Teken voor
90.000
vrouwen
^P^ijdschrift j Een stad getekend en vertekend
Gal: pennestrijd of pennenijd?
ZIEN, HOREN EN VOH
fe, ROOSENDALER BOUWT MONUMENT IN AMSTERDAM FRANS IN HET SLOP
MENSEN
uit
xpositie
oek
ota bene I
Zaterdag 26 januari
MUZIEKBEURS, in Tilburg
op 28 januari van 10-21.30 uur
in De Harmonie te Tilburg. De
gezamenlijke muziekuitgevers
in Nederland tonen muziek
voor allerlei instrumenten
je kunt het zo gek niet den
ken aan solisten, dirigenten,
leraren, orkestmusici, muziek
handelaren en winkeliers.
WINKELEN, met Kunst, is
de titel van een expositie met
werk uit de eigen colieotie
van het Van Abbemuseum te
Eindihoven, gekozen en gepre
senteerd door Hotze Tolsma,
hoofd rondleidingen musea
van Amsterdam. Het wordt
een manifestatie waarbij de
Eindhovense binnenstad ook
een rol speelt. Op 1 februari
wordt geopend.
PHILHARMONIA, Hungari-
ca, dirigent Bernard Klee,
geeft op 1 februari een concert
met werk van Bartók, Mozart
en Brahms in de Rotterdamse
Doelen.
MEEST, gekochte boeken
de afgelopen maand in Vlaan
deren: A. M. de Jong: Merijn-
tje; A. de VriesBartje; J.
Vandeloo; De Muggen; G.
Walschap: Een mens van goe
de wiü, M. Gcray: Uit naam van
al de mijnen: A. Machean:
Valse start; G. Bach Pairing
en Pto. Bosmens: Mens lief ik
hou van je.
OBJECTIEF Gezien: door
het Rijk gekochte schilderijen
van 16 kunstenaars, tot 10 fe
bruari in het Dordrechts Mu
seum.
PAUL KLEE (Der Blauwe
Reiter, Bauhaius etc) staat cen
traal op een tentoonstelling in
het Haags Gemeentemuseum
van 9 februari tot 5 mei. Uit
alle perioden, stijlen en tech
nieken van Klee zijn er 132
werken aanwezig.
NEDERLAND-USSR, en
USSR-Nederland; deze beide
verenigingen ondertekenen
vanavond in Krasnapolsky
Amsterdam de culturele over
eenkomst 1974. Plannen om
vatten zang- en dansensem
bles, uitwisseling delegaties,
toeristisch verkeer en exposi
ties. Prof. P.-Lapin, de vice-
voorzitter van de vereniging
in Rusland is er vanavond bij.
KERTSKRIBBEN, tentoon
stelling ln het POC te Eindho
ven trok al meer dan 25.000
bezoekers. Nog te zien tot en
met 3 februari.
De Roosendaler Guido Eckhardt is momenteel bezig
met het realiseren van een opvallend monument, dat
komende zomer onthuld zal worden op het Amsterdamse
Museumplein. Een roestvrij-stalen teken op een plateau
van 75 vierkante meter, ondersteund door licht en ge
luid, zal de herinnering levendig houden aan de 90.000
vrouwen, die tijdens de laatste wereldoorlog omkwamen
in het beruchte Duitse concentratiekamp Ravensbrück.
Maquette van het Ravensbrück-monument.
Het is een initiatief van het
comité Vrouwen van Ra
vensbrück, ondersteund door
een opdracht van de gemeente
Amsterdam. Zelfs in de hoofd
stad stond men aanvankelijk
wat vreemd aan te kijken te
gen dit „uitgekookte" monu
ment, dat Eckhardt samen met
Joost van Santen uit Amstel
veen en Frank Nix uit Bles-
kenswaard had bedacht. En als
je het technische verhaal over
licht, geluid, het plakken van
staal en het slijjpen van lenzen
hoort, dat technisch adviseur
Ben Burgers uit Roosendaal
vertelt, kun je je dat voorstel
len. „Zonder Ben Burgers wa
ren wij er niet gekomen", al
dus Guido Eckhardt. Nu werd
onlangs het monument in de
Amsterdamse gemeenteraad
een hamerstuk, goed voor zo'n
f 300.000.
In '72 reageerden drie ge
noemde kunstenaars op een
advertentie, waarin geïnteres
seerde kunstenaars voor het
vervaardigen van dit monu
ment werden opgeroepen. Het
bleken er drie te zijn. In
plaats van concurrenten wer
den zij team-genoten. „We
kwamen bij elkaar om te ex
perimenteren met Lego-steen
tjes, te overleggen etc. Het
moest niet alleen een gedenk
teken worden, maar tevens
een waarschuwend symbool:
laat dit nooit weer gebeuren!
Het eerst kwam de vier meter
hoge zuil tot stand. Uit die
zuil moest licht en geluid ko
men. Daarna ontstond er een
slak-vormige achterwand, be
staande uit een tiental stalen
„dozen", oplopend van 2,40 tot
3,60 meter. Daarop komen de
teksten: Vrouwen van Ra
vensbrück 1940-1945 en: Voor
hen, die nee bleven zeggen
tegen het fascisme. Maar over
deze laatste tekst is iedereen
het nog niet eens. Evenmin
was wethouder Lammers, die
prompt „ja" zei tegen dit mo
nument, te vinden voor de
suggestie de onthulling door
mevrouw Allende te laten ge
schieden. Het monument komt
te staan op de plaats waar
voorheen het Van Goghbeeld
stond op het Museumplein; het
werd verplaatst in verband
met de bouw van het Van
Gogh-museum".
Deze maand moeten de op
drachten de deur uit naar fir
ma's, die het teken moeten
uitvoeren, onder het wakende
oog van de kunstenaars. Dat
heeft heel wat voeten in de
aarde. „Dat kan niet; dat be
staat niet" hoorden we tel
kens, vertelt Ben Burgers.
Maar hij is voor geen (tech
nisch) gat te vangen. In de
buis komen lange sleuven;
waaruit licht op- en af zal
gloeien. Voor het zagen ervan
heeft Burgers nu maar een
eigen apparaat ontwikkeld.
Een van de moeilijkheden was
ook om het roestvrij-staal te
verwerken tot een optisch
vlak. Via een tip bij Fokker
kwamen ze tot het lijmen on
der vacuüm van het staal. In
een mum ligt de tafel vol met
grafieken, een monster van de
doorsnee van het staal (ver
sterkt met geperforeerde
plaat, hardschuim etc).
„Een maand geleden kon ik
nog geen zinnig woord zeggen
over het vervaardigen van de
buis (slijpen, beplakken etc.),
maar we zijn eruit gekomen",
aldus Burgers. Hij heeft een
roterende verlichting binnen
de buis uitgekiend; het plexi
glas, diat in de sleuven als lens
moet werken, geprofileerd;
een licht en geluid-programma
bedacht. Kortom: een monu
ment, dat barst van technische
problemen en opgaven. „Wat
zij zeggen, kan ik maken",
onderstreept Burgers enthousi
ast.
Het geluid, dat uit de zuil
komt, wordt door die zuil zelf
voortgebracht; via een opwek-
ker wordt zijn eigen geluid
versterkt en daarna gepro
grammeerd in ruis- en hart-
slagtonen. „Het licht is bedoeld
als baken op de weg; het ge
luid is gebaseerd op de men
selijke hartslag, maar is óók
een baken (vergelijk de brul
boei)", verduidelijkt Guido
Eckhardt, die blij is met deze
opdracht, al zijn de financiële
verdiensten ervan voor de
kunstenaars niet om te gillen,
meent hij.
H. E.
SAMENSPEL-ll: „Op de
t.v. is duidelijk te zien hoe
sterk de technisch beheerste
luidruchtigheid in het spraak-
patroori van de acteur is inge
sleten", aldus Manuel van
Loggem in „Wat je ziet ben je
zelf'. Schouwtoneel onthoofdt
dan ook de kennende mens,
betoogt Ben Bos in „Aktieto-
neel bestrijdt het leed;
schouwtoneel toont het". Maar
„What's in a name?", vraagt
Franz Marijnen zich af om te
besluiten, dat hij oneindig
lang getuige van het schouw
toneel wil zijn. Maar toneelre
censent Jac Heyer, die over
zijn dagelijkse toneel-be-schou-
wen schrijft, concludeert: „To-
neelkijken is mijn lust, maar
erover schrijven houd ik nóóit
vol". (Samenspel, Zandpad 28,
Maarssen).
SEPTENTRION-3: Met dit
nummer is de tweede jaargang
van deze Revue de culture
neerlandaise vol en heeft dit
tijdschrift zijn bestaansrecht
bewezen. In de praktijk blijkt,
dat vele Franstaligen graag
geïnformeerd worden over de
Nederlandse cultuur. Dat dit
van belang is op velerlei ge
bied wordt gedemonstreerd
met het openingsartikel van
deze aflevering, waarin Annie
Romein-Verschoor de samen
hang schetst tussen de cultuur
en het karakter van een volk.
Verder o.a. bijdragen over
Slauerhoff (L. Fessard), Jan
Dibbets (C. Blotkamp), Les
églises Wallones aux Pays-Bas
(R. la Roche), l'Attitude Euro-
péenne des Pays-Bas (H. Brug-
mans) (Septentrion - Kerk
straat 1, Raamsdonkdorp).
KRUISPUNT-SUMMIER-48:
Twaalf jaar heeft dit sim
pel uitgegeven tijdschrift het
al volgehouden. De komende
jaargang zal het wat uitge
breid worden. Traditiege
trouw bevat deze aflevering
poëtische probeersels van jong
„talent" uit Noord en Zuid
(ongeveer vijftien) en een
prozastuk, alsmede literaire
kritieken met woord en we
derwoord (K. S. Amelterhout
76, Assen).
DELTA-2: Minder florissant
gaat het dit tijdschrift, dat na
zestien jaargangen op zijn
laatste benen loopt. Het is wat
verwonderlijk, dat de Fransta
lige uitdrager van de Neder
landse cultuur het wel doet en
deze Engelstalige Review of
arts life and thought in the
Netherlands het niet redt.
Misschien kan de stichting, die
Septentrion beheert, ook het
beheer over Delta overne
menDeze Delta-aflevering-
het zomernummer, dat in de
winter verschijnt bevat o.a.
bijdragen van J. Phaff over:
Piet Blom, Architect with his
Back to the Wall, André Rut-
ten over Mickery, H. von der
Dunk over Huizinga en H. Ca-
■imir: Research Policy, an im
possible imperative. (Delta, J.
J. Viottastraat 41, Amster
dam),
Er Is geen oude stad in ons
land, die zo verkroegt als Ber
gen op Zoom. Dat komt niet
ten goede aan een herstel van
de mooie binnenstad, waar de
aandacht te eenzijdig gericht
is op het restaureren van de
Grote Kerk. Dat zei me on
langs een hoofdarchitect van
de Rijks Monumentenzorg.
Daaraan moest ik denken bij
een bezoek aan de interessante
en aardige tentoonstelling TE
KENINGEN VAN BERGEN
OP ZOOM, die nog tot en met
10 februari in het Markiezen
hof van deze stad te zien is.
Daar blijkt o.a. dat die be
langstelling voor die Grote
Kerk al eeuwenoud is. Als de
befaamde kunstenaar Albrecht
Dürer in de zestiende eeuw
Bergen op Zoom bezoekt om
er te tekenen, dan is zijn aan
dacht ook gericht op die Grote
Kerk. De markt bij de Grote
Kerk is in de vorige eeuwen
tevens op papier vastgelegd. En
als je dan, na de tekeningen
van Hans Bol en Abraham de
Haen gezien te hebben weer
op die Grote Markt terugkeert
om er je atuto te halen op
de plaats waar vroeger een
fraaie put blijkt te hebben ge
staan, dan word je je bewust
van de onttakeling ein de rit
mische verstoringen in latere
tijden aangebraicht. Hoe „ver
tekend" de stad werd. Nu ben
ik niet eens een Bergeinaar,
Tocih raakte ik via deze ten
toonstelling gevoelsmatig di
rect betrokken bij enkele eeu
wen Zuidnederlands cultuur
goed. Daarom is deze tentoon
stelling, ook al is zij gericht
op Bergen op Zoom en omge
ving boeiend voor iedereen om
te bezoeken.
Ze bevat 127 originele teke
ningen uit de 16e, 17e en 18e
eeuw. Het zijn niet allemaal
grote kunstwerken, al zitten
er ook uitstekende stukken
onder. Bovendien dient daarbij
direct genoemd te worden de
catalogus, samengesteld door
de conservator van het ge
meentemuseum J. Mosselveld
en W. van Ham van het ge
meentearchief. Het is een boek
werk geworden met 145 af
beeldingen, informatie en ach
tergrondverhalen, waarbij je
alleen nog de kleurendruk
mist. In twee uitvoeringen
(resp. f 27 en f 32) is het
boek in de handel. Het geeft
niet alleen achtergrondinfor
matie bij de expositie, maar
vermeldt ook een aantal inte
ressante historische zaken
over de streek, kunstenaars
e.d. Op de tentoonstelling mis
je jammer genoeg een aantal,
soms belangrijke, stukken
(o.a. de Dürers, die wel in
het boek werden opgenomen,
maar niet uitleenbaar ble
ken.
Hoewel waarschijnlijk lang
niet alles opgespoord werd, is
een collectie van 145 tekenin
gen van Bergen op Zoom,
Borgvliet, Halsteren en Wouw
toch indrukwekkend genoeg
om te beseffen, dat de stad
in die afgelopen eeuwen mee
geteld heeft. Van een twin
tigtal artiesten zijn tekenin
gen e.d. bekend. Op de ten
toonstelling wordt een belang
rijk deel ingenomen door Bar
nardus en Valentijn Klotz
(17e eeuw), waarvan de eerste
o.a. ook in Geertruidenberg
werkzaam was. Barnardus was
de sterkste; beiden tekenden
bv. de Bospoort; ze laten zich
vergelijken. De tentoonstelling
heeft echter primair een topo
grafisch karakter, hoewel deze
invalshoek bij veel tekenaars
niet aan de orde was. Ze
Dat je galspuwer van beroep
kunt zijn bewijst HEDWIG
SPELIERS met zijn nieuwe
verzamelbundel polemieken
DIE VERREKTE GELIJK
HEBBER (Uitg. Nijgh en Van
Ditmar - f 17,90). Het boek is
een pleidooi voor de penne
strijd als een zelfstandig lite
raire genre. Speliers is een ver
rekte gelijkhebber, die van
dik hout planken zaagt; die
het liefst werkt met hagel,
puin en dergelijke. Hij is niet
de beminnelijke gelijkhebber,
die hij in zijn model Louis
Paul Boon, als polemicus, ziet.
Walschap mag dan de vader
van de Zuidnederlandse pen-
netwisten zijn: het maakt ons
alleen maar makkelijker om
hem te verwerpen, want aan
„vaders" hebben wij geen be
hoefte", schrijft hij.
Speliers is dikwijls nogal
persoonlijk rancuneus, waar
door de zaken, die hij bepleit
in het gedrang komen; dat is
de zwakke zijde van zijn pole
mieken. Nu is er in de laatste
tien jaar in het Vlaamse lite
raire wereldje nogal wat afge-
knokt (het Zuidnederlandse
jonge schrijversbestand is on
dermeer daardoor heel wat le
vendiger en veelbelovender
dan de Noord Nederlandse ge
worden), maar onder het mom
van „engagemnt" werd er te
vens de vloer aangeveegd met
een aantal gerenommeerde fi
guren. Het is opvallend hoe
vaak Speliers het woord „fa
scistisch" in d emond neemt.
Deze verzamelbundel is een
aardig tijdsdocument van
voorbije woelige jaren in de
Vlaamse literaire wereld.
Aan de orde komen o.a. een
reeks Streuveliana, waarmee
Speliers zich van een aantal
traumata zegt te bevrijden
Marnix Gijsen als „auteur van
de geimiste kansen" zijn af
schuw voor literaire bekronin
gen en „de volzinfabrikant"
Lampo, de „maatsohappelijk-
faseistische poëtische reac
tie" van de vijftigers; de
schrijver als technocraat (Mi-
ohiels), de marxistische litera
tuursociologie als „nieuwe li
teraire religie", de „maniak
ken van de literatuurgeschie
denis" (Knuvelder e.a.), Claus
als irrationaüst etc. Een veel
zijdige intelligente bundel po-
lebieken, met de bijsmaak van
de rancune.
„Ik word een beetje beroerd
van het gepoleiniseer", schrijft
CORNET DE GROOT als in
leiding op zijn bundel essays
INTIEME OPTIEK (Uitg
Nijigjh en Ditmar - f 17,50).
„Intieme optiek is een vorm
van meditatie". Het gaat hem
niet om de tekst al® tekst
(close reading), niet om uiter
lijke algemene kriteria, maar
om het analyseren van subjec
tieve ervaringen. Cornets de
Groot is daarmee eigenlijk ac
tueler in zijn „engagement"
dan Speliers. In Speliers vooral
bezig met de wijze van schrij
ven, De Groot heeft het over
de wijze van lezen.
Zijn ironiserende subjectie
ve, anti-objectieve opstelling,
werpt je meer op jezelf terug
dan tegen anderen aan. „Daar
om staat het essay dat van
zulke optiek de drager is, in
een kwade reuk bij wie ons
aller heil tot zijn ideaal heeft
gemaakt. Zo'n essay herinnert
immers aan de vrijheid en de
speelruimte die de weten
schapsman niet past", schrijft
hij. Cornets de Groot schept
zich deze speelruimte als een
„casuït met een beetje ze-
ventiende-eeuws advokaten-
bloed" via gedachten rond het
werk van talrijke auteurs
(Vestdijk, Van Ostaijen, Ach-
flüÉ M
CORNELIS DE GROOT.
terberg etc.), zeer persoonlijke
reflecties, hier en daar gevoed
met autobiografische gegevens,
als een „systematische orde
loosheid in denken, leven, le
zen en voelen, met het doel te
laten zien hoe de gevestigde
orde meer en meer geïnfril-
treerd wordt door het irratio
nele, en hoe dat laatste uitein
delijk die maatschappelijke
orde omwoelt en vernietigt".
Sedert '67 verschijnt ieder
jaar een bundel met tijdschrift-
Frankrijk Irriteert op dit
moment veel mensen. Er ont
staat, ondanks het drukke toe
ristische bezoek aan dit land,
een vervreemding ten aanzien
van het hele Franse culturele
klimaat. Na de laatste wereld
oorlog zijn we helemaal in de
greep geraakt van de Engels
talige wereld. Parijs zakte
weg als kunststad; Amerika
gaf de toon aan. Het Franse
toneel krijgt hier nog nauwe
lijks een voet aan de grond;
het is praktisch allemaal En
gels wat onze schouwburgen
bieden etc. Ook op de scholen
sleet de interesse voor de
Franse taal, die nog niet zó
lang geleden toch een bepaal
de bourgeoisie-cultuur (denk
bv. aan de kostscholen) in ons
land typeerde.
„De in het voorjaar 1973 In
gediende wijziging van Wet
op het voortgezet onderwijs,
houdende uniformering voor
alle brugklassen, brengt nogal
ren die de keuze van j.
lingen bepalen. q
wordt op de mythen e!
oordelen rond de Frait,
Er leven nu ongeveer 4 mil-
(moeilijk, elitair, Fram, «ord mensen op aarde. Onge-
tiek), die het klimaj; teer, vai
J
veroorloofden zich artistieks
vrijheden, die geen natuurge
trouwe reconstructie van de
omgeving beoogde. Vertede
rend kinderlijk is bv. een teke
ning van Eduard Domokum
van huizen aan de zuidzijde
Haven. Josua de Grave is een
andere artiest uit de 17e eeuw,
die ruim vertegenwoordigd is;
o.a. met enkele tekeningen
van boerderijen uit die tijd;
zijn handschrift is van een
romantische schilderachtig
heid.
Waarschijnlijk is op die expo
sitie voor de meesten het inte
ressantst om te zien hoe het
allemaal geweest is (en wat
wij er van gemaakt hebben).
De indrukwekkende tekeningen
van de verwoeste Grote Kerk
(Fokke)i, het Markiezenhof in
oude luister, de verschillende
markten, straten, poorten, wa
teren, bolwerken lunet Zee
land bv. kastelen van
Borgvliet en Wouw etc, het
zijn doorgaans fijne sfeerstuk
jes, die je behalve een mate
riële ook een geestelijke (cul
turele) overlevering bezorgen.
Je merkt het ook aan de men
sen, die ernaar staan te kij
ken. De toeloop naar deze ten
toonstelling is dan ook groot.
U kunt er dagelijks terecht
van 14.00-17.00 uur.
H. E.
wat gemoederen in beweging,
onder meer omdat sommige
vakken zich daardoor bedreigd
achten. Een van die vakken is,
naast geschiedenis en aard
rijkskunde, het Frans". Zo
begint een discussie-brochure,
uitgegeven door de Vereniging
tot Bevordering van de Studie
van het Frans (secr. Mozart-
laan 6, Naarden). De brochure
„Waarom Frans op school"?
wil, zoals de voorzitter van de
vereniging prof. dr. J. Plesser,
schrijft helpen het standpunt
te bepalen van de plaats van
het Frans in onze samenleving
en in ons onderwijs.
Ook al bepaalt op dit mo
ment Kissinger en niet Pompi
dou het gezicht van onze sa-
menleving, toch voert de Ver
eniging een aantal argumenten
aan, die de stelling „Het Frans
speelt geen rol meer" moeten
ontzenuwen. In tegendeel, zo
wordt gezegd, voor de interna
tionale betrekkingen op econo
misch, politiek, technisch en
wetenschappelijk terrein heeft
de Nederlandse samenleving
behoefte aan een ruime dosis
kennis van het Frans. Boven
dien zou het, juist voor een
steeds democratischer worden
de samenleving, een culturele
verschraling betekenen ais
niet meer op allerlei niveaus
rechtstreeks contact mogelijk
zou zijn met die cultuuruitin
gen waartoe de Franse taal
toegang biedt.
De Vereniging heeft grote
twijfels over de enquête, die
minister Van Veen heeft laten
uitgaan voor een behoeften-
onderzoek dienaangaande op
de scholen. liet onderzoek zal
waarschijnlijk slechts een op
somming geven van de facto-
want in de meeste on-
sleehteren. Maar nu (.Jierontwikkelde landen weet
ten. ETen op geen stukken na, hee-
veel kinderen er worden gebo-
Er is een toenemend -ren en hoeveel mensrn er
personen dat allerlei cu, ,jood gaan. En die landen be-
Frans volgt. Met anden$taai*i samen zo'n 70 procent
den: steeds meer menst/Jan het bewoonbare oppervlak
gen er spijt van dat j, Jan de aarde: Afrika, Azie,
ger op school geen o! Tatijns-Amerika. In 18ï®' een
Frans geleerd hebben. iXieine 150 jaar geleden dus,
da hebben de cursussen [Laren er voor he' eers' 6611
méér deelnemers dan .miljard mensen op onze aarde,
andere taal en in Zeelarf^^T
ben de acht cursussenVjgen eeuw later, in 1930, over-
ongeveer hetzelfde schreed het aantal menselijke
deelnemers als de e. aardbewoners de 2 miljard. 30
Engels, zo wordt in de - jaar daarna, in 1960, waren er
re meegedeeld. Telen, ld 3 miljard mensen. De ver-
drijfs- en andere sneling van de bevolkingsgroei
Frans mogen zich in A»» nauwelijks duidelijker
mende belangstelling worden onderstreept. Bevol-
gen. Motieven? Algemeaktafsdeskundigen verwachten
wikkeling èn toeristisi-. op grond van op ervaring
tergronden. Van 1 jantï-gebasseerde berekeningen
tot 1 september '73 be- <Iat er omstreeks 2000 zeker
1.600.00 Nederlanders miljard mensen op aarde
rijk. zuIMÏt leven. En die groei gaat
Zwaar wordt ook gt;r steeds sneller. Gewoon, omdat
de economische steeds meer mensen nu een-
Voorspeld wordt dat maal samen steeds meer kin-
Frankrijk en Zweden j, deren voortbrengen. Elk jaar
ste landen van Europa tg roe it de wereldbevolking
zijn. En zoals bekend met, gemiddeld, 2 procent. In
geld macht! Zorg, dat 35 jaar verdubbelt een bevol-
x x- - zich bij zo'n groei-snel-
d Vorig jaar werden er om
nabij de 127 miljoen kinde-
geboren. Dat is 349-000
ensjes per dag, 242 per mi-
Eindhoven deed bv. m nuut, 4 per seconde. In dat-
gelijk onderzoek voor Ifcelfde jaar stierven er 50 mil-
gestudeerden. In 20-25", «oen mensen. De wereldbevol-
de Franse taal gevraajjping gteeg dus met 77 miljoen,
sollicitaties. En bij Shtllü^^B
den je kansen grote pn Dutijnsamcrika groeit de
Frans, zo weet de Vcrr.bevoling ieder jaar met 2,9
te melden: idem bij procent. Er leeft daar ruim 10
Ook is gebleken, dat procent van de totale wereld-
de technische literator abevolking, of 13 mensen op
vervingen is door Engdi, Hke vierkante kilometer. In
Tenslotte is er op deAfrika nee™t d"b®™lk£g
siteit van Utrecht btj>arIUks met 2ii procent toe'
Ruim 9 procent van alle men
sen op aarde leeft in dat we-
lddeel, 11 op een vierkante
neter. Azië heeft een jaar-
levolkingsgroei van 2,1
Er leeft daar
,6 procent van alle mensen,
op elke vierkante kilome-
Het groeipercentage van
xx x i „t ïj ■oordamerikaanse bevol-
gestopt was met het oold _rocent iaa- 7
in «in Frons» tooi Is 18 Pr°Cenl Per -laar>
komt. Er is advertentie-
zoek verricht, waarbij
ken is dat er nogal
vraagd wordt om kern
de Franse taal. De Tij
tisch alle faculteiten
zoek verricht naar de
zaak van kennis omtret
Franse taal i.v.m. vak!
tuur. Die blijkt praktisdl
tijd noodzakelijk te ziji|
huidige Nederlandse wist
zou er aanmerkelijk ilt
voorstaan dan nu het
indien reeds 20 jaar
in de Franse taal, is en
vallende uitspraak. Wat j|
wel afvraagt is: waarom
het overgrote deel van
teratuur, dat vertaald
van Angelsaksische ooi
te zijn? De hautaine
alistische opstelling vi
Fransen in een maatscl
die steeds meer van dt
gaat verschillen, zorgde
voor een steeds dieper
dende kloof. Zullen wt
toch maar Frans gaan stil
om die kloof te slechten.1
taal blijft een coinmimi:!
middel bij uitstek.
van alle mensen leeft
het Noordamerikaanse con-
(Van een onzer
redacteuren)
„Geen ander verschijnsel
werpt een donkerder scha
duw over de vooruitzichten
van de internationale ont
wikkeling dan de verbijste
rende groei van de bevol
king.
Het is duidelijk dat het een
hoofdoorzaak is van het
grote verschil in econo
mische vooruitgang in rijke
en arme landen".
Deze veelzeggende passage
staat in het boek „Deelgenoten
in ontwikkeling", de uitvoeri
ge studie die in 1970 werd
gepubliceerd. Zij was gemaakt
door een achttal deskundigen
in opdracht van de Wereld
bank. Enkele tientallen weten
schapsmensen droegen voor
die acht het materiaal aan. Dit
Pearson-rapport deed veel stof
opwaaien.
artikelen, die een beeld wil
len geven van hetgeen er in
een afgelopen jaar in Noord
en Zuid-Nederltnd in de lite
ratuur aan de hand was. KRI
TISCH AKOORD 1973 (uitg.
Paris-Manteau - f 14,50) bevat
veertien essays, bijeengezocht
door J. Del-eu, W. Hazeu, W.
van Maanen en W. Verhegghe.
T)e bundel opent met een in
leiding van Kees Fens over de
wegversmalling der Neder
landse literatuur, waarbij hij
de ontwikkeling van de dag
bladpers terecht als funest
daarvoor noemt. Louis Paul
Boon's zestigste verjaardag
was aanleiding voor een twee
tal artikelen van resp. Genrdt
Borgers en Karei van Istcker.
Martien de Jong bejubelt de
80-jarige Victor van Vriesland.
Willy Roggeman schenkt aan
dacht aan René Gysen en Pa
trick Conrad en Marcel Jans-
sens aan G. K. Reve, Deze en
nog enkele andere bijdragen
vormen een bloemlezing die
iedere literatuurder als mo
mentopname in de literatuur-
„geschiedeniis" kaïn bekoren.
H-E.
eindredactie
henk egbers
Zoals bekend heeft ENNO DEVELING indertijd de rome
verklaard: „Het einde van de roman". De romanschri."'
dictatoriale figuur ten opzichte van de lezer heeft (v®*1
afgedaan. Hij is daarna zelf met zogenaamde projecten P1
(Voor de soldaten en De Maagden), waarbij hij naar a
jectief mogelijke beschrijvingsvorm zoekt. Zijn nieuw"
roman-project is nu, met steun van CRM, gereed: HEI -
TOOR (uitg. Manteau 10,Een doos met 4 gTamS'*'
plaatjes, 60 fotopagina's met 240 foto's en 30 pagina's tetf-
losbladig. Het bevat een verslag van één uur kantoor#
minuut werd vanuit 4 hoeken alles wat er gebeurde
feerd; werden alle geluiden en stemmen op de plaat i'
en werden kantoormensen over hun gedachten en gev
dens die zelfde kantoordag ondervraagd; de tekst van
views werd ongecorrigeerd (met alle versprekingen, M
etc.) afgedrukt.
Develing maakte van de roman als binnengebeurm
auteur) een buitengebeuren. De objectiviteit, die hij da",
ter nastreeft wordt bepaald door een subjectieve self®
vendien beoogt zijn project tot bepaalde conclusies
(vooropgezet?). De conclusies van het kantoorproject
democratisering of zelfs maar openheid is nergens spra
indeling enaankleding van de werkruimte heeft men n#
gen. Werknemer is voor werkgever een winsobject. Het
en heerssysteem houdt de werker onder de duim. Arbei®
de is een fictie. Dit zijn geen opzienbarende conclusib/
je ze niet vaak genoeg herhalen. Maar wat is het efWJ
tioneert zo'n socialeanti-roman van Develing? Die'®
grammofoonplaat zijn te irritant om ze af te draaien;
irritatie op zich al ietsHet bekijken van de foto's®',
zaam wisselende beelden boeit ook niet erg (zó sn»
kantoorleven) en de gesprekken spreken boekdelen,
voer voor psychologen. Kortom: het kantoorleven is
geen lolletje! Maar dat was bekend. Wat doen we ec®?!.,
schaft zich een dergelijk project van Develing aan?
aardig probeersel, maar Develing kan misschien beter
litiek of het vormingswerk gaan om zijn bewustword"
ten hard te maken.
king
Voordien, maar vooral sinds
dien, zijn er over de talloze
zijden van de problemen die
de enorme bevolkingsgroei op
roept bibliotheken volgeschre
ven.
Eén zaak is uit die over
vloed van materiaal heel dui
delijk geworden. Er is geen
enkele pasklare oplossingen te
geven. Ook uitspraken die in
hun algemeenheid bedoeld zijn
om voor die bevolkingsgroei
in wereldwijd verband vaste
regels te geven, slaan in feite
nergens op. Angst is 't slechtst
denkbare uitgangspunt om het
probleem aan te paken.
Het probleem kan men na
melijk niet losmaken van het
totaal aan culturele, godsdien
stige, sociale en economische
factoren waarin het onverbre
kelijk verankerd is. En die
omstandigheden zijn overal
verschillend. Ze zijn altijd
historisch bepaald.
Enige eenvoudige voorbeel
den om dit te verduidelij
ken.
In Bangkok maakt de Ame
rikaanse zending dankbaar ge
bruik van de hulp van Univer
sitair opgeleide mannen en
vrouwen uit het land zelf om
de bevolking begrip bij te
brengen voor gezinsplanning.
Die mannen en vrouwen zijn
er vast van overtuigd dat
slechts geboortenregeling vrij
willig aanvaard, de overbevol-
f
