la
Theater
op het puin
van
Hiroshima
DROSTE IN DE CULTUUR
Heimwee naar
rock-jaren?
G: tegen de moord op het ik
ERFENIS DRIJFT ROVEN
vr
YAMASH'TA MET
RED BUDDHA NAAR NEDERLAND
fe'fe fe
ijdschrift
oek
ota bene
Zaterdag 30 maart 1974
GLOBE heeft repertoire
voor 1974-1975 bekend ge
maakt: 1. G. Feydeau: Loop
toch niet zo naakt rond en H.
Pinter: De Kollektie (12 sept.
Breda); 2. H. Claus: Suiker
(27 sept. Eindhoven); 3, P.
Shaffer: Paard (Equus)-(28
nov. Tilburg); 4. Eric Schnei
der: De Stilte aan de andere
kant van de heg (15 jan. '75
Eindhoven). 5. Fr. Werfel: Ja-
oobowsky en de overste (27
febr. Tilburg) 6. H. Ibsen:
Spoken (10 maart, Oss).
TOELAGEN voor poëzie
en proza voor auteurs van 18-
35 jaar (2x f 4000) worden
gedeeld door dichters W. Ot-
ten, Amsterdam en L. Ferron,
Haarlem en prozaïsten R. de
Jonig, Hilversum en M. 't Hart,
Leiden.
STAATSBALLET Moskou
op 4,5 en 6 april met o.m.
Zwanenmeer in Raiijcongres-
centrum Amsterdam.
JOHANNES-Passion van
Bach zal door Azymuth uit
Lokeren in authentieke versie
(o.a. met barokinstrumenten)
uitgevoerd worden; o.a. op 5
april in Gent, 6 april Waalse
kerk, Amsterdam en een slot-
uitvoering in Rotterdamse
Doelen.
SOLDATEN van Specu
laas, heet het boeiende avon
turenverhaal, dat deze week
voor de jeugd in première
ging bij Koninklijk Jeugd
Theater Antwerpen. Iederi
woensdag, 15 uur en iedere
zaterdag om 10 en 15 uur (tel
333525).
INTERNATIONALE Zo
mercursus voor Vocalister
wordt dit jaar gehouden van 4
tot en met 17 augustus in Hui
ze Bergen te Vuight. Accent op
hedendaagse vocale muziek
Docente: vermaarde Engelse
sopraan Dorothy Dorow. Deel
neming open voor (25) Neder
landers en buitenlanders, in
ons land wonend (tel. 04100-
25111).
GRIMM-tentoonstelling in
't Meyhuis Helmond is wegens
groot succes verlengd tot en
met 7 april. Dagelijks 14-17
uur.
i
FOTO-4: „De markt neemt
intussen af, niet voor foto's in
het algemeen maar voor ge
schoolde fotografen" consta
teert de redactie, die meer
aandacht wil gaan schenken
aan de toekomst van de vakop
leiding. Ook in Foto aamdachl
voor de Kirlian fotografie,
maar nu als primeur aange
kondigd, omdat „elders gepu
bliceerd materiaal hoogstwaar
schijnlijk op falsificaties be
rust". Getest werd de Minolta
XM; positieve en negatieve
punten voor deze systeemca
mera. Verder o.a. aandacht
voor Wijndel Jongens, die als
vakfotograaf zich o.a. gespeci
aliseerd heeft in het Zeeuwse
landschap: de Belgische vakfo
tograaf Eddy Janssens („als
fotograaf moet je een interes
sant mens zijn, andere kom je
er niet"); Henk van Hilten en
René Kraayeveld, die delen
van zuidelijk Engeland op de
plaat vastlegden en het debuut
van Arie van Kampen (Foto,
postbus 4, Doetinchem).
SAMENSPEL 1: „Er wor
den geduchte aanvallen onder
nomen op de huidige verzor
gingsstaat en er leeft een mes-
siaans verlangen dat bij de
dood van het kapitalisme het
welzijn op aarde geboren zal
worden. Als niet - structuralist
acht ik deze gedachtengang
naïef. Welzijn is een bewuste
bestaanswijze die verworven
moet worden middels een
langdurig proces van zelfver
werkelijking", schrijft Jan
Velzeboer als inleiding op dit
nummer geënt op de begrip
pen welvaart en welzijn. „De
burgerlijke toneelkunstenaar
vreet alles en spuugt alles
weer uit", zet vervolgens Ben
Bos duidelijk boven zijn bij
drage. Toine Kreykamo
meent: „Spreken over welzijn
Is in vele gevallen voorbarig",
aldus de kop boven zijn ver
haal Wvm Odé meent, dat er
in de meeste toneelgezelschap
pen t.g.v. een autoritaire
structuur, geen sprake is van
een gezond klimaat: ziek zijn,
beter worden. (Samenspel,
Zandpad 28 Maarssen).
Afgezien vam de nogal dik
aangezette lofprijzen als:
„vanuit zijn marxistische
overtuiiginig heft Berger een
geslaagde progitig gedaan om
de traditionele structuur van
de roman te doorbreken", is
de roman van JOHN BER-
GER:G (uiitg. Vam Gennep i
21,50) een boeiend boek. Je
hebt niet per se het marxisme
nodig om inhoudelijk een der
gelijke romain te kunnen
schrijven en de traditionele
structuren zijn reeds vaker op
een gelijksoortige mainiei
doorbroken. Berger slaagt ei
echter in en dat lukte nof
niet zo vaak een brok soci
aal engagement structureel or
een zeer indringende en per
soonlijke wijze te verwerke
tot een boek, dat je in de ba
kan krijgen.
Op een ernstig, bijna plech
tige manier voert de schrijve
zichzelf als schrijver bekijk
r st boek: de schrijver, dn
ztohztslf ails schnrijver béknjkt
De hoofdpersoon G, is tot oi
zekere hoogte een abstracte fi
guur, maar tegelijk de vimgei
op de pols van een aanta I
historische gebeurtenissen
rond de laatst» eeuwwisseling
die voor een deel een andere
Een gebochelde man: sym
bool voor de doorsnee Japan
ner In deze tijd. Dat is de
centrale figuur in de mime-
rock-musical THE MAN
FROM THE EAST. Stomu Ya
mash'ta (26) uit Japan, die
deze musical schreef en met
zijn Red Buddha Theatre over
de hele wereld uitvoert, toont
zich geen bewonderaar van de
hedendaagse cultuur in Japan:
een mismaakte, gebochelde
cultuur. Toch is zijn musical,
eigenlijk veel meer een vorm
van totaal theater, geen hitter
schouwspel. „Ik wil het pu
bliek beproeven, wat je met
humor kunt doen", zegt hij.
„Bovendien probeer ik een di
aloog tossen de verschillende
culturen op de wereld tot
stand te brengen. Het gezel
schap waarmee we spelen,
oorspronkelijk Japans van op
zet, is dan ook internationaal
geworden: Japanners, Engel
sen, Amerikanen, Fransen, Ca
nadezen en Italianen".
Op 26 april womdt dm de
Philips Jubileumhal (2500
plaatsen) in Eindhoven op
vier podia de première in Ne
derland gegeven van dit waar
schijnlijk toch wel unieke
schouwspel. Sedert twee jaar
trekt The Man Prom East vol
le zaten in Frankrijk, Itaildë
Engeland, Amerika. Jongeren
zijn wild enthousiast; ouderen
op de grenslijn van „culturele
revoluties" ervaren aan den
lijve duidelijker wat er aan de
hónd is. Tot en met 1 mei
worden in Eindhoven de enige
Nederlandse voorstellingen ge
geven; daarna vertrekt de ro
de Buddha naar Duitsland en
België voor eerste kenmiisma-
ktaigem.
Wie is Stomu Yaimash'ta?
Reeds als 13-jariige speelde hij
dia solos '.agworker in het Phiil-
hanmonisch Orkest van Kyoto,
waarvan zijn vader dirigent is.
Op 14-jamige leeftijd maakte
hiitj ail filmmuziek voor films
van Kurosajwa. Daarna ging
hii|j studeren in Amerika o.a.
aan The Baston Benkely Aca
demy of Jazz, waar hij speel
de met Jackie By and en The
Initernationail Modern Jazz
Quiintet. Toen hij 19 jaar was
kreeg hij zijn eerste oanitrac-
ten voor soksitisoh optreden
m.n. bij The Metropolitan
Opera Orchestra. Sindsdien is
hij met orkesten op tournee
geweest door Amerika en Eu
ropa. De Russische componist
Kaohaturian noemde hem 's
werelds grootste nog in leven
zijnde slagwerker; een mening
die gedeeld wordt door John
Oage, Hans Werner Henze e.a.
Yamash'ta is daarbij steeds
sfcenk geporteerd geweest voor
de rock-muriek in al zijn vor
men. Dat kwam b.v. tot uit
drukking door zijn samenwer
king met het orkest Come to
the Edge o.l.v. Mornis Pert,
met wie hij zijn eerste pliaiten-
aibum, Floating Music, maakte
en later de muziek uit The
Man From The Bast (Island-
Ariola-86649 IT). De laatste
plaat is ongeveer een half jaar
geleden in Nederland op de
markt gebracht en leidt daar
een onopvallend bestaan. De
onbekendheid met de achter
gronden van de musical zal
daartoe hebben bijjgedragen.
Op deze plaat krijg je nl. wel
een goede indruk van de wij
ze, waarop Yamash'ta met mu
ziek werkt. Op een typisch
eigen manier brengt hij klas
sieke dementen uit de ooster
se en westerse muziek over
naar deze tijd, door ze op een
avant-gardistische o.a. met pop
rock element te vermen
gen. Muziek die goed in het
gehoor liigt en typische sferen
weet op te roepen. Yamash'ta
die zielf musiceert bij The
Man From East, is daarbij op
het toneel omgeven door vijf
tig tot zestig soorten slagwerk,
die een grote tijdsspanne be
staan.
0 Stomu Yamash'ta
Stomu beeft wat moeite met
het duidelijk maken van de
inhoud van zijn spel. Hij ver
telt over de groteskee figuur
van de gebochelde man; over
Clowns, die het oosterse- en
westerse gievoel voor humor
tegein elkaar uitspelen, over de
maskers, die gedragen worden
en het zicht op het menselijke
leven; over fantasieën, dromen
en hérimnen-ingem, die als het
ware het menselijk bestaan
herscheppen. „Het is zo ab
stract, dat het eigenlijk oip ie
dere traditie inspeelt", zegt
hii|j.
Anderzijds komen in de mu
sical hele tastbare- en oonarete
zaken aan de orde: Na de
proloog wordt het festival vaai
de vredie gevierd; scènes uit
het moderne Japan: de under
ground, typistes, telefonistes,
studentenopstand, spelen en
dansen. Aarde en hemel heten
de volgende taferelen, die
vanuit Japanse historie, een
schril contrast bieden met het
voorgaande: Buddha, gewijde
muziek, slaven harakiri, les
biennes (in Italië leverde deze
scène moeilijkheden op) etc,
uitmondend in de opoffering
van een oudle vrouw, omdat er
een kind geboren is en er
geen voedsel is voor méér
monden. Hoogtepunt vormt:
een dag in Hiroshima: een ge
wone werk- en leefdag gestold
in de atoombom van 1945; een
indringende scène, waarna de
gebochelde Bossu sterft.
Tijdens het gesprek met
Yamash'ta werd er vanuit Lon
den 166111 W"1 niaair
schap gebogen.Binnen een
uur wenfrieze op video over-
gespoeld en- niaaif de plaats van
samenkomst gebracht. Helaas,
het geluid was weggevallen.
Maar de scenische beelden
mochten, althans op mij, ai
zoveel indruk maken, dat ik
zeg: waarschijnlijk wordt deze
musical toch een hij zandere
gebeurtenis. Satu vertelt, dat
er wel spaarzaam Japans hij
wordt gesproken, maar dat het
accent op de mime l>, zodat
het toch verstaan wordt; dat
leerde de ervaring. Een expe
riment, dat inspeelt op gevoels
ervaring en oude Japanse
kunst en milten vat in een sati
rische nock-opena.
Het Japanse ministerie en
onderwijs drijven nog hele
maal op oude versleten tradi
ties, zegt Jaimash'ta. In het
theater doen ze nu al honder
den jaren hetzelfde: Noh en
KatoukL Toen hij uit Amerika,
na zijn studietijd, In zijn ge
boorteland terugkeerde, ble
ken jonge kunstenaars op hun
lauweren te rusten; geen kan
sen.. Hiroshima vernietigde
2000 jaar Japanse cultuur. De
jeugd, gebaren na 1945 (alle
leden vain Red Buddha rijm na
'45 gebaren) groeiden op op
puinhopen en met o.a. een af
treksel van Amerikaanse pop
muziek. Yaimashtia protesteert
niet met een revolutionair
spel; hij strooit niet met bloe
men en vrede, maar is op zoek
naar een eigentijdse vormge
ving, waarin de culturen van
oost en west elkaar de hand
reiken, op zijn minst een dia
loog met elkaar aangaan. HSj
doet dit als befaamd musicus,
met 40 mensen, die voortko
men uit verschillende artistie
ke richtingen (fiilm, theater,
dans, beeldende lcunat) om zo
tot een totaal theater te komen.
Een gebeurtenis die je op zijn
minst met verwachting tege
moet kunt zien. (kaartbespre-
king: tel. 040-65661 en 7336625).
HENK EGBERS
Hoe „lief in de jaren zestig.
We leven in een wegwerp-
tijd. Met eniige verwondering
kun je nu soms constateren
dat tien jaar geleden", al
weer „vroeger" is. Met deze
nostalgische gevoelens heeft
Goerge Luoas de film AMERI
CAN GRAFFITY vervaardigd;
een niet onaardige sfeerteke
ning van de beginjaren zestig,
waarin de Amerikaanse jeugd
op zoek was naar een nieuwe
levensstijl op een ritme van
de rock-muziek. Daarvan is
wel iets, niet allies overge
waaid naar Europa.
Lucas geeft in deze film
,eem analyse of psychologische
erkilaringen van diit zoeken
naar een nieuwe sensationele
eleving van je bestaan op
leze aardbol, maar neemt je
.-en arvand mee naar een Ame-
•iikaanse middelgrote stad in
962. Een vriendenclub van
vier neemt afscheid van „the
>ld days"; afscheid van een
stuik jeugd. Deze film, die de
ze week in ons land voor het
eeirst draait, is kandidaat, voor
vijf Oscars: de bete bijrol
(Candy Clank), de beste mon
tage, het beste scenario, de bes
te regisseur en de beste film
als geheel. Persoonlijk viind ik
dit niogail dii'k aangezet, maar
dat neemt niet weg, dat hij
best de moeite waoird fs.
Auto's en meisjes als speel
goed voor de „kids"; een
avondje racen door de stad,
overvallen, stelen van auto's,
meisjes uitwisselen, rock-mu
ziek, de poiiltie een loer draai
en e.d. alles, onder de ge-
ineensahoppelijtoe noemer
,lol". De club van vier, waarin
doorgeschoten hes-ers en wer
kende jeugd eerlijk verdeeld
zijn, zal uiteenvallen, want
twee van hien zullen vertrek
ken naar een university. De
vier worden gespeeld door Ri
chard Dreyfuss, Paiuil 1e Mat,
naaitschappij inluidden. Behal
ve Don Juan, hieft bij iets van
jen rondwandelende Kafka of
Christus over deze aardbodem.
G vult zijn eigen identiteit
niet in en aam de interpret®
.ies van anderen gaat hij ten
hotte ten onder.
Berger heeft door rijn 1X1
ïan een rode verhalende draai
jet,rokken met de geschiedend
van de Italiaanse zakenmar
(Jmberto (la Bestia) en zij i
maitresse de Engelse Laun
leboren wordt daaruit ee'
-■oom (G), met wie Laura ee
inidere, betere (socialistische
wereld wil stichten, uitgaand
van zijn nieuwe leven wil z
>en demonstratie geven va
'en nieuwe wijze van levei
3. zwerft dan door het boe
angs een aantal historisch
gebeurtenissen (arbeidsrevolt
Milaan, 1898, de eerste vluch
met een vliegtuig over de Al
pen, 1910 en de Servisch-Slo
waakse opstand in Triest
1915) G. staat op de breuklijn
van deze nieuwe levenswijze.
waarbij het gedrag van de
neersers en beheersten wezen
tijke veranderingen ondergaan
om de situatie meester te blij
ven en ontwikkelingen in
sang te houden. Berger reflec
teert als schrijver op de ge
beurendssen, legt verbandei
'lissen de sociale ontwi'kkelin
»en via „onderbrekingen" va
?e tekst.
Het identiteitloze van l
rijgt vorm in de schrijf stil
le spanning wordt niet opge
iepen door wat er komt
,aar alle vezels rijn gespan
en en trillen in reactie op he
u aanwezige. G. betoogt nie'
nalyseeirt niet, maar neem
-aar, legt verbanden met e'
ssen zintuiglijke waarnr
lingen, emoties, Mstericitei
n politiek. Hij laat zich nue
-angen door het dilemma vai
*ven en dood. De eerste keet
lat hij zich bevestigd voelt er
veet dat hii niet dood S, ont
laat door de blik van de
vrouw. De laatste keer zegt
dezelfde blik (van een andere
John Berger.
ju je niiet dood zijn?" Daarb.
verd zijn leven door herinne
ring beurtelings uitgerekt ei
samengeperst een -speet aa
soort kwelling waardoor tij a
tenslotte een zinloos begrip
:ouw) hem: „maar waarom,
verd G. is echter geen goa,
.een held. Zijn sterven is noei
roots. Er is wel een affluiten
assen G en het slachtoffer,
.oewel de slachtoffers aan
uide rijden liggen (arm en
jk); ze rijn slachtoffers, om
rit ze veroordeeld rijn tot hun
basse, te betalen met hun ei-
::i bestaan.
John Berger Is echter geer
uiklager; hij prikt wel door
Ir rit iets onvermijdelijks in
et gebeuren. Hij is geen par
ij; hiij woont in iedereen er
■oert een dialoog, die leidt to
ïeuken of tot vervreemding
Vis Don Juan zoekt hij d-
vrouw en in haar de eenzaam
redd. En telkens weer val
voor hem de vrouw, die voo
haar leiven al betaald heef
met een stuk eigen ik. In dit
óm is het boek toeh oak wee-
■en aanklacht, maar dan teger
het vermoorden van het eigen
!k en tegen het kunstmatig
«meiTraapsel, wat dan over-
en waarop liet roaat-
Charllie Martin Smith en
Raniny Howard. Lucas voert
een soort auto-baillet op door
het stadje, waarin de knullen
met hun statusbewuste en
vaak vreemdsoortige auto's
zichzelf prikkels bezorgen in
hun leegheid. De ironische hu
mor straalt er dikwijls af. Op
de achtergrond speelt de le
gendarische discjockey Wolf
man Jack mee als de alles
vervullende geest, die via de
autoradio's inspeelt op de dro
men van ziijn pupillen. De
songs uit die tijd loipen paral
lel met de in beeld gebrachte
sentimenten.
De films is een absurde ko
medie, een goedgemutste wild
west van totoks in een hol
bestaan, maar ook een inlei
ding op de hete zomers, dlie de
latere jaren zesifciig zouden ken
merken. Als tijdsdocument te
kent deze film anmdlg een
oreufclijn in een belevingswe
reld, waarin velen zich zullen
herkennen en waar velen mo
gelijk met enige sentiment aan
terugdenken.
H.E
schappelijk leven drijft. Broz
fundamenten. Absurd hoe d
ene poot waarop dat leve
staat het artificiële samen
raaipsel, dat slechts met mach
haar privileges kan behoede
ook nog wondt afgezaagc
De schim G doet een appel o>
het ongeïdentificeerde e'
wordt vermoord; beschuldig
van TOrnaad; verraad aan d
bedenksels dier machtigen. Ar
derzijds identificeert hij zie
niet met de revolutionairen. 1
hem bestaat geen idee van ee
betere maatschappij. Ook hie
zoekt hij het reeds vermoord
k (bv in de vrouwen Leoni-
■tfusa). In he1 verlangen hf
'even zelf te ontmoeten, b
le dood opgesloten, omdat, h
even zelf de ondergraving 7<
deken en var het kunsten.?
maatschappelijke bestel.
Voor G kreeg Berger (4:
e behalve kunstschilder o'
insfkriticus was de Guordi-
rfion Prize en de Book-
'cComnelprijs. Een iwtrig<
nd boek.
H'
Het is opvallend, dat er zo
weinig overzichtsgegevens
aangaande kunstzinnige vor
ming in Nederland beschik
baar zijn. Zo begint een inlei
ding op een rapport, dat daar
in verbetering wil brengen.
Onlangs is bij de Staatsuitge
verij verschenen het rapport
KUNSTZINNIGE VORMING
IN NEDERLAND, waarin op
ruim 200 pagina's gegevens
worden aangedragen, die „een
structuurvorming moeten on
dersteunen". Zo heet dat en
we houden werk. Dit rapport
werd samengesteld door het
NIVOR (Nijmeegs Instituut
Voor Onderwijs Research) in
opdracht van en in nauwe sa
menwerking met de Werk
groep 03 (werkgroep Organi
satie van het onderwijskundig
onderzoek ten behoeve van de
kunstzinnige vorming).
Nu zullen de meeste mensen
hiervan niet wakker liggen en
zij, die er wel van wakker
liggen weten dan nu als ze
het nog niet mochten weten
dat dit rapport bestaat. In de
beste gevallen vragen ouders
zich wel af: krijgt Jantje
kunstzmnige vorming (al zal
deze uitdrukking wel in de
mond besterven) op school èn
hoe, o(: wat doen ze met
Lientje op de muziekschool of
met Puck in het buurthuis? Er
wordt aan gewerkt mevrouw!
Zelfs op tweehonderd pagina's
kunnen we nog niet afdrukken
wat er allemaal wel gebeurt;
sorry, hoofdzakelijk wat
er niet gebeurd. Het is indruk
wekkend te lezen, wat er
allemaal nog zou kunnen en-
moeten gebeuren om kunstzin
nig, creatief, expressief e.d.
een volk van de toekomst op
te bouwen. Daar komt bij, dat
we een structuremvolkje zijn,
zodat in '71 de Werkgroep 03
werd opgericht, door CRM, om
„een voorstel te ontwerpen
voor de structurele kaders
waarin wetenschappelijk on
derzoek van onderwijskundige
aard op het terrein van de
kunstzinnige vorming in Ne
derland op optimale wijze
kan plaatsvinden". Na
ruim twee jaar dan dit rap
port, dat weer als advies gaat
dienen voor het nog uit te
brengen advies van een nog
op te zetten organisatie van
onderzoek op gebied van
kunstzinnige vorming. Kunt n
het volgen? En dan al die
arme kindertjes maar kleien,
muziek maken etc. op een nog
niet zo optimale manier. Waar
moet dat heen? Temeer nu we
weten, dat de groep zich „be
wust is van de vele tekortko
mingen en hiaten in de hier
geboden exploratie en inventa
risatie".
Wat kunt u In dit rapport
vinden? Deel 1 bevat de situa
tie van de kunstzinnige vor
ming in Nederland. Deel Z'.
Ontwikkelingen en doelstellin
gen en deel 3: Onderzoek met
betrekking tot kunstzinnige
vorming. In de samenvatting
staan een aantal zinnige con
clusies, die we geïnteresseer
den best kunnen aanbevelen.
Maar ter illustratie "m
wat dichter bij huis te blijven:
le kleuterschool. Zoals bekend
begint bijna alle vreugde en
ellende op de kleuterschool.
Wat weet het rapport hierover
in verband met de kunstzinni
ge vorming te melden? In de
kleuterscholen rotsooien de
leidsters maar wat aan, want
„er is nog geen sprake van
een strakke (sic) programma
tische lijn: de leidsters dienen
te reageren op wat de kleuter
doet en dit in te passen in het
geheel", zo wordt gezegd. Tja,
als je ook niet in het geheel
past, is het hek van de dam!
En het Is helemaal godge
klaagd als de leidster dient te
reageren op wat de kleuter
doet in plaats van te kunnen
reageren op het geheel. Nn
moeten we daar geen onzin
over verkopen, want er staat
immers verder te lezen: „Deze
aanpak levert vaak aanslui
tingsproblemen op met het ba
sisonderwijs, waarin de intellec
tuele vorming, „het leren"
veelal centraal staat". Het rap
port meldt dan dat daar ge
lukkig wat op gevonden is:
vla de zogenaamde speelleer-
klassen, worden de egootjes
van kinderen langzamerhand
en ongemerkt omgeturnd tot
collectieve Ieerkindertjes. Het
shock-effect is wat verdoezeld,
want „zo kunnen de scherpe
overgangen tussen kleuter- en
basisonderwijs soepel verio
nen".
Verder staat er opgewekt te
lezen, dat de mogelijkheden
op het gebied van kleuteron
derwijs (onderwijs) gunstig
zijn voor het enthousiasme
van de kleuterleidsters. Maar
de uitvoering van dit enthou
siasme wordt geblokkeerd
door een gebrekkige voorop
leiding, wat betreft expressie
mogelijkheden en algemeen
niveau (mavo). Bovendien
hebben de docenten van die
vooropleiding zelf weinig
oraktijkervaring. In de oplei
ding wordt weinig aandacht
geschonken aan improvisatori
sche mogelijkheden op gebied
van beweging en muziek en
tenslotte is er op het gebied
van kunstzinnige vorming in
de kleuterschool nauwelijks
onderzoek verricht. Als dit al
lemaal zo duidelijk is, dan
map je niet, dat er nog weer
enkele jaren nodig zullen zijn
om adviezen voor adviezen en
rapporten voor rapporten te
maken.
eindredactie
henk egbere
Ik hoor in 1968 Domien van Gent nog foeteren, toen hij met
ïjn Tentoonstellingsdienst van het Brabantse Provinciale Ge-
lootschap (zaliger gedachtenis; dat slaat op de dienst en mis-
chien inmiddels ook wel op het Genootschap) een aantal schil
derijen van FERDINAND ERFMANN door de provincie „sleep-
6 l* S J^r was Erfmann overleden en had zijn schilderijen
an het Stedelijk Museum in Amsterdam vermaakt. Daar werd
les „netjes" opgeborgen in de kelder en het duurde tot '73 eer
r ©en expositie van^ gemaakt werd. Een gedeelte van zijn werk
wam zo ongeveer bij de lommerd terecht, maar de Amsterdamse
aiene Mokum kreeg er vat op. Kortom: Erfmann werd miskend;
indaar dat foeteren van enkele „profeten". De toenmalige dl-
cteur van het cultureel centrum De Beyerd in Breda, G. Nie-
eijer, heeft in die jaren, met een vooruitziende blik, een drietal
rfmanns voor de gemeente Breda gekocht. In vergelijking met
pnjzen, die Erfmann nu maakt (na zijn dood!) voor een prik-
«e. Verschillende werken zijn nog te koop op de expositie van
schilderÜen tekeningen, die tot en met 21 april in
E BEYERD te Breda te zien is. Een tentoonstelling van het ver-
•hijnsel Erfmann, die momenteel waarschijnlijk meer door de
aarderingstrend in het kunstwereldje boven komt drijven, dan
z*jn grote schilderkunstige begaafdheid in de ouderwetse
ademische zin van het woord. Vanuit die optiek, kun je je
»orstellen, dat in '68 het Stedelijk met deze erfenis in de maag
it. Maar de tijden zijn gekeerd Je kunt je nauwelijks voor
ellen, dat Erfmann zelf met deze erkenning gelukkig geweest
>u zijn, want zijn „slogan" bestond juist in de bevestiging van
jn „ontkenning". Hij had al een sterk gevoel gehad, dat het
ven zelf hem miskend had. Zijn werk in De Beyerd illustreert
rfmann's tragiek. Zijn schilderijen zijn meer tekeningen met in-
evulde dromen van een onvervuld leven. Show (circus), kraclit-
atsers, vrouwen met lichamen, die beantwoordden aan zijn
(eeltkeus"-verlangens, illusies van een soms pijnlijke humor
achtten aan zijn leven een bestaan voorbij zijn tastbare werke-
ikheid te geven. Wie daarover nog meer geïnformeerd wil wor»
ten, schaffe zich de rijk geïllustreerde catalogu- 10aan
net uitvoerige inleidingen van Henk M^ij.'i „i amber* Tegen-
osch. Het beste is om zelf in De Beyerd te gaan kijken naar deze
eladen expositie.
