Oranje maanstof nieuw
voer voor
geolog
en...
fom. ABRAHAtf
i welzijn
k Nederland
m
leubelkenner
stmalle België
Onze rurmtevaartmedewerker Piet Smolders, die de lancering van Apollo 17 op Cape Ken
nedy meemaakte, heeft tijdens zijn verblijf m Amerika gesprekken gevoerd met NASA-
officials en andere ruimtevaartdeskundigen. Hij sprak onder meer met maangeoloog
Dr. Robin Brett, hoofd van de geochemische afdeling van het maanontvangstlaboraforium
in Houston, over de wetenschappelijke resultaten van de Apollo-vluchten.
door
corn, verhoeven
Slue anchor caravans
B-pers. stacaravans
Houten stacaravans
Tourcaravans
J Aldus dr. Robin Brett, geo-
Boog en in dit opzicht collega
astronaut Jack Schmitt, die
eerste echte wetenschaps-
lan met Apollo-17 naar de
[aan reisde. Brett, sinds fe-
ari 1969 („net op tijd voor
eerste maanlanding") hoofd
i de geochemische' afdeling
i het maanontvangstlabora-
irium van NASA in Houston,
left met het oranje-grijze
|aanstof dat hij kortgeleden in
inden heeft gekregen, nog al-
[inst het bewijs voor de
iroegere) aanwezigheid van
fetter op de maan. De merk
waardige kleur is ook zonder
istprocessen te verklaren,
ar in elk geval heeft Brett
een probleem bij: Hoe werd
stof. dat glasachtige eigen-
appen vertoont, nu precies
ormd? Zo leverde elke Apol-
j-vlucht nieuwe vragen op,
[oewel een aantal belangrijke
iaanvragen" juist dankzij
[polio beantwoord kon worden.
litwisseling
I Hue ziet de „levensloop" van
•T.'EsSM
Lava
Vloeibare kern
1 ZATERDAG 20 JANUARI *973
at zijn we wijzer geworden
an de Apollo-maanvluchten
J\JIET lang geleden werd
E 1 V gevraagd zitting te
E nemen in een van de
E commissies die deel uitmaken
E van een overkoepelend or-
E gaan dat zich welzijnsraad
E noemt. Een en ander speelt
E zich af op zeer locaal niveau
E en ik vertel het dus niet om
E op te scheppen. Ik moet zelfs
nederig bekennen dat ik ge-
E weigerd heb aan dit voor de
E medemens zo uiterst belang-
rijke werk mijn krachten te
wijden. Ik wil geen lid zijn van
E de welzijnsraad, evenmin als ik
E wil toetreden tot de commis-
E sie voor de democratisering
van de kunst of de werkgroep
voor kortere winters.
Zijn dat dan, zo dient men
E nu te vragen, geen goede za-
E ken, die onze persoonlijke in-
E zet royaal verdienen? Ja, zijn
we niet moreel verplicht om
ons ter beschikking te stellen
E voor het welzijn van anderen
E en daarvoor het offer van e-
E nige vrije tijd te brengen?
E Dat is waar, zeg ik dan, maar
op twee voorwaarden, ten eer-
E ste dat de dingen waarvoor
wij ons inzetten, werkelijk be-
E staan, en ten tweede dat we
E er werkelijk iets voor kunnen
E doen. Anders is er sprake van
nobele onzin of van baantjes-
E jagerij.
;anisaties helpen wij graag andere
'an de USA. Of naar de zonne-
lya. Zulke intercontinentale
ituk van de ABN-Vakantiekiezer.
gids waarin ruim 800 reizen
eABN.
ïtiekiezer voor-het-meenemen.
w keuze kunt maken.
„Misschien vinden we op de landingsplaats van
fi^polIo-17 iets wat wijst op de (vroegere) aan-
Bezigheid van waterdamp".
In het Apollo-14 materiaal vonden we enkele uiterst
Bleine korrels „roest", een verbinding van ijzeroxide en
^jgter. In het Apollo-16 „spul" zaten stenen met roest dat
Hluidelijk zichtbaar was voor het blote oog. Dat was heel
Jrrassend. Want tot nu toe heeft niemand ook maar één
tuppel water uit die maanstenen kunnen persen. Je moet
tatuurlijk rekening houden met de weliswaar kleine mo-
Jlijkheid dat die stenen van Apollo-14 en 16 onderweg
|ar de aarde of in het laboratorium wat roest opgelopen
hebben. Maar in het geval van Apollo-16 zat er ook roest
in diepe spleten en we zijn er eigenlijk toch wel zeker
in dat dit van de maan af komt".
7
01600-24321
ït 8
01600- 24321
e 6
01600 - 43353/54
O. 8
01600-50850
317
01600 - 55050
288
01600-48254
01600 - 30752
01600 - 72650
raat 52
01600 - 42650
nplein 9
8
01600 - 35752
01623- 2106
01620- 4850
r
01620- 7150
m 8
01621- 2930
81
01612 - 3355/56
01618- 1955
3
01614- 3251
Jleen mogelijk bij Gebr. Abratu^B3'
4iet meer te geloven, maar toch is het
NU NIEUW IN NEDERLAND
lype 1973 voor slechts 5995,j
met aparte slaapkamers voor 7650,1
CASTEL - CONTINENTAL - HOLIDAj
van 7250i
(Bergland) van 3795,'.
Nog enkele STA- en TOURCARAVANS ""J
1972, met zeer verlaagde prijzen.
Antwerpsestraatweg 153 HOOGER
Tel. (01646) 24 12
llf^l
[Enkele dagen voor het in-
Jukwekkende nachtelijke ver-
jek van Apollo-17 (een Ameri
can: „Als het laatste oordeel
>it komt zal het er waarschijn-
jk zó uitzien") praat ik in het
VTanned Spacecraft Center"
iet een jeugdig enthousiaste
bbin Brett, die nu bijna vier
ar geleden zijn geboorteland
tustralië voor de V.S. ruilde.
Je doen een poging binnen het
jur de balans op te maken van
fetgene wat Apollo ons over
[e maan heeft geleerd. Om te
jeginnen maakt Brett duidelijk
[at het maanonderzoek aller
gist is afgelopen. De resulta-
P van Apollo-17 moeten nog
>innenkomen" en de Russen
illen blijven doorgaan met
fat zenden van robots die
Jaangrond mee naar huis bren-
ïen- Maar Apollo-17 is mis
kien wel de laatste bemande
taanreis van deze eeuw. Geld
Rj nóg meer Apollo-vluchten
Inbreekt eenvoudig.
L Brett: „Bij de verkenning van
laan en planeten is geld nou
ïnmaal een belangrijke fac-
>r. De beste manier om een
[laneet te verkenpen is na-
turlijk bemand. Maar omdat
let. geld een beperkende factor
2a je je afvragen hoe je dat
|an het beste kunt besteden.
Jat is dan een combinatie van
gn bemand programma van
j>x vluchten en een onbemand
rogramma van misschien „5x"
/luchten. De onbemande vluch
ten zouden dan naar plaatsen
tinnen gaan die mogelijk iets
jerschillen van plaatsen die
emarid zijn onderzocht. Onze
igollo en de Russische Loena
feoben elkaar dus geweldig
langevuld. Zij krijgen wat van
S» 1 mons^ers en wij wat van
hunne. Het zou niet beter
innen zijn. Hoe langer hun
°£ramma nog zal duren, hoe
*ver het ons is".
ombardement
Tekst:
PIET SMOLDERS
Foto's: NASA
de maan er uit op basis van
wat Apollo tot nu toe heeft op
geleverd?
Brett: „Laat ik beginnen met
te zeggen dat we de maan nog
niet tot in detail begrijpen.
Maar we weten verduveld veel
meer dan ZVï jaar geleden.
Kijk maar eens hoe we er toen
voorstonden. Sommige weten
schappers beweerden toen nog
in ernst dat de maanzeeën (de
donkere laagvlakten op het
maangezicht) gevormd zouden
zijn door water. Iemand als dr.
Gold zei dat de maanlander zou
wegzinken in het stof. Iemand
anders wilde staande houden
dat de maanmonsters in de LM
vlam zouden vatten.
0 De landingsplaatsen van de Apollo's 11 tot en met 17. De
landing van Apollo-13 ging niet door vanwege een ernstige tech
nisch storing.
Commandant Eugene Cernan maakt tijdens het eerste maan-
uistapje van Apollo-17 een korte proefrit met de maanauto.
Er zijn nog steeds geschil
punten. Maar die hebben niet
zozeer betrekking op het maan
oppervlak als wel op diepten
in de maan van honderden ki
lometers. Het is natuurlijk geen
gemakkelijke zaak om er achter
te komen hoe die maan er van
binnen precies uitziet. Waarmee
de meesten het wel eens zijn
is dat de maan - net als de
aarde - gevormd is uit een nevel
van gas en stof die zo ruwweg
5 miljard jaar geleden rond de
oerzon wentelde. De samenstel
ling van dit hemellichaam dat
geleidelijk aan de maan werd
weten we nu - is anders dan
die van de zon, anders dan die
van de aarde. De maan blijkt
rijker aan calcium en alumi
nium dan onze planeet. Ook
rijker aan titanium en zware
elementen als uranium. En na
tuurlijk komen er veel minder
vluchtige elementen - zoals wa
terstof, stikstof en zuurstof -
voor dan op onze aarde.
De jonge maan werd in die
dagen heftig gebombardeerd
door allerlei brokstukken die
bij de vorming van de planeten
waren overgebleven. Door al die
heftige inslagen liep de tem
peratuur aan de buitenkant op.
Tenslotte werd een laag van
misschien 200 kilometer dikte
heet genoeg om te smelten. In
die min of meer vloeibare schil
zakten de zwaardere stoffen
naar beneden. Met het gevolg
dat calcium en aluminium voor
al aan het oppervlak bleven en
de radioactieve zwaardere ele
menten - zoals ijzer en uranium
- een laag dieper in de maan
gingen bevolken. Geleidelijk
aan werd de zwervende rommel
in het zonnestelsel opgeruimd
en het aantal inslagen werd
kleiner. De temperatuur van de
buitenste lagen van de maan
liep terug en het oppervlak kris
talliseerde tot gesteenten die
rijk zijn aan mineralen die kalk
en aluminium bevatten. Zo wei
den dus de lichtgekleurde hoog
landen gevormd".
Een van de 24 medewerkers
van dr. Brett komt binnen met
een klein pillendoosje. Brett:
„Kijk, dat is nou toevallig een
stukje maanmaterie wat door
de Russische Loena-20 naar de
aarde is gebracht". Ik zie een
klein grijs korreltje van hoog
uit een millimeter doorsnee, dat
zorgvuldig tussen twee laagjes
kunststof is verpakt. De Rus
sische maanrftaterie ziet er al
niet opwindender uit dun de
Amerikaanse.
O Geoloog-astronaut Jack
Schmitt verzamelt kleine maan
stenen aan de voet van een
grote maankei tijdens Apollo-17.
Links de maanauto.
Brett: „Goed, terug naar waar
we waren. Zo'n vier miljard
jaar geleden hadden we dus
aan de buitenkant van de maan
al die pokdalige, lichtgekleurde
korst. Maar de radioactieve ge
steenten in de maan gingen
toen het lichaam verhitten. Zo
ontstonden de hoogste tempe
raturen juist beneden de korst.
Maar met de tijd bewoog die
zone zich in de richting van het
inwendige. Zo'n 3V2 miljard jaar
geleden werd een deel van de
inhoud van de maan vloeibaar.
Door breuken en fikse gaten,
vaak veroorzaakt door het in
slaan van een meteoor, kon de
lava aan het oppervlak komen.
Zo werden de lagere gedeelten
van de maankorst overstroomd
en ontstonden de maanzeeën:
de donkere vlekken op het
maangezicht. Uiteraard hebben
we nu kunnen vaststellen dat
de oppervlaktelaag van de
maanzeeën meer zware èn ra
dioactieve elementen bevat, wat
met dit beeld overeenkomt. De
maanzeeën zijn dus een stuk
jonger dan het hoogland. Om
dat het aantal inslagen van me
teoren uit de ruimte met de
tijd danig is teruggelopen ver
tonen de maanzeeën opvallend
veel minder 'kraters dan de
hoogvlakten".
Dat betekent dus dat er al
zo'n drie miljard jaar niet veel
meer gebeurd is op de maan?
Brett: „Ja, tenminste niet aan
het oppervlak. Maar die hete
zone ging verder naar beneden.
Zo nu en dan kwam er nog wat
lava van zeer grote diepten
naar boven toe borrelen, ver
mengd met grote hoeveelheden
gas.
Zo ontstonden de askegels,
die we ook in de nabijheid van
de Apollo-17 landingsplaats
aantreffen. Deze laatste uitin
gen van vulkanische activiteit
zouden zo'n miljard jaar gele
den of misschien nog recenter
hebben plaatsgevonden. We ho
pen dat bij het Apollo-17 ma
teriaal ook iets zal zitten dat
door askegels is uitgeworpen.
Want daardoor zullen we mis
schien iets kunnen leren van
dat tijdperk waarin er nog gas
sen uit de maan ontsnapten".
Kan de maan nu geologisch
als dood worden beschouwd?
Brett: „We hebben nu regel
matig nog lichte maanbevingen.
Die schijnen voornamelijk te
worden veroorzaakt door de
aantrekkingskracht van de aar
de: ze bereiken eens in de
maand een maximum. Boven
dien zijn er nog regelmatig in
slagen van meteoren en daar
zijn we erg blij mee. Want de
seismometers die door de ver
schillende Apollo-duo's op de
maan zijn geplaatst rapporteren
de trillingen en zo komen we
meer en meer tea weten over
het inwendige van de maan".
Heeft de maan nu een vloei
bare kern, zoals de aarde?
Brett: „We weten dat de
maanstenen in het verleden
hebben blootgestaan aan een
magnetisch veld. Er zit nu nog
wat magnetisme in, hoewel de
maan zelf op dit moment geen
magnetisch veld heeft. Zo'n
magnetisch veld wordt veroor
zaakt door een vloeibare, me
taalhoudende kern in een vol
doende snel draaiende planeet,
waardoor een dynamo-effect
optreedt. Het kan zijn dat vanaf
zo'n vier miljard jaar geleden
gesmolten materiaal, rijk aan
ijzer, naar het centrum is ge
zonken om een vloeibare me
taalhoudende kern te vormen.
In het centrum van de maan
heerst natuurlijk een grote druk
en daardoor worden tempera-
tuurverhogingen in de hand
gewerkt, (Denk aan een fiets
pomp). Maar in elk geval werkt
die dynamo nu niet meer.
Een paar weken geleden heb
ben we een fikse inslag van een
meteoor gehad, waarvan de tril
lingen tot diep in de maan
doordrongen. Die trillingen zijn
geregistreerd door onze seis
mometers. Mijn collega die ver
antwoordelijk is voor het seis
mometer-experiment is ervan
overtuigd dat die trillingen wij
zen op een vloeibare, steen
achtige kern in de maan. Dus
geen metaalkern. De mogelijk
heid blijft dat het om een vrij
grote vloeibare kern gaat diexin
zijn binnenste een kleine mè-
taalkern herbergt die niet vloei
baar meer is, omdat de tempe
ratuur in de maan lager is ge
worden".
Denkt U dat deze zes Apollo-
landingen genoeg hebben opge
leverd om op den duor tot een
redelijk betrouwbaar beeld van
de maan te komen?
Brett: „Ik ben blij met de uit
drukking „redelijk betrouw
baar". Voor wetenschappers zijn
de Apollo-vluchten met grote
snelheid afgewerkt. Er is nog
een berg werk te verzetten, zelfs
wat de Apollo-11 monsters be
treft. Over vijf jaar zullen we
heel ver zijn, over tien jaar
nóg verder. En we zijn niet zo
verwaand dat we denken dat
wij alle antwoorden op alle vra
gen zullen vinden. Het grootste
deel van de Apollo-monsters is
zorgvuldig in de ijskast gestopt
voor latere generaties die over
nog meer kennis en nóg betere
middelen van onderzoek zullen
beschikken.
Misschien vinden sommige
mensen het teleurstellend dat
we nu nog niét alles weten.
Indertijd werd al gesuggereerd
dat Apollo-11 ons alle antwoor
den zou geven. Maar de weten
schap werkt niet op die manier.
Die roept altijd meer vragen op
dan zij beantwoordt. En dat
is gezond".
TT/AT dat eerste be-
fTjr treft, dat lijkt nog
al voor de hand te lig
gen. Maar ik zou niet graag
de mensen de kost geven die
hem nu verdienen met hun
inzet voor zaken waarvan 't
bestaan niet aantoonbaar is,
en die dus ook moeilijk op
aantoonbare wijze te bevorde
ren zijn. Dat klinkt weer eens
goed negatief, maar ik kan
het- ook niet helpen. Om mij
tot het „welzijn" te beperken:
het is al jaren duidelijk dat
dit woord iets heel anders be
tekent dan „welvaart". Hier
uit volgt natuurlijk niet, dat
dat „andere" waaraan we te
midden van de welvaart be
hoefte hebben, ook inderdaad
bestaat. Woorden kunnen heel
goed een slag in de lucht zijn:
denk maar eens aan „een
stuk duidelijkheid" of „een
brok menselijkheid"Zij wor
den uitsluitend gebruikt op 't
niveau waar alleen maar ge
praat wordt, en waar woor
den dus alleen maar naar an
dere woorden verwijzen. Zo
verwijst „welzijn" naar „wel
vaart": het is daarvan afge
splitst, tot iets zelfstandigs
geworden en in korte tijd
heeft hel zich ontwikkeld tot
het tegendeel daarvan.
Welvaart is materieel, wel
zijn is geestelijk, en omdat 't
ene bestaat, bestaat ook het
andere of anders moet het er
gauw komen. Zo eenvoudig
liggen die zaken en iedereen
weet dat. Probeer maar eens
een discussie te beginnen o-
ver welvaart: het zal geen vijf
seconden duren voordat ie
mand met een geleerd gezicht
en een docerende vinger de
snedige opmerking plaatst
„dat welvaart nog geen wel
zijn is". Dat is dan weer moei
lijk tegen te spreken, al wordt
de nieuwsgierigheid naar de
aard van dat welzijn door zo'n
opmerking niet bepaald be
vredigd. Het is genoeg dat 't
iets anders is om er volgens
een merkwaardige logica een
tegendeel van welvaart van te
maken en volgens een nog
merkwaardiger geloof iets dat
bestaat en bevorderd kan
worden.
A LS het eenmaal zover is
y~l kan niemand meer het
ontstaan van een spe
ciale welzijnsraad, de benoe
ming van daarvoor getrainde
functionarissen, de ontwik
keling van een jargonen de
toekenning van subsidies te
genhouden. Er is werk aan
de winkel, er wordt flink ver
gaderd en de stapels dossiers
groeien als kool. Na een pe
riode van stryd, onbegrip en
tegenwerking, waarin er zelfs
mensen zijn die zich afvragen
of welzijn wel iets is, komt de
dienst van de grond, de di
recteur wordt referendaris
en overspannen, de staf breidt
zich uit met deskundigen van
velerlei disciplines. Psycho
loog of jurist bij de welzijns
raad wordt een mooie acade
mische werkkring. De staf
vergaderingen verlopen als
gevolg van de moderne aan
pak zakelijk en efficiënt: ge
zwam in de ruimte is er niet
bij. Op dat moment is het
ondenkbaar geworden en bo
vendien onbehoorlijk nog vra
gen te stellen naar de aard
en het bestaan van „welzijn".
Het welzijn bestaat omdat ei-
een welzijnsraad bestaat. Dat
is heel eenvoudig, en het kan
bevorderd worden omdat die
raad uitgebreid en opnieuw
gestructureerd kan worden.
IMIliillllllllllll
1
