Pleidooi voor mensen zonder karakter... Pleidooi voor andere samenlevingsvorm WEST OP ZIJN BEST in Italië Expositie over „leven en werken van Jan Cremer BOEK BOEK BOEK BOEK BOEK BOEK BOEK BOEK KOLONEL BERELDDE STAATSGREEP VOOR „GROTE BEEST" KOMT TERUG (Van een onzer verslaggevers) DEN HAAG Samen met de Haagse grafisch ontwer per Jaap Andela zit ik te snuffelen in drie kartonnen do zen inhoudende ansichtkaarten en hotelrekeningen uit alle werelddelen, brieven, telefoonkrabbeltjes, bierviltjes, te keningetjes, enz. Kortom: rommel, die iedere „normale" sterveling na verloop van tijd zou overdragen aan de Dienst Gemeente reiniging. Zo niet echter Jan Cremer, die met een goed gevoel voor zijn eeuwigheidswaarde de hele papierwinkel in het verleden heeft geschonken aan het Rijksinstituut voor Kunsthistorische Dokumentatie, zo dat deze overheidsinstelling zich nu onder heel veel an dere mag verheugen in het bezit van een hotelnota uit Oberhausen, alwaar „Het Grote Beest" in vroeger jaren fünf mark in rekening is gebracht voor het aufbügeln van een Anzug. Dat we, inmiddels alweer een jaar geleden deze kunst historische dokumenten door onze handen lieten gaan, had een reden: Jaap Andela was toen net begonnen tnet de voorbereidingen voor ëen Cre- mer-tentoonstelling, die een beeld zou moeten geven van „leven en werken" van de le gendarische schrijver-schilder, die halverwege de jaren, zestig dit koude kikkerlandje schok te met uiterst warmbloedige schrifturen. Zijn succes was zo overdonderend, dat zelfs de uiterst serieuze redactie van de Grote Winkler Prins-ency clopedie het nodig heeft ge acht om in deel 6 niet alleen zijn in 1880 overleden naam genoot Jacobus Jan Cremer, schrijver van ..Betuwsche No vellen", te vermelden, maar ook: „Cremer, Jan. Enschede, 20 april 1940. Nederlands pro zaïst. Verwierf zich in korte tijd een grote lezerskring door zijn „onverbiddelijke bestsel ler" Ik Jan Cremer, in welk boek authentieke levenserva ringen van de naoorlogse ge neratie vermengd met puber tate wensdromen van seks, avontuur en geweld worden beschreven in de ongekuiste omgangstaal van de moderne stadsjeugd". Voor die tijd had de „lite raire terrorist", de „volksjon gen die een popheid werd" echter al op kleinere schaal huisgehouden in Den Haag, waar hij de nodige bekend heid genoot als schilder. Een bekendheid. die overigens meer stoelde op een goed ge voel voor publiciteit, dan op erkenning bij de vaderlandse kunstkritiek. In deze periode was het, dat grafikus Jaap Andela in Haag se sloppen en stegen op zoek was naar een geschikte atelier ruimte. Hij vond er tenslotte een in de achteraffe Anna- straat, waar hij met de ver huurder al snel tot een ak koordje kwam: wanneer hij, Jaap Andele de huurschuld overnam van de vorige bewo ner (ene Cremer), dan was de atelierruimte de zijne. Het geen geschiedde. Voordat Jaap Andela zijn nieuwe woonstede kon betrekken, diende er ech ter eerst een container besteld te worden, omdat de puinhoop die de vorige huurder had achtergelaten onmogelijk paste in welke vuilnisbak van welke afmetingen dan ook. Zo diende o.a. een hele ver zameling elektrische kachel tjes opgeruimd te worden, waarmee Jan de billen van zijn modellen placht te ver warmen. Maar ook: berevel- len; niet voltooide schilder stukken, verfpotten, kwasten; lege flessen, enz. enz. Stuk voor stuk objekten die zeker een plaatsje hadden gevonden op de nu in te richten expo sitie, wanneer Jaap Andela toen reeds overtuigd was ge weest van hun historische waarde. Toen na deze grote schoon maak Jan Cremer, „de moder ne roofridder, de desperado, de eenzame", in ijltempo we reldnaam maakte, realiseerde Andela zich welk een „zonde" jegens het nageslacht hij ei genlijk begaan had en hij nam zien voor het ooit nog eens goed te maken. Vandaar deze expositie, die inmiddels allang gehouden zou zijn, wanneer Jaap Andela niet zo'n hang naar perfektfe had. Immers: Jan zelf schat dat hij in de loop der jaren op allerlei plaatsen zo'n 450 schil derijen heeft gemaakt en ach tergelaten, waarvan Jaap An- deta er intussen bijna 200 ach terhaald heeft. Zo heeft hij „echte Cremers' gevonden bij mensen als Karei Appel en Paul Citroen, maar ook bij voorbeeld bij de exploitant van hotel Franssen in Valken burg. Het ligt echter in de be doeling om niet alleen werken van Cremer te exposeren, maar ook alles wat met Cre mer te maken heeft. Een greep uit de inmiddels verza melde Cremer-objekten: Bij d verse fotografen wer den 5000 negatieven wegge haald, waarop de-grote mees ter in allerlei situaties vereeu wigd staat. Bijvoorbeeld: Jan in Volendam; Jan in de armen van Jane Mansfield zaliger na gedachtenis; Jan, die zijn moeder naar de trein brengt, enzovoort. Een brief van Jan Cremer, verzonden vanaf zijn voorma lige ranch Cape Cod, waarin hij een Nederlander be dui kt, die uit Nederland een echte Gelderse rookworst voor hem had meegenomen; de keukendeur uit het .atelier aan de Annastraat, met daarop één ongesigneerd, maar inmiddels als „echt" erkend werk van de „jonge blonde volksheld", zijn wassen beeltenis van Madame Tussaud; een trui met verf- vlekken, in particulier bezit van een Sittardenaar, die dit kledingstuk van Cremer over nam, toen deze weer eens slecht bij kas zat, enz. enz. Voor wie nu inmiddels mocht zijn gaan denken, dat het hier uitsluitend gaat om ten tot in het absurde doorge dreven stukje jeugdsentiment heeft het mis. Jaap Andela, die de expositie samen met het driemanschap Frans Bouwman, Jos Bienemann en Leonard Secreve aan het voor bereiden is, zegt tenminste: „Het wordt wel een expositie over Jan Cremer, maar dan zo volledig dat het tegelijkertijd een overzicht wordt van een tijd, die alweer tien jaar ach ter ons ligt, maar die zeker medebepalend is geweest voor het denken en doen van een generatie". Voorlopige nieuwe streefda tum voor de opening van de tentoonstelling: 20 april, de dag" waarop de „King of sex" zijn 34ste verjaardag hoopt te vieren. Jaap Andela houdt er echter ernstig rekening mee, dat hij pas komend najaar de collectie helemaal rond heeft. Vandaar dat iedereen die „iets" heeft of weet van Jan Cremer zich nog steeds kan melden op telefoonnummer 070-675069 of bij postbus 418, Den Haag. Rest ons nog slechts te ver melden wat de „Mod-kruis- vaarder, op zoek naar Vrij heid, Sex en Realistische Lief de" (tegenwoordig woonachtig in Londen, vanwaaruit hij opereert als journalist voor bladen als Avenue en Pent house, zelf vindt van al deze inspanningen om zijn persoon terug in de belangstelling te brengen. Jan: „Een uitstekend idee. Wat zeg ik: Een meer dan voortreffelijke gedach te". WIM WENNEKES In de reeks Alpha-boeken zijn weer enkele belangrijke titels verschenen, die de aan dacht ten volle waard zijn. De meeste deeltjes spelen in op de behoefte om als mens in deze wereld bewusier te kun nen functioneren, üjen zinvolle zaak. Een van de „groten" die op dit gebied steeds meer aan dacht krijgt in ons land is FRITZ PERLS die de grond legger van de Gestalt Thera pie genoemd wordt. In het boek VERBATIM (Samenge steld door John. O. Stevens (.uitg. Bert Bakker - f 21,90), zagt li i er zelf van: „Dat is on zin. Als je me de vinder of her-vinder van Gestalt Thera pie noemt, oké. Gestalt is zo oud als de wereld zelf". Van Gestalt geeft hij de volgende formulering: „Een filosofie, die in harmonie probeert te zijn en één lijn probeert te trekken met medicijnen, we tenschap en het universum, met hetgeen IS. Gestalt Thera pie vindt steun in zijn eigen i orm, omd?t de Gestalt forme ring, het naar boven komen van de noodzaak, een primair biologisch verschijnsel, feno meen is. We zijn dus de hele instincttheorie aan het afschaf fen en beschouwen het orga nisme eenvoudig als een sys teem dat in evenwicht is en goed moet functioneren". In dit boek zijn bandopna men verwerkt van Perls met zijn dream work-studiegroepen in Califomië. De bandopnamen worden praktisch woordelijk weergegeven met hier en daar toelichtende verklaringen van Perls. In de „toelichting" wordt gesproken over kopieën van de bandopnames en ont roerende films van Fritz met zijn mensen, die in de handel Bat de beroemde B. F. SKINNER, befaamd als beha- viouristisch psycholoog, ook een roman heeft geschreven, is niet zo bekend. Zijn WALDEN TWEE (uitg. Menlenhoff - f 21,50) is een „science-fiction"- achtige geschiedenis, geba seerd op de Walden (één)- gedachten van Henry Thoreau. Ook Frederik van Eeden werd indertijd geboeid door de idee, om op basis van vereenvoudi ging van levensomstandighe den tot een betere samenle ving te komen. Dat Skinners roman, reeds in 1948 geschre ven, nu een Nederlandse ver taling gekregen heeft, zal te maken hebben met een zich hernieuwende waardering voor vereenvoudiging van het leven en het in ons land actueel worden van zijn gedachten. In Walden Twee zet Skinner na melijk een samenleving op volgens gedragstherapeutische regels; een samenleving waar in mensen gelukkig, vrij en creatief zijn. Een universiteitsprof wordt bezocht door twee studenten, die met de bestaande maat schappij ontevreden zijn. Sa men gaan ze op zoek naar een oud-student, die ergens in een zijn. Dit riekt een beetje naar het exploiteren van een nieu we gril. Psychologische moei lijkheden liggen goed op de uarkt; er valt geld mee te verdienen (schizofrenie is b.v. op dit moment ook een goed verkoopbaar produkt in de boekhandel). Voorlopig mag dit echter nog wel, want uit eindelijk zit er een eerlijk zoeken en een echte interesse voor het functioneren van de mens achter. Verdieping hierin zal méér goed dan kwaad aan richten. Fritz Perls valt fel de psy cho-analyse en de mensen, die van therapie en techniekje maken aan. Bovendien ziet hij daarbij de karaktervaste mens als een groeibelemmerende factor. „Als je eenmaal karak ter hebt, heb je een systeem van starheid ontwik keld. de rijkste en meest c~ca ieve en produktieve mens is iemand, die geen ka rakter heeft". Het gaat hem erom in de mens weer het „élan vital" op gang te bren gen. Het begrip „gezondheid" dat Perls hanteert zou op den duur wel eens een totaal an dere benadering in de gezond heidszorg teweeg kunnen brengen. Gezondheid is vol gens zijn zeggen een „passend evenwicht van de coördinatie van alles wat we zijn". Zijn boek is bijna een spannende roman, maar daarin komen wel echte mensen voor, die net zo klungelachtig en net zo geweldig zijn als jezelf. Fritz Perls snijdt daarbij alle „vluchtpogingen" tijdens de opgenomen sessies af en brengt de mens tot zichzelf. Bewonderenswaardig zoals hij dit rio"t Goed boek. JOHN. O. STEVENS baseert vreemde commune moet wo nen. Ergens, waar men pro beert vooruh te komen met het „experimenteren met je eigen leven" en niet vanuit een ge sloten opstelling de wereld be studeert. Tijdens hun bezoek vallen ze van de ene verba zing in de andere. Er wordt slechts vier uur per dag ge werkt. Niet meer voor geld, maar volgens een puntensys teem. Je moet zoveel arbeids- punten leveren, als het func tioneren van de commune vraagt. Kleding, onderwijs, voedsel, wonen etc, zijn gra tis. Er is een gemeenschappelij ke kinderopvoeding. Baby's liggen achter glas en worden kunstmatig op temperatuur gehouden: efficiënter dan veel textiel-windsels. De baby groeit frustratieloos op. Gelei delijk worden, op weg naar volwassenheid, meer frustra ties ingebouwd. Zo moeten de kinderen b.v. herhaaldelijk, als ze hongerig de eetzaal bin nenkomen, 5 minuten blijven staan en naar de dampende oorden eten kijken. Als je dit leest lopen de griezels over je rug. In het boek wordt door de bezoekers zich op Perls. Van hem ver scheen nu de vertaling van het boek Awareness: BEWUST ZIJN (uitg. Bert Bakker - f 21,90). De Engelse editie was bij een groep mensen in ons land al enige tijd bekend maar door deze (niet vlekkeloze) vertaling kan het gelukkig een bredere aandacht krijgen. Er staan een aantal praktische oe feningen in, die uiterst geschikt zijn voor eigen gebruik; voor het in contact treden met je eigen bewustzijn. Stevens heeft ervaring met Gestalt Therapie, met groepen volwas senen en het psychologie-on- derwijs, Ndië deze therapie aan vaarden. De dwangmatige per soonlijkheid, die in deze tijd zo kenmerkend is, wordt daar mee wel op de helling gezet. Als je ook van dit boekje gebruik wilt maken, is het wel goed eerst iets van de Gestalt Therapie te weten. Het begrippen-aparaat („bewust zijn - „kom in contact met je ervaring" e.d.) is dermate nieuw voor de meeste mensen, dat dit méér aandacht vraagt dan het doen van oefeningen. Is aan deze voorwaarde vol daan. dan is het een prettig bruikbaar boek, waarmee je veel over jezelf kunt leren. In de voetsporen van Perls werkt Stevens in op de eigen verant woordelijkheid d.w.z. de oefe ningen kunnen gebruikt of misbruikt worden. Het is je eigen verantwoordelijkheid. Een aanbevolen boek, dat wanneer Gestalt Therapie nog een vreemde zaak is het best gebruikt kan worden na eerst het hier voor besproken boek van Perls gelezen te hebben. MARIANNE EGBERS dan ook «gepast protest gele verd. Maar er staat tegenover, dat de bewoners gelukkig zijn; iedereen werkt; niemand is jaloers of eenzaam; niemand verveelt ziedt. Er worden re gelmatig voor allerlei gewone dagelijkse dingen (b.v. thee zetten) intelligente oplossin gen bedacht. Toch een heel verschil met het frustrerende flatje met balkonnetje en de dipioma-cultuur (gebaseerd op kennis) van de huidige maat schappij. De prof bezwijkt tenslotte voor dit ideaal. Zijn meegeno men collega beschouwt de zaak als fascistisch. Hij vindt het te geprogrammeerd; er is geen echte vrijheid. Dit boek van Skinner blijft, ais model-ontwikkeling, zeer de moeite van het lezen waard. Door de Nederlandse vertaling wordt het voor een breder publiek toegankelijk gemaakt. Dat is zinvol, omdat meer mensen daarmee een antwoord kunnen vinden op de vraag: is dit nu datgene wat we willen? Het boek is bovendien uiterst boeiend ge schreven; spannend, menselijk en poëtisch. Aanbevolen. MARIANNE EGBERS Het lijkt erop, dat MORRIS WEST het geweten heeft! Toen onlangs het bericht in de krant verscheen, dat in Italië een groep neo-fascisten gear resteerd was op beschuldiging van het voorbereiden van een staatsgreep, lagen er duidelij ke parallellen met zijn boek DE SALAMANDER. De Ne derlandse vertaling was juist uitgekomen bij H. Nelissen voor f 1'8,90. In deze roman beschrijft hij nl. een mogelijke staatsgreep De Salamander geven een ka rakteristiek van het huidige Italië, waar terroristische acti viteiten niet van de lucht zijn. Binnen dit klimaat plaatst hij een geschiedenis van spionage en contra-spionage, waarbij de Salamander-mascotte niet zo maar een ding s. Via dit sym bool legt Morris een verband tussen historische feiten uit de laatste wereldoorlog (o.a. met het bekende feit van de Duit se soldaat, die later priester werd en protesten tegen zijn bisschopswijding kreeg te ver zijn o.a. kolonel Dante Alig- hieri Matucci, officier bij de geheime inlichtingendienst; Bruno Manzini, een rijke in dustrieel, die bang is dat de wankele Italiaanse democratie ineenstort onder een te grote druk, zowel van links als rechts en generaal-majoor Le porello, die zich verbonden heeft met de neo-fascisten. Tussen de gecompliceerde ge beurtenissen in de wereld van „hogere" politiek en - econo mie, complotten en geweld weeft hij o.a. de spionne-min- (Van onre redacteur in Rome) ROMS In Italië is de arresta tie van kolonel Ainos Spiazzi hard ngekonjen. Spiazii wnrdt ervan g3acht subversieve acties te^er den tcch un de politie. Uit de documenten bleek dat r.oo-farcisten een staatsgreep voorbereidden, dei er plannen waren om, fabrieken, kajeme» en eebouwea v»n rejcrlng op te blezen ep zwarte lijnt was van dtilz uit,do in Italië door neo-fascisten. Morris, die zelf tien jaar in Italië gewoond heeft, heeft duidelijk aangevoeld welke dingen er in dit land kunnen gebeuren en vooral hoe. Bo vendien weet de man, die o.a.. Advocaat van de duivel, De ambassadeur en In de schoe nen van de visser schreef, wat een roman-schrijven is. De ruim 300 pagina's van werken) en de actuele ge schiedenis van dit boek. De Tweede Wereldoorlog werkt nog steeds door. Morris schrijft wat minder omslachtig dan in zijn vorige romans, waardoor het verhaal aan kracht wint en het lezen prettiger wordt. Hij is daarbij een meester in het karakteri seren van zijn personen. Dat nares Lili, die zonder de ge loofwaardigheid aan te taster (integendeel) er een echti „roman" van maakt. De totale geschiedenis heeft echter, zo wel wat het klimaat betreft als de getekende feiten, zoveel aansluiting bij de realiteit, dat het boek veel meer is dan een romantische fictie. Een uitste kende Mprris. II. E. J.AMES BALDWIN: MAL- COM X - een filmscript (uitg. A. W. Bruna en Zn. - f 14.50). De wettelijke verwikkelin gen, veroorzaakt door Malcolm X, breuk met de Nation of Islam Movement, hebben deels de opbouw van dit filmscript bepaald. Baldwin schreef dit script in de jaren '68-'71 naar het boek van Alex Haley; het kwam n '72 uit onder de titel One day, when I was lost. Een script of een toneelstuk lezen moet je liggen. Het visu ele element mis je meer dan b.v. in een roman, die door gaans in de beschrijvingen de fantasie in dit opizicht gemak kelijker prikkelt. Na wat on wennigheid misschien houdt Baldwin je toch geboeid door zijn flitsende en felle dialo gen, onderbroken door vrij exacte beeldbeschrijvingen. Malcolm X gaat voor je leven als, een boeiende persoonlijk heid, wiens uitspraken sommi- film in zit? Het proberen waard. 0 HELLEN KNOPPER: GEN- DERSTROM (uitg. Bert Bak ker - f 12,90). „Zijn vader vond de logica van zijn zoon zo onzinnig Berndts moeder begon te hui len: was haar zoon niet goed wijs?" Ik kan me voorstellen, dat lezers, die b.v. niet zo vertrouwd zijn met ontwikke lingen in de humanistische psychologie (waar deze uitge ver nogal wat aan doet) wat vreemd staan aan te hikken tegen dit boek. Dat klinkt overigens zwaarwichtiger dan de inhoud zich laat dezen, al komt de constructie en hier en daar ook die inhoud wat ge maniëreerd op me over. Het eerste hoofdstukje besluit Berndt met: „Ik wil de gevoe lens doorgeven waar mijn hele vrijheid om draait, anders heb ik voor niets geleefd". Daar- WANDA REUMER EN ANNET VAN BATTUM: TAALEXPRESSIE (uitg. Agon- Elsevier - f 21,50). Wanda Reumer is een be grip b'nnen de wereld van de creatieve expressie. Haar in stituut in Utrecht heeft terecht een bepaalde faam. Daarom valt het boek dat zij samen met Annet van Battum ge schreven heeft wat tegen. Zij poneert deze vorm van com municatie te exclusief. Je kunt de taalexpressie hoe be langrijk ook niet losmaken uit het totale uitdrukkingspatroon van de mens. Er staat wel te lezen: „taalexpressie is niet een vak op zichzelf. Het is communicatie", maar dat komt er niet Zo goed uit. Grotere verbanden worden wel ge noemd, maar wiet uitge werkt. Dat neemt niet weg, dat dit boekje een erg praktisch boek je is, Voor een beter taalon- EDNA O'BRIEN: EEN HEIDENS OORD - jaren van onschuld (uitg. Agathon - f 12,50). De telkens oplaaiende ver hitte strijd in Ierland is voor onze oecumenisch gekanali seerde gemoederen dikwijls maar moeilijk te vatten. Er wordt analyserend en verkla rend over geschreven. In deze roman schrijft Edna O'Brien over haar jeugd in dit land. De ogenschijnlijk pretentieloze manier, waarop zij vertelt over haar groei naar volwas senheid temidden van een ka tholiek gezin in een omge ving vol armoede, bijgeloof, dubbele moraal en oerdriften, laat je iets proeven van de cultuur waarbinnen de huidige situatie „als van zelf" kon ont staan. „Ik draag een steen op mijn schouder, zodat de we reld kan weten hoe mijn huis er bazing je niet vreemd zal zijn. LUCIENNE STASSAERT: HET STENENRIJK (uitg. Nijgh en Van Ditmar - Nieu we Nijghboeken 57 f 8,50). Tot op zekere hoogte een intrigerend boek. De inhoud is niet opwekkend: een worste ling met enkele menselijke themata maar tevens met de literaire vormgeving daarvan. Stassaert beschrijft zes levens: zes mislukkingen, volgens de algemeen geldende maatsta ven. De „moord" uit medelij den, de gastarbeider in de dood gedreven, het verblijf in een psychiatrische inrichting e.d. Het gemeenschappelijke thema: de strijd met tijd en ruimte, met het isolement, met de dood. In een toegevoegd dossier zet hij kanttekeningen gen misschien zullen schokken of op zijn minst tot nadenken stemmen. „Het kapitalisme en het erhistendom zijn de twee schuldigen die ons nu gebracht hebben, waar we nu zijn in de gevangenis. Maar de loop van de wereldgeschiedenis zal •cranderen zodra de Afrikaanse volkeren elkaar als broeders de hand reiken". Over de moord op Kennedy!" Het is de sfeer van haat in Amerika, die de president geveld heeft. lezelfde sfeer van haat, die al zolang zoveel zwarten geveld leeft. Misschien is het wel een verschrikkelijke vorm van ■echtvaardigheid" e.d. Het .script maakte je vertrouwd net geschiedkundige feiten rond Malcolm X, die uiter aard in de strijd zwart - blank als een indringende en ontroerende persoonlijkheid getekend wordt. Of er een mee wordt wel iets aangege ven van de teneur van het boek. In een twintigtal hoofd stukjes, vertelt Berndt, voor wie „tijd" en „dood" schhut- tingwoorden zijn. over zijn oiltmoetingen met allerlei lensen en over het verande- ingsproces, die deze opleve ren. Ze worden met wat mo raliserende „briefjes" van Genderstrom besloten. Wie is die Genderstrom? In zijn kanttekeningen een dentificatiemodel voor de le zer, denk ik. Ongetwijfeld een nerkwaardig boek, dat een bepaalde categorie lezers on getwijfeld zal aanspreken. Het emotionele leven, gevat in een aanspraakbaar verhaal en om geven met een aantal moderne filosofietjes daaromtrent, spreekt een groeiende catego rie lezers ongetwijfeld aan. H.E. derwijs geeft het een scala van mogelijkheden, die verder gaan dan wat per traditie ge boden wordt. Uitgaande van de indeling: mondelinge- en schriftelijke taalexpressie scheppend en herscheppend wordt praktische oefenstof ge boden in de vorm van luister oefeningen, ritme, klank en melodie, associëren en denken ontmoeten en begroeten, ver tellen, voorlezen etc Wannee een docent (groepsleider e.d.' kan voorbijzien aan de noga* ana-lvtische en intellectue' opsplitsingen en het boekje niet als „kookboek" gaat ge bruiken, maar als uitgangs punt voor creatief spel. za' het zinvol kunnen werken. Dan zal het een hulpbron kun nen zijn om te ontkomen aan „het ethische en culturele eti ket dat op expressie geplakt is". uit zag", (Brecht) is het mot to, dat zij dit boek meegaf. Bet is geen beschuldigend boek, maar op afstand ge groeid vertelt zij over de soms oijna magisch geladen gebeur tenissen in een niet zo simpel gezin, de gemeenschap waarin ij leeft tot het moment waar- n zij in het klooster stapt. De simpele feiten krijgen een vran-ge „gepredestineerdheid" nee door een bepaald soort oeleving van het christendom, ie ook wal oudere lezers rvie' elemaal vreemd aai voorko nen, al zij ze hier vaak tot in iet bijna extreme doorgetrok- ;en. Heel goed proef je de sfeer, die de voedingsbodem werd voor de extreme toestan den die ons nu in Ierland op vallen. Een gemakkelijk en boeiepd te lezenboek, waarin de beschrijvingen voor zich spreken en een pijnlijke ver bij het ontstaan van de verha len. De auteur heeft met grote zorgvuldigheid zijn verhalen PScbouwd: ze raken vaak es sentiële belevingsvormen van het bestaan (of on-bestaan); ze kunnen je aan het denken zetten of passief mededogen oproepen. „Misschien mag ik van geluk spreken dat ik kan chri.iven. Dat ik mijn visie op de maatschappij kan uitdruk ken zonder een kaartje te be schadigen? Blijft daarom lite- atuur zo ongevaarlijk?" vraagt Stassaert zich aan het slot af. Zijn visie hoeft niet zo ingevaarlijk te blijven' als hij iu veronderstelt. Zelf geeft n:j het kernpunt van deze vrijblijvendheid aan: hij ver schrijft zich aan „literatuur", zodat de dikwijls toch wel goed gekarakteriseerde proble- matieken onderspit worden onder „Schöngeisterei".

Krantenbank Zeeland

de Vrije Zeeuw | 1974 | | pagina 18