Caféhouder gaf
plaat uit van eigen
mortierorgel
zeeuws
Met de paardentractie
door Zeeuwsch-Vlaanderen
Tocht door
Zeeuwsch-
Vlaanderen
in 1904
Zoek de
verschillen
Vrees voor schade
kustrecreatie
Brandweer
rukt uit
naar
zilveren
bruidspaar
VERKOOP LOOPT GOED
stad
streek
NAAR HUIS
0 Een brandweerman, die 25
jaar getrouwd is en die 25 jaar
bij de brandweer is, kan erop
rekenen dat de brandweer een
grapje uithaalt.
VROEG DAG
OP WEG
Woensdag 20 december 1972
eindredactie
bas augustijn
Hieronder volgt het
verhaal van een gewo
ne week en van 'n „ge
wone" Terneuzenaar,
midden - september
1904, dus bijna zeven
tig jaar geleden. Die
Terneuzenaar was voer
man Van Kouteren, die
met twee reizigers per
rijtuig door Zeeuwsch-
Vlaanderen trok, om de
klanten op te zoeken.
Zoals uit de loop van
het verhaal zal blijken,
waren de ontmoetings
plaatsen een plaatselijk
café, herberg of hotel.
De gegevens van dit
stukje geschiedenis uit
een vervlogen tijd, toen
Zeeuwsch-Vlaanderen
nog niet veel meer was
dan een gebied, waar
hoofdzakelijk de rust en
de stilte heersten, wer
den ons verstrekt door
een Terneuzenaar, die
dit allemaal beleefd
heeft, de heer Joh. v. d.
Ree.
komen ze de douane tegen.
„Wat de heren al zo vroeg op
pad deden en of ze geen
smokkelwaar bij zich hadden?
De volgende keer zorgen
voor papieren voor de goede
ren, anders worden ze in be
slag genomen." In IJzendij-
ke, bij Hector de Witte
smaakt de koffie uitstekend
en zij bleven er ook eten. De
beide heren doen er goeie
zaken. Precies om halj zes
stappen ze in Oostburg af in
„Hotel Stamperius"naast de
R.-K. kerk. In Oostburg, als
centrumgemeente is het al
tijd druk. Ook dit keer, om
twaalf uur stapt de laatste
klant de deur uit.
De volgende dag zijn zij al
heel vroeg op weg naar
Zuidzande, bij de Witte in
„De Drie Koningen'' Na een
uurtje vertrekken zij naar
Cadzand, dan naar Groede
bij Catsman in ,/le Roode
Leeuw" en tenslotte belan
den zij in Breskens in „Hotel
du Canon d'or". Daar wordt
het rijtuig voor de volgende
week besproken. Dat is maar
twee dagen, Sluis en Aar
denburg, met Schoondijke op
de terugweg en als laatste
Breskens.
In Breskens, in het café
van Mina Bezemer, wordt er
afgerekend. Vijf dagen a
vier gulden is 20 gulden,
plus vier gulden voor de te
rugreis, maakt 24 gulden.
Meneer van Lierop geeft nog
een kwartje als vergoeding
voor het weggegooide dub
beltje.
Van Kouteren rekent uit
dat hij om twee uur thuis
kan zijn. Op de Kruisdijk
ontmoet hij een vroege wan
delaar, die zijn wandelstok
opsteekt en vraagt of hij
mee mag rijden. Hij moet
naar IJzendijke naar de
markt. Van Kouteren voelt
er wel wat voor. Dan hoort
hij weer eens wat nieuwtjes.
Als hij in Philippine infor
meert of hij door de Braak
man kan rijden, blijkt dat
niet het geval te zijn. 's Mor
gens is de wind omgelopen
naar het noorden en het wa
ter is niet laag genoeg. Dan
maar het laatste gedeelte
over de Knol.
Om klokslag twee uur
rijdt hij de rolbrug in Ter-
neuzen op. De kinderen ko
men hem al tegen. „Morgen,
met de dominee naar Sluis
kil, want dominee Dekker is
ziek. Dinsdag, woensdag en
donderdag met meneer Dob-
belman, een vertegenwoordi
ger van een sigarenzaak in
het land van Axel", zeggen
ze.
Als Van Kouteren de vol
gende dag met de dominee
naar Sluiskil rijdt, woont hij
daar de dienst bij. Een late
herfstzon schijnt laag door
de ramen en de warmte
maakt hem doezelig. De stem
van de dominee gaat steeds
maar op dezelfde toon ver
der. Van Kouteren doezelt
zachtjes in en een buurman
moet hem wakker maken als
de dienst is afgelopen.
Het rubriekje „Zoek de
verschillen", zal vanaf van
daag niet meer in het
Zeeuws Dagboek staan. U
kunt de tekeningen voortaan
op de radio- en televisiepagi
na vinden.
(Van een onzer verslaggevers)
DRAAIBRUG „Ik heb klanten uit België, tot voorbij Oosten
de, die iedere week hier naar toe komen om dit originele mortier
orgel te horen spelen. Deze orgels worden momenteel niet meer
gemaakt en er zijn er niet zoveel meer. Reden voor mij om van
dit orgel zelf een grammofoonplaat uit te geven".
De heer F. Schout (35) ex
ploitant van café Tramzicht in
Daaibrug is trots op het mor
tierorgel, dat sedert ruim een
jaar in zijn zaak prijkt. „Ik
heb het gekocht in Clinge,
waar het jaren heeft gestaan
bij de familie De Vilder. Voor
die tijd stond het orgel in Sas
van Gent", aldus de heer
Schout, die vlak nadat de op
namen voor de grammofoon
plaat waren beëindigd, een
nieuw front heeft aangeschaft
voor het orgel, waardoor de
opstelling van de instrumen
ten er anders uitziet, dan op
de hoes van zijn plaat.
De heer Schout heeft menig
uurtje besteed aan het orgel.
„Ik heb het totaal verwaar
loosd aangetroffen. Het had
een tijd vochtig gestaan en het
heeft wel een maand of drie
geduurd voordat de pijpen
echt „los" kwamen. Maar nu
zit er dan ook een mooi geluid
in".
Hoe mooi wordt wel bewe
zen door een Belgische collega
van de heer Schout, die ook
een mortierorgel heeft. „Die
heeft mij gevraagd of hij pla
ten van dit orgel mocht verko
pen, omdat het geluid mooier
is dan van zijn orgel".
Voor een kwartje speelt het
orgel twee nummers. De me
chaniek werkt op luchtdruk
en kijkend naar het orgel ter
wijl het speelt, lijkt het of een
onzichtbaar iemand de toet
sen van accordeon en saxofoon
indrukt.
De heer Schout heeft een
fors aantal boeken, waarop het
orgel kan spelen. „Veel num
mers zijn erg oud en ik heb er
een stel bij die in een brandje
zijn geweest. Bij een paar heb
ik zelf in karton nieuwe gaten
geperforeerd en daarop speelt
het ook".
Wat de Draaibrugse café
houder opvalt is dat ook veel
jongeren nog altijd getroffen
worden door de muziek van
een mortier, een muziekinstru
ment dat furore maakte in de
tijd van hun grootouders.
Vroeger trokken tijdens de
kermissen rijdende mortiers
Zeeuwsch-Vlaanderen rond, om
kermisgangers in de plaatselij
ke etablissementen tot een
dansje uit te nodigen.
De opnamen gemaakt ter
plaatse door een Belgische
grammofoonplatenmaat
schappij heeft een gehele dag
geduurd. Met 5 microfoons
heeft men een stereo-opname
weten te bewerkstelligen en
op de plaat klinkt het orgel
nog iets geperfectioneerder
dan in werkelijkheid. „De
verkoop van de platen loopt
vrij goed", aldus de heer
Schout. Ze zijn dan ook -te
koop in verschillende zaken in
west-Zeeuwsch-Vlaanderen.
„De maatschappij gaat haar
ook uitbrengen in Belgi," al
dus de heer Schout die zegt
dat in het jaar dat het orgel in
Tramzicht staat er ruim 40.0400
boeken zijn gespeeld. „Het
trekt dus wel", zo besloot
hij.
(Van een onzer verslaggevers)
MIDDELBURG Gedepu
teerde Staten van Zeeland
hebben de minister van Ver
keer en Waterstaat verzocht
contact met de Belgische rege
ring op te nemen over de mo
gelijke gevolgen voor de
Zeeuwsch-Vlaamse kust als
de havenplannen in Zeebrugge
verder worden uitgevoerd.
Naar aanleiding van vragen
van statenlid, J. Hoekstra,
zeggen GS inderdaad bang te
zijn dat er schade gaat ont
staan voor de zeewering en de
kustrecreatie.
0 De caféhouder bij het geres
taureerde mortierorgel.
(Van een onzer verslaggevers)
OOSTBURG Met loeiende
sirenes en brandende zwaai
lichten baanden de Oostburgse
brandweerlieden zich dinsdag
avond een weg door de Van
Ostade.straat. Aangekomen bij
het huis van de heer A. Buyck
werden ladders tegen de gevel
geplaatst en slangen uitgerold.
Inmiddels vormde zich al een
klein volksoploopje.
De brandweer van Oostburg
bezocht op deze unieke Wijze
het bruidspaar Buyck dat 25
jaar was getrouwd. De heer
Buyk. brandwacht in Oost
burg, was bovendien enige tijd
geleden 25 jaar bij de brand
weer. Commandant Bronnen-
berg zei dat een brandmelding
op dit adres was binnengeko
men. „Wij hebben het huis
omsingeld, maar deze (liefdes)
brand die al 25 jaar duurt is
niet meer te blussen, al het
water van de zee zou nog te
weinig zijn".
Hierna overhandigde de
heer Bronnenbergh namens de
brandweer het bruidspaar een
geschenk, waarna het gezel
schap overging tot het blussen
van een binnenbrandje.
0 Sluis rond 1910.
0 Hulst, ongeveer 70 jaar ge
niet vlot van de hand. Dat
volk is veel te gezond. Maar
wacht maar tot de winter
voorbij is, dan zullen ze blij
zijn als ze hem weer zien.
Clinge en Steen zijn vlug
afgewerkt. Op Heikant is het
niks. Daar stropen Belgen de
boel af. Koewacht is beter,
de vlassers zijn erg royaal.
De tocht gaat verder naar
Zuiddorpe, naar café Dhert.
Als alles een beetje vlot ver
loopt zijn ze om half zes in
Axel. In hotel „de Lausanne"
is het goed. De gelagkamer
zit vol. Er zijn ook een paar
Belgen, uit Wachtebeke. De
as van hun mallejan, waar
mee zij hout voor de firma
de Doelder hebben gebracht,
is gebroken en nu moeten zij
in Axel blijven. De baas is
aan het regelen om ieder
voor de nacht onderdak te
verschaffen. De twee Vla
mingen komen op de boven
zaal op een kermisbed te
recht. Zij vinden alles best
en zouden zelfs in de stal
slapen, als het daar niet we
melde van de ratten.
Terwijl de beide reizigers
hun klanten bewerken, zitten
de voerlui rond de gezellige
buiskachel, vertellen nieuw
tjes, en grappen, drinken bier
en de avond vliegt om.
De volgende morgen is het
alweer vroeg dag. Westdorpe,
Sas van Gent en Philippine
zijn nu aan de beurt. Meneer
Van Lierop is uit zijn hu
meur: Bij het nazien van
zijn hotelrekening vindt hij
een verschil van 10 cent. Lo
gies en ontbijt fl 1,10, warme
maaltijd f 0,65, drie koppen
kof ie fl 0,16Maar waar
komt dat dubbeltje van die
twee biertjes vandaan? Hij
heeft helemaal geen bier ge
dronken. Van Kouteren be
kent dat hij twee biertjes
heeft gedronken, maar niet
betaald heeft. Van Lierop
blijft erover doorzagen. Om
van het gezeur af te zijn
geeft hij Van Lierop een dub
beltje, maar die neemt het
niet aan. De voerman legt
het naast zich op de bank,
maar als meneer Van Lierop
het aan de Zwarte Hoek nog
net heeft opgeraapt, gooit
Van Kouteren het zover het
vliegen wil. Tot Westdorpe
wordt er geen woord gespro
ken.
's Middags komen ze in
Sas van Gent aan en stappen
daar af in „Hotel Rotterdam"
bij Napoleon Acke. Als zij
Sas verlaten loopt het al te
gen vieren. De tocht langs
het rustige kanaal verloopt
voorspoedig. Over een uurtje
kunnen zij in Philippine, bij
de familie Mussche zijn en
daar overnachten.
Halfweg de Zandstraat
ontmoeten zij een tegenlig
ger. Dat moet boer Peerke
zijn. Ze zien hem wel niet,
maar dat verwondert Van
Kouteren niets. Peerke ligt
meestal in zijn rijtuig te sla
pen. Het paard vindt de weg
toch wel. Op het moment dat
zij elkaar op de wat smalle
weg passeren, schrikt Peerke
wakker, rukt aan de leidsels
en daar heb je het gegooi in
de glazen. Het paard van
boer Peerke schrikt, springt
opzij en de wielen van de
beide rijtuigen raken elkaar.
Meneer Van Lierop tuimelt
door de schok achterover,
benen in de lucht. De voerlui
vegen elkaar de jas uit, maar
gelukkig zijn de paarden
niet op hol geslagen en valt
de schade wel meeAls
Peerke twee tientjes betaalt
zal Van Kouteren nergens
meer over praten.
Van Lierop begint te kla
gen over tandpijn. „Neem
toch een Groene Kruispoe-
der", raadt Hamann aan, „Je
verkoopt ze zelf". Ze komen
een uur later dan verwacht
werd in Philippine. De klan
ten zijn vlug afgewerkt. Dan
komt Jan Breeweg binnen.
Hij is de koetsier van Hotel
„Des Pays Bas" in Terneu-
zen en op stap met meneer
Boasson, een groothandelaar
in stoffen uit Middelburg,
die vandaag zitdag hield in
hotel „Au Port" bij Voerman
Jan bofte; bij peillaag water
kon hij met zijn rijtuig door
de Braakman en dat scheelde
nogal wat.
Philippine, de Posthoorn,
over de „Vrije Dijk" naar de
Maagd van Gent, een weg
vol kuilen. Op de Vrije Dijk
Bijna op hetzelfde ogenblik dat de torenklok van de
Hervormde Kerk halfzes in de morgen slaat, ratelt de
wekker in een slaapkamer in het nauwe Terneuzense
Walstraatje. Voerman van Kouteren komt steunend uit
zijn bed. Hij voelt de kilte van de vroege septembermor
gen. Het is maandag 12 sept. 1904, er wacht een zware
week. Om negen uur moet hij met zijn rijtuig aan de
boot staan om reizigers op te wachten, waarmee hij een
hele week door Zeeuwsch-Vlaanderen moet trekken.
Als hij voor die gelegen
heid zijn zondagse kleren
heeft aangetrokken, valt er,
na het ontbijt, nog van alles
te regelen: het werk voor de
knechten moet voor een hele
week geregeld worden, het
paard moet worden gebor
steld en geroskamd, de
schoenen gezwart, de bak die
onder het rijtuig hangt moet
gevuld worden met snijsel
en haver en dan de eigen
mondvoorraad en de tabak
niet te vergeten.
Zijn sleperspaarden moe
ten de hele week zand en
stenen rijden voor de ge
meente. Van Kouteren heeft
dit bij inschrijving aangeno
men, voor fl. 2,75 per dag,
man en paard inbegrepen.
Na de sleperspaarden wordt
de merry Betsy verzorgd;
een slank en vlug 3-4 paard,
bijzonder goed voor rijtuig-
werk. Het is een Ierse loper,
enkele jaren geleden gekocht
van dokter Van Es. Hij heeft
het voor een koopje gehad,
want de dokter ging naar
Indië, dus moest hij dat
paard kwijt.
Het rijtuig van Van Koute
ren is een juweeltje, ge
maakt door de Axelse wa
gen- en rijtuigbouwer, Jan
de Kraker. Het was het eer
ste op gummibandenAls hij
van de week in Axel komt
zal hij nog eens met de Kra
ker praten over de nieuwe
brik. Die is nog moderner,
met veel meer kofferruimte
van achteren. Maar dan moet
hij wel eerst nog eens met
de Kraker naar Gent, om
zo'n model eens extra goed
te bekijken. Zo'n brik kost
wel twee keer zoveel als een
gewoon rijtuig, maar je hebt
dan ook iets bijzonders. Hij
heeft één troost, voor ver
voer per brik kim je twee
gulden meer vragen. Boven
dien is hij op feestdagen als
een soort Jan Plezier te ge
bruiken.
Als Van Kouteren aan de
haven komt, vaart de „Wal
cheren", een oude raderkast,
net binnen. Voor zijn doen
toch een snel schip. Een ho
telknecht helpt de koffers en
valiezen inladen, nog even
naar de stalhouderij om de
koffie en de tocht kan begin
nen. Van Kouteren wordt op
gehouden door fotograaf Van
Overbeke, die daar „heel
toevallig" staat. Hij wil een
foto maken van de juist aan
gekomen passagiers om er
prentbriefkaarten van te ma
ken. Het duurt wel even
voor van Overbeke onder de
zware zwarte doek alles naar
zijn zin heeft geregeld.
Het is bijna tien uur als
Van Kouteren met zijn twee
passagiers de Axelse brug
overrijdt, richting Zaamslag.
Zij komen allebei uit Mid)-
delburg. De ene, mijnheer
Hamann (in geen enkele re
latie met de huidige in Ter-
neuzen wonende familie van
die naam) heeft een aartsva
derlijke baard en vertegen
woordigt een firma in da
meshoeden en veren. De an
dere, ene meneer van Lierop,
verkoopt pinkpillen en aller
lei andere dorgisterij-artike-
len.
In hotel „de Appel" bij de
familie de Regt in Zaamslag,
zijn beiden gauw afgewerkt.
Er zaten maar een klant of
drie en nu gaat de reis ver
der naar „den Bos" (Bosch-
kapelle); de klanten uit de
andere kerkdorpen zullen
wel bij van Leuven op het
Hof te Zandeplein in Kloos-
terzamde zitten.
De rit verloopt buitenge
woon- De reizigers vinden
die gummibanden enorm; je
voelt bijna geen schokken.
Het paard loopt als de wind.
Om twee uur is het gezel
schap al op Kloosterzande en
als het een beetje vlot gaat,
kan het om zeven uur in
Hulst, in „Het Bonte Hert"
bij de familie Brand zijn.
Als zij om kwart voor zeven
Tivoli passeren komen zij
heel wat rijtuigen en sjezen
tegen van boeren, die naar
Hulst naar de Moandagmarkt
geweest zijn.
Op de Markt in Hulst is
het nog een drukte van be
lang en het valt niet mee om
tussen de statige kanstanjes
een plaatsje te vinden. Bij
„Daantje" zitten nog wat
„plakkers" uit Graauw en
Clinge, maar dat zal niet
lang meer duren, want over
een half uur is het donker.
Tassen en valiezen worden
uitgeladen, Betsy op stal ge
zet en het rijtuig binnenge
duwd. De boeren tonen een
grenzeloze bewondering voor
dat rijtuig op gummibanden.
Vroeger heeft Van Kouteren
zijn rijtuig wel eens buiten,
op de Markt laten staan. De
Hulsterse jeugd was er toen
mee gaan rijden en had de
tremen gebroken. Dam liever
tien cent betaald voor de
stalling.
De zuurkool met lappen
spek en een goed glas Ja-
vabier smaken uitstekend.
Om acht uur kunne n de
klanten ontvangen worden,
de voerman kan dan zijn
paard afvoeren, het rijtuig
wassen en om negen uur
naar bed gaan, want morgen
vroeg om zes uur is het weer
appèl.
Het weer is goed voor de
tijd van het jaar. 's Morgens
een beetje fris, maar als de
zon er door komt, tovert het
najaar een gouden glans over
het landschap. Na het ont
bijt, het is dan al acht uur
geworden, vertrekt het ge
zelschap naar Clinge, St.-
Jansteen, Koewacht, Zuid
dorpe en Axel. Van de fami
lie Brand wordt afscheid ge
nomen als van goede, oude
vrienden. Even buiten de
Gentse Poort breekt de zon
door. Het wordt een beetje
watrm en er hangt een pittige
geur van hout en bladeren-
Aan de linker kant het blin
kende water, de steile hoge
wallen met hun statige bo
menrijen en ver boven bo
men en daken uit, de prach
tige, slanke toren van de ba
siliek. Meneer Hamann zit
zachtjes te neuriën, hij heeft
gisteren in Hulst goed ver
kocht. Over een maand, als
de bestellingen afgeleverd
zijn en de Hulsterse vrouwen
met 'hun nieuwe hoeden en
veren naar de kerk gaan,
zullen zij gezien mogen wor
den. De stemming van me
neer van Lierop is niet zo
best. De pinkpillen gingen
