DE STEM
V
EXCLUSIEVE
T-SHIRTS,
its zes gulden
uit
Keukenhof
van een keiharde handel
Elk jaar \v00r
'n gokj© mot
d© we0rgod0n
n
Zaterdagbijlage van 13 april 1974
UITNODIGING:
e landbouwshowti
de paasdagen
5SH0W ROADMAS
ZARI
n?.,
heden bij onderstaande kantoi
vrn.
<erkri|gDaar:
in fijne kleuren
n uitstekende kwaliteitprijs:
naten: 152 small en
een sportieve krant
e:
medium
Zoom,
Zuivelstraat 26
Reigerstraat 16
Klokstraat 1
Steenstraat 14
Arendstraat 14
Molenstraat 45
Nieuwstraat 9
iEMPER
agens
spreiden
stverspreiders
kranen
Atlas; 1202, ljij
Kruger. Div. n
P.Z,
Snelhooiers
Cyclomaaiers
Strela hooiers
Ischudders v1con
olens Kunstmeststrooifli
ilukkers Acrobaten, Portij
sezen STEIB
selaars Kunstmeststroois,
1 en 2 rij-ig 1- en
Zelfrfjdende Schotelkunstme,,
maishakselaars ers voor de hel
iren MONOZEM
pen Maïszaaimachina
Plantmachines
Vijfentwintig jaar Keukenhof. Meer dan dertien miljoen geestdriftige bezoe
kers. Ze kwamen en komen voor de bloeiende bolbloemen, voor lien is Keuken
hof 'n tentoonsetelling als zoveel andere. Dat is onjuist. Keukenhof is een evene
ment waar nog nooit geld bij heeft gemoeten. Integendeel, de gemeente Lisse
hield er alleen al door de opbrengsten der vermakelijkheidsbelasting een
gwembad en een sporthal aan over. Onze redacteur Joop Bartman, geen vreemde
ling in de bollenstreek, schrijft hier over ontstaan en achtergronden van een na-
lionale instelling, wier domein gevormd wordt door 28 ha duinbos waar eens
de legendarische gravin Jaeoba v. Beieren zich moest verweren tegen buitenland-
indringers. De hostesses van Keukenhof houden door naam en kledij de her
innering aan haar levend.
1DBODWMECHANISATIEBEDE,
C. VAN GAANS B, V,
Slaaistraat 2 te Roosendaal
(Nabij café 't Anker)
01650-33036. België 91.31.1650.3»
b.g.g 01650 - 42975
laster kampeer- en bagagewago
nd van 10-17 uur ook 2e Paasi
Zondags gesloten.
mpeer- en bagagewagenfabriek
it 31 - GOIRLE - Tel. 042471
w
in beginsel
Oen 25 jaar
n, HBS of
tderzoek
acedure.
loopbaan
en
nodigen wij
ihrijven.
;nte pasfoto
en van de
ileenbank
indhoven.
linten, tulpen, narcissen pronken bij duizenden on
voorjaarszon, fraai geschakeerd onder majesteite
[■bomen of op de glooiende oevers van waterpartijei
waarin witte zwanen statig drijven. Over de paden wan
delen de bezoekers al in drommen, ondanks het vroege sei
noen, ondanks het nog vroege uur. Ze genieten van de zor
ze genieten van de kleuren en geuren. Een gesmeerd 1c
pend tentoonstellingsbedrijf. Toch kijkt Keukenhof-direi
teunWillem van der Lee een tikje bezorgd naar de stral
blauwe lucht. „Gelukkig komt er koele oostenwind", zeg
hij dan berustend. Een bloemententoonstelling moet in he
begin niet al te mooi weer hebben, dan zijn de bloemei
veel te gauw uitgebloeid.
Dat is de jaarlijkse gok van linig te gaan houden. De ge-
de Aeukenhof. Is de winter
streng of lang geweest, dan is
er buiten nog weinig te zien.
De ijkers kunnen dan beter
een paar weken later komen.
Maaf na een zachte winter en
met een warm voorjaar be
staat! het gevaar dat de bloe
menpracht te snel over haar
hoogtepunt heen is, Wie dau m..
laat komt. is teleurgesteld. De WllderillS
w.sselvalligheden van de na
tuur worden het best geïllus
treerd door twee ver uiteen-
liggende sluitingsdata van
Keulenhof. In de vijfentwin
tig jaar van haar bestaan heeft
de tentoonstelling een keer al
op 10 mei moeten sluiten en
een keer pas op 30 mei. Drie
weken verschil dus op een to
tale tentooustellingsduur van
hooguit 8 weken. Voor het to
tale bezoekersaantal is het ook
meente Lisse zou de toegang,
wegen aanleggen en gaf zes
tigduizend gulden om het ter
rein aan te leggen, voor de
rest moesten de bollenkwe-
kers en -handelaren het zeli
maar klaren. Of Van der Lee
zich maar met de aanleg wilde
beasten.
Van der Lee: „Op 1 Jul
ging de huur in. Ik heb me
toen in een tuinhuisje genes
teld en kon vandaar de wil
dernis overzien, 't Liep boven
dien allemaa verschrikkelijk
uit de hand. We hadden op
een twintigtal inaenders gere
kend, er kwamen er wel vijf
tig. De laatste meldde zich in
december. Normaal begin je m
oktober bollen te planten, be-
van belang of Pasen vroeg of gin december ben je klaar
laat valt en vooral hoe het
weer dan is. De vrij grote
schommelingen in de belang
stelling kunnen voor een deel
daaruit worden verklaard.
Vijfentwintig jaar na de op
richting zal dit seizoen op
Keukenhof de veertienmil
joenste bezoeker worden ver
welkomd. Kwamen er op de
eerste tentoonstelling 236.000
mensen,, het vorige jaar waren
bef er 843.000. Daarmee heeft
Keukenhof zich geschaard in
het rijtje van niet kapot te
krijgen toeristische attracties in
ons land, op gelijke hoogte
met Volendam en Marken, de
Nachtwacht, Madurodam,
Schiphol en De Efteling, Ver-
tig procent van de bezoekers
zijn buitenlanders, een prettig
gegeven voor het Nationaal
Bureau voor Toerisme en de
hotellerie in de Randstad,
Het was 1 maart 1949 dat
tuio&rchitect Van der Lee met
een dringend telefoontje van
een karwei werd weggeroepen
naar het gemeentehuis van
Lisse. Daar trof hij burge
meester Lambooy omringd
cnor een paar grote jongens
Ui t het bollenvak. Ze waren
het er over eens geworden dat
ze een stuk van het landgoed
van graaf Van Lynden zouden
huren om er een tentoonstel-
Maar toen waren we op de
laatste dag van het jaar nop
met tachtig man bezig bollen
in de grond te stoppen, Ein-
genlijk volkomen onverant
woord, Tegenwoordig zijn we
al twee jaar van tevoren met
de organisatie bezig. Toen ont
dekten we op het laatste mo
ment dat we een soortpoortge
bouw nodig hadden als entree
om tenminste de kaartjes te
kunnen verkopen. Voor 1000
gulden werd dat gefikst. En
we gingen veel te vroeg open,
al half maart, toen er nog
niets te zien was".
Dat eerste jaar werd meteen
een succes. De organisators
hadden op honderdduizend
bezoekers gerekend, het wer
den er meer dan het dubbele
De gemeente Lisse kreeg haar
voorschot terug, de inmiddels
gevormde stichting was uit de
zofgen. Van der Lee: „In die
eerste jaren betaalden de deel
nemers feitelijk hun eigen
aanleg. Ze fourneerden mesl
en gras en ze plantten hun
eigen bollen zelf. Geleidelijk
aan nam Keukenhof mest en
gras voor haar rekening en nu
is het al zover dat ze van mij
de tekeningen en de lijsten
krijgen waarop staat hoeveel
bollen ze moeten brengen. Het
planten doen we nu ook hier
met onze 32 tuinlieden. De
Veel vorstelijke bezoekers
heeft de Keukenhof gekend.
Dit jaar was het echter voor
het eerst dat een vorstin de
tuin opende: koningin Juliana
die hier de kleuren van de
lente bekijkt. Geheel rechts de
architect van de Keukenhof.
toonstelling in de veilihghallen
van Lisse bewezen trouwens
al dat een geconcentreerde uit
stalling van de resultaten van
het vakmanschap in kruisen,
zaaien en winnen van nieuiwe
soorten veel mensen trok.
Van deze vorm van bio-in-
dustrie heeft Holland nog
steeds het wereldmonopolie.
De Japanners hebben 't wel
geprobeerd, maar deze keer D0elCl011
rijn ze in hun imitatievermo
gen niet geslaagd. Het afgelo
pen jaar werd voor 435 mil-
oen gulden geëxporteerd.
de tentoonstelling zelf dreigt
te evenaren werd een tweede
café-restaurant geopend en
kwam er dit jaar het Konin
gin- Juliana-pavilj oen bij. Al
in het tweede jaar van het
KeUkerahofbestaan werd een
kas gebouwd om het nadeel te
ontgaan dat er bij een laat
voorjaar buiten nog niets te
zien zou zijn dan graszoden.
In die kas zijn wel zeshonderd
tulpesoorten te bewonderen.
Speciale aandacht werd besteed
aan de talrijke gehandicapten
voor wie een bezoek aan Keu
kenhof een lichtpunt in hun
leven betekent. Keukenhof
zorgt voor rolstoelen en heeft
een speciaal toilet voor invali
den laten maken.
De Verenigde Staten, de
3ondsrepubliek, Frankrijk en
Sweden zijn de traditionele
zwemrmen in januari de ver
grote afnemers. Nog steeds
tegenwoordigers van de bol-
enhandelaren over de gehele
vereld uit om de nog te velde
taande oogst te verkopen.
Daar zit een flink risico in,
vant de opbrengst kan tegen-
-allen en dan moet er duur
rij gekocht worden om de leve-
aties toch gestand te doen.
Keukenhof is dus de vitrine
an een keiharde negotie.
Velke uitwerking de ten-
oinstelliing heeft op de omzet-
'ijfers is, zoals zo vaak in de
eclame, niet nauwkeurig te
oerekenen. Zeker is dat de
ulipa's, een nieuw variëteit
kleine tulpen, pas door Keu
kenhof populair zijn gewor
den. Vroeger kon het jaren
duren voor een nouveauté een
'ommercieel succes werd.
Met de belangstelling groei-
n ook de accommodatie en de
ïeven-attracties. Zo kwam ei
oen speciaal busstation, beslaan
de parkeerterreinen nu al
een oppervlakte welke die van
Wordt Keukenhof elk jaar
volgens hetzelfde patroon be
plant? Directeur Willem van
der Leer: „Nee, dat zou teo ou
bollig worden. Maar sommige
dingen mag ik gewoon niet
veranderen omdat het publiek
eraan is gehecht. Bijvoor
beeld de lange lopers waarin
vijfendertigduizend blauwe
druifjes zijn geplant". Een bij
zorader facet van Keukenho!
vormen de beelden die er, elk
jaar met een ander thema
worden geplaatst. Van der Lef
(68 al twintig jaar tuinarchi
tect voor hij de Keukenho!
ging maken, ontwierp in 1935
de grote Flora in Heemstede)
maakt er geen geheim van dal
hij voorstander is van .leesbare'
beelden. Een gematigd moder
nisme kan hij best waarderen
maar toen een bedrijver var
pop-art een kakelbont beschil
derde volkswagen wilde bin
nenbrengen zei hij kort: „Al-
dat ding binnenkomt, ga il
het hek uit".
Succes pleeg tot nabootsin;
en concurrentie te leiden. Keu
kenhof heeft daar nauwelijks
last van gehad. Aanvankelijk
kreeg men nogal wat tegenwei
king van de gevestigde machl
in het vak, de Algemene Ver
eniging voor Bloembollencul
tuur. Die zag haar eigen tien
jaarlijkse Flora bedreigd. In
een door haar uitgebracht des
kundigenrapport heette bet
dat het „Keukenhofterrein to
taal ongeschikt was als bollen-
grond".
Na 1953 is de Flora uit
Heemstede verdwenen en op
gegaan in de veel breder op
gezette Floriade, die in 1960 in
Rotterdam en in 1972 in Am
sterdam werd gehouden. Des
ondanks trok Keukenhof in
1960 meer dan een half mil
joen en twee jaar geleden
650.000 bezoekers. Maar 't
scheelde altijd een honderd
tot honderdvijftigduizend be
zoekers met een „normaal"
jaar, dat wel.
Verder is er door een Bene-
broekse kweker een poging
ondernomen om met een Lin-
raateushof een soort tweede
Keukenhof te stichten. Dat
werd een fiasco. De huidige
Liranaeushof is echter een ge
waardeerd ontspanningsoord
geworden. En dan is er nog de
.Tulip Garden" van John
Roozen, een voorbeeld van een
kweker die nog steeds zijn
eigen etage verkiest boven de
gezamenlijkheid van de Keu
kenhof. Die tulpentuin in Vo
gelenzang is echter, naar eigen
aard en omvang, best aardig
m de eigenaar heeft kans ge
zien zijn bedrijf door een
ioeltreffende reclame in bin
nen- en buitenland bekend te
naken.
In het Westfriese bollengebied
vordt in het begin van het
laar de Westfriese Winterflora
gehouden Dat zijn uitsluitend
oinnententoonstellingen. Een
zestiental Westfriese bollenbe-
lrijven nemen trouwens aan
Keukenhof deel.
De toekomst van Keukenhof
-.iet er dus zonnig uit. Direc-
eur Van der Lee: ..We hebben
iet terrein tot 1986 weer inge
huurd".
JOOP BARTMAN.
Keukenhof wordt dus hele
maal uit de entreegelden be
kostigd".
Want die honderdduizenden
die over de paden schuifelen
beseffen meestal niet dat ze
langs de etales van de bollen-
boeren lopen. Zoals ze zich
evenmin realiseren dat een
bezoek aan Keukenhof eigen
lijk nog de enige manier is om
bollen in het groot te zien
bloeien.
Vroeger voor de oorlog
vormden de bollenvelden de
belangrijkste toeristische voor
jaarsattractie van ons land.
Tussen Haarlem- en Leiden
sloten de grote rechthoekige
vlakken in een bonte kleuren
weelde tot een geweldig bloe-
mentapijt aaneen. Vanuit de
trein had men er schitterend
uitzicht op. In die tijd kende
men nog de „bollenzondagen",
waarop de stedelingen per
fiets of T-Fordje naar Hille-
gom, Lisse, Sassenheim en an
dere bollendorpen togen om er
met narcissenslingers omhan
gen weer van terug te keren.
De tram kan de duizenden bij
na niet aanslepen die speciale
bollenroutes giragen wandelen.
Dat alles is voorbij. Met moeite
vindt men nog een paar spaar
zame bloeiende velden. Als
men de volgende dag te
rug komt liggen die er ook al
weer kaal bij.
Geleidelijk aan. ontdekte:
de kwekers daarin geleid
door hun laboratorium dal
de bollen mooier en grotei
werden als men ze niet liet
bloeien, dat ook de opbrengst
verbeterde en dat een zwam-
vormend virus niet meer voor
kwam als men de bollen „kop
te", dat wil zeggen de bloem
er tijdig afsneed. Daar komt
dan nog de mechanisatie bij,
in allerlei vormen. Eén ervan
Narcissen, lentebloemen
bij uitstek, vor een waterpar
tij met majesteitelijke bomen.
maakte een einde aan een an
der bekoorlijk tafereeltje in
de bollentijd: de honderden
bootjes waarmee bloemen en
bollen via de vele sloten en
vaarten die de velden door
sneden werden vervoerd.
De bollenkwekers en -han
delaren voelden dus behoefte
aan een andere mogelijkheid
om hun produkten te showen.
Tot 1950 ontvingen ze hun
klanten meestal op hun velden
en in hun kassen, maar dat
was voor de bezoekers niet
erg comfortabel en voor de
bedrijven zelf lastig, want de
onwennige kijkers, wilden nog
wel eens van het rechte pad
afdwalen en dan in de met
zoveel zorg geplante bollenvel
den stappen. De voorjaarsten-
