Opslag vormt nog probleem
O
Q
0
ÉSë
9
CO
0
e
P
c
c
c
c
C
LLU
C
C
LL3
m
Weer proeven
met Stirling
motor in
autobus
vwu
WATERSTOFMOTOR: REËEL VOOR DE TOEKOMST (2)
TUSSEN DE WIELEN met hen bollen
Opslag
10% zwaarder
Veiligheid
n o a
a a
aai
lil SUB
PUZZELEN mei jan-willem van besouw
OPLOSSING PUZZEL
VAN VORIGE WEÜK
INSTUREN
ft
ft
ft
39
ft
DE STEM:
ZATERDAG 12 JANURI 1974
„Op het gebied van de toe
passing van waterstofgas
in automotoren is reeds
veelbelovend ontwikke
lingswerk gedaan. Zo is
aan de universiteit van
Oklahoma een verbran
dingsmotor met waterstof
inspuiting ontwikkeld,
waarvoor in wezen slechts
kleine modificaties aan 'n
reeds bestaand motortype
nodig waren. Deze modifi
caties zijn zó klein dat de
motor direct omschakel-
baar is van het gebruik
van benzine op waterstof".
Zo schrijft ir. H. van Dam,
lector aan de TH te Delft in
zijn artikel over auto's en
kernenerg.e, welke bijdrage
verscheen in het jubilerende
tijdschrift Auto-Revue en
waarvan we vorige week de
belangrijkste details ten aan
zien van de problemen en mo
gelijkheden van kernenergie
als energie-producent voor 't
wegvervoer overnamen.
In het vervolg van zijn artikel
schrijft ir. van Dam over de
toepassing van waterstofgas in
automotoren waarbij hij o.a.
stelt dat dt draaizuigermotor
(de z.g. Wankelmotor) zich zeer
goed schijnt te lenen voor ge
bruik van waterstof. Een an
dere mogelijkheid is de bij
Philips in studie zijnde Stir
lingmotor, die werkt met ex
terne verbranding en die een
zeer hoog rendement heeft
(thans ca. 40°/o, mogelijk op te
voeren tot 60°/o tegen een ren
dement van 1520°/o van de
huidige benzinemotor). Bij de
externe verbranding kan ge
bruik worden gemaakt van
katalystisriie branders zonder
vlam, waardoor de produktie
van stikstofoxyde tot nul
wordt teruggebracht. Kortom:
een motor die geen geluidshin
der en geen luchtverontreini
ging veroorzaakt.
Hoe hoopvol dit ook klinkt,
ir. Van Dam wijst ook op de
problemen met name die wel
ke zich voordoen bij de opslag
van waterstof in de auto. Er
zijn drie mogelijkheden:
a): opslag onder hoge druk in
gasflessen, hetgeen een con
ventionele techniek is; zo rij
den b.v. in Italië meer dan
40.000 auto's op methaan, sa
mengeperst in cilinders. Per
volume-eenheid bevat echter
gasvorming waterstof een fac
tor 3 minder energie dan me
thaan van dezelfde druk, zo
dat de actieradius van water
stofauto's volgens dit principe
beperkt zal zijn;
b): Vloeibare opslag in tanks,
waarvoor echter een tempera
tuur van --253° C vereist is.
Een goed geïsoleerde tank kan
zichzelf ou deze lage tempe
ratuur houden door ong. l°/o
van het vloeibare waterstof
per dag të laten verdampen
(bij verdamping treedt afkoe
ling op). Het systeem is in
principe eenvoudig, maar
vloeibare waterstof heeft
slechts een-derde van de ener
gie-inhoud van een zelfde hoe
veelheid benzine, zodat b.v.
een 40 benzinetank vervan
gen moet v/orden door een wa
terstoftank met een inhoud
van 120 liter.
c): De opslag van waterstof in
metalen, een zeer interessante
mogelijkheid Sommige meta
len zoals magnesium en me
taallegeringen kunnen zeer
grote hoeveelheden waterstof
absorberen, dit waterstof kan
deCn door temperatuurverho-
ging geleidelijk worden vrijge
maakt. De ontwikkeling van
deze wijze van waterstof opslag
is nog in volle gang, maar
reeds is h»t mogelijk gebleken
sommige metalen zodanig met
waterstof te „doordrenken",
dat de hoeveelheid waterstof
per volume-eenheid groter is
dan in vloeibare waterstof.
Deze laatste mogelijkheid is in
studie in Brookhaven in de
V.S. Daarby is gebleken dat op
dit principe een auto kan wor
den ontwikkeld die een nor
male actieradius heeft en die
bij maximale belasting slechts
10°/o zwaarder is dan bestaan
de benzine auto's. Het bijtaiï-
ken van eer. dergelijk water
stofsysteem vergt slechts en
kele minuten.
In ons land is de waterstof
opslag in metalen bij Philips
in studie. 1 de V.S. is de prijs
van vloeibare brandstof mo
menteel vrijwel gelijk aan die
van benzine bij dezelfde ener
gie-inhoud; daarbij is de be
lastingtoeslag op benzine niet
meegerekend zodat de over
heid bij het eventueel aanbre
ken van een waterstof tijdperk
ook aan haar trekken kan ko-
onmiddellyk opstijgt en dus
niet laag bij de grond blyft
hangen, zoals by koolwater
stoffen die bij lekkage een zo
danige concentratie in lucht
kunnen opbouwen dat een ex
plosief mengsel ontstaat. Voor
al de waterstofopslag in me
talen zal zeei^ veilig kunnen
zijn. Zowei in de V.S. als in
Duitsland bestaan uitgebreide
transportnetten voor water
stof (enkeie honderden kilo
meters lang) waarby zich nog
nimmer gevaarlijke situaties
hebben voorgedaan.
Resumerer.d stelt ir. Van Dam
dat wegvervoer gebaseerd op
waterstof een zeer reële mo
gelijkheid is voor de toekomst:
de periode tussen 1980 en 1990.
De komende weken zullen dui
grens maken om bij onze bu
stations zijn verplicht Nederla
teel voorkomen dat men slechts
dat men namen en adresken
kocht zijn toch "nee" zeggen
zal deze zaak dan met zijn zus
zenden bewoners van de grensgebieden een uitstapje over de
ren bonvrij te kunnen tanken. De Belgische en Duitse pomp-
ndse automobilisten aan benzine te helpen al kan het inciden-
mondjesmaat verkoopt. De ANWB dringt er evenwel op aan
van Duitse en Belgische pompstations die als ze niet uitver-
tegen Nederlanders door te geven aan de bond. De ANWB
terorganisaties in de beide landen opnemen.
Kan het gebruik van water
stof voldoende veilig worden
gemaakt omdat mengsels van
waterstof en lucht zeer explo
sief zijn, hetgeen ook geldt
voor mengsels met methaan
en lucht, vloeibare koolwater
stoffen en lucht?
Een belangrijk voordeel van
waterstof is dat het een zeer
licht gas is, dat by lekkages
Philips is opnieuw begonnen
met het i.emen van proeven
met een Stirling-motor in een
autobus. Reeds eerder werden
dergelyke tests uitgevoerd,
maar omdat zich tamelyk veel
problemen openbaarden bjj
wisselende belasting van de
bus, stopte Philips eind okto
ber 1971 met de proefnemin
gen en werd de Stirlingmotor
naar het laboratorium terug
gezonden.
Zoals bekend heeft Philips een
licentie-overeenkomst voor de
produktie van de Stirlingmo
tor afgefloten met Ford en
Ford heeft ook een samenwer
kingsverband met United Stir
ling AB +e Malmö om techni
sche informatie er. patentrech
ten op Stirlingmotoren uit te
wisselen. Ford is voornemens
de Stirlingmotor in te bouwen
in Ford Fmto's, voorlopig ech
ter uitsluitend om de kracht
bron te testen bij gebruik in
een serie-personenwagen. De
ze Stirlingmotor is veel com
pacter aan die welke door
Philips is ontwikkeld en heeft
ook een hoger specifiek ver
mogen.
De Stirlirgmotor levert veel
schonere uitlaatgassen dan de
benzine- en dieselmotoren en
zou in dit opzicht ruimschoots
voldoen aan de Amerikaanse
eisen voor ^O.
Hoewel de Stirlingmotor tot nu
toe niet :s opgenomen in het
ontwikkelingsprogramma tot
1975 van de Amerikaanse re
gering mag worden aangeno
men dat het niet is uitgeslo
ten dat dit onder de druk
van de omstandigheden
spoedig zal gebeuren. De gas
turbine, de stoommotor en een
combinatie-motor, als moge
lijke alternatieven voor de
benzinemotor, maken reeds
deel uit vrn dit programma.
DAMMEN met jan edink
De organisatoren van het 5e
internationaal Suiker-dam-
toernooi hebben het deelne
mersveld uitgebreid met een
officieus dames-wereldkam
pioenschap, wat hopelijk spoe
dig een officiële plaats in ons
wedstrijdwezen zal gaan in
nemen.
Dat de Russische deelneem
sters zich terdege op dit eve
nement voorbereid hadden,
blijkt wel op de ondubbelzin
nige wijze waarop zij de an
deren te sterk waren, waar
door zij de hoogste plaatsen
voor zien opeisten.
Ook in de grootmeester-groep
waren het de Russen die de
beide bovenste plaatsen op
eisten, waarvan de prestatie
van Anatole Gantwarg, die het
kampioenschap van Rusland
1973 op zijn naam bracht, en
nu samen met zijn landgenoot
Nikolai Metsjanski de eerste
plaats bezette, zeker vermeld
mag worden. Niet met specta
culaire partijen, ook niet met
schitterende slagcombinaties,
maar door secuur gespeeld po
sitiespel, wist hij vele tegen
standers tot. opgeven te dwin
gen, wat wij in enkele frag
menten duidelijk zullen ma
ken.
m i
- -
GOG
o o
O O O
O ft: O O O
CS
Si»
Toen de rialiaan Laporta met
wit inplaats van 3430 enz.:
hier 4842 speelde, volgde na
tuurlijk <17—22!) 28x17 (12x32)
23x3 (13—18) 38x27 (18—23)
29x18 (20x36) 3x20 (25x14) en
wit zag van verder spelen af
en gaf het op.
Op de 24e zet nam Gantwarg,
met wit spelend tegen onze
landgenoot Hermelink, een
Ghestem-doorstoot, waarna de
situatie na 45 zetten er als
volgt uitzag:
(20—25) 39—34! (30x39) 33x44
(24—29 of?) 23x34 (26—31) 37x
26 (19—23) 28x10 (17x37) 26x
17 (11x31) 36x27 (37—41) 18—
13! (41—471 10—4 (6—11) 13—8
(1117) 8- 2! en zwart zag van
verder spelen in dit over
machtseindspel af en gaf op.
Jeroen Goudt zag, in een we
derzijdse „Roozenburg"-opstel-
ling, zijn voorpost weggeruild,
en probeeroe vele malen, doch
vergeefs, de zwarte voorpost
van Gantwarg aan te vallen,
met na 35 zetten de navolgen
de diagramstand:
w lil
a c
1 SJ3 Q I
o o t
Het spel verloop was: 4339
(25—30) 23—18 (13—19) 29—23
Wit aan zet speelde hier 45
40? (m i. is 33—28 (22x42) 31x<
13 enz.: veel beter) (2328!)
33—29 (5—10) 38—33 (28x39)
43x34 (27- 32!) 30—25 (22—28)
34—30 9) 40—35 (18—22)
48—43 (12—18) 43—39 (9—14)
29—24 (14—19!) 24x13 (18x9)
25—20 (15x24) 30x19 (17—21)
26x17 (22x11) 35—30 (10—15)
30—25 (9-14!) 19x10 (15x4) en
na dit Drachtige positiespel
van zwart geeft wit het op.
SCHAKEN met constant orbaan
In de Verenigde Staten zijn
korte toernooien met vrije in
schrijving tegenwoordig erg
populair Daarbij worden twee
partijen per dag gespeeld en
de paring van het meestal
grote aantal deelnemers ge
schiedt volgens het zgn. Zwit
sers systeem. Na zeven, acht
of soms nog meer ronden kun
nen de prijzen volgens de
ranglijst werden verdeeld. En
kele topspelers trekken van
toernooi naar toernooi en van
hen is Walter Browne de
succesvolste. Deze grootmees
ter, die in het a.s. Hoogoven
toernooi soeelt, won in het
Atlantic Open Chess Tourna
ment eind november onder
staande partij.
Wit: Browne.
Zwart: Zuckerman.
Orthodox damegambiet.
1. d2—dl. d7—d5
2. c2c4 c7e6
3. Pbl—C3j Lfif-Gi
4. Pgl—f.5. Pg8—f6
5. Lel—g5, 0—0
6. e2—e3, Pb8—d7
7. Lfl—d3 d5c4
8. Ld3xc-4, c7—c5
9. 00, a7a6
10. a2a4 c5xd4
11. e3xd4, Pd7—b6
12. Lc4b3 Lc8d7
13. Pf3—af Ld7—c6
14. Lb3c2, Pb6—d5
15. Lc2—bi. Pd5—b4 (In aan
merking kwam Da5, een veld
waar de dame na enkele om
zwervingen toch terecht zal
komen).
16. Tfl—el, g7g6
17. Lg5h6. Tf8e8
18. Tal—a3, Dd8—d6
19. Pc3e?, Ta8d8
20. Ta3—hS, Dd6—d5 (Wit
heeft het nadeel van een ge-
isoleerde d- pion, die in een
eindspel zwak kan worden.
Daar staan echter aanvals-
kansen tegenover en dus had
zwart er verstandig aan ge
daan door van de gelegenheid
gebruik te maken, met Le4!
een vijandelijk aanvalsstuk te
ruilen).
21. Pe5—f3, Dd5—a5
22. Pe2c3. Pb4d5 (Dit was
de bedoeling van zwarts
laatste zetten: hij dreigt een
pion te gaan winnen.)
23. Pf3—e5, Pd5xc3
24. b2xc3, Lc6xa4
25. Ddle2 (Gezien de drei
ging Pxf7Dxf7, Dxe6 mat
moet zwad nu in de verdedi
ging. De gewonnen pion telt
dus voorlopig niet mee.)
25La4d7
26. Lh6—gO, Pf6d5 (Opnieuw
was er een sterke dreiging, ril.
Df3).
Pi I W
i? mmmm
m n m
27. Pe5xf7! Le7xg5 (Niet Kxf7
wegens Txh7+, Kg8, De4! en
zwart loopt mat.)
28. Th3xh7 (Dit tweede offer
is de consequentie van het
eerste maar hier had zwart op
moeten ingaan. Na Kxh7,
Dh5 Kg7, Dxg6 Kf8,
Pxg5, Te7 zie ik voor wit niet
meer dan eeuwig schaak. Na
melijk: DI16 Tg7Kg8?,
Lh7+ enz Dh8 Tg8, Dh6
Tg7 enz. want Ke7 als laatste
zet zou falen op Txe6 en
mat.)
28Pd5f6? (Als zwart
daarmee misschien dacht stand
te kunnen houden of te win
nen moet hij bij het vervolg
iets over het hoofd hebben
gezien).
29. LblxgO. Pf6xh7
30. De2—h5, Da5xc3 (Het
paard kon niet weg wegens
Dh8 mat).
31. Dh5xh7 Kg8—f8
32. Tel—fi. Dc3xd4 (Geen
verdediging is Lf6 na Ph6!,
Lg7, Dg8+ enz. Nu wil zwart
Dg7 spelen).
33. Pf7—e5!. Dd4—f4 (Het
paard was taboe: Dxe5, Df7
mat en op Te7 komt Dh8
mat.)
34. Pe5xd7 Td8xd7
35. Dh7h8 (Wit krijgt zijn
geofferde materiaal nu met
rente terug en daarna is de
winst een kwestie van tijd ge
worden).
35Kf8e7
36. Dh8xe8 Ke7—f6 (Kd6,
Tdl+ en Dxd7.)
37. De8xd7, Kf6xg6
38. Dd7xe6+, Lg5—f6
39. De6e8 Kg6—h6
40. g2—g3 Df4b4
41. Tfle! a6a5
42. Tel— e6, Db4—b2
43. De8ftKh6g5
44. h2—h4 Kg5—g4
45. Df7—gP Kg4h3
46. Dg6f.5 mat.
PRIJSWINNAARS
1e prijs ff 25,-)
W. A. Verduyn
Rijksweg 22
EDE (Zld.)
2e prijs ff 15.-)
M. de Greef
Julianastraat 22
STEENBERGEN
HORIZONTAAL:
10.
12.
13.
14.
16.
17.
19.
20.
21.
22.
23.
25.
27.
28.
30.
31.
33.
34.
36.
38.
39.
40.
41.
41
43.
44
45.
46
47.
48.
50.
51.
53.
54.
slee
aanzierlijke
arm 1
uit aller naam
titel var de heerser van'
het vj oegere Peru
tandeloos zoogdier
koud
Europese Economische
Gemeenschap
vruchtbare plek in de
woestijn
tegen
paar
door bijen bereide suiker-
stof
uitroep van afschuw,
vis
geneesheer
rivier in Spanje
planed
Engels bier
geleerd
dun
traag en onverschillig.
Gewotn Lager Onderwijs
rivier ir Tsjechoslowakije
sDiritu.s in vaste vorm
kelner
berg op Kreta
troefkaart
deel van een ladder
Noorse lichtgoden
hoge rotspunt
rijtuig
meisjesnaam
bouw Land
no date
muziekinstrument
haag
mant
midi»] om geurig te
maken
oosterlengte
14. borrel
15. landbouwwerktuig
16. kloosteroverste
17. jongensnaam
18. niet licht brekende
19. streep
24. overdekte zuilengang
26. wintervoertuig
29. sterke drank
32. prik
35. godheid
37. watervogel
38. toegarkelijk
41. soortelijk gewicht
42. meisjesnaam
43. vrucht
45. indien
49. afvoer
50. voorwerpsvorm van hij
52. gevuld.
REDACTIE
"DE STEM"
REIGERSTR/. \T 16
BREDA
NAAM
STRAAT
VERTIKAAL:
1. buit
2. arrondissement
3. drager van erfelijke ei
genschap in celkern
4. beroep
5. boomvrucht
6. Indonesisch eiland
7. deel van een etmaal
8. buiten hangend symbool
dat de nering aangeeft
10. notitie
11. godin van de natuur
kracht
12. rijksdaalder
WOONPLAATS
inzenden voot dinsdagmidd*
12.06 uur
Zet op de enveloppe in de Un
rer-bovenhoek „Weekendpu?
'.el"
1
2
3
4
5
6
7
8
9
11
12
Ï3
14
15
16
.17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
BRIDGEN met h.w. filarski
SUBTIEL
Sommige spellen zijn gemakkelijker te spelen tegen zeei
sterke tegenstanders dan tegen zwakkere. Van de sterkeren kan
je aannemen dat ze goed geboden zullen hebben en dat geeft
hun tegenpartij houvast. Hoezeer sterke speiers op elkaar bie
dingen vertrouwen kunt u zien aan een snel uit de match
SpanjeOostenrijk, gespeeld tijdens de Europese kampioen
schappen.
10 5
H 8 3
O A 8 7 5 4
A53
A V 9 8 4 2
4
<>B972
86
H B 7 3
V V 10 6 5
10 3
10 7 4
Spelleider
6
(?AB972
O H V
H V B 9 2
Zuid gever, NZ kwetsbaar. Zuid één harten west één
schoppen noord twee ruiten oost twre schoppen zuid
drie klaver west drie schoppen noord vier harten oost
pas zuid vier SA (azenvraag) west vijl schoppen (roet in
het eten!), noord zes harten einde.
West startte met schoppenaas en speelde schoppen na, de heer
van oost werd afgetroefd. Hierna harten zeven voor noords aas
en toen harten acht, oost klein. De gangbare speelwijze is om
nu met hartenboer te snijden en dat zou één down betekend
hebben daar oost een troefslag maakt. Zuid ging even diep na
denken en sneed toen met harten negen! Helderziende? Neen,
want zuid legde later uit dat hij zich verwonderd had over het
feit dat OW het vrij opgelegde redbod van zes schoppen (niet
kwetsbaar) hadden nagelaten. West had zelts tot vijf schoppen
geboden, maar oost had toch zes harten taseu spelen, waarom?
Natuurlijk omdat hij de hartens tegen had en op down hoopte.
Na de subtiele snit met harten negen werd noord met klaver
aas aan slag gebracht, de hartensnit herhaald en trotse zuid
won zijn contract. Zou hij óók zo tegen een zwakke oost ge
speeld hebben??
Toch bleek de winst voor de Spanjaarden maar gering want
aan de andere tafel boden de Oostenrijkers het betere contract
van zes klaver en ook hier redde oost niet vanwege zijn ver
moedelijke hartenslag. Het spel verliep: hoge schoppen, tweede
schoppen getroefd, klaverheer en vrouw gespeeld, ruitenheer
en vrouw, klaver naar het aas. Nu op ruitenaas een harten weg
en daarna een ruiten getroefd in zuid. Noord kwam weer aan
slag met hartenheer, op de 5e vrije ruiten deed zuid harten weg
en alles wat nu nog slechts nodig bleek was een geslaagde snit
tegen hartenvrouw.
