Bewogen maanden DR. DE JONG SCHRIJFT DE GESCHIEDENIS VAN ZIJN EIGEN GENERATIE MR. J. A. W. BURGER: "Grote partij mag zich niet aan regeren onttrekken nederland waarheen? f/ V9 VERKIEZINGEN IN HESSEN EN NEDERSAKSEN in 12 verschillende Te ver Niet nieuw Oneens Als pa of ma binnenland buitenland Open Kerk houdt tweede landelijke ontmoeting ZO'N OPGEBLAZEN GEVOEL? CARTERS papier oor uw pen Ten hemel schreiend Dinsdag 24 oktober 1972 12 TILBURG Het vierde deel, 2 banden samen bijna 900 pagina's, van professor dr. L. de Jongs „Het Koninkrijk der Nederlanden in de Twee de Wereldoorlog" is vandaag verschenen. De studie behan delt de bezettingsperiode mei 1940 - onmiddellijk na de ca pitulatie tot en met de februa ristaking 1941. Er hoeft niet meer aan getwijfeld te worden dat De Jong bezig is hét standwerk van zijn generatie over alles wat met die tweede wereldoorlog vanuit Neder lands gezichtspunt te maken heeft te schrijven. Lezing van dit vierde deel bewijst het voor ons onomsto telijk. Het wordt een studie die weergeeft wat tallozen, die het allemaal bewust hebben beleefd, in die jaren hebhen gevoeld, geleden, gehoopt, ge huild en verwacht. De Jong doet dat op een bij na onnavolgbare manier. Hij baseert zich op enorme hoe veelheden feiten-materiaal. Het lijkt ons dat de feiten die hij geeft overal on aantastbaar zijn- Als hij echter zich alleen tot het opsommen van die feiten zou hebben be perkt, zou hij geen geschiede nis hebben geschreven. Hij zou dan hebben gedaan wat met name heel wat negentien de eeuwse geschiedkundigen als uitgangspunt hadden. De Jong heeft echter nergens, maar dan ook nergens, uit het oog verloren dat het mensen waren die die feiten maakten, ondergingen, zich ervoor in spanden of er zich tegen te weer stelden. Hij heeft daar waar dat door hem noodzakelijk werd geoor deeld die feiten in zijn dag licht geplaatst. Door hun rangschikking, door zijn woordkeus hij kent de be tekenis van de begrippen die hij gebruikt door zijn eigen menselijke interpretatie. Vaak, heel vaak, voelt men achter de zinnen die hij schrijft de inge spannen moeite die hij zich geeft te relativeren, zichzelf zoveel mogelijk uit te schake len, zo objectief mogelijk te blijven. Maar uit alles blijkt dat hij een lid is van de generatie wier lotgevallen in de somber ste jaren van hun leven hij probeert weer te geven. Het is hem gegeven de geestelijke vorm te scheppen waarin die generatie zich rekenschap geeft van een verleden dat zijzelf heeft doorleefd. En waarvan tallozen het ru moer om de drie van Breda heeft het bewezen nog steeds de diepe littekens dra gen. Dit boek moet men lezen. De ouderen voor wie dit con temporaine geschiedenis is om zich er nog maar eens in te verdiepen. Ook om kennis te nemen van heel veel dat zich voor hen onzichtbaar achter de schermen heeft afgespeeld, op dat wat zijzelf ervoeren meer diepte en betekenis kan krij gen. De jongeren, omdat ze dan misschien gaan begrijpen waarom heel veel nu is zoals- het nu eenmaal is Ook omdat zij mogelijk iets kunnen gaan voelen van alles wat de gene ratie van hun ouders en groot ouders heeft doorgemaakt. Niet om medelijden te krijgen. Maar omdat dit kan bijdragen tot beter verstaan van de ei gen tijd, haar maatschappelij ke noden en tot het begrip dat in het verleden onverbrekelijk verborgen lig en dat uit die twee onze toekomst onvermij delijk zal worden. Er is, bij het verschijnen van de drie vorige delen van dit werk, nogal wat kritiek op De Jong gelevrd- Hij zou de feiten subjectief interpreteren. Hij zou uit die feiten pikken wat hem het best van pas kwam. Het is mogelijk dat die kritiek niet helemaal onjuist is. Maar, zo wagen wij te yra- gen, staat niet elke historicus vanuit zijn eigen achtergrond, en tijdgebonden als hij is, subjectief tegenover het on derwerp dat hij behandelt? Is het niet juist daarom dat elke generatie zich opnieuw buigt over haar verleden en poogt het te herscheppen vanuit haar eigen heden? En doet niet elke generatie daarbij een keus uit het bronnen-materiaal dat haar ter beschikking staat? Daarom achten wij dit vei-- wijt aan De Jong een compli ment. Hij schrijft dit brok be wogen Nederlandse geschiede nis vanuit zijn generatie en achtergrond. Hij kan daarbij zichzelf niet uitschakelen. Maar juist dat geeft allen die met aandacht lezen en het zelf hebben ondergaan zoals uw recensent het gevoel dat „het zo is geweest". Daarom zijn er voor die generatie bladzijden die de tranen in de ogen brengen. Die nopen tot het terzijde leggen van dit boek en tot nadenken over die tijd en die gebeurtenissen. Voor hen is, zo menen wij, De Jong er in geslaagd hun verleden te herscheppen. Naar de mate waarin geschied schrijving dat kan doen. Want er zijn zaken die niet opnieuw tot leven kunnen worden ge wekt. Daarop wijst De Jong zelf in zijn voorwoord. De spanning van het wachten op nieuws, de toeneming der ver schrikking, het trage verloop van 5 jaren, het persoonlijke verdriet, de persoonlijke anpt, de persoonlijke ge neigdheid het met het eigen geweten af en toe maar op een akkoordje te gooien, de inner lijke hoop bij elk bericht van een geallieerd succes. Dat kan een historicus niet herschep pen. Dat De Jong er toch in is geslaagd, zo menen wij, iets van die sfeer in zijn verhaal te geven, is een verdienste die men niet hoog genoeg kan aanslaan- Te meer niet, om dat hij daarbij ook nog de moeilijkheid had te moeten schrijven over mensen en hun daden, falen en slagen, die vaak nog leven. Ook dat maakt het bij voorbaat zeker dat zijn visie aan kritiek zal blootstaan. Daarvoor is moed nodig en een vorm van objec tiviteit, die een persoonlijke benadering van de harde fei ten niet uitsluit. Wij menen dat De Jong, die moed, die objectiviteit en die persoonlij ke benadering op verbluffende manier heeft gecombineerd. Daarom kan onder zijn han den dit standaardwerk groeien. JACQUES LEVIJ (Prof. dr. L. de Jong: Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlogdeel 32,50. Wetenschappelijke uit- Vitgave: Staatsdrukkerij, prijs f 32,50. Wetenschappelijke ui.t gave, met alle bronvermeldin gen, S 93,60.) (Van een onzer redacteuren) DEN HAAG „Als de democratie geen kans ziet doeltreffend te functioneren, dan komt het onder welke naam dan ook weer tot extremisme". „Een grote partij is er om te regeren, maar dan moet er wel wat te regeren vallen". Twee uitspraken uit een lang gesprek met de thans 68-jarige mr. j. A. W. Bur ger, thans lid van de Raad van State na een rusteloos politiek bestaan als socia listisch Kamerlid zowel van de Tweede als van de Eerste als kortstondig minister van Binnenlandse Zaken in de Militaire-Ge- zagperiode, als voorzitter van de Vara in het jongste verleden. De democratie in gevaar? Die vraagstelling vormde het uitgangspunt van het inter view. De hierboven gegeven citaten duiden erop dat mr. Burger wel degelijk gevaren onderkent, maar niet van mening is dat op de vraag met een categorisch ja of nee kan worden gereageerd. Zijn stelling is en die zal vaak in het onderhoud terugkomen dat de demo oratie moet berusten op dui delijke keuzemogelijkheden, diat het zicht op de proble matiek niet verdoezeld mag worden door bijzaken, dat de burger op een overzichtelij ke, eenvoudige manier zijn recht moet kunnen krijgen. Zijn er parallellen te trek ken met de dertiger jaren, toen Nederland op het diep tepunt van de crisis vieren vijftig politieke partijen tel de? Toen werklossheid, ex tremisme, politieke versnip pering om de voorrang stre den? Deze vergelijking gaat de heer Burger te ver. De hui dige werkloosheid kan bij lange niet worden vergele ken met die in de Colijn-tijd. Toen telden we er een half miljoen op een bevolking van acht miljoen, nu op z'n ongunstigst tweehon- dierduizend op een bevolking van dertien miljoen. De jongste Europese statistieken wijzen uit dat Nederland de laagste werkloosheid en de hoogste industriële produk- tie, per hoofd van de bevol king, heeft van de Zes. Dat we ook koplopers zijn in de inflatierace houdt met die gunstige factoren rechts treeks verband. Er is inder daad opnieuw een grote poli tieke verdeeldheid. t die bij de aanvaarding van de uitbreiding van de Twee de Kamer van honderd tot hondierdvijftig leden het voorbehoud maakte dat de kiesdeler één percent zou blijven en niet automatisch verlaagd zou worden tot tweederde percent. Zijn op volger, de liberaal Toxopeus, wilde daar echter niet van weten en zo werd de intrede van de splinterpartijen in de politieke arena vergemakke lijkt". En wat het extremisme be treft? „Dat zal zich niet meer onder de oude, vooroorlogse benamingen aandienen. Maar het zal steeds weer, in wis selende vormen, kansen krij gen als de bona-fide-partijen niet duidelijk zijn in hun doelstellingen en uitgangs punten. Daarom is het een voorwaarde voor het voort bestaan van de, democratie dat de politieke machinerie, Tweeënvijftig jaar geleden zwom de toen zestienjarige Jaap Burger uit Willemstad als eerste in 44 minuten het Hollandsch Diep over. De thans achtenzestigjarige mr. J. A. W. Burger is thans een algemeen geacht lid van de Raad van State. Hij ziet er alleen niet naar uit. Lenig van lichaam en geest ge bruind, sportieve gestalte: men ziet de zwemmer en zeiler van het Hollandsch Diep aan hem af. En in het gesprek heeft hij ook de directheid van de zeerob. Hij windt geen doekjes om zijn opvattingen. Dat is in het verleden, tijdens zijn veelzijdige politieke loopbaan, niet altijd overal goed gevallen. Maar dat maakt hem nu wel aantrekkelijk als ge- interviewde in een serie die, ter begeleiding van de begin nende verkiezingsperiode, ten doel heeft de lezers te oriën teren over de wijze waarop ervaren politieke en andere figuren in het licht van hun eigen verleden, de huidige, chaotisch lijkende situatie benaderen. Maar inr. Burger acht dat op zichzelf niet zo'n groot kwaad: „Die splinterpartijen duiden in elk geval niet op politieke apathie bij de kie zers. Men wil zich nog wel ergens druk over maken. Iets anders is dat ze inderdaad het vlotte functioneren van ons democratisch bestel be lemmeren. Maar als tegen woordig, met name bij de KVP, stemmen opgaan om de kiesdrempel te verhogen (dat wil zeggen dat een Ka merkandidaat meer stemmen nodig heeft om gekozen te worden) dan vergeet men dat het de toenmalige P.v.d.A.-miinister Donker was de techniek van ons staatsbe stel, wordt bijgesteld. Dat kan door de al genoemde verhoging van de kiesdrem pel, het kan ook door af te stappen van de tot in de perfectie doorgedreven even redige vertegenwoordiging. Het kiezen van afgevaardig den per district zou een op lossing kunnen bieden. Dat stelsel is voor Nederland he lemaal niet nieuw. Oud maakte destijds nog zijn en- trée in de Kamer als afge vaardigde van het kiesdis trict Den Helder". Men heeft dat stelsel toen toch verlaten? „Omdat in een tijd waarin meer op beginselen dan op programma's werd gelet de stemmen van de minderhe den verloren gingen. In Friesland maakten de rooms- katholieken geen schijn van kans, in Limburg de protes tanten niet. Die overweging heeft haar geldigheid vrijwel verloren nu de kiezer meer en meer kijkt naar wat een partij in de politieke prak tijk precies doet". Dat brengt ons op de mat-door-herha- ling-van-zetten-situatie waar in het vaderlandse politieke leven zich vandaag lijkt te bevinden. Cruciaal is immers de vraag of de aanstaande verkiezingen een uitslag zul len opleveren die klaarheid schept in de politieke ver houdingen. Korter gezegd: of er een werkbare meerder heid kan worden gevormd. M. Burger: „Die meerder heid is er natuurlijk als de grootste twee formaties el kaar weten te vinden. Ik heb trouwens de indruk dat bij de KVP die gedachte een rol speelt. Maar de kiezer heeft er recht op dat vooraf te weten". Wij merken op dat dr. Drees senior onlangs heeft verklaard een dergelijk stembus-akkoord vooraf een onmogelijkheid te vinden. In de eerste plaats hebben de verkiezingen dan geen zin meer omdat ad vast staat wie met wie in zee gaan, ten tweede is het een nogal deli cate situatie voor een partij een coalitie in stand te hou den waarvan de partners we ten dat ze na de verkiezin gen buiten spel worden ge zet. Mr. Burger: „Daar ben lk het notoir mee oneens. Juist nu heeft de kiezer niets in te brengen. Hij geeft een bepaal de richting aan hoe hij het beleid wenst en dan komt er, door de vrijblijvende opstel ling der partijen, een volko men tegengestelde regerings combinatie uit de stembus. Het tweede argument zegt me helemaal niets. Dan zou je nooit een regeringscombi natie kunnen veranderen, want er is altijd wel een coalitie". Waarop hij ingaat op zijn in de aanhef al genoemde stelling dat een grote partij zich niet aan het regeren mag onttrekken: Politiek is nu eenmaal het uitoefenen van macht. Een partij dient er naar te streven aan het bewind te komen en moet er vervolgens voor zorgen er zo lang mogelijk aan te blij ven. „Als ik dat zo keihard zeg, loop ik het risico voor een baantjesjager te worden ver sleten, ja. Maar ik bedoel natuurlijk dat het zinloos is als een politieke partij, die daarvoor op grond van haar invloed in aanmerking komt, zich voortdurend aan haar verantwoordelijkheid ont trekt. De kiezers schenken een partij hun vertrouwen niet om ze alleen maar te vertegenwoordigen. Politici zijn geen „vertegenwoordi gers", ze zijn „regeerders". We komen terug op zijn stelling dat in de Nederland se verhoudingen de grootste twee formaties de enige werkbare meerderheden kunnen vormen. Is dat niet bijna onmogelijk nu aan bei de zijden zich min of meer hechte combinaties hebben gevormd, rechts de confessio nelen, links de progressie ven. KVP en PvdA kunnen toch niet hun partners zo maar laten vallen. Mr. Burger geeft de voor keur aan een indirect ant woord: „Voor de oorlog be haalden de aniti-revolutionai- ren eens een eclatante ver kiezingsoverwinning. En hoe wel Coldjn erg gesteld was op Oud als minister van Fi nanciën, die in het aftreden de kabinet zat met niog een paar andere vrijzinnig-demo craten en Hberalen, Meten de anti's hun vroegere coalitie genoten rustig vallen. Ze wa ren voor de meerderheid niet meer nodig. En wat dacht u? Als DS '70 voor het vormen van een Kamermeerderheid niet nodig was geweest, dat ze dan gevraagd waren? En als ze in die situatie al in de regering hadden gezeten dat ze er dan onderweg zelf waren uitgestapt?" Maar hij vervolgt: Overigens moet ik na het jongste PvdA-congres toe geven, dat uw twijfel gerecht vaardigd is. Wat dat betreft weet de kiezer thans, waar hij aan toe is. Ziet mr. Burger radicale veranderingen in de verkie zingsuitslag door de toevloed van minderjarigen? „Welnee. De meesten stemmen als pa of ma. Als je met ze praat, hoor je wat hun ouders zeggen. Natuur- Mjk is er een actieve ageren de minderheid. Als je die hun agitatiepunten ontneemt, is de lol er voor hen ook af". tZo komen we op de actie groepen. Mr. Burger ziet ze als een signaal dat onze de mocratische instellingen er gens falen. De jongste ge beurtenissen in Rotterdam bijvoorbeeld tonen aan dat een op zichzelf redelijk wer kend democratisch bestuurs apparaat toch met bedrijfs- blindheid kan worden gesla gen. Actiegroepen kunnen dan heilzaam werk doen. Van de ene actiegroep naar de andere: mr. Burger komt net van een varende vakan tie in de Zeeuwse wateren terug. Hij blijkt er niet zo zeker (meer) van te zijn dat een afsluiting van de Ooster- schelde inderdaad het laatste woord moet zijn.. Destijds heeft ook hij van harte mee gewerkt aan de aanvaarding van het Deltaplan. „De vei ligheidsaspecten prevaleer den toen volledig, Maar nu schrik je van de vervuilings- facetten die het gevolg van de afsluiting zijn. Al moet ik zeggen dat sinds de alarm kreten van de Club van Ro me en van Mansholt de toe stand in sommige wateren opmerkelijk is verbeterd om dat iedereen wait minder over boord kiepte dan hij voordien gewend was". JOOP bartman WIESBADEN - HANNO VER (DPA) Bij de ge meenteraadsverkiezingen in de twee Duitse deelstaten Hessen en Nedersaksen hebben de So ciaal-Democraten en de Chris ten-Democraten flinke stem menwinsten geboekt. Terwijl de Liberale Vrije Democraten een zware nederlaag leden. De uiterst rechtse NDP werd ge degradeerd tot een te ver- waa?Iozen splintergroep. In Hessen, dat door een so- eialistisch-liberale coalitie (ADVERTENTIE) wordt geregeerd, kwam 81,4 procent van de 3,8 miljoen stemgerechtigden naar de stembus- In vergelijking met de ge meenteraadsverkiezing van vier jaar geleden boekten de sociaal-democraten (SPD) 1,5 winst door van 49.9 naar 51.4 te stijgen. De werkelijke winnaars wa ren hier echter de christen democraten (CDU), die hun percentage van 29.4 op 38.1 brachten. Dat ging voor een groot ge deelte ten koste van de libera len, die van 10,4 naar 6,4 kelderden. Ondanks haar succes bereik te de CDU in Hessen niet haar voornaamste doel, namelijk de SPD-meerderheid in de „rode raadhuizen" van de grote ste den te breken. De sociaal-democraten wis ten zelfs in acht van de negen grote steden van Hessen hull meerderheid te vergroten. De communisten hadden weinig succes. Slechts in de universiteitsstad Marburg be haalde de communistische par tij, die voor het eerst aan de verkiezingen meedeed, een stemmenpercentage van enige betekenis, namelijk 5,3 waarmee zij twee zetels in de gemeenteraad veroverden. Hetzelfde beeld liet Neder saksen zien. In deze deelstaat waren slechts 4,3 miljoen van 5,2 miljoen stemgerechtigden opgeroepen. De overigen gaan in het voorjaar naar de stem bus, nadat de gebiedshervor- ming nieuwe indeling van kieskringen en samenvoeging van kleine gemeenten is voltooid. De opkomst bedroeg 81,5 tegen in 1968 76,6 Hiervan veroverden de sociaal-demo craten 48,6 tegen vier jaar geleden 41,4 1 Grote Markt 25 - Breda HEEMSTEDE (KNP) De tweede ontmoetingsdag van de beweging Open Kerk wordt gehouden op 4 november in Utrecht. De leiding heeft prof. dr. Frans Haarama. Het ligt in de bedoeling om met alle aan geslotenen en belangstellenden van de Open Kerkbeweging te beraadslagen over wat er mo menteel in de kerk van Ne derland gebeurt teneinde ge zamenlijk plannen te maken voor toekomstige activiteiten en elkaar moed in te spreken. (ADVERTENTIES) Wellicht is uw galtoevoer onvol doende - en die is onontbeerlijk voor een goede spijsvertering en het regelmatig functioneren van uw ingewanden. Te weinig gal brengt de werking ervan in de war. U gaat zich loom en onprettig voelen en wordt daardoor humeurig. Doe de kuur met zachte Carters Pilletjes. Zij wekken de gal op en zorgen voor een goede toevoer ervan in de dar men. U voelt zich dan weer prettig, opgelucht en in een beter humeur. PILLETJES Import Benelux: N.V. Odol Company Amsterdam Brieven voor deze rubriek moeien met volledige naam en adres worden ondertekend. Bij publikatie zullen deze vermeld worden. Slechts bij hoge uit zondering zal van deze regel worden afgeweken. Naam en adres zijn dan bij de redactie bekend. Publikatie van brie ven (verkort of onverkort) betekent niet dat de redactie het in alle gevallen eens is met inhoud, c.q. strekking. In de Wouwsche Plantage wor den 50.000 a 60.000 bomen om gehakt. En volgens De Stem heeft burgemeester Sanders gezegd dat heteen verrij king betekent voor het hele gebied, want dan komt er een golfbaan en die past toch zo heerlijk in het streekplan. Als men een burgemeester die zo'n uniek stuk natuurschoon in zijn gemeente heeft, zo iets hoort zeggen, vraagt men zich af: ben ik nu gek of de man die zo iets toestaat? En dan niet alleen toestaat, maar het nog goedpraat ook. Alsof we in Nederland niet de grootst mogelijke zuinigheid moeten betrachten met ons steeds af nemend natuurbezit. „Eventu ele acties in verband met het kappen van de bomen vind ik overtrokken", durft diezelfde burgemeester te zeggen. En een zekere heer Jansen uit Bergen op ZOOM voegt er volgens de kramt aan toe: „Met die heren van milieube heer hebben we natuurlijk bij de planning rekening gehou den". Niet met de belangen van natuurbehoud, niet met de verarming van de Wouwse Plantage, nee met de heren van milieubeheer, want die zouden wel eens lastig kunnen worden. En die zouden zich wel eens kunnen afvragen of voor het plezier van een heel klein clubje golfspelers zes hectare natuurschoon moet worden opgeofferd. Burge meester Sanders zegt dat het wel geen volle 60.000 bomen zullen worden die er aan gaan. Nu goed, 50.000 dan. Is het niet erg genoeg? 13 het niet ten hemel schreiend? Dat dat kan? Dat dat mag? Kaprijpe bomen van 40 a 45 jaar? Maar, zo wordt nader ge zegd: Laten de natuurliefheb bers zich geen zorgen maken. Er worden 50.000 nieuwe boompjes gezet hoor. Op wei den en landbouwgronden in de buurt. Hoe naiëf! En dan wordt van natuurliefhebbers verwacht, dat die nu ineens tevreden zijn. Ze vernielen weliswaar een mooi stuk na tuur van 6 hectaren, maar wees maar zoet, op die weiden en akkers staat over 40 a 45 jaar weer een mooi bos! Een suggestie: Leg de golf baan op die andere terreinen aan en spaar de bossen. Niet geschikt? Natuurlijk niet. Maar als men daar pak weg twee jaar aan werkt, maakt men er een pracht golfter rein van. Of dacht men soms dat men diezelfde tijd en diezelfde kosten niet nodig zou hebben om weilanden en akkergrond geschikt te maken om er een bos op te planten? Tenslotte nog dit: De Vere niging voor MiMeu en Leef baarheid tilt er volgens het verslag heel zwaar aan, dat de hele zaak rand de golfbaan in de grootste stilte haar beslag heeft gekregen, zonder dat ie mand er iets van afwist en waardoor niemand gelegenheid heeft gehad tijdig inspraak te krijgen. De VML legt daar de vinger op een heel pijnlijke wond. Inspraak? Aanhoudend merkt men dat die alleen maar bestaat in toezeggingen op papier. In feite is het tel kens opnieuw een lachertje. BREDA A.L.C.A. VAN NIJ- boerderijdrop CIVtAMT^It katjesdrop dubbelzoute drop vlIICllmwIl knoopjesdrop griotten - valutadrop - komeetdrop - jujubes - salmiak pastilles honingdrop - bruine beertjes - milottes

Krantenbank Zeeland

de Vrije Zeeuw | 1972 | | pagina 12