GEËTTER
EN
GEIEUR
MET
TUINEN
In Wouw mogen
planten ademen
Laat Z.W.-Nederland in leven
kunst
cultuur
GRASTAPIJT VOOR PALEIS SOESTDIJK HEEFT ZIJN LANGSTE TIJD GEHAD
In welke belachelijke
situatie wij in ons land
verzeild zijn geraakt,
demonstreert een brief
van het gemeentebestuur
van Etten-Leur, die eni
ge tijd geleden werd
verzonden onder het
kopje 'AANLEG EN
ONDERHOUD VOOR
TUIN". Deze brief is
een schrijnend voorbeeld
in welk keurslijf wij
momenteel gedrongen
worden. En dat gebeurt
dan in een land, waar
het woord „vrijheid"
met hoofdletters ge
schreven wordt. De
kleinburgerlijke menta
liteit, die hiermee aan
de huurders van wonin
gen dwingend wordt op
gelegd ten bate van een
gemeentelijke facade is
niet uniek; het is een
mentaliteit, die bijna
overal geconstateerd
wordt. Maar er kan niet
genoeg tegen geprotes
teerd worden. Ambte
lijke hersens zullen rea
geren met: Je kunt de
mensen toch niet hun
gang laten gaan en re
gels moeten er zijn etc.
etc. Natuurlijk orde
moet er zijn (hum),
maar ook daaraan moe
ten grenzen gesteld wor
den. Genoemde brief
overschrijdt duidelijk
een grens. De gewraakte
brief luidt als volgt:
U behoort tot degenen
die een van de woningen
heeft gehuurd van de
NV AlMEV. N.V. Nefo of
N.V. Algemeen Beleg-
gings Consortium. In
verband hiermede willen
wij gaarne uw aandacht
vestigen voor de aanleg
en het onderhoud van de
vóór- en zijtuinen van
deze woningen.
Met het oog op het
aanzien van de nieuwe
wijk achten wij het van
groot belang, dat de tui
nen van deze woningen
aan bepaalde eisen vol
doen. In een bijlage van
uw huurcontract zijn
daarom de navolgende
bepalingen opgeno
men:
1. Het is de huurder be
houdens schriftelijke
ontheffing van burge
meester en wethouders
VERBODEN de voor-
en, of zijtuin ZOWEL
AAN DE STRAATZIJ
DE ALS ONDERLING
AF TE SCHEIDEN. Ont
heffing voor het aan
brengen van een afschei
ding, welke bestaat uit
een door burgemeester
en wethouders goed te
keuren materiaal en
welke niet hoger is dan
50 cm en bij voorkeur
voor een aansluitend
blok woningen. Voor het
aanbrengen van tussen-
scheidingen wordt
slechts in zeer bijzonde
re gevallen ontheffing
verleend.
2. De huurder verplicht
zich de van het gehuur
de deel uitmakende
grond voorzover deze is
bestemd als voor- en/of
zijtuin en zichtbaar is
vanaf de openbare weg,
als siertuin aan te leg
gen en te allen tijde
goed te onderhouden en
wel zo, dat een ZEKERE
UNIFORMITEIT in de
aanleg en het onderhoud
verkregen wordt en be
houden blijft met de
voor en/of zijtuin van
de aaneensluitende wo
ningen. In geen geval
mag de tot voor- en, of
zijtuin bestemde grond
gebruikt worden als op
slagplaats of voor het te
len van tuinbouwproduc
ten of op andere wijze
worden ontsierd".
Wij vertrouwen, dat u
de nodige aandacht zult
besteden aan Uw voor-
en zijtuin zowel in het
belang van uw woning
als in het belang van het
aanzien van de nieuwe
wijk Baai-Lage Ban
ken.
Wij wijzen u er echter
met nadruk op. dat geen
afscheidingen mogen
worden geplaatst, °ck
niet langs de zijde van
het trottoir en verzoeken
u eventueel reeds ge
plaatste afrasteringen
binnen 14 dagen te ver
wijderen.
Bij niet-nakoming van
de verplichtingen of bij
overtreding van de be
treffende bepalingen in
het huurcontract kan een
boete worden opgelegd
van f 2,50 per dag voor
elke dag, dat de niet-
nakoming of overtreding
voortduurt.
0 Ina Scholten (rechts) en Myrna Schagen: Ook voor hen bestaat
het woord „onkruid" niet meer.
WOUW. „U woont hier zeker pas?" Deze vraag stellen heel
wat voorbijgangers aan Ina Scholten en Myrna Schagen, die
beiden rond hun huizen in Wouw de principes van Le Roy in hun
tuinen proberen te realiseren. Waarom? „Het is hier zo wild; al
dat onkruid "is de reactie. Hoofdschuddend lopen ze dan
weer verder naar hun eigen „keurige" gazonnetjes. „Ben blij',
dat ik niet naast u woon." Ina Scholten: „Het is wel eens ont
moedigend. En dan te weten, dat wij meer zorg en werk in onze
tuin stoppen, dan de mensen van huisje-boompje-beestje. Maar
er zijn ook positieve reacties. Van mensen, die een beetje milieu
bewust leven; die de eenzelvige wijze van bestaan moe zijn.
Mensen, die initiatief tonen en creativiteit bij zichzelf en in de
natuur een kans geven. Je dan niet afkatten of voor gek zetten.
Onze tuinen zetten zich af tegen een tè geculiveerde maatschap
pij".
Het is een kwestie van mentaliteit. Een mentaliteit, die het
steriele eenvormige leven zat is. Een mentaliteit, die bovendien
gezonde gevolgen heeft voor ons leefmilieu. Myrna Schagen
legt een van de drie delen van het boek „Wilde Planten" op
tafel; uitgegeven door de Vereniging tot Behoud van Natuur
monumenten. „Wanneer zo'n boek uitkomt over de planten in
onze Nederlandse natuur, dan zijn inmiddels al plantjes volledig
uitgeroeid, die daarin nog vermeld worden. Toch wemelt het nog
van allerlei plantjes, die ten onrechte betiteld worden met
de naam „onkruid". Geen plant is er om niets; alle hebben een
functie in de natuur; zelfs brandnetels." Maar wanneer ik zelf
rond mijn huis de metershoge wilde distels een levenskans geef
(een geweldig gezicht) staan de meeste mensen er verlegen
lachend naar te kijken. Onze geest is óók aangetast door allerlei
bestrijdingsgiften.
Het beginnende „oerwoud" rond de beide huizen in Wouw
staat vol met de „underdogs" der natuur. Plantjes, voorzichtig
uitgestoken op de meest gekke plaatsen en met zorg op het juiste
plekje neergezet. Plantjes, die ook maar komen aanwaaien (let
terlijk). Een wal van boomstronken, twee jaar geleden gebouwd
en met was los zand bestrooid, zit vol met de meest uiteenlopen
de bladsoorten etc. Spontane groei.
De tuinen zijn overigens niet zo spontaan ontstaan, als voor
bijgangers wel eens geloven. Ina Scholten en Myrna Schagen
vertellen over het maken van niveau-verschillen (kuilen en „heu
vels"), storten van puin (brengt kalk in de grond), het bijeen
brengen van verschillende grondsoorten, het verwerken van
takkebossen in de grond (zorgt voor liginine) of huisvuil; maken
van natte en droge milieus etc. „De hele grond moet bedekt zijn
en mag niet direct blootgegsteld worden aan weersinvloeden.
In het begin is het enorm veel werk. Maar het gaat snel. Je moet
een jaar of vijf-zes rekenen, voordat je een zeker evenwicht be
reikt hebt. Het is verrassingswerk; de tuin verandert steeds.
Je moet ook niet proberen een plant tegen beter weten in over
eind te houden. De natuur doet zijn eigen werk." Een vijvertje
in een van de tuinen, levert veel slakken die uitstekend werk
verrichten in de tuin.
De beide vriendinnen stellen zich bescheiden op: „We zijn
alleen bezeten van de ideeën van Le Roy, zonder dat we ze
allemaal goed toepassen." Ze zitten eigenlijk een beetje te wach
ten op het handboek dat Le Roy deze maand laat verschijnen
(„Natuur inschakelen, natuur uitschakelen" Uitg. Ankh-Har
mes)
Een voorbeeld, dat navolging verdient.
HENK EGBERS.
Het gaat bergafwaarts in
Nederland. Het paleis Soest-
dijk, de residentie van het ko
ninklijk gezin ten plattelande,
zal binnenkort ook al niet
meer zijn wat het geweest is.
Dat staat onder meer te lezen
in Tijdschrift voor Architec
tuur en Beeldende Kunsten.
Aanleiding voor deze trieste
veronderstelling, zo wordt ver
volgd, vormen de uitlatingen
van Z.K.H. de Prins der Ne
derlanden bij de uitreiking
van drie Zilveren Anjers. Een
der laureaten, zoals dat offi
cieel heet, was Louis le Roy.
de tuinman uit Oranjewoud,
die de natuur en daarmee het
ontkruid vooral ook in de ste
den z'n gang wil laten gaan.
In zijn persoonlijk woord tot
Louis le Roy ontpopte prins
Bernhard zich als een pleitbe
zorger voor het werk van de
man uit Oranjewoud. Voor ie
mand die zich een tegenstan
der van de Koninklijke Ne
derlandse Heide Maatschappij
noemt, is een dergelijk steun
tje in de rug altijd meegeno
men. Le Roy, die meent dat
de Heidemij zich met groot-
schafige en technocratisch
geïnspecteerde ingrepen in het
landschap als een vijand van
de natuur en het milieu (en
dus ook van het mensdom)
gedraagt, kan een beetje ko
ninklijke bijval best gebrui
ken.
Het enthousiasme van prins
Bernhard bleek allerminst een
geveinsde gelegenheidshouding
te zijn. In een onderonsje ver
zekerde hij mij (aldus Hein
Borst), dat hij anders dan zijn
schoonzoon de pest gezien
heeft aan planologie, aan diri
gistische ordening van boven
af, en dat hij een vurig sup
porter is van Louis le Roy.
Wat hij, naar hij meedeelde al
jarenlang, met boerenverstand
vermoed had, blijkt nu
middels de activiteiten yan Le
Roy waar te zijn: de handelin
gen van de mensen dienen
misschien wel gereguleerd te
worden, maar de natuur moet
Je in ieder geval z'n gang
laten gaan.
De prins wil het ten aanzien
van zijn bijval voor Louis le
Roy niet bij woorden laten.
Z.K.H. liet mij weten dat in
een hoek van de paleistuin in
Soestdijk brandnetels staan en
dat hij gaarne zou zien dat
Louis le Roy daar eens op zijn
ongedwongen wijze mee aan
het werk ging. Dat is dan
allerminst volgens de leer. Im
mers de ideeën van Le Roy
zijn gebaseerd op zelfwerk
zaamheid, terwijl de Prins nog
In termen van „laten doen"
denkt. Toch is het een om
wenteling, die ertoe kan lei
den dat het grastapijt van het
paleis Soestdijk z'n langste
tijd gehad heeft.
Geleidelijk aan ontmoet je
ook in deze streek steeds
meer mensen, die zich on
gerust beginnen te maken
over de afbraak van ons na
tuurlijke landschap; een eer
ste (letterlijk) levensbehoef
te. Maar actiegroepen tegen
bijvoorbeeld een systema
tische landschapsafbraak bij
Moerdijk of de Kanaalzone
worden over het algemeen
nog als stelletjes hobbyisten
beschouwd. Wat meer be
trokkenheid ontstaat er,
wanneer een of andere sloot
gaat stinken.
Intussen vreten de uitbrei
dingsplannen het landschap
verder op; worden er op de
akkers zonder meer bomen en
struiken gerooid; leggen land
bouwers belachelijke en dode
lijke stadse gazonnetjes aan
voor hun huis temidden van
de weilanden, steekt een ge
meente de vlag uit (niet half
stok) wanneer de zoveel dui
zendste inwoner geboren is,
worden in de bossen bomen
gekapt om recreatieterreintjes
aan te leggen van gelikt gras,
vloeken camping- en bunga
lowparken de natuur
weg.
We moeten hét zelf we
ten maar mèt de natuur
maken we onszelf morsdood.
Enkele jaren geleden is er in
ons land een man opgestaan
(hum), die in zijn eentje de
strijd aanbond tegen deze
roofbouw op de natuur, op ons
zelf. Aanvankelijk was deze
tekenleraar, tuinman, foto
graaf, kunstschilder, fossielen-
verzamelaar en huizenbouwer
Louis le Roy, om het met een
verkeerd gebruikt cliché te
zeggen, een roepende in de
woestijn. Maar vanuit het
Friese Oranjewoud is hij
met zijn „jungletactiek" een
veldslag begonnen tegen roof
bouw op de natuur. En. .-
steden als Heerenveen, Deven
ter, Utrecht, Delft e.'a. heb
ben zijn assistentie ingeroepen
om de natuur weer een kans
te geven binnen de cultuur. In
plaats van dodelijk vervelende
gazonnetjes. die iedere week
gemaaid moeten worden, ont
stonden daar feestelijke na
tuurgebieden tussen beton en
asfalt, waarbinnen het weel
beter leven is voor mens
en. plant. De tv-uitzending,
gewijd aan de „stellingen van
Louis Le Roy" heeft hem rui
mere bekendheid gegeven. En
zo kun je in deze streek zij
het nog spaarzaam mensen
ontmoeten, die enthousiast
voor zijn jungletactiek, de na
tuur en zichzelf de hand
toesteken op een juistere ma
nier dan met grasmaaimachi-
nes, kunstmest en ander gif.
Lees maar het hierbij afge
drukte verhaal: In Wouw mo
gen alle planten ademen.
Nu in zuidwest-Nederland
het ééntonige groeiproces In
beton en steen (Le Roy: mo
nocultuur) op economische
motieven met hink-stap-
sprong-bewegingen het land
schap begint te verpletteren
zou het zinvol kunnen zijn,
dat niet alleen de „deskundi
gen" kennis nemen van Le
Roy's intenties, maar ook de
door deskundigen tot leek-
amateur gebombardeerden,
kreatief-actief aan de slag
gaan met hun eigen woonom
geving. Niet verzanden in
protesten of in het autootje de
eigen „wooncultuur" telkens
maar weer ontvluchten. Er is
nog wel het een en ander te
redden. Maar daarvoor is wat
anders nodig dan gemeentelij
ke plantsoenendiensten
voorschriften, en dergelij-
ken.
Wat wil Louis le Roy?
„We plegen roofbouw op de
natuur. Alles slepen we weg
omdat we het rommelig vin
den of omdat we het kunnen
gebruiken. Geen omgevallen
boom blijft er liggen. Steeds
zorgen we er met ons domme
gedrag voor dat de aarde bloot
ligt, terwijl er geen grotere
pest is dan een brandende zon
op de aarde. En dan vergifti
gen we de grond door allerlei
monoculturen. Planten kunnen
alleen dan pas goed gedijen,
als ze in gemeenschap groeien.
Dan ontstaat er steeds weer
nieuwe aarde door het afster
ven van planten en bladeren
en door dierlijke meststoffen
van de slakken, die in het niet
bespoten groen hun waarde
volle werk weer kunnen ver
richten. Zo'n leefgemeenschap
bestaat uit allerlei kruiden,
mossen, varens, heesters, bo
men en struik:n en p]- .en,
die in de bomen groeien zoals
kamperfoelie en orchidieeën.
Natuurlijke landschappen zijn
hier nauwelijks nog te vinden.
We moeten het landschap niet
zonder meer beschermen,
maar dynamisch stimule
ren".
In deze geest praat Le Roy.
Hij werkt graag met stellin
gen. Enkele voorbeeldend
monocultuur, in welke
vorm dan ook, vormt een uit
daging aan de natuur en wordt
als zodanig bestreden en lijkt
derhalve op een ziektebeeld.
milieuverontreiniging waar
deze niet wordt veroorzaakt
door industrie of landbouw
kan volledig worden tegenge
gaan.
insecten dienen niet steeds
als vijanden te worden be
schouwd.
zoet water dient zo lang
mogelijk op het land te wor
den gehouden en niet in ka
nalen- en slotenstelsels zo snel
mogelijk afgevoerd te wor
den naar de zilte zee.
grondarbeid dient tot een
minimum beperkt te wor
den.
Wat betekent dit in de
praktijk?
Het langzamerhand klassie
ke voorbeeld van Le Roy's
principes in praktijk is Heer
enveen. Een kilometer lange
middenberm van zo'n 15 meter
breed in een saaie nieuw-
bouwlaan werd tot een grote
„kathedraal" of junigle omge
zet. Tuinmannen begonnen
met het inbrengen van groen
nadat draglines de grond om
gewoeld hadden tot ongelijke
hoogten; wagens vol puin en
ander „afval" werd erin ge
bracht. Planten die droog wij
len staan kwamen op de ..heu
vels" en planten die van natte
voeten houden gingen in de
kuilen etc. Wat eens een gazon
was, dat om de 14 dagen ge
maaid moest worden is nu een
feestelijk gebied aan het wor
den vol slingerende en duiste
re paadjes.
Dit verzet tegen een gestan
daardiseerde wereld heeft na
volging gekregen. In Delft,
Deventer Den Haag etc. zijn
groepen mensen, samen met
gemeentelijke plantsoenen
diensten bezig om een „tegen-
kuituur" op gang' te brengen.
.Alleen het grote leger van
ROOSENDAAL: Geknipt terrein om Le Roy aan het werk te zetten en het confectieleven tus
sen deze flats te laten doorbreken.
„ondeskundigen" kan voor een BREDA: Een gemiste kans om een jungle binnen de stadsmuren te brengen. De Vlaszak wordt
nmurontfthin.o' tapctoyi". 7qo'1 I
omwenteling zorgen", zegt Le
Roy. „Zodra het individu los
van reglementeringen zijn
gang kan gaan ontstaat er
veelsoortigheid, omdat er
steeds weer andere oplossin
gen gevonden worden". In het
Utrechtse Overveeht bv. is het
geld dat aanleg van gewone
plantsoenen met speelvelden,
aan de bewoners gegeven om
er een groengebied naar eigen
inzichten van te maken. Iedere
zaterdagmorgen is nu een
ploeg bewoners bezig met
spitten, bielsen en oude boom-
resten van elders te verwer
ken en te planten. Door de
week is een grijper op het
terrein om opmerkelijke hoog
teverschillen aan te brengen.
De machinist van de grijper is
er zo door geboeid, dat hij af
en toe van de bok klimt om een
aardig polletje uit te steken en
in veiligheid te brengen, voor
dat hij de grond verzet.
Le Ry: „Het geheel is erop
gebaseerd dat mensen niet er-
geus verweg op een volks
tuintje hoeven gaan zitten,
maar gewoon voor hun huis
deur met de natuur aan de
gang gaan. In Utrecht is thans
bewezen dat dit systeem werkt.
Na veel gepraat na een veld
slag want je moet een veld
slag plegen om binnen het
ambtelijk bolwerk te penetre
ren hebben enthousiaste be
woners het daar voor elkaar
gekregen om zelf aan de slag
te mogen gaan. Voor zoiets
heb je maar 10 tot 20 daad
werkelijke actieve mensen uit
de buurt nodig. En van het
bedrag van f 210.000,- dat aan
vankelijk voor de aanleg van
een „normaal" plantsoen was
uitgetrokken is thans zo'n
25.000 a 30.000 overgehou
den".
De voortwoekerende kanker
van eentonige stedenbouw be
gint vanuit de Randstad ook
Zuidwest Nederland aan te
vreten. Steeds meer mensen
ontvluchten in het weekend
hun woonomgeving naar zoge
naamde recreatieterreinen, die
mede de natuur verder om
zeep brengen. De gedachten
van Le Roy dienen daarom
ook hier door te dringen; om
te zien wat er nog te redden
is. Dit verhaal is pas een eer
ste aanzet. Wie denkt erover
en doet er verder iets mee?
HENK EGBERS.
nu een jungle van auto-blik.
9 TERNEVZENUitbreiding, die het landschap steeds verder opvreet. De natuur moet ook hier
nodig in de aanval.
O BERGEN OP ZOOM: Een geweldig terrein om wat terug te doen tegen de voortwoekerende
dodelijkheid van rijtjeshuizen op de achtergrond.