II j
m
'Het
gaat er
niet om
jaren
toe te
voegen
aan het
leven,
maar
leven
toe te
voegen
aan de
jaren"
HUIZE ST. JOACH
üe Stem
emery c.v.
v'
t jm
Door
John Roozen
Foto:
Jan van Teeffelen
i
V
„Ontluistering"
Anoniem
Gewenning
Dierbaar
Laatste fase
Oneffenheden
Buitenkant
Goede wil
I illlBiii li in
i
Kerstkrant
1974
ge Kerkstr. 30, Goes.
EL - OOSTBURG
IJZENDIJKE
gelfabrikage
GOES
Heer Hendriks-
nderenstraat 9
al onze clientèle
IGE KERSTDAGEN
en een
RSPOEDIG 1975
tsestraat 10.
s van Gent.
Eindstation van
:"<ayÖ
menselijk leven
\.,S ié/-,.
NIJMEGEN - Glazen klapdeuren zoals die bij elk ziekenhuis
de sfeer van openheid moeten suggereren, een hal met de al
even gebruikelijke potplanten en de eenvoudige meubels waar
nooit iemand nou eens écht voor zijn plezier in gaat zitten. Een
receptieloket waar een juffrouw achter glas bezoekers te
woord staat en ondertussen een kleine telefooncentrale runt.
Aan weerszijden van de hal de typische lange gangen met
anonieme deuren. En dan, ineens, de spectaculajre afwijking:
een groepje vrouwelijke personeelsleden (naar uiterlijk niet te
classificeren als werksters dan wel gediplomeerde verpleeg
sters komt min of meer joelend een gang in, verdwijnt schate
rend een trap op, waarna nog geruime tijd duidelijke pret van
de bovenetage blijft doorklinken. Geen hoofdzuster die zoiets
duldt. Maar huize St. Joachim, verpleegtehuis en als zodanig
eindstation voor demente bejaarden, ként geen hoofdzuster;
dat wil zeggen, ze is er wel, maar toont geen enkele van de tot
cliché geworden autoritaire trekken van de „ziekenhuis
hoofdzuster vertrouwde stijl".
Je sfeer in het gebouw is ten naaste uitbundig te noemen.
Uit een openzwaaiende deur klinkt populaire muziek die men
niet gauw in een rusthuis zou verwachten.
En dan - temidden van deze be
weeglijkheid, nog verlevendigd
door een binnengetreden schel
fluitende leverancier - zie je héér
staan. Het oude vrouwtje dat hier
„verpleegd" wordt. Een minus
cuul en eenzelvig mompelend we
zentje, één van de patiënten om
wie het toch allemaal begonnen
is. Verloren staat ze tegen een
muur geleund. Wat nu gebeuren
zal is dagelijkse routine maar in
zijn alledaagsheid toch weer bui
tengewoon. Ze vróégt en krijgt
onmiddellijk aandacht. Een ver
pleegster - nét zeventien zo te
zien - onderbreekt haar kwieke
tred,, maakt rechtsomkeer en
buigt zich over mevrouw heen.
Wat zijn de problemen? Wel, me
vrouw wil naar de kapel, ze wil
naar de mis maar weet de weg
niet meer. Het meisje kijkt haar
met oprechte hartelijkheid in de
ogen en schudt dan spijtig van
nee. Er is op die doordeweekse
dag geen mis. Een mededeling die
herhaald wordt en nog eens her
haald wordt tot de bittere waar
heid tenslotte tot de hoogbe
jaarde vrouw doordringt: Het
felbegeerde verzetje annex gees
telijke opkikkertje zit er vandaag
niet in. Als een wolk trekt de te
leurstelling over haar gezicht.
Het meisje zet haar „bemoeienis"
voort. De nazorg, zou je kunnen
zeggen: de mevrouw moet ge
troost worden en over haar „af
knapper" worden heengeholpen.
Het is een klein detail in de prop
volle werkdag van deze 17- of
18-jarige Gerrie of Ria. Deze
leerling-zieken verzorgster die
samen met haar collega's, gedi
plomeerde verpleegsters en broe
ders, artsen, een psycholoog en
een pastor, tharapeuten en keu
kenhulpen zorg draagt voor een
menswaardig bestaan van diege
nen onder ons die door ouderdom
geestelijk dusdanig in de war
raken dat men - van buitenaf -
geneigd is van „ontluistering" te
spreken. Mensen die zodanig in
de versukkeling zijn geraakt dat
ze - na lang overleg - toch maar
moesten worden opgenomen om
dat ze „thuis niet meer te hand
haven waren."
Maar, zoals dat dan heet, „ik geef
het je te doen." De oude mevrouw
die op haar dwaaltocht naar de
kapel gestuit werd door die ver
pleegster vraagt namelijk élke
dag opnieuw de weg. En sterker
nog, ze doet dat meermalen per
dag. Telkens is er iemand „die
toeschiet om haar op te vangen."
Niet zakelijk en efficient maar
met steeds weer opnieuw ge
toonde hartelijkheid.
„Ze merken het aan je, als je niet
echt geïnteresseerd bent. Ze zijn
dan wel veel vergeten en in de
war, maar ze voelen je stemming
goed aan." Dat zegt Fokje, 25
jaren jong, wat achternaam be
treft liever anoniem blijvend
„omdat we allemaal hetzelfde
werk doen." Ze is van Friese af
komst. Haar laconieke taakop
vatting zou daarop teruggebracht
kunnen worden, denk je dan. Een
taakopvatting die zonder senti
mentaliteit gebaseerd is op
„Liefdevoordeevenmens." Later
echter blijkt haar visie vrijwel
gemeengoed te zijn onder haar
collega's. Het woord roeping is in
de gezondheidszorg zó vaak tegen
het licht gehouden dat het niet
meer bruikbaar is. Maar hoe je
het noemen wil noem je het: Feit
is dat het „personeel" van „de pa
tiënten" houdt.
Wie als buitenstaander door het
gebouw dwaalt, ziet alleen maar
oude tot zeer oude mensen. Som
migen „on-esthetisch" door het
verlies van het vermogen gezicht-
of mondspieren te beheersen: Zeg
maar „kwijlen." De gewenning
voltrekt zich snel. Gezichten
krijgen een eigen karakter. Wie er
dagelijks werkt ziet geen de
mente bejaarden meer maar indi
viduen: personen met eigen ka
rakters.
„Je moet er geweest zijn om er
over te kunnen oordelen", dat cy
nische en politiek allang achter
haalde vooroordeel biedt in de
gezondheidszorg nog volop hou
vast. Fokje en haar collega's zién
mensen, geen „in het eindstation
geparkeerde" objecten. Maar die
visie is zo vanzelfsprekend voor
hen dat ze er moeilijk over kun
nen praten.
Tussen de koffie en de boter
hammen (met voornamelijk zoet
beleg) door komt dat tot uiting.
Vriendelijke ogen en ontspannen
gezichten. Er wordt veel gela
chen. Niet „om de spanning te
breken van het dagelijks omgaan
met de dood" maar gewoon om
dat ze plezier in het werk hebben.
Aan de dood wordt niet („nou ja,
hoogst zelden") gedacht.
En dat terwijl de dood toch bij
wijze van spreken, in elke gang
als tegenligger op je afkomt.
„Veel te dramatische kijk op ons
werk" is een erg simpel ant
woord. Het wordt dan ook wat
toegelicht. „Je zit hier niet met
mensen die mórgen dood gaan.
Doodgaan moeten we allemaal.
Je zit hier met mensen die er soms
jaren en jaren wonen. Dan ga je
bij de dag leven. Je doet je werk
en je maakt het de mensen in hun
laatste fase - „want dat is het na
tuurlijk wél" -zo plezierig moge
lijk".
„Zo lang deze meneer nog trek in
een sigaar heeft, is elke dag de
moeite waard", en trouwens: „Je
moet van buitenaf niet snel zijn
met je oordeel dat iemands leven
geen zin meer heeft." Mensen
waar je „niets meer aan hebt", die
volledig gedementeerd zijn, zelfs
niet meer aanspreèkbaar zijn,
worden je toch dierbaar: „Pas
nog stierf een vrouw die eigenlijk
alleen maar lastig was, dat dacht
je tenminste. Nu ze dood is mis je
haar elke dag."
Het verplegend personeel heeft,
wat genoemd wordt, goed overleg
met de medische staf. „Onze me
ning over het toedienen van me-
dicijnenwordt wel degelijk ge
hoord." Hun mening over de si
tuatie van elke patiënt afzonder
lijk telt mee. „We zijn reëel ge
noeg om in te zien dat er grenzen
zijii. Dat is nu eenmaal aan élk
menselijk leven een eind moet
komen." „Maar", aldus bijvoor
beeld Fokje, „We denken nooit:
laat die of die maar doodgaan."
Menselijk leven - zelfs in verre
gaande staat van ontluistering -
blijft iets zeer geheimvols, iets
waarmee je niet lichtzinnig om
springt. Het toepassen van eu
thanasie is voor degenen die in de
voorste lijn werken een theore
tisch probleem. In de praktijjk
kijk je daar heel anders tegenaan.
Maar dan moet je er ook écht dag
in dag uit mee te maken hebben.
Dan wordt zo is de ervaring van
deze meisjes en jongens „aan het
front" - elke oogopslag, elke
spaarzame reactie, elk geluidje
wanneer er van woorden al geen
sprake meer is, een teken dat
duidt op behoefte aan contact,
een poging tot „communicatie"
om dit tot op het bot afgesleten
begrip dan toch maar weer te ge
bruiken.
Zo wordt door de arts een flinke
plaats ingeruimd voor de ont
wikkelingspsycholoog omdat
.„we van dat puur medische model
afmoeten". Zo ook heeft de „pas
tor" meer vragen dan antwoor
den, hoewel hij juist is aange
trokken om het verplegend per
soneel „te begeleiden bij even
tuele problematiek rond sterven
en dood". Met grote eensgezind
heid wordt gezocht naar moge
lijkheden om het sterven van de
patiënten „we noemen ze
never bewoners") plezierig
te maken. Zo is er da
gelijks arbeidstherapie. Tegen
standers van de prestatiemaat
schappij hoeven bij dit woord
niet te schrikken. De dames en
heren hebben een zeer laag tem
po, wat breiwerk, wat vlechtwerk
tekenen of kleuren. Doel lijkt het
fewoon met iets om handen
ijeen te zitten."
De arbeidstherapeute doet het
werk met een verbijsterend en
thousiasme. Toch bestaat haar
„werk" voornamelijk, zo lijkt
het althans, uit het te voorschijn
halen en weer opbergen van gro
tendeels ongebruikt gebleven
materiaal. Tussen de bedrijven
door echter praat ze met „haar"
clubje en dan blijkt dat „stille
waters diepe gronden hebben."
Er zijn mensen bij, zo weet een
van de verzorgsters opgewekt te
vertellen, die volkomen ingesuft
in Joachim arriveren maar dan na
korte tijd opfleuren."
Thuis, in de laatste fase van 'on
gewenste overlast' voor de kinde
ren kwam er niets meer van te
recht, hier worden ze opnieuw
met aandacht tegemoet getreden.
Overigens vallen er weinig ver
wijten aan familieleden. De
maatschappelijke veranderingen
(„neem alleen maar de woning
bouw") maken het onmogelijk
„opa of oma" in huis te houden.
De medische wetenschap heeft er
bovendien voor gezorgd dat méér
mensen oud worden en vervol
gens langer blijven leven dan
voorheen. De laatste fase van dat
„oud zijn" is in vele gevallen de
dementie, het niet meer in staat
zijn de allereenvoudigste dingen
van het leven te verrichten. Het
eten, drinken, aan- en uitkleden,
wassen en naar de w.c. gaan, het
kan niet meer zelfstandig gebeu
ren. Deze fase van het leven
wordt nu - in huizen als St. Joa
chim - opnieuw van zin vervuld.
„Het gaat ér dan niet om „jaren
toe te voegen aan het leven, maar
léven aan de jaren", aldus direc
teur Willemsen.
Zelfs de lastigste patiënten wor
den dan individuen die respect
verdienen in plaats van een „be
handeling als object". En er zijn
natuurlijk lastige mensen bij. Zo
is er een dame die op alles nega
tief reageert. „Dan moet je ge
woon het tegenovergestelde voor
stellen, dat lost zich vanzelf op."
Tragischer lijkt de vrouw die
urenlange jammerklachten aan
kan heffen zonder dat je weet of
dat wanhoop uitdrukt of gewoon
weer kinderlijk geworden vorm
van aandacht vragen is.
Voor de toevallige bezoeker zijn
die jammerklachten bijna on
verdraaglijk. De mensen die er
dag in dag uit mee te maken heb
ben zien dat anders. „We moeten
haar wél eens apart zetten maar
dan eerder om de andere patiën
ten dan om ons. Als je daar niet
tegen kunt, moet je dit vak niet
kiezen." Een lakonieke stelling.
Een stelling die thuishoort in de
categorie „makkelijker gezegd
dan gedaan". In zulke gevallen is
wel eens overwogen „flinke" me
dicijnen toe te dienen. Maar „plat
spuiten" is - ook buiten Dennen
dal - een omstreden psychiatri
sche methode. „Wat heb je er aan
als zo'n vrouw dan suf in de stoel
zit en helemaal geen contact meer
heeft?"
Tussen de regels door wordt te
verstaan gegeven dat de „humane
aanpak" door sommige instellin
gen in het verleden ten onrechte
als monopolie is geclaimd. Er zijn
wel méér tehuizen en inrichtin
gen waar mensen die lastig zijn,
zoveel mogelijk in hun eigen (las
tige) waardigheid worden gela
ten.
Een wonderlijke wereld is zo'n
verpleegtehuis al met al toch wel.
Er wordt - met vallen en opstaan
- naar nieuwe methoden gezocht.
De democratisering binnen de
personeelsverhoudingen vindt
eigenlijk ongemerkt voortgang.
De huidige directeur van St. Joa
chim, drs. H. J. Willemsen bij
voorbeeld is in geen enkel opzicht
het type van de autoritaire baas.
Hij "coördineert de boel zo'n
beetje" al is 't duidelijk dat het
niet allemaal zonder oneffenhe
den kan verlopen. Nieuwe ideeën
moeten niet alleen in de praktijk
maar ook in „Den Haag" blijken
te voldoen.
Doel is de mensen zo lang moge-
leijk als „meneer" of „mevrouw"
te zien, zo lang mogelijk het be
grip „patiënt" op de achtergrond
te houden.
Telkens weer blijken meisjes (en
in toenemende mate ook jongens)
bereid om dit op het eerste ge
zicht vaak bizarre werk op zich te
nemen. Heroïek komt daar niet
aan te pas. Roeping „bestaat"
niet meer. Het is - in het huidige
jargon - meer een kwestie van
„gewoon goed werk doen". Maar
niettemin zijn er duizenden in het
land op deze wijze onopvallend in
de weer. Zonder de vreugde die in
gewone ziekenhuizen wordt er
varen als een patiënt genezen
naar huis toegaat. Jonge mensen
die werken in de eindstations van
het menselijk leven. Ze kijken er
doorheen, door de soms wat af
stotende buitenkant. Die buiten
kant, die dan op huiselijke ver-
jaarspartijtjes wel eens huive
rend worden omschreven als
„oude mensen elke ochtend uit de
poep halen". Het zijn voor hen
helemaal geen „vieze" gevallen.
Daar ben je zo overheen. Het gaat
om oude maar niet afgeschreven
mensen, al zijn ze 72 of 98 jaren
oud geworden. Altijd blijft het
„meneer A" of „mevrouw B". Een
geruststellende gedachte, dat
wel. Iedereen hoopt immers oud
te worden en dat houdt onvermii-
delijk in (als alles meezit) dat
men eindigt als zulk een neer
A" of „mevrouw R
Wie aan deze zijde van de - overi
gens steeds verder opschuivende
- grens van de bejaardheid leeft
huivert wellicht als hij langs een
nieuwbouwcomplex als dat van
St. Joachim rijdt. Wie er eenmaal
binnen is gekomen om er zijn
laatste jaren door te brengen,
krijgt een andere horizon. Dan
wordt het van belang dat je nog
een wandelingetje in het park
kunt maken, een eigen kamer
mag hebben, of desnoods dan
maar een eigen dressoirtje met
daarop foto's, veel foto's van een
immer verder wijkend verleden.
Tot ook dat stukje persoonlijk
heid verdwijnt.
Dan blijft er niets anders over
dan in de eenzame momenten, in
de ogenblikken van verwardheid
een koesterende hand op je arm te
voelen. Een hand van iemand
„die het méént". Van een 17-
jarige Gerrie of een 20-jarige Pe
ter, van mensen die nog altijd
mogen worden gerekend tot „de
mensen van goede wil".
