RATEUR akket extra's Jan de Hartog zestig jaar Romantische maand in Arnhem Moge Raad wees eis van familie af NEDERLANDSE KORTE FILMS IN ORERHAUSEN BREDA Ibedr. C. lil. J. s Tc!". Fa. Gebr. V Ibedr. C. Martens Zaterdag 20 april 1974 A •5 brt met ca. 550 medeWerk [/ibraformoforen en 0rnv automobielindustrie. VSl1' Irwerking en analysering tn wij een v" fcrvaring in soórtgeli|ke tun|(. hl kostprijssysteem gewenst. len eigen computerinstallatie Arbeidsvoorwaarden zijn gun. Schriftelijke sollici|.,iB richten aan Chef ptB> neelszaken Ambac, T„, heydenseweg 169, BreJ.' tel. 01600-79310, fM!t,j 240. iNSPEL 2: „Wanneer B zich druk maakt, W alsof het om een rjstnjd «aait over fcnhof, Kabouter, de Jeugd e.d. heeft gaan oog voor het geweld waarop een onze (felbegeerde) rust zegt Henk Bos, in de Anarchist als irraagt welke verb,ti er liggen tussen «n 'anarchie. „Maak het Trnensenkind. Hij is in de nieuwe mens Inkenoog in zijn bij- Buit waarin hij o.a. een ■houdt voor de durf veranderen. Gerard [zegt in Het vergeten o.a-, dat het anar- kiet zoveel oplost en j-eykamp noemt het ne'in zijn artikel „de tegenspeler". Ten- Uordt Koel van Duyn |ewd over anarchisme „De esthetische truc altijd op het feit, dat je laat zien, die in de de orde wordt ver- mgt hij o.m. (Samen- ndpad 28, Maars- itenne, 'n set mistlampen, sluitbare benzinedop, uitla31 rstuk, fraaie bumperrosetten us een sigarenaansteker, elgeteld f 325,- voordeel, eden temeer om nü de Maxi >ed te leren kennen. PGD EN CULTUUR 4- ihien kan de huidige de literatuur erin een traagwerkend Jflcient gift te zijn te- ■soort ratten die in de ping knagen aan een I d.i. sociale gerechtig- feo besluit Joris Gerrits Berzoek naar de sociale van de Vlaamse 11- Mineke Schipper ver de ideologie van BgMtitude in de Afrikaanse Ifergrit de Sablanière Kenyatta en Boris tekent een silhouet [sovjetmens („Onmoge- i de indoctrinatie voor Ri die zich in dit land jaar van iedereen maakt") 5 tegelijk uit- |n is een themanum- je Blanke en het Wes- [e spiegel van de Afri- ,oman". Uitgaande van lek Le Bianc et l'Occi- miroir du roman nè- de laingue fran- Kiitg. Van Gorcum, As- beschrijft Mineke Schippei hoe het romanbeeld is varT de blanke zoals hij gezien Brordt in Afrika door AfriÖner die de koloniale tijd bewast! hebben meegemaakt. Aan de >rde komen: De oor sprong pan het blanke ras als AfriiaBse mythe; de mythe vorming over en weer; over heid ei ambtenaren: de privé- sectoH de „blanke" school: fen christendom en de ^^^pvrouw. „Individualis- ienalisme, gebrek aan fling voor de mede- ireften de Afrikaan in psten. Deze trekken helaas ook overgeno- foor de leidende Afri- eiite". (J. en C. Oeden- Itr. 37, Bongerhout-Ant- KRUISPUNT SUMMER-49 EetHfwijkend nummer. Met de titel Home Sweet Home, helemaal volgeschreven door Vic van Saarloos. „Ik ben wel- MRvijftig en moel erkennen I grote mij niet meer Belangrijk zijn nog de doordeweekse din- l ook het probleem van Bct worden laat mij niet 'it uitgangspunt bepaalt van 16 hoofdstuk- j jes, teaarin hij voortkabbelt over huis-, hun- en keuken-ër- j varingen, die dikwijls dieper ingrijpen dan wereldgebeurte nissen. (K. S. Amelterhout 76, Assen), DE MUNTKOERIER-4 „Hetltioodlgeld uit 1529 is het eerste van Oostenrijk en een van de eerste uit de Europese geldigeschiedenis" zo staat o.a. te lezen in De Turken aam de Donau waarin Wil de Kreuk o.a. aandacht schenkt aan het museum van Perchtolsdorf. Verder zijn er o.a. bijdragen in te vinden over Israëlische munten in keramiek, nieuwe munten, penningen en bank biljetten en het Nederlands Scheepvaartmuseum. - V oor nttldjverzamelaars veel nieuws overBbeurzen, prijzen, litera- ^■c. (M. K. Huddestr. 7. ^^^Bdam). Een typerende Hummel. Bertha Hummel met kinderen in de kloostertuin van Siessen. (Van orate oomespoodieui*) BONN In het oarrtraefc, waarmee Berttba Hummel haar intrede bij de zusters Francis canessen bezegelde, beloofde zij alle baten van haar werk ter beschikking van het kloos ter te stellen en zelf haar loon pas in de hemel te incasseren. Reeds op jeugdige leeftijd meldde adgj zich met haar kwi tantie bij Petrus. Op 34-jariige leeftijd stierf zij als zuster Iranocentia en ongetwijfeld krijgt diit vrocme nonnetje haar hemelse loom naar wereldse werken. Omgekeerd is heit haar orde in het bisdom Rot tenburg ook niet slecht ver gaan. Na een zegetocht over de wereld laten de engeltjes van tekmares Bertha Hummel de kassia tel het fraai gelegen klooster wan teeaaen te M vrolijke Zwafoenlarad tot op beden rinkelen en het heeft et alle sdhigm van, dat zuster h» niooenjtia haar hemelse apeei» kameraadjes niog lang aal aar»- moedAgem. De producenten van haar prentjes en beeldjes ver zekeren tenminste, dat haar populariteit overal in de ws- reld ongebroken k en de ver koop vooral naar Nederland zioh zelfs in stijgende lijn bevindt Dit commerciële auccets k hol ook, dat de achtergrond vormt wan het boeiendste proces, dart er oodlt In de Bondsrepubliek over auteursrechten gevoerd wend, en dat er tenslotte toe leidde dat de Hoge Raad de familie van Bertha Hummel, die «He rechten claimde, in het ongelijk stelde. BERTHA HUMMEL TEKENDE FRANCISCANESSEN RIJK i tuiur e 200 Verkooppunten in Nederland g 13, Tholen. Wel. Tel. 01155-1628 n Beethovenlaan Roosendaal. Tel. 01650 -3' iffiferland zal voor het eerst in de nu twintig jaar bestaan de BKurzf linitage" in Ober- hausen sterk vertegenwoor digd zijn: Er is op 25 apru in de Stadithalle eer. avondpro gramma voor de Nederlandse selectie gereserveerd, die vol gens [insiders de beste is van alle nationale programma's. Op| deze avond zullen zes of zeven films worden gedraaid' „Leesplank" van Johan var der Keuken, „Ik hou 't '.vel voor gezien" van Dick Rijneke en Hans de Ridder, „Jerzy Wirtniicki" van Fons Grasveld, „Jelp" van Zaev Nirnberg, „Wiitstrip" van Adri Boon, „Leve het geld, weg met de mensen' van Leonard Henny en wellicht .Wounded Kne van Roelof Kiers, een film die dcorl verzen.'.moeilijkheden te laat binnenkwam. SIESSEN Vraagt men ie mand. tegenwoordig wie Ber tha Hummel is, dan staat vooral de jonge generatie nog al eens met de mond vol tan den, maar laat men een van haar tekeningen zien, dan ver schijnt er in de meeste ogen onmiddellijk een blik vain her kenning. Bijna iedereen heeft wel eens de guitige kindertjes met bolle wangen, gezond en vrolijk van top tot teen en vaak in gezelschap van godde lijke engeltjes of grappige die ren gezien. Wegens de voorkeur, die een bepaald genre van haar pren ten genoot en nog steeds ge niet, is Bertha Hummel echter al te zeer vereenzelvigd met de schepster van weliswaar vermakelijk, maar vooral on- sohuldig tekenwerk. Het woord „kitsch" slikten de ken ners weliswaar al gauw in, maar dat van „kunst" konden zij ook niet over hun lippen brengen. De verwarde tijd, waarin zilj leefde is er de oorzaak van, dat er biografisch nauwelijks iets over haar bekend is, maar gesprekken met tijdgenoten openbaren een volkomen an der beeld dan dat van het ongecompliceerde meisje, dat anderen met haar tekeningen „alleen maar" vreugde wilde bereiden. Haar stokoude over ste in sacrale formuleringen: „De oorlog is niet zonder spo ren aan haar voorbij gegaan. Zij was nauwelijks hier bij ons in Siessen of het klooster werd al op last van de nazi's opgeheven. Er bleef haar geen andere keus dan weer terug naar ',uis te gaan, maar onop houdelijk schreef zij ons brie ven of wiij geen kamertje voor haar vrij hadden, want alleen hier voelde zij zich werkelijk thuis. Nu hadden wij voor de afwikkeling van administratie ve zal en een klein gedeelte van het klooster mogen behou den en op haar bidden en smeken vonden we nog een vertrekje. Zo kwam ze terug, maar de oorlog, de verdrijving en alle ellende waren teveel voor haar geweest. Zij stierf al in 1946". Een zelfportret van de in 1909 geboren Bertha Hummel uit haar gelukkig lijkende studie tijd in Miinchen, waar zij leer de schilderen en een diploma oum laude verwierf, toont een gaaf meisjesgezicht, maar een dat wetend en met een lichte trek van smart in de wereld kijkt. Waarom? Zij had alles wat rij begeerde en kon on danks de zorgelijke periode van tussen de beide wereld oorlogen vier jaar lang onbe kommerd aan de kunstacade mie leren en werken. Hier echter ontstond het conflict, waaraan zij ten gronde dreig de te gaan. De keus tussen een bestaan als moeder of als kunstenares dreigde haar te breken, omdat bedde opgaven in haar ogen onverenigbaar le ken. Als enige alternatief vond zij het klooster maar haar verlangen naar kinderen bleef zij in de korte tijd, die haar vergund was, in ontelba re tekeningen uitschreeuwen. Het was zo sterk in haar, dat zij volwassenen nog maar on beholpen kon uitbeelden. In kinderen drukte zij de vreug den en angsten van grote mensen uit, maar zij kon ook satirisch en kritisch tekenen. De commercie hield echter voor het nageslacht de „lieve" Hummel in leven; misschien niet ten onrechte, want het lieftallige domineerde zeker in haar. Deze commercie leidde ook tot het conflict, dat Bertha Hum mel eigenlijk pas voor het eerst in het nieuws bracht, hoewel miljoenen al decennia lang van haar tekeningen ge noten hadden. De regelmatig rinkelende kassa in het kloos ter van Siessen was een wan klank in de ogen van Bertha's broer, die niet van zakelijke inzichten gespeend is en haar 90-jari„ moeder daarom in fluisterde de auteursrechten aan een Amerikaanse firma te verkopen. Moeder Hummel meende inderdaad de wettige erfgename te zijn en plaatste haar handtekening onder een profijtelijk contract, dat de Amerikanen haar aangeboden hadden. Dat was in 1970 het begin van een juridisch ge schil, dat pas vier jaar later beslecht zou worden en waar aan uiteindelijk vijf professo ren te pas moesten komen om als deskundigen de basis van een rechterlijk vonnis te leg gen. Met Bertha Hummels klooster contract en met de verzeke ring aan haar familie: „Mij behoort niets; ik kan jullie alleen maar met gebeden hel pen" tastten de Franciscanes sen en de Duitse houders van de licentie moeder Hummels bevoegdheid om als erfgename op te treden aam. In eerste en in twe.de instantie stelden de rechtbanken de moeder echter in het gelijk, maar met de taaiheid van nonnen brachten de Franciscanessen de affaire voor de Hoge Raad. Hier vol trok zich een wonder, waarin mogelijk de engelachtige Ber tha haar hand gehad heeft. Tegen het advies van vijf hooggeleerde juristen, die hun mening op het profane Duitse recht gebaseerd hadden, oor deelde de wereldlijke Hoge Raad voor het eerst in de Duitse geschiedenis niet vol gens het burgerlijk wetboek, maar volgens de kerkelijke, om niet te zeggen Goddelijke „codex juris eanonici". Niiet de moeder, zo luidde het onaan- tastba e vonnis, maar de Fran ciscanessen zijn de rechtheb benden. In het klooster van Siessen, waar de lucht ge mengd is met het azuur van het nabije meer van Konstanz, hieven de nonnen, volgens moeder overste, niet het champagneglas, maar een lof zang ten hamel. En de familie wordt met een kluitje in het riet gestuurd? Moeder overste: „Niet hele maal. Toen zuster Innocentia nog leefde, werden alle licen ties aan een Münchense uitge verij gegeven en die had weer een contract dat wij de au teursrechten zouden krijgen. Na haar dood hebben wij ech ter de familie op haar verzoek de nagelaten tekeningen ge schonken en die ontvangt nu ook de rechten ervan. Wij hebben aan haar broer ook een licentie gegeven voor het maken van Hummelkaarsjes en bovendien hebbenwij de familie ook wel eens iets toe gestopt". Zoals de „Zusters van het ar me Kindje Jezus" niet zo on bemiddeld zijn als haar naam gever, zo zitten ook de Francis canessen van het bisdom Rot tenburg er warmpjes bij. Maar men mag dit niet misverstaan. Zij investeren hun vermogen niet om er materiële, maar eeuwige rente uit te trekken. Moeder overste, wier enige sieraden haar deugd en de bruidsring van Christus om haar slanke vinger zijn: „Wij hebben van het geld kleuter scholen kindertehuizen, be jaardentehuizen, gymnasia en andere sociale instellingen op gericht. Alleen hier al in het afgelegen Siessen hebben we 180 meisjes op een zogenaamd opbouv.'gymnasium en dat hebben we evenals anderë scholen en gebouwen allemaal zelf betaald. Bovendien onder houden we in deze onderbe- volkte streek op onze kosten een veertigtal geneeskundige posten met een bezetting van ongeveer honderd deskundi gen, die hier eerste- en ambu lante hulp verlenen. Na de oorlog, toen de meeste van on ze kloosters verwoest waren, hebben we die allemaal zon der enige hulp van de staat weer op moeten bouwen. En tenslotte hebben we 150 zus ters naar Brazilië en Zuid-Afri- V V 9 Zelfportret van Bertha Hummel op jeugdige leeftijd. ka uitgezonden. Die worden niet alleen dooi- ons betaaald, maar wij helpen de arme be volking daar ook met kleren en levensmiddelen". Bertha Hummel, die het alle maal mogelijk gemaakt heeft, moet wel in de hoogste tarief groep van de hemelse loon trekkers ingedeeld zijn. Sinds zij in 1931 op 22-jarige leef tijd naar het klooster ging en hief in 1934 geprofest werd, konden de nonnen in het Sies- sense kasboek aan auteurs rechten inkomsten van bijna tien miljoen mark noteren. Mogelijk kunnen ze het zich zelf niet meer voorstellen, dat zij zich aanvankelijk met hand en tand tegen deze geldzegen Maandag viert Jan de Har tog, een van de weinige Ne derlandse schrijvers, die zich een wereldnaam wisten te verwerven, zijn zestigste ver jaardag. Jan de Hartogs levens verhaal is zelf een roman. Toen hij tien jaar was liep hij weg van zijn ouderlijk huis en meldde zich aan op een van de vissersboten die de Zuider zee bevoeren. Stoker is hij ook nog ge weest (op een politieboot) en acteur. Na een vijftal detecti ves te hebben geschreven (on langs voor de zoveelste maal herdrukt) vestigde hij in 1940 in één klap zijn naam als schrijver met Hollands Gloiie dit jaar veertigste druk. Ook als toneelschrijver boekte hij grote successen. Het hemelbed is over de gehele werld ge speeld en bovendien als musi cal uitgebracht (I do I do). Op 1 mei gaat dit stuk weer in première met André van den Heuvel en Kitty Janssen in de hoofdrollen, onder regie van Jan Theulings. Vele van Jan de Hartogs boeken wer den verfilmd en Hollands Glo rie wordt op dit ogenblik voor de T.V. bewerkt. In de oorlog ging Jan de Hartog naar Engeland en ves tigde zich later in Amerika. Als Quaker was hij betrokken bij het onderbrengen van Vietnamese oorlogswezen in Amerikaanse en Nederlandse gezinnen. Zelf heeft het echt paar De Hartog twee van deze kinderen onder zijn hoede ge nomen. Zijn overtuiging als Quaker was voor Jan de Har tog de inspiratie voor zijn grootste romancyclus tot nog toe: het koninkrijk van de vrede, waarvan het dgrde deel, het uitverkoren volk, in september verschijnt. Als het vierde deel gereed is zal dit werk meer bladzijden tellen dan al zijn vroegere romans te zamen. Jan de Hartog woonit tegen woordig met zijn vrouw en twee kinderen in België. Hij is volop bezig met de voorbe reiding van een nieuwe ro man. weerden. Bertha's eigenlijke taak in het klooster was het geven van lessen in de schone kunsten, maar in de zeldzame verloren uurtjes, die een klooster te vergeven heeft, vluchtte zij naar haar cel om met het uitzioht op de glooien de heuvels van het Zwabiseh land haar kinderliefde in we ke lijnen en zachte pastelkleu ren uit te drukken. De kieskeurige en vooral voorzichtige moeder overste bekeek haar werk echter met scheve ogen, want kinderen en dieren vormden het centrale thema, en niet engeltjes en crucifixen. Haar religieus geoe fende blik zag in deze produk- ten misschien wel een al te wereldse wulpsheid toen zij weigerde bij de geboorte van de wereldberoemd geworden Hummelpostkaart vroedvrouw te spelen. Zakenlieden met een fijne neus hadden al gauw lucht gekregen van de aan trekkingskracht, die het ge heel nieuwe karakter van de prentjes op brede kringen moest uitoefenen, en vroegen moeder overste daarom toe stemming de tekeningen als kaarten en boekillustraties te mogen drukken. De nuchtere kroniek vermeldt, dat het van alle zijden bovenmenselijke overredingskracht gekost heeft om haar ertoe te bewegen het „nihil obstat" voor deze profa ne ontv-ikkeling te geven. Voor de tweede keer wilde zij geen krimp geven toen er op een gorde dag van het jaar 1934 een zekere heer Goefoel op de kloosterpoort aanklopte en verzocht of hij van Hum mels modellen porceleinen beeldjes mocht bakken. Tegen deze triviale bekoring verhief moeder overste noig resoluter dan tevoren haar bezwerende handen, maar Herr Goebel had een doorslaggevend argument meegebracht: ,Mijn porcelein- fabriek is wegens gebrek aan werk ten dode opgeschreven en nu dreigen er een paar honderd arbeiders werkloos te worden". Als cursiste in de leerschool der heiligen durfde moeder overste de verant- woording hiervoor niet op zich te nemen. Zij werd andermaal week, maar gaf het strenge bevel, dat elk beeldje eerst ter expertise naar het klooster ge- zanden zou worden. Tot op de dag van vandaag produceren de uitgeverij en „Ars Sacra" in München, Firak in Stuttgart en de fabriek van Goebel in Coburg hun prentjes en beeldjes. Over de hele we reld, met inbegrip van het communistische Oosten waar de religie zoals bekend het best bewaard wordt hebben zij nog niets aan popu lariteit ingeboet. Zelfs de in veel opzichten bla sé geworden kunstsmaak heeft de liefde voor de schepseltjes van zuster Innocentia niet uit kunnen roeien. Het meest van allen hebben de Amerikanen de smaak wel te pakken ge kregen. Zij zijn de grootste importeurs van de „Hummel tjes" en overal iin het land richten zij „Hummelclubs" op om de bewondering tot een soort cultus te verheffen. Zus ter Innocentia zelf zou echter een waarschuwend woord ge sproken hebben. Zij appelleer de wel aan het eeuwige kin derlijke en pure in de mens, maar gaf hieraan toch niet zo naïef gestalte alsof het eeuwiig onbedreigd was. FRANS WENNEKES Billiton International Metals heeft besloten de Billiton Van der Rijnprijs 1974 uit te loven ter aanmoediging van jonge beeldende kunstenaars. Uit gangspunt is daarbij dat me taal tot leven moet worden gewekt, want volgens het be drijf dreigen verscheidene me talen onverdiend en onbegre pen van het toneel te verdwij nen. Vandaar het motto van de prijsvraag: Theatrum Metalli- oum. Inzenders mogen niet ou der dan 35 jaar zijn. Inlichtin gen bij en inzendingen voor 30 juni aan G. Waller, p.a. Post bus 190, Den Haag. D.A.P. Reinaart-uitgaven (Wetstraat 133, Brussel) orga niseert vopr de tiende maal de litteraire Reinaertprijs. Er zijn 75.000 Belgische franken voor een roman en 50.000 Belgisch» franken voor een speurders- of toekomstroman beschikbaar. Manuscipten moeten voor 16 januai 1975 worden ingezon den. Wie nog mee wil doen aan de prijsvraag voor een em bleem voor de wereldkartoe nale van Knokke-Heist moet zich reppen: voor 1 mei twaalf uur bij Humorfestival inlveren. Adres: Het Stadhuis van Knokke-Heist. Tegenpres tatie: tienduizend Belgische franken. De Toneelcentrale in Bus- sum heeft in samenwerking met het Nederlands centrum voor amateurtoneel en het centrum voor Nederlands» dramaturgie uit Amsterdam een prijsvraag uitgeschreven voor een oorspronkelijk Ne derlands toneelstuk. Deze prijsvraag stelt als eis, dat het stuk in het bijzonder geschikt is voor amateurtoneel. Voor de beste inzendingen zijn drie prijzen beschikbaar gesteld van respectievelijk 2500, 1500 en 1000 galden. De inzendin gen moeten vóór 1 november van dit jaar in het bezit van de jury zijn .De uitslag wordt in januari 1975 bekend ge maakt. Het eerste romantisch festi val Arnhem start half mei en diuurt een maand. De organisa toren hebben een amlbiteus programma kunnen samenstel len. Hoofdmoot vormt een mu ziekfestival met beroemde so listen van 22 tot en met 28 mei. Bijzonder interessant be looft de toneelmranifestatde van 26 mei tot en met 1 juni te worden met onder meer mede werking van leerlingen en do centen van zes Europese to neelscholen. Naast veel meer komt er een tentoonstelling van romantische schilderkunst. Acht Arnhemse koren brengen op 12 juni een romantische avond met operafragmenten, met als solisten Erika Köth en René Kol'lo. Als mentaliteit en kunstui ting omspant de romantiek een periode van meer dan een eeuw (17701910), waarin het gevoel de too<n aangaf in het cultuurpatroon. De organisato ren hebben becijferd, dat de vele medewerking tot gevolg heeft, dat de stichting van in stellingen en autoriteiten en het werkcomité niet meer dian vijfig tot tachtig mille nodig hebben om een maand lang op velerlei gebied culturele eve nementen te bieden. Er wordt reeds nu aan gedacht over drie jaar een soortgelijk festi val te houden, mogelijk met een ander thema. Het Gelders orkest heeft 21 repetities gereserveerd om de werken in te studeren onder leiding van Leo Driehuis. Het orkest opereert daarmee van uit het bestaande budget. Dat is ook het geval met de toneelmanifestaties. De Max Reinhardtschule uit Wenen, de Staatstlieatera'kademie uèt Warschau, de Lonidenee Aka- demie voor muziek en toneel en d'e toneelscholen van Am sterdam, Arnhem en Maas tricht komen met werken van Nestroy, Stanislaw Wyspians- ky en Christopher Fry. De leerlingen en docenten zullen voorts elke dag van 26 mei tot 1 juni demonstraties geven en werken aan opdrachten om el kaar en het publiek te laten zien hoe verschillend toneel op de scholen wordt onderwe zen. Eindredactie Joop Bartman

Krantenbank Zeeland

de Vrije Zeeuw | 1974 | | pagina 23