WOUDEN GASTARBEIDERS DIT HEI LAND VAN TITO OVERBODIG?
voor onze arbeidsmarkt
1 c-
binnenland
buitenland
1
Werkvee
Verleden
Koffers vol
In trek
- -Af
'K
Wervingen
WnMBMnHM
„God geve, dat wjj je
spoedig weerzien", zeiden
de Macedonische vrouwen,
die op het kleine vliegveld
je van Ohrid afscheid na
men van hun mannen en
zonen, toen die na de kerst
vakantie terugkeerden
naar hun werk in Neder
land. Oude moedertjes in
fraaie klederdracht lieten
hun tranen de vrjje loop,
toen de groep door de dou
ane ging om aan boord te
gaan van de Transavia-jet.
De meesten hadden niet
meer bagage by zich dan
een kartonnen doos vol on
dergoed. Zij gingen een on
gewisse tjjd tegemoet,
want de positie van de bui
tenlandse werknemers is in
de meeste Westeuropese
landen danig in het ge
drang gekomen. Wanneer
de werkeloosheid niet
spoedig wordt afgestopt,
zou het wel eens kunnen
zijn, dat de Macedonische
vrouwen hun mannen en
zonen eerder terugzien dan
hen lief is.
Vandaar, dat de werkge
legenheidsproblemen in
een landje als Nederland
met grote bezorgdheid
worden gevolgd in Zuid-
Slavië, dat zo'n 15.000 ar
beidskrachten aan het Ne
derlandse bedrijfsleven
heeft „uitgeleend". Ar
beidskrachten zijn op het
ogenblik het voornaamste
exportartikel van Zuid-
Slavië. In totaal werken
meer dan 1,5 miljoen Zuid-
slaven als gastarbeider in
landen als West-Duitsland
(600.000), Nederland, Oos
tenrijk, Zweden en zelfs
Nieuw-Zeeland en de Ver
enigde Staten. Zij bezorgen
het land van Josip Broz Ti
to meer buitenlandse valu
ta dan de industriële en
landbouwprodukten van
eigen bodem.
Wanneer in West-Europa
de arbeidsmarkt in elkaar
zakt als een pudding, en
die kans zit er dik in, dan
zal uitgerekend Zuid-Sla-
vië daarvan het eerst de
gevolgen ondervinden.
Bergland bij Ohridide „oudjes" hoeden de schapen
deze mannen moest het thuis
front vertellen, dat ze pas in
maart in Nederland werden
terugverwacht en tot die tijd
onbetaald verlof hadden ge
kregen.
De personeelschef van een Ne
derlands bedrijf, die de groep
vergezelde: „De regering kan
wel beweren,' dat wij geen
gastarbeiders meer nodig heb
ben, en dat het een aflopend
verhaal moet zijn, maar er is
eenvoudig geen vervangend
aanbod van Nederlands perso
neel. De Nederlandse werkne
mer wil uitsluitend nog
dienstverlenende arbeid ver
richten. Echt produktdewerk
wordt geschuwd. De vakbon
den hebben de toelating van
buitenlandse arbeidskrachten
nooit tegengehouden, zolang
hun leden de beste baantjes
konden uitzoeken. Zij vonden
het allang fijn, dat onderont
wikkeld werkvee uit Zuid-
Slavië bereid was om de vuil
nisman van West-Europa te
spelen. Maar nu het spaak
loopt met de werkgelegenheid,
wil men de gastarbeider als
eerste daarvoor laten bloeden.
Er zal in de mentaliteit van de
Nederlandse werknemer ech
ter grondig iets moeten veran
deren, voordat wij het zonder
gastarbeiders kunnen stellen.
Zolang het in Nederland mo
gelijk is om een inkomen te
verwerven zonder aan bepaal
de categorieën van arbeid mee
te doen, hoef ik iemand die
werkelijk wil werken niet aan
te nemen op basis van zijn
intelligentie".
In Ohrid heb ik de indruk
gekregen, dait echte werkwil
ligheid blijkbaar nog uitslui
tend gezocht moet worden bij
deze lagere categorieën van
schaapherders, tabakstelers en
druivenplukkers, die dagelijks
ons hotel belegerden om in
aanmerking te komen voor
een arbeidsplaats in „Holan-
dija", dat zijn grenzen voor
buitenlandse werknemers ge
sloten heeft- Zij kwamen tot
uit de laagvlakte van Prilep,
130 kilometer ver, om zich on
voorwaardelijk als werkkracht
aan te bieden. Sommige man
nen. die aan het onbetaald
verlof ontsnapt waren, hadden
hun retourticket tegen groot
geld verkocht aan „versteke
lingen", die natuurlijk bij de
controle op het vliegveld dooi
de mand vielen en met deze
argeloze transactie de markt
prijs van vijf schapen hadden
verspeeld.
cevski als werkzoekende stond
ingeschreven. Hij glipte door
de medisohe keuring en werd
aangenomen. Maar toen hij in
Nederland 63 werkdagen had
volgemaakt, kreeg hij een fy
sieke inzinking. Nederlandse
controle-artsen verklaarden
hem volledig arbeidsonge
schikt. Civko Makacevakd kon
naar Pestani terugkeren, waar
hij zich nu elke week op het
kantoor van Vasili Vasilevski
moet melden, zoals werklozen
in Nederland moeten „stempe
len". Zolang Civko dat doet,
krijgt hij een Nederlandse
WAO-uitkering van netto
718 per maand. Bovendien
ontvangt hij uit Nederland
kinderbijslag voor zijn twee
dochterjes. Hij heeft onlangs
een prachtig huis gebouwd te.
gen de flank van een heuvel
aan de rand van het dorp. Hij
is de ongekroonde dorpsheid
van Pestani, waar 250 mannen
in West-Duitsland en Neder
land werkzaam zijn, Toen ik
hem thuis wilde opzoeken,
bleek hij voor familiebezoek
naar Prilep te zijn. Enkele da
gen later ontmoette ik zijn
vrouw. Zij had hem 's mor
gens dronken in Prilep moeten
achterlaten. Half huilend ver
telde ze: „Wij danken ons ge
luk aan Holandija- Het is erg,
dat Civko U dat niet zelf kan
vertellen. Holandija is het bes
te kapitalistische land, dat ik
ken".
In het Macedonische bergge
bied, waar de hoofdkelner in
een toeristenhotel nauwelijks
200 per maand kan verdie
nen en 235 moet neertellen
voor een redelijk confectiepak,
iff?|f«ii
alisten, die werken aan de op
bouw van het land. In West-
Europa hebben zij nieuwe
technieken geleerd en vakont
wikkeling opgedaan, die zij
thuis kunnen gebruiken. Als
West-Europa onze mannen uit
stoot. ontstaan er geen paniek
situaties in Zuid-Slavië. Het
heeft onze mannen nooit moei
te gekost, zich na hun terug
keer uit de kapitalistische lan
den weer aan te passen aan
onze levensstandaard en onze
cultuur. Zuid-Slavië heeft al
leen maar voordeel ervan ge
had, dat West-Europa gedu
rende de afgelopen tien jaar
een beroep heeft gedaain op
onze arbeidsmarkt".
De groep van 78 Zuidslaven,
werkzaam in Noord-Limburg,
waarmee ik de kerstvakantie
in Ohrid heb doorgebracht,
werd bij aankomst op het
kleine vliegveldje tussen de
heuvels stormachtig door fa
milieleden en vrienden ver
welkomd. Zij hadden hun kof
fers vol westerse kleding,
transisforradio's en andere
produkiten, die men in dit af
gelegen berggebied nooit heeft
gekend. Dank zij de tolerantie
van J.B. Tito zijn ze nu bin
nen bereik gekomen van dege
nen, die er maandenlange ge-
zinsscheid'ingen voor over heb
ben om in West-Europa het
vuile en ruwe werk op te
knappen voor een sociaal-eco
nomisch stelsel van een hogere
orde. Zij brengen ruw geschat
meer dan 15 miljard gulden
per jaar Zuid-Slavië binnen,
deze anderhalf miljoen „gast
arbeiders", die nu op de wip
zitten, omdat onze sociaal-eco
nomische orde op rijn grond
vesten wankelt. Toen de 78 in
Ohrid aankwamen, was er van
enige bezorgdheid niets te
merken. Maar de helft van
Nederland is niet zonder re
den erg in trek op de arbeids
markt van het district Ohrid.
Dat komt, omdat wij elke bui
tenlander die meer dan 60 da
gen op een Nederlandse ar
beidsplaats gestaan heeft de
zelfde rechten en verworven
heden toekennen als werkne
mers van eigen bodem. Wat
dat kan betekenen, heb ik in
het vissersdorpje Pestani
(2000 inwoners) aan het Meer
van Ohrid gehoord. Daar
woont Civko Makacevski, een
36-jarige invalide. Hij is de
rijkste kapitalist van de hele
- reek. Men vergeeft hem
graag, dat hij danig aan de
drank is geraakt en soms we
kenlang niet boven water
komt. Zijn huis is een pronk
stuk van „buitenlandse" wel
stand en op elk dorpsfee.-.)
hoort Civko bij de eregasten,
omdat hij voor de beste wijn
zorgt.
In 1971 hield een Nederlands
bouwbedrijf een personeels-
werving via het arbeidsbureau
van Ohrid, waar Civko Maka-
heeft het woord „Holandija"
een magische klank. Het Ne
derlandse bedrijfsleven heeft
hier de afgelopen jaren meer
roem verworven dan de
vóórchristelijke veldheer
Alexander de Grote („A-
Iexandr Makedonski"), die de
Griekse cultuur oplegde aan
Perzië en Egypte en met zijn
expeditielegers doordrong tot
de oevers van de Indus. Maar
het ziet ernaar uit, dat dit
stukje Hollands glorie spoedig
tot het verleden zal behoren.
Dan hebben we een paar dui
zend Zuidslaven in elk geval
aan een betere bestaansbasis
geholpen. De besten onder hen
kunnen daarna op eigen
krachjt verder, in de schaper
teelt of het toerisme. Maar de
enige, die levenslang geen
buikpijn hoeft te hebben over
de economie in Nederland, is
WAO-trekker Civko Maka
cevski. Hem kan niets meer
gebeuren.
JAN DEJUX
"Vi** -
Jt -V
f? 54- 4 V-" i 7
Vasili Vasilevski, de directeur van het Arbeidsbureau in
Ohrid, vertelde mij„Er komen op het ogenblik duizenden
mannen terug uit West-Duitsland, Frankrijk en Luxem
burg. Wij hebben geen werk voor hen. Bovendien krijgen
zij van deze landen geen enkele vorm van ondersteuning.
Wanneer zij niet meer nodig zijn, worden hun arbeidscon
tracten verbroken. In veel landen van West-Europa be
handelt men de gastarbeiders als werkvee, dat op elk wil
lekeurig moment van de hand kan worden gedaan. Geluk
kig maakt Nederland op dat gebied een gunstige uitzon
dering".
de exportwijn „Car Samoil"
wordt gefabriceerd. Verschil
lende ex-gastarbeiders hebben
hun Nederlandse spaarcenten
belegd in een taxi of combibus-
rele rijkdommen van Macedo
nië.
Hoelang nog? Vasili Vasilevs
ki, in zijn jonge jaren een van
De vraag is, hoelang nog- De
regering-Den Uyl heeft er
nimmer een geheim van ge
maakt, dat de buitenlandse
werknemers zo spoedig moge
lijk uit Nederland moeten ver
trekken. Als het aan de rege
ring had gelegen, zou vorig
jaar een „stimuleringswetje"
van kracht rijn geworden, dat
elke gastarbeider een ver
plichte vertrekpremie van
5000 in het vooruitzicht stelde.
Momenteel is het via de officië-
tergebleven gedeelten van
Zuid-Slavië, hebben verschil
lende Nederlandse bedrijven
de afgelopen jaren op grote
schaad personeel geworven. De
welstand en materiële vooruit
gang in talrijke bergdorpjes
van deze Macedonische uit
hoek zijn direct te danken
aan het feit, dat de Neder
landse beroepsbevolking be
paalde soorten arbeid meende
te kunnen overlaten aan min
der ontwikkelde, minder kies
keurige arbeidskrachten uit
landen als Spanje, Marokko,
Turkije en Zuid-Slavië. In het
werkgebied van het arbeids
bureau hebben ca. 5000 man
nen de weg naar Nederland
gevonden. Tweemaal per jaar
komen ze voor enkele weken
naar huis. Buiten deze vakan
ties worden de meeste berg
dorpjes langs het Meer van
Ohrid uitsluitend bewoond
door vrouwen, kinderen en ou
den van dagen. Zij doen het
werk op de wijnvelden, hoe
den de schapenkudden en dro
men van betere tijden.
Wachten op het vliegveld
Vasili Vasilevski
...duizenden komen terug...
Ie kanalen niet meer mogelijk,
nieuwe werkkrachten uit het
buitenland aan te trekken. De
regering hoopt daarmee te be
reiken, dat het gastarbeiders
bestand als gevolg van het
natuurlijk verloop binnen en
kele jaren tot een minimale
omvang geslonken zal zijn. De
gastarbeiders, die nog over
een verblijfs- en werkvergun
ning beschikken, weten wat er
op het spel staat. In vroeger
jaren konden zij gemakkelijk
een tijdje thuis blijven, omdat
Nederland hen daarna weer
met open armen zou ontvan
gen. Wie dait nu doet, komt
niet meer aan de slag. Boven
dien is er geen land in West-
Europa, waar men als gastar
beider beter is „ingedekt" le
gen de dreigende werkloos
heid, want Nederland heeft tot
dusver al meer dan 25.000 bui-
In het district Ohrid, een van
de meest afgezonderde en ach- Armoede m Macedonië,
In het bergdorpje Velestovo,
waar een gedeelte van de 300
gezinnen nog altijd in primi
tieve woningen van rotsblok
ken en plaggen woont, werkt
85% van de mannen in het
buitenland. Het enige vervoer
middel, waarmee men de
schamele landbouwprodukten
naar de markt in Ohrid
brengt, is de ezel. De meeste
gezinnen hebben als voor
naamste inkomstenbron een
troep schapen, terwijl de gei
tenkaas van Velestovo een
veelbelovend nieuw afzetge
bied heeft gevonden in de tal
rijke toeristenhotels langs het
Meer van Ohrid, waar 's zo
mers meer dan 6000 Nederlan
ders hiun vakantiegeld komen
investeren. Sinds de Neder
landse bedrijven het arbeids
potentieel van Velestovo heb
ben ontdekt, zijn de Middel
eeuwse toestanden in dit
bergdorp op de helling gezet.
Van harde Nederlandse gul
dens worden op grote schaal
bakstenen woningen gebouwd,
lager tegen de berghelling, zo
dat de communicatie met de
buitenwereld minder kwets
baar is. Ik heb in talrijke
huizen koelkasten en televisie
toestellen gezien. Van hun Ne
derlandse CAO-lonen hebben
veel mannen van Velestovo
nieuwe stukken bouwland ge
kocht. Wie aan het agrarisch
bedrijf vasthoudt, vergroot
zijn sdhapenbezit of plant een
groter areaal wijndruiven,
waarvan in Ohrid de befaam-
tenlanders liefdevol in de
WW-regeling opgenomen.
de naaste wapenbroeders van
JoSip Broz Tito als „partisan"
■in de strijd tegen de legers
van Hitler en Mussolini, zegt:
„Onze mannen rijn goede soci-
je, waarmee ze in liet zomer
seizoen (hoofdzakelijk Neder
landse) toeristen laten kennis
maken met de landschappelij
ke verrukkingen en de cultu-