„Energiecrisis" in heela' nog vol raadsels GEBOORTE EXPLOSIE IN CHILI Toekenning van nieuwe Franse autonummers met drie letters schept problemen China maakt weer gebruik van olie Banzer en Brazilië Knet Vian Ocana nieuwe DE T Ruimtevliegtuig op ware grootte buitenland SCHERVEN NEVELS VERGELIJKING door marion lad Geld speelt geen rol binnenland I MIMI IIIIIIIM—1 Vrijdag 19 juli 19/4 (Van onze redactie binnenland) WESTERBORK Het onlangs door drie astronomen van de Leidse sterrenwacht ont dekte „pootste tot dusver bekende object in het heelal" biedt de sterrenkundige wereld voorlopig meer dan minder raadsels ter ontsluiering. Zo is het probleem van de „energiecrisis in het heelal er alleen maar door toegenomen. De astronomen begrijpen steeds minder waar de onvoorstelbare hoeveelheden energie vandaan komen die blii- ÏZamTntWt:av^TorzakmreZig de het Dit is gebleken in de syn these-radiotelescoop die in het Drentse plaatsje Wester bork sinds 1970 de hemel afspeurt, op zoek naar ondenkbaar ver verwijderde bronnen van radio- straling. De radiotelescoop, eigendom van de stichting Radiostraling van Zon en Melkweg (stich ting van de Nederlandse orga nisatie voor zuiver weten schappelijk onderzoek), is vol gens de Leidse astronoom prot. dr. H. van der Laan uniek in de wereld. Er kunnen waarnemingen mee worden gedaan, die men nergens el ders kan verrichten. De ont dekking van het grootste, tot dusver bekende object in het heelal is een rechtstreeks ge volg van de unieke vermogens van deze telescoop, die in feite bestaat uit twaalf schotels van 25 meter doorsnede, opgesteld langs een bijna 1500 meter lange lijn. De 25 schotels wer ken, via een ingewikkeld elektronisch systeem, als één grote schotel. Dit stelt de astronomen in staat meer te „zien" dan met welke andere telescoop ook. Het „object" is aangetroffen op de zelfs voor astronomen enorme afstand van twee mil jard lichtjaren (een lichtjaar is 9400 miljard kilometer). Het beweegt zich met een snelheid van 108 miljoen kilo meter per uur van de aarde af en heeft een doorsnede van 20 miljoen lichtjaren. Dat wil zeggen dat, ware het gehele object met het blote oog zicht baar, het van de aarde af gro ter lijkt dan de volle maan, ondanks de gigantische af stand. Het object bestaat overigens uit een zogenaamd melkweg stelsel (dat op zich weer uit ontilbare sterren bestaat) en twee gasnevels die aan weers zijden, met de vorm van een kegel waarvan de punt naar het melkwegstelsel is gericht, ervan af bewegen. Het melkwegstelsel als zo danig was al bekend. Op astronomische kaarten staat het als 3C236 geregistreerd. Nieuw is de ontdekking van beide gasnevels, die duiden op een in het extreem verleden gebeurd zijnde reeks enorme explosies binnen dit melkweg stelsel, waarbij de nevels zijn weggeslingerd als scherven van een bom. Vroegere waarnemingen hadden alleen het heldere cen trale deel van 3C236 ontdekt, waar de meeste radiostraling vandaan komt (aangegeven door een kruis). In Wester- bork werd de rest ontdekt. wees en gespecialiseerde computerprogrammeertech nieken om de signalen van het melkwegstelsel zelf weg te „filteren", bracht de nevels aan het licht. Volgens prof. Van der Laan was het vorig grootst bekende object éénzesde van de grootte van 3C236, namelijk ongeveer T? A T T ,01V 3 miljoen lichtjaren. uxiuiiui joen lichtjaren en staat zij op een afstand van 600 miljoen lichtjaren. Ook da 240 heeft weer twee van de bron weg snellende nevels. In een van die twee nevels is iets aange troffen dat vermoedelijk op zich wee reen compleet melk wegstelsel is. De nevels, die zich dus bui ten het melkwegstelsel, waar uit zij afkomstig zijn, voort planten, zijn bijzonder ijl. Er bevinden zich slechts een handvol moleculen of atomen materie in een kubieke centi meter nevel. Zij zijn echter duidelijk dichter dan de om geving, die nog leger is. De nevels konden aanvankelijk niet worden „gezien" door de veel sterkere signalen van het melkwegstelsel, die de straling van de nevel als het ware wegdrukte. De unieke eigen schappen van de YVesterborkse radiotelescoop, het op grond van eerder, in Amerika ver richt onderzoek gebaseerde vermoeden, dat onduidelijk ruimtelijk gefluister op „iets" De bij 3C236 behorende gas nevels zijn ontdekt door drie bij de Leidse sterrenwacht werkzame buitenlandse astro nomen, dr. Anthony Willis, dr. Andrew Wilson en dr. Richard Strom. Hun onderzoek is on der leiding van prof. Van der Laan verricht. Zij hebben ge drieën overigens al meer van deze objecten opgespoord met de Westerborkse radiotele scoop, zij het minder grote dan 3C236. Toch heeft da 249 nog een doorsnede van 6 mil- De astronomen willen met de radio-telescoop gaan onder zoeken of dit melkwegstelsel wellicht door de immense wolk wordt beïnvloed. Het is niet onwaarschijnlijk, zo stel len prof. Van der Laan en zijn medewerkers voorzichtig, dat nog meer van deze radiobron nen kunnen worden gevonden. Het is nog maar tien jaar ge leden, aldus prof. Van der Laan, dat men er achter kwam dat het heelal heel wat minder rustig is dan algemeen werd gedacht. Waarnemingen van exploderende sterren zijn ook nog van recente datum en de kennis over het uitdijend heelal, waarbij men zich een met vlekjes bezaaide ballon die alsmaar meer wordt opge blazen moet voorstellen, is ook nog maar betrekkelijk korte tijd gemeengoed. Overigens wordt de radio telescoop, die in staat is de straling van een 100 watt gloeilamp op de halve afstand maan-aarde te „zien", niet uitsluitend voor deze waarne mingen op extreem grote af stand gebruikt. Astronomen van de sterrenkundige institu ten van de universiteiten in Utrecht en Groningen verrich ten er ook onderzoek mee van het eigen melkwegstelsel waarin de zon en de aarde zich bevinden, benevens zoge naamde spiraalnevels, nog an dere hemellichamen en zowaar ook „gewone sterrenstelsels" (Van onze redactie buitenland) SANTIAGO In Chili is vrijwel zeker een geboorte explosie op komst, aldus is door aan ziekenhuizen verbon den artsen meegedeeld. De oorzaak? Het nachtelijke uit gaansverbod, dat werd ingesteld meteen na de staatsgreep van september van verleden jaar, en dat nog steeds geldt. En wanneer zo-u de grote klap dan kunnen komen? Om streeks deze tijd, aldus de art sen, want dan is het ongeveer negen maanden geleden dat de staatsgreep, die een einde maakte aan het leven van pre sident Allende, geschiedde. Het uitgaansverbod gold eerst van 20 tot 5.30 uur. Hel naleven ervan werd en wordt gecontroleerd door gewapende militaire patrouilles, die de opdracht hebben gekregen „niet veel te nemen", en snel te vuren als zij iets menen te bespeuren dat niet door de -beugel kan. Naderhand ging het in om 22 uur toen am 1 uur 's mor gens, ma-ar het nachtleven was al kapotgegaan en zelfs het „een glaasje pikken in bet ca fé op de hoek" is er al lang niet meer bij. Alle oafé's en eethuizen gin gen vroeg dicht en zijn dit blijven doen, en 's avonds is er in Santiago nauwelijks ver keer, al mag dit rondrijden tot -een uur na middernacht. De vrouwenarts dr. Gabriël Suazo heeft zich ingesteld op drukke tijden. „Ik zit al pot dicht", verklaarde hij. „Ik kan niemand meer aannemen". Een jonge vrouw die werkt in een regeringsbureau deelde mee dat 24 van de vrouwen die daar werken, haarzelf in cluis, in verwachting zijn- Ines Gutierrez, verbonden aan een kraamkliniek, vertelde dat het aantal vrouwen dat in ver wachting komt en daar consult Inwint, ongeveer verdrievou dilgid is vergeleken met verle den jaar deze tijd. Dr. Andrea Aguirre, die aai dezelfde inrichting is verbon den, was evenwel van oordee dat de geboortengolf niet helt' maal „politiek" is. Hij had ook wel iets te maken „met de tijd van het jaar", meende zij. Pas als de kinderen er wa ren en de statistieken op peil waren, konden er vceoliiVin- gen worden gemaakt met vroeger toen ér geen uitgangs verbod was en dam pas konden nuchtere gevolgtrekkingen warden gemaakt, aildus dr. Aiguirre. Dr. José Espinoza, een aan een grote kraamkliniek ver bonden arts, is van oordeel dat het regime-Allende, dat drie jaar heeft geduurd- meer te maken heeft met de geboorte golf dan het uitgaansverbod. Toen Allend-e er was, zei hij, waren er zoveel onzeker heden in het leven van alle dag, dat veel echtparen ver maken heeft met de geboorten- over te gaan door het gebruik van voorbehoedsmiddelen. Maar twee maanden na de staatsgreep „waren de water-en weer kalm geworden" en gin gen veel mensen, was hij te weten gekomen, weer afstap pen van het gebruik van die middelen. Hij vergeleek de toestand tl Chili met de geweldige ge- boortenstijgin-gen 9 maanden nadat de stad New York was getroffen door het groot - scheepse uitvallen van de stroom, in november 1965. „Wat wij nu gaan meema ken", zei hij, „is dat hetzelfde maar dan duizendvoudig". (Van onze correspondent) PARIJS Sedert enige tijd is Frankrijk, als gevolg van de grote uitbreiding van zijn automobielpark, moeten over-1 gaan tot het toekennen van z.g. drieletterige nummerpla- j ten. Tot dusver bestonden de auto-registraticnuminers uitj een „eigenlijk" nummer van vier cijfers; twee letters die- uitsluitend serieletters waren, en tenslotte de uit twee cijfers bestaande nummering van het departement waar de wagen ingeschreven stond Het eerste model op ware grootte van Apollo's opvolger, de spaceshuttle, is dezer dagen gereed gekomen in de ruimte vaartaf deling van Rockwell International in Downey (Cali- fornië). De spaceshuttle, die een laadruimte heeft van 18 meter lang, zal zowel de meest uiteenlopende ruimte-vrachten als passagiers kunnen vervoe ren. Met dit ruimtevliegtuig, even groot als een DC-9, zal ook het door VFW-Fokker te bouwen ruimtelaboratorium in een baan om de aarde worden gebracht. De spaceshuttle zal vertikaal starten met behulp van raketten, een week tot een maand in de ruimte kun nen blijven en vervolgens op eigen kracht op een vliegveld kunnen landen. De op de oce aan dobberende Apollo-cabines en rubberbootjes behoren daarmee tot het verleden. Frankrijk heeft 95 departe menten, waarvan de nummers van 01 tot en met 95 lopen in alfabetische volgorde, afgezien van de nu-mmers 91, 92, 93, 94 en 95, die op departementen betrekking hebben die enkele -aren geleden ontstaan zijn doordat de oude departemen ten Seine en Seine-et-Oise in een aantal nieuwe bestuursdi» trieten opgedeeld zijn. 9 Terreur uit naam van de Chileense junta direct na de staats greep, maar ook nu. (Van onze redacti buitenland) PEKING Terwijl de wes terse wereld als gevolg van de oliecrisis naar nieuwe energie bronnen zoekt, tracht China te komen tot een uitgebreider gebruik van aardolie. Dit brengt grote investeringen met zich mee voor de ontginning van de naar men denkt uitge breide olievoorraden van het land. China produceert jaarlijks mgeveer 50 miljoen ton olie. lit is het cijfer dat premier I'sjou En-Lai voor 1973 be kend heeft gemaakt. Deze hoeveelheid voorziet in 12 pet. can liet totale energieverbruik in China. De steenkool levert 30 pet. en de overige 8 pel. komt van waterkrachtcentra- es. Voor waarnemers staat het -ast dat China tegen 1980 een ierde van zijn totale energie- ehoeften uit olie zal halen. In 1973 heeft China in het luitenland voor ruim een mil jard dollar petrochemische in stallaties gekocht. Sinds no vember jl. hebben enige Ame rikaanse ondernemingen voor bijna 10 miljoen dollar mate rieel verkocht voor de opspo ring en winning van Chinese olie te land en in de zeebo dem. Japanners die vorig jaar Pe king bezochten, menen dal China reeds in 1978 een olie- produktie van 100 miljoen ton per jaar kan bereiken- Over de omvang van de Chinese olievoorraden weet men heel winig. Volgens het blad „U.S.-Chi- na Business Review" van de Nationale Raad voor de Chi nees-Amerikaanse handel om vat de Chinese olievoorraad te 'and 25 tot 30 miljard ton. Onder de Chinese z eebodem '.ou echter nog eens 20 miljard 'on op ontginning wachten. Op het ogenblik levert het jlieveld van Tasjing waar bij na 2.000 boortorens staan, 30 pet. van de totale produktie. Tasjing ligt in het noordoosten van China, nabij de grens met de Sovjet-Unie. Daarom trach ten de Chinezen andere olie velden te exploiteren die ver der in het binnenland liggen en dus niet zo kwetsbaar zijn in geval het tot een conflict met Moskou zou komen. Dit jaar werden in de lijn van deze politiek al twee nieuwe olievelden in exploitatie geno men. Een van deze twee nieuwe velden zal, volgens het pers bureau Nieuw-China, heel wat meer olie voortbrengen dan het veld van Tasjing. Het ligt bij Itoe in de kustprovincie Sjantoeng, ten zuiden van Peking. Het tweede nieuwe veld ligt in Takang, aan de rand van de Golf van Po-Hai, ter hoogte van de Chinese hoofdstad. Men weet niet hoe groot de capaciteit is van deze olievelden, maar zij wordt zeer groot geacht. Voorts meent men te weten dat bij proefboeringen in de' Golf van Po-Hai in i972 en 1973 belan grijke olielagen zijn ontdekt. Het grootste deel van de ru we olie wordt verwerkt in de raffinaderij van Lantsjou in het noorden van het land. Dit is de belangrijkste raffinaderij van China, met een capaciteit van drie miljoen ton- Parijs (departement Seine met kengetal 75) had nu zoveel auto's dat nummer 9999 ZZ 75 bereikt was, waarop tot drie letterige registratie overge gaan werd en de eerste „ge lukkige" van het nieuwe sys teem was dus 1 AAA 75. In andere departementen zal van zelfsprekend het drieiet tersys teem ingevoerd worden. Het probleem is nu echter dat „onbehoorlijke en beledigen de" woorden, die uit drie let ters bestaan, vermeden moeten worden. Dit is geen al te groot probleem, al blijkt het aantal uit drie letters te vormen grofheden groter dan de mees- ten denken. Da aangelegenheid is nu even wel aanzienlijk ingewikkelder geworden, omdat enkele lie den, die geregeld met hun drieletterige nummerplaat naar het buitenland rijden, daar spotlachen en amusement verwekken, om-dat zij een let tercombinatie hebben, die in het Frans nietszeggend, maar bijvoorbeeld in het Nederland se taalgebied wèl iets betekent en vaak iets dat niet vls.end is. Geregelde bezoekers van andere landen menen even eens op een uitzondering aan spraak te mogen maken om soortgelijke redenen Aanvankelijk was er begrip bij de autoriteiten, maar alle vreemde woorden van drie letters te schrappen, blijkt on begonnen werk te zijn, terwijl er geen kredieten beschikbaar bleken om experts in vreemd talige grofheden van drie let ters te honoreren. Na de Britse drieletterslacht- offers van elders grove uit drukkingen, zullen ook Franse automobilisten voor GEK en andere kwalifikaties Europa's wegen gaan opvrolijken. Het is een schrale troost dat vieze woorden tegenwoordig zn vies niet meer zijn, maar het is nooit leuk er mee aangeduid te worden. U moet maar niet tè opvallend lachen en 'naar denken dat de vreemde a-uto- mobilist(e) zeil niet weet met welk predikaat hij of zij uw land bezoekt. Op de dag dat minister singer voor de Congn missie van Buiten landje 1 ken pleitte om de beu J van 150 miljoen dollar wapenverkoop aan Amerika op te heffen meer Amerikaanse kunnen worden uerkocinl wees Bolivia weer dat hei litaire apparaat in Amerika slechts tot ml repressie dient. „En dat pens", zoals het commiss' Wayne Hays zei, „door djl taturen tot méér ondert king der volken worden 3 bruikt". Dit werd niet alleen aart. welijk gemaakt door de lukte militaire staat gen dictator Hugo" B«J maar ook door al ta waarop de staatsgreep eai actie was: Burner's fataal I wind en de daarmee gaande onderdrukking. Een tragisch bewijs onder meer het rapport Rome op het hoo/dltito-J van „Gerechtigheid en Vi* werd ontvangen van zijn f viaanse organisatie. Het schreef hoe de boeren in (i chabamba sinds 5 januari vergeefs een onderhond i Banzer zochten in vet met diens decreten vm honderd procent prijsterl ging der noodzakelijkste t selartikelen, hoewel pnjij voor hun producten niet k den worden verhoogd. De boeren, aldus het roj dreigden geen producten ti naar de stad te zenden,! staakten en sloten toeganjr.-f gen af. Een gerucht deed t de ronde dat Banzer in tocht was voor een ditiij met de boeren. Tanks rent! nen en de boeren dachten ij dit de aankomst van dent betekende... Tot mitrt leurs de „dialoog" openden met een saldo van ruim II doden onder de boeren. Zeker was dit in stijl i hetgeen Banzer tot een atii groep boeren had gezegd: J machtig jullie om de eerste beste communistische ojitt: die zich op het land verin te doden". Het waren de t»| melde moordpartij en Banzefs „uitverkoop' Brazilië wordt genoemd, wij de voornaamste motm vormden voor de poging 1 de macht te ontnemen. Banzer, die namelijk va l| inauguratie van president sel in Brazilië terugkwam t de enthousiaste meiedt'i dat „wij de Brazilianen i ten imiteren" ondertekend! tot protest van alle BolW se volkslagen met Geiselj 22 mei een vérstrekkend t drag dat neerkomt op een ij dustriéle alliantie traan Brazilië nu 71 miljoen dollar J de komende 20 jaar I 201 joen dollar in Bolivia zali vesteren. De overeenkomst repre» teert je reinste Brazita expansie en penetratie Bolivia. Het omvat de uiteenlopende industriële sect| ren. Het door Brazilië lam geerde Braziliaanse ijzer I Mutun met een ontwiktel'q der ijzerindustrie is in verdrag opgenomende wikkeling van spoor- en i genbouw en van petrocta sche industrie. De hooldscM betreft een dagelijkse van 20 jaar van 7 mdji kubieke meter Bolit'ia" aardgas. Het Boliviaanse I lege van Advocaten tela verzet aan tegen de ijzer-1 aardgasverkoop; temeer Brazilië maar eenderde ran^ aardgaspnjs geeft die ani afnemers betalen. Het verzet tegen het verin door de mijnwerkers uitte i in tien dagen rouw en halfstok hangen van de flW| Insgelijk protesterende malige partijleiders tred] door Banzer het land uitfi en protesterende studt«!lj werden met een kolonel universiteitspresident die na drie dagen werd i vangen door de Falangtsle"' der van Banzer's politi® part ij. Menige Boliviaan ziet hete drag met Brazilië als de die Banzer betaalt om aonl macht te blijven mh gewaardeerde hulp van Bi' dat hem immers ook'1 wapens toezond toen Ba"3 de vorige regering omi'i) wierp.... En niet bepaald het invoeren van de demos'1 tie. gpjuist heeft hij „uitstéFQvan verkiezingen f annontTrird vlijtig steund door de verenigingc particuliere ondernemers alsook een vervanging van parlement door een door :";1 zelf te benoemen eottJttM"' raad. Nolabene een regerinft vorm die, toen zijn voorgang Torres deze overwoog dan als een door het gekozen lichaam) dit Banzer's motief werd omverwerping van Torres. De mislukte militaire sW greep tegen Hugo B'"VJ heeft echter aangetoond zijn voornaamste steun leger t.a.v. hem verdeë[»J Waarmee, zeggen de 3° nen. zijn laatste dagen l1'1' zijn. (Van onze speciale verslaggever» BORDEAUX De etappe van Francis Campaner li Bordeaux werd reeds een daf ferder voorbereid. De ploeg ei der van Campaner, Charles La „ebie bad in het pe oton kla I ee d gemeld, dat zijn equip, nog geen enkel succes had ge boekt en dat op die manier zij, sponsors er de brui aan zouden geven. i -rrvorud gehoor hij de groter ST het peloton, die ermee in seinden, dat een „nederig' lil van de Jobo-ploeg" zou ont I happen- Francis Campane: [woont dn de omgeving var I Bordeaux, hij staat bovendtei büna anderhalf uur achtei Merdkx in het klassement I d,,3 Campaner was de ideal. man Na 75 kilometer koers juist toen Jean-Claute Misa. die niet aan de beurt was 1 werd teruggepakt, demar reerde Campaner. Even kwam BORDEAUX Iets van Circuit du Lac by Bordeau maar het verschil met num maar twee seconden. Voor IV AMSTERDAM De coa ches in dienst van de KNWU (Middellink, Mahn en Wier stra) hebben geen limiet opge legd gekregen voor de wereld kampioenschappen wielren nen, die volgende maand Ir het Canadese Montreal wordei verreden. Ondanks het feit dat de uitzending van een gro te ploeg veel geld kost, heef het hoofdbestuur van de Wie lerunie zijn coaches geen be parkingen opgelegd wat d. voordrachten voor uitzendini betreft. Daar staat dan tegenover dat de organisatie in Canadi voor elke deelnemer 300 dolla (bijna 1000 gulden) als ver goeding aan de betreffend! sportbond uitkeert. Tot he aantal van 40 deelnemen overigens, dat echter volgem Frans Mahn door Nederlan. voor de W.K- in Montreal ge I makkelijk zal worden over schreden. BORDEAUX Luis Ocani .zal het volgend jaar de kop man zijn van het nieuwi Spaanse wielermerk Super Ser, een fabriek die ijskaste! en wasmachines produceert. I Ocana zal zich omringen me Spaanse en Franse knechter j van wie Romero, Balague e: Pedro Torres, de bergkonm luit de Tour de France va: 1973, al een contract hebbe getekend. Ocana, Tourwinnaa I van het vorig jaar, die doo Bic werd ontslagen, omdat h: i zich ziek meldde voor de sta: negentiende etappe. Eerste gedeelte: 1. Campaner (Fra-Lapebie J de 202 kilometer van Pau nar I Bordeaux in 4.51-56 (mi tijdsverg-oeding 4.51.36), 1 Sercu (Bel-Cribiori) 5.05- (5.05.42), 3 Hoban (Gbr-C; Pto) z.t. (5.05.47), 4 Guimar (Fia-Cadiou) z.t- (5.05.52), Karstens (Ned-De Muer) 6 Van Katwijk (Neti-Lit bregts) z.t., 7. Merckx (Be lAlbani) z.t„ 8 Rouxel (Fr: Plaud) z.t., 9. Vianen (Ne. Caput) z.t-, 10 Baert (Bel-Va Vaerenbergh), 11. Mouriou ;£>n?"Caput), 12 Wesema (Bei-Van Vaerenbergh) (avion (Fra-Plaud), 14 Tei hnck (Bel-Stablinski), 15 Roosbroeck (Bel-Van Vaerei hergh), 16 Allan (Aus-Li nregts) z.t, IT Martinez (Fr (i. J?,ski)' zt- 18 Riot I Ji,ra"Plaud), 19 Mintkiewi i Ï,ra-Stablinski), 20 Delepi mr?"oadl0u>' 21 Van Lo .u 5 e), 22. De Mey di hotte), 23 Mol let (Fr Plaud), 24 Coroller (Fra-Cad °u). 25 De Witte (Bcl-Schc zt 35. Knetemann (Ne< Caput zt, los Den (Ned-Liebregts) z.t, Henk Prinsen (Ned bregts) 5.06.35, 106 p'V„1'ebrcets) z.t., 107 Dsen (Ned-L*iebreffts) z.1 PLOEGENKL.A S1EWFNT. Eerste gedeelte: 1 Lapebie 15.03.30, 2 Cribio- Hert IC Li Alain Wi •t.

Krantenbank Zeeland

de Vrije Zeeuw | 1974 | | pagina 12