
gehraoht a*an het ree*
