ZUID-AFRIKA HEEFT ER EEN NIEUW FRONT RIJ
TENTOONSTELLING IN PARUS
Het impressionisme
honderd jaar oud
binnenland
buitenland
l
Beperkingen
Doorbraak
V erwijten
Erkenning
Nieuw front
Zwarten
Goudmijnen
HELDEN
GLUREN
SUSKE EN WISK
WOENSDAG 16 OKTOBER
Edouard Manet„Chez le père Lathuille"
enkel tafereel
een novelle van Maupassant in een
Paul Cézanne: Het huis van de gehangene
Paul CézanneStilleven
PARIJS Vier jaar na
het grote Débacle, na het
einde van het Tweede Kei
zerrijk, na de stichting van
de Derde Republiek, in een
tijd van politieke en sociale
omwentelingen, organiseer
de een kleine groep Franse
schilders in Parijs hun eer
ste tentoonstelling. In loka
len, die beschikbaar gesteld
waren door de vermaarde
fotograaf Nadar. Omdat de
doeken van de kleine groep
in elke officiële „salon" ge
weigerd werden omdat hun
werken volstrekt niet be
antwoordden aan de „gel
dende" schilderkunstige es
thetiek van die tijd, toen de
schilderkunst van de „Pom-
pier"-stijl hoogtij vierde.
Bij de geëxposeerde werken
was een doek van Claude Mo
net, een havengezicht van Le
Havre, dat „impressie" heette.
Een niet welwillende criticus
noemde de groep schilders die
bij Nadar exposeerde naar
aanleiding daarvan „de im
pressionisten". Het was in
1874 en deze spottend bedoel
de benaming, waarmee de eer
ste kunstrichting in de ge
schiedenis, de eerste school
gekarakteriseerd werd, is een
welkome aanleiding geworden
om het eeuwfeest van het im
pressionisme met een tentoon
stelling in het Grand Palais in
Parijs te vieren.
Het is een kleine tentoonstel
ling geworden, een tentoon
stelling met (blijkbaar onver
mijdelijk) lacunes 42 schil
derijen van dertien schilders,
bijeengebracht door het Parij-
se Louvre en het New Yorkse
Metropolitan Museum. Beper
kingen van wettelijke en tech
nische aard zijn de aanleiding
geworden tot de numerieke
bescheidenheid van de exposi
tie, terwijl ook de fenomenale
waarden van de doeken tot
eveneens fenomenale verzeke
ringspremies geleid hebben,
die uiteindelijk onoverkome
lijke bezwaren gebleken zijn
om méér werken naar Parijs
te brengen.
Dit neemt niet weg dat de
tentoonstelling uniek en gran
dioos is. Weliswaar zijn er
minder doeken dan men zou
mogen verwachten, maar de
kwaliteit is dermate hoog, en
de aanwezigheid van een aan
tal van de meest vermaarde
werken van de impressionis
ten, maakt de expositie in het
Grand Palais tot een grote ar
tistieke gebeurtenis.
Daarnaast kan de kunstmin
naar die de vier of vijf wer
ken van Cézanne onvoldoende
vindt minder dan tien minuten
verder in de Orangerie zijn
hart ophalen: momenteel is
daar een grote tentoonstelling
van Cézanne-werken uit Frans
bezit. En dan is er natuurlijk
als „aanvulling" nog steeds
het Musée du Jeu de Paume,
aan de impressionisten gewijd.
Ook nauwelijks tien minuten
van het Grand Palais verwij
derd.
De Eeuwfeest-tentoonstelling
is uitstekend georganiseerd,
met name om aan te tonen hoe
en waarom de nieuwe richting
een doorbraak en een coheren
te beweging vormde in de ze
ventiger jaren van de vorige
eeuw. Behalve een reproduk-
tie-tentoonstelling op de twee
de verdieping, die een over-
Edouard Manet„Le balcon"
zicht geeft van de destijds
„officiële kunst", laat een pa
rallelle tentoonstelling, even
eens in het Grand Palais, deze
kunst in werkelijkheid zien:
„Le Musée du Luxembourg en
1874". Een hoogst academische
en sentimentele kunst, die
sommige critici om nogal
duistere redenen in een een
zijdige retrogolf weer actueel
willen proberen te maken.
Diegenen die beide exposities
in het Grand Palais bezoeken,
hebben weinig moeite om de
andere retrogolf te kiezen....
Dit neemt niet weg dat de
parallelle expositie van de
honderd jaar geleden aanvaar
de en gangbare kunst duide
lijk, overduidelijk maakt,
waarom het impressionisme
een revolutie betekende, een
soort contestatie, een provoca
tie. De hele filosofie (men
vergeve" het gebruik van de
term in deze context) van de
impressionisten is tegengesteld
aan die van de officiële schil
ders: zij verkiezen het ogen
blik boven de eeuwigheid, de
impressie, het simpele ervaren
boven de idealisering, bet
licht, de luminositeit boven de
materie, de fluïditeit boven de
substantie. Althans als groep
bezien.
sieke onderwerpen kozen, dat
hun modellen, „slordig ge
kleed" waren..
Weerspiegeling van zonlicht in
het water, een stemming, een
atmosfeer, spel van licht en
schaduw. Vrouwen in een
tuin, mensen op een balkon,
het gewone dagelijkse geluk
(dat uiteraard.in die tijd gro
ter lijkt en misschien ook
was voor de hedendaagse
beschouwer); de indrukken,
de impressies van het vluchti
ge, het voorbijgaande, het on
bestendige.
In een tijd waarop de maat
schappij op solide, traditione
le, onwrikbare rotsvaste waar-
-den en overtuigingen steunde
of wilde steunen. Het was niet
„serieus". En bovendien kon
den verschillende impressio
nisten niet eens tekenen of
schilderen, getuige de „houte
rige" naaktfiguren van een on
verlaat als Paul Cézanne, die
alle erkende waarden onder
steboven smeet en aan kleur
schakeringen meer waarde
hechtte dan aan een solide
constructie. En deze schake
ringen dan ook nog slordig en
ruw op het doek zette. Inder
daad een revolutie.
Individueel werd de impressi
onisten de meest verbijsteren
de verwijten gemaakt, die
heel een mentaliteit, heel een
samenleving, heel een burger
lijke dominering aantonen.
Men verweet hen dat zij geen
„elegante" dingen schilderden,
dat zij geen traditionele, klas-
Alleen zijn er inmiddels hon
derd ja3r voorbijgegaan. Ze
ker, Sisley heeft tijdens zijn
leven nimmer de minste er
kenning gehad. Maar voor an
deren begon het getij rond de
eeuwwisseling niettemin te
keren en thans drijft geen
mens de spot meer met de
impressionisten. Hoewel, voor
zekeren ook dat „voorbij" ti|
„verouderd" is.
Dit neemt niet weg dat mt:|
zich te midden van de
van de 42 doeken in !té|
Grand Palais ervan ben
moet zijn dat zij voor
overgrote deel ontstonden
een atmosfeer van wanhopijf
morele en materiële ellendil
waarover L'Oeuvre van Zokl
een zekere opheldering vol
schaft. En dat terwijl de staf
in 1874 meer dan 50.000 frail
besteedde om werken uit si|
„officiële" salon aan te
fen: 3.500 voor een Blanchril
8.000 voor een Le Hon|
20.000 voor een Gérome...
Eén jaar later worden
Drouot tien Renoirs gevel
voor te zamen minder dan 1'j
frankMaar het is aan Clil
lebotte, Bazille en dokter Gaf
chet te danken dat het Jeu 4
Paume met zijn 340 doek!
heden ten dage het groots!
impressionistische museum t
wereld is. Zij kochten
wil en dank. ondanks alle s
en tegenwerking, de doek
van hun vrienden op. S|
voor zichzelf. Toen de
eindelijk opengingen,
ken zij ze aan de staat.
Ondanks de „slechts" 42 sd
derijen die in het Grand I
lais de honderd jaren imo*
sionisme vertegenwoordig'
is het onwaarschijnlijk da
dergelijke collectie (met i
wat de kwaliteit betreft) 1
nen afzienbare tijd nog erge
te zien zal zijn. Afgezien
New York, na de sluiting v
de Parijse expositie, '"1
laatste duurt tot 24 novemte' I
JAN DRUM)®]
(Door Edmond Marco,
correspondent van AFP)
JOHANNESBURG Sedert
Portugal heeft besloten het
wiel van de geschiedenis in
zijn Afrikaanse kolonieën te
laten draaien verkeert Zuid-
Afrika officieel in een oorlogs
toestand.
De Zuidafrikaanse minister
van defensie, Pieter W. Botlia,
verklaarde onlangs dat zijn
land „op kleine voet van oor
log" leeft.
De feiten spreken echter an
dere tal. Het opvallendste ge
geven is dat van de militaire
uitgaven die zijn beraamd op
de onlangs bdj het parlement
ingediende begroting: een mil
jard dollar ofwel een zesde
van de totale begroting voor
1974-1975. Dit is een record
als men het vergelijkt met de
cijfers van voorgaande jaren:
450 miljoen dollar in 1971-
1972, 500 miljoen in 1972-1973
en 626 miljoen in 1973-1974.
De invloed van het alarm
aan de grenzen van Zuid-Afri-
ka door de dreigende instor
ting van de Portugese bolwer
ken in Angola en Mozambique
•op die begroting van de Zuid
afrikaanse regering manifes
teert zich in de enorme som
men die voor de territoriale
verdediging zijn uitgetrokken.
Bijna de helft van het totale
bedrag der militaire uitgaven
440 miljoen dollar, is voor dit
doel bestemd.
Het is een noodzakelijk
voorzorgsmaatregel, hoewel er
geen onmiddellijk gevaar is te
duchten, verklaarde minister
van financiën N. Diederichs in
zijn toelichting op de begro
ting.
Behalve zijn vierduizend ki
lometer lange kustlijn, Nami
bië inbegrepen, moet Zuid-Af-
rika nu ook een front van
drieduizend kilometer lengte
tussen de Atlantische en de
Indische Oceaan bewaken.
Langs dit gehele „front" is
Set momenteel rustig- Het eni
ge „brandpunt" wordt er ver
oorzaakt in de smalle Capiivi-
strcok van vijfhonderd kilo
meter rimboe ten noorden van
Botswana. In de onmiddellijke
idbijfieid van dit gebied, in
Zambia en in het niemands
land van zuidoostelijk Angola
bevinden zich de sclro'lolaat-
sen van de guerillas' ter-
van de SWAPO (South West
Yti'ican Peoples Organi -"in)
de organisatie voor een onaf
hankelijk Namibië.
Het bewaken van deze enor
me grenslijn is echter een bo
venmenselijke taak ais men
zich realiseert dat het blanke
Zuidafrikaanse leger n nor
male omstandigheden minder
dan honderdduizend man
sterk is. Van hen zijn er vijf
tienduizend tot de reserve
eenheden, die jaarlijks voor
herhaling onder de wapenen
warden geroepen.
Dit is dan ook de reden dat
de Zuidafrikaanse regering,
die onlangs de Caprivistrook
heeft versterkt door de grens
wachten te vervangen door ge
kegelde troepen, het voor het
eerst nodig heeft geoordeeld
lit zwarten bestaande militai
re eenheden te vormen- Zij
worden weliswaar aangevoerd
door blanke officieren, maar
deze nebben roet het oog op
een hoffelijke behandeling vain
hun zwarte ondergeschikten
van de regering een „hand
boek voor wellevendheid" ge
kregen.
De zwarte grenswachten, die
gerekruteerd worden uit de
Zoeloe XhoSd Tswana er So-
tho-stammen hebben tot nog
toe er geen bezwaar tegen ge
maakt deze taken te vervul
len. De vraag is echter of zij
even loyaal zullen blijven als
zij op een keer worden geoon-
ft-oniteard met een echt leger:
gevormd door eenheden van
de M.P.L.A. (Angola): de Na-
mibdsohe SWAPO, de Rhodesi-
söhe ZAPU en ZANU of het
Mozambikaamse Frelimo.
Tot nu toe hebben de veer
tien miljoen zwarte Zuidafri
kanen nauwelijks of niet gere
ageerd op de gebeurtenissen
in Angola en Mozambique Het
is moeilijk te zeggen of dit
ligt aan een gebrekkige infor
matie of aan onverschilligheid.
Het politieke bewustzijn reiki
nauwelijks verder dan voor
steden als Alexandra en So-
weto bij Johannesburg-
In de „thuislanden"ont
breekt bij die zwarte beval
king dit bewustzijn volledig
De solidariteit gaat niet verder
dan de eigen stam of groep
Voor deze mensen liggen Mo
zambique en Angola net zover
van Transkei als Zaïre of Ke-
Er is evenwel een uitzonde
ring: de goudmijnen van
Transvaal of van Oranjestaat,
waar honderdduizend Mozam-
bikanen tweeduizend meter
onder de grond werken. De
zeventien doden die sinds
april zijn gevallen in de mij
nen van Welkom als gevolg
van arbeidersrelletjes zijn
misschien een bloedige echo
van de voortdurende ongere
geldheden na de gebeurtenis
sen van dit jaar in Mozambi
que.
Een lichte geruststellir r
voor de blanken in Zuid-Afri
ka is de verklaring van Fre-
mo-leider Joaquim Albert'
"hissano, die waarschijnlijk
rremier van dé overgangsre
gering ir Mozambique wordt
Ohissano zei vorige maand dat
deze regering een terughou
dend beleid van niet-inmen-
ging wil voeren ten aanzien
van de door blanke minder
heidsregeringen overheerste
buurlanden als Zuid-Afrika en
Rhodesië. Op de vraag wat hij
dacht van de Zuidafrikaanse
troepenversterkingen langs de
grens met Mozambique en of
hij deze niet ails een provoca
tie zag antwoordde de Freli-
mo-laider met de vraagsteller
te verwijzen naar de Zuidafri
kaanse minister van defensie
..Hij weet wat de bedoeling is.
wij niet. Wij houden ons aan
een beleid van niet-inmen
ting", zei hij-
De blanken in Zuid-Afrika
djn nog weinig begaan met de
ommekeer die zich in de Por
tugese gebiedsdelen aan het
voltrekken is. Officieel wil
Pretoria wel geloven in de
vreedzame bedoelingen van
'en zwart Mozambique en in
het economisch realisme van
land, dat weinig eigen bron
nen van bestaan heeft en dat
Zuid-Afrika wel te vriend
moet houden als afnemer "l
de door de Cabora Bassai"
geleverde stroom en als W|
van inkomsten voor de haï®|
van Lourenco Marques.
Op het platteland I
Transvaal draagt de boer I
steeds zijn geweer bij -T
Men xan nooit weten en ter
het trouwens al sinds de ;,j
-enoorlog zo gewend. Het r
co dat hij door „het h'®
gevaar" zou worden ov'
ien ldiIet, althans in de h
tijd, niet eng groot. De
achtige steppen van de
afrikainse hoogvlakte 1®
zich niet zo gemakkelijk
gueriPa actios van het ANC. I
De blanke in de stedenA|
een benijdenswaardige I
standaard geniet, is
geïnteresseerd in de er.'j
industriële ontwikkeling I
in de oardekgnlf jn Moe'
que, vanwaar duizenden
ken naar Zuid-Afrika zü11
vlucht.
De Engelse, Franse en Duitse
televisie nebben op een bijeen
komst in Hamburg besloten ge
zamenlijk een zes-delige
documentaire-serie over het
dierenrijk te maken. Van 18 tot
24 januari 1975 wordt in Cannes
wederom de Midem gehouden,
de enige internationale vak
beurs voor lichte muziek.
Johan Heesters speelt de
hoofdrol in de operette „Ho-
zeitsnacht", die het ZDF 24 ok
tober aanstaande uitzendt. An
dere hoofdrolspelers zijn Karin
Dor, Mariene Charell en Theo
Lingen.
Op 12 november neemt de
TROS in het Amsterdamse Con-
Renate Tebaldi op.
J.R.L. Anderson: De Ulysses-
factor, „geen zee te hoog, geen
berg te hoog", Uitg. West-
Friesland, i 17,90.
Wat hebben de grote ontdek
kingsreizigers en beroemde
avonturiers gemeen? De Enge
lsman Anderson heeft geprobe
erd er achter te komen. Volgens
hem is het de Ulysses-factor. Hij
gaat uit van het karakter van
Ülysses (of Odysseus), zoals
Homerus dat in zijn Ilias en
Odyssee heeft beschreven.
Odysseus nam vrijwillig risico's,
maar was nooit doldriest. Ver
der had hij nog een groot aantal
■edele kenmerken en die blijken
volgens Andersons onderzoek
mannen als Thor Heyerdal en
Sir Francis Chichester ook te
hebben. Anderson heeft eens in
The Guardian dat de kosmonau
ten niet gezegend zijn met de
Ulyssesfactor. Ze zijn slechts-
een middel in de handen van
plannenmakers en verlengstuk
ken van computers Een menmg
waarover valt te twisten. Het is
trouwens niet helemaal duide
lijk waarom iemand een dikke
pil schrijft om uit te zoeken
wanneer iemand nu een held is.
D.V.
Izzy Abrahami: Kijkspel voor
flatbewoners, Zwarte Beertjes f
5,-.
Een heerlijk boek voor flat
bewoners. Ga voor het raam
staan, als je je verveelt en neem
een verrekijker, aldus Izzy
Abrahami. Hij ontwikkelt een
spel van gluren, fantaseren en
punten geven in een Blue
Movie-achtige wijk. Voor alles
wat ie bij anderen in huis ziet,
worden punten gegeven. Het
waarnemen van een neger levert
bijvoorbeeld 15 punten op, een
tv-toestel dat uit is, is goed voor
12 punten, geslachtsgemeen
schap is 32 punten. Het spel is
zonder meer gewonnen als je
iemand waarneemt die een boek
van James Joyce leest. Strafpun-
ten leveren b.v. een krant le
zende volwassene en een half
naakte vrouw (bovenste helft)
op.
D.V.
Ik bm lelijk Mweetik Mddr
zi] doel er noQ onnoiel bij ook
-KL
In Londen is een centrum
waar kinderen die gehandicapt
zijn of een ontwikkelingsachter
stand hebben, zeer intensief
worden begeleid Daarover gaat
de film „Kijken naar kinderen",
met als eindredactrice Caroline
Euwe, die de NOS vanavond van
21.30 tot 21.55 uur via Neder
land 1 op de beeldbuis brengt.
