land met de 100 gezichten binnenland buitenland 1 lil Polen heeft honderd gezichten. Po len is de oude man die je op straat aan klampt omdat je van het Germaanse ras, dus cultuurdrager bent en die met weemoed de Duitse tijd in herinnering brengt en terloops de joden beschul digt de schuld van alles te zijn. Maar ook een vrouw die je huilend een fa- brieksruïne in Lodz laat zien die als con centratiekamp gediend heeft. DANCINGS GOEDKOOP CULTUUR KRAKOW POLEN: liet Dit is ook Polen: Boeren, die in de Zuidpoolse stad Bielsko Biala nog met paard en wagen naar de markt komen om daar groenten en fruit aan de man te brengen. In Krakow, langs de rivier de Wisla (vroeger de Weichsel}, wordt door de bevolking op speciale tafelt urenlang schaakge- speeld onder het kritisch oog van stadsgenoten. vijftig jaar geleden. Jugenstil- elementen overheersen in een omgeving die je niet voor mo gelijk houdt in een land van arbeiders. Zo Frans rrua-ken ze het zelfs in Parijs niet meer. Nu is de binding met Frank rijk tot voor de oorlog heel sterk geweest. Wie de Poolse cultuurgeschiedenis er op na pluist komt herhaaldelijk we derzijdse invloeden tegen. De in Polen geboren componist Ohopin (op z'n Pools uitge sproken: „Goppien") verenigt niet voor niets beide landsaar dten in zich. Chopin zorgde trouwens voor de meest aangrijpende belevenis die ik in Polen op deed, zes jaar geleden. De staatsman Zaïvatsky was ge storven en het land was in rouw. Portretten in etalages en op straathoeken, waar schijnlijk normaal in een com munistische staat, maar als je de mensen erover sprak bleek deze man in het bijzonder heel sterk bij ze te leven. Op alle hoeken van de straten hingen bovendien in bomen en lantaarns luidsprekers en toen de begrafenis zich voltrok kon heel Polen op de straat mee luisteren naar de dodenmars van de „Pool" Chopin. Een huiveringwekkende erva ring. De toerist die houdt van een borrel in een gezellige bar laat op de avond, kan dat in Polen beter vergeten. Echte bars zijn er niet, behalve in de grote hotels, maar die sluiten vaak al om een uur of tien. Cafés zijn er niet. Dat betekent overigens allerminst dat er niet gedronken zou worden, 's Morgens vroeg staan de man nen al aan de kiosken of in „staan-restaunants" aan de „piwo" (bier) en ze schijnen dajt lang vol te houden, want 's avonds laat zijn de langs de straat zwalkende dronkaards niet te tellen. Alcoholisme is een groot probleem in Polen. De staat doet er iets tegen via affiches en de jonge intellec tuelen ageren er tegen via films en televisie, maar ingrij pend kan de staat niet optre den. Neem de Polen hun bier en hun wodka af en het brood-, (dran'k-) en spelen- principe van het communisme wordt doorbroken. Voor wiie nog laait uit wil, zijn er de dancings. Dat weten de Polen ook, dus wie een plaiatse wil moet er heel vroeg bij zijn. Wij waren dat niet, dus we werden geweigerd mfet nog een hele drom belangstel lenden. Na wot zoeken was er een tweede gelegenheid waar de portier althans wilde luis teren. Maar of het nu kwam omdat we het in het Duits probeer den voor de meeste Polen een niet erg gewaardeerde taal of omdat er een stel Poolse jongens voorbijkwam, de deur ging in ieder geval dicht. Na lang soebatten in Pools met handen en voeten kwamen we binnen. De gelegenheid bleek een grotachtig geheel te zijn, zo vol met mensen dat je nog nauwelijks iets kon zien. Het was of een volk zich na afloop van een oorlog brood dronken in het enige amuse ment had gestort dat er was. De muziek waarop onduidelijk modern gedanst werd, herin nerde aan de vijftiger jaren en op onize vraag om speciale nummers werd door de pianist niet gereageerd tot we be merkten dat dat bij anderen wel gebeurde, maar die bleken dan ook grote zloty-biljetten over de toetsen te schuiven. Met z'n tweeën kregen we een plaats naast een Pools stel dat ons eerst vriendelijk ohend opnam en daarna tot gesprekspogingen avenging die meestal in onbegrip eindigden. Het gaf wederzijds nogal wat hilariteit en leverde mij een door mijn Poolse buurman ge vuld glas op dat hij volschonk uit een fles uit zijn aktentas. Pure woidka. Wat doen de Po len namelijk? De dancings zijn voor hen vaak te duur. Er wordt een consumptie van de zaak genuttigd en de rest komt uit de fles die van huis wordt meegenomen. Het ge sprek vorderde en we moesten en zouden een fles Russische parfum mee naar huis namen als aandenken. Gastvrijheid is een voor de Polen vanzelfsprekende eigen schap. Je ontmoet iemand en als hij zegt: „Kom hij mij sla pen" kan je dat iin negen van de tien gevallen rustig doen. Zelfs als hij zegt: „Mocht je in die en die stad komen kun je rustig aanbellen hij een vriend of een familielid van me" hoef je niet te denken dat dat loze taal is. Ga er langs en je wordt ontvangen als de oom uit Amerika die ze in geen eeuwen gezien hebben. Voor wie de moeite neemt met de Polein te praten liggen zulke ervaringen op straalt. Ze vergoeden een hoop van de ergfernis die je hebt om het overal merkbare ambtelijke apparaat. Kaartjes voor trei nen, toneelvoorstellingen en dergelijke zijn verkrijgbaar bij de officiële kantoren van het nationale verkeers- en toe ristenbureau „Orbis", waarvan jfe noodt tevoren weet of ze dicht dan wel open zijn. Bi] elk loket staan rijen van meters, en aangezien de mees te handelingen achter het lo ket via veel formulieren ver antwoord moeten word'en is een uur of anderhalf in de rij staan geen uitzondering. Wie de dure restaurants schuwt, komt (overigens zeer goed koop) terecht in de volksres taurants. De restaurants zijn erg vreemd voor een com munistisch land v.an geachte gelijkheid in klassen ver deeld. Soms zijn die goedkopere restaurants gaarkeukens, scans zijn ze goed. Maar ga niet op de kaart zoeken naar w.at je wilt hebben. Je hebt vijftig procent kans dat het er niet is. Daartegenover staat dat je er de echte Poolse eetgewoonten leert kennen, met als bijzon derheden de rode en witte „barczt" (kool- of bietjes soep), pannekoeken gevuld met room, slecht vlees en veel „knoedels". Evenveel tegenstellingn kent het Poolse landschap met in het zuiden de Kanpaten en de Tatna-gebergten met wou den en het toeristen-oord Za kopane, in het noorden de me ren en het aan Nederland her innerende laagland. Een uniek reissysteem dat veel door studenten wordt ge volgd is het „autostop", de Poolse uitdrukking voor liften. Het is officieel gesanctio neerd via een autostop-kaart met kilometerbonnetjes die je na elke rit aan de (vraohtwa- gen)-ehauffeur inlevert, die er naar gelang het aantal bonnen een beloning voor krijgt. Maar op het platteland lift iedereen bij gebrek aan auto's. De chauffeurs stoppen automa tisch als iemand langs de weg staat. Hij rijdt mee tot z'n bestemming en geeft de chauf feur wat geld. Al zit je vaak met zSjn tienen achter in een bestelwagen of in een laadbak, het is vaak beter dan het langzame, goedkope, maar overvolle openbare vervoer. Dat geldt niet in de steden waar de traim met sterk ver ouderde modellen alleenheer ser in het verkeer is en waar je voor een dubbeltje de stad doorkruist. Zoals overal achter het ijze ren gordijn zijn de eerste le vensbehoeften in Polen goed koop. Je kan Hen, drinken en in trams of bussen zitten voor een h&bbekrats. Goed vlees is bijna onbetaalbaar en kleding waaraan je enkele eisen stelt eveneens schrikbarend duur. Luxe-artikelen sieren af en toe wel de etalages, maar zijn alleen betaaibaar voor de be ter gesalairieerden bij wie vaak nog man en vrouw bei den werken. Als je niet over politiek praat merk je nauwelijks iets van het bewind. Wie dat wel doet hoort niet veel van de gemiddelde Pool, bij wie het nieuwe bewipd van Gomulka's opvolger Gierek zeker geen juichkreten teweegbrengt. Het straatbeeld in alle Pool se steden wordt voor een groot deel overheerst door de talloze katholieke kerken. Kerken, die vaak monumentaal van bouw en interieur zijn en niet zoals in andere communisti sche landen meestentijds leeg zijn. Wie volle kerken wil zien moet eens in Polen gaan kijken, waar het bewind blijkbaar weinig heeft tegen Marx' opium voor het volk, al zal dat ook te maken hebben met de niet zo vooruitstreven de kerkleiding in Polen op politiek gebied. Op zondagen is de grootste kerk niet groot genoeg om de drommen men sen te bergen, die vaak nog op de traptreden knielen bij de mis. Polen is een gastvrij land, dat in de eerste plaats. Een vreemd land ook, waar men nooit weet hoe vrij men is. Maar in ieder geval een inte ressant land vol van de onrus tige historie vol overheersers en zelfbewust zoekend naar een eigen identiteit.^Een frap pant voorbeeld daarvan is het westelijke Polen, grenzend aan de Oder-Neisse, dat na de oorlog bij Polen wend gevoegd toen Rusland een stuk van Oost-Polen opslokte. Het is rigoureus verpoolst. Posen werd Poznan, Breslau werd Wroclaw, de Duitsers zijn met de grens meegetrok ken. Poznan werd een van de belangrijkste industriële ste den met jaarlijks een grote „mezze" en Wroclaw werd een van de drie grote culturele centra van Polen met b.v. een toneelvernieuwer als Jerzy Grotowski. Een nieuw Pools gebied, al kan je heel af en toe achter het Poolse opschrift boven een winkel nog een va ge, weggeschilderde Duitse tekst herkennen. BERT JANSMA In het door de oorlog grotendeels verwoeste Warschau worden heel wat cultureel-historl- sche monumenten weer nauwkeurig nagebouwd. Bijvoorbeeld de middeleeuwse burcht de Bur in- bikan verwoeste of vergane histori sche gebouwen. In Warschau is een in de oorlog verwoest plein vol oude huizen angst wekkend punctueel in de middeleeuwse staat terugge bracht aan de hand van oude prenten. Die restauratie geldt alleen voor de fagade want achter de fraaie gevels liggen gewone appartementen met modern sanitair. De oude stadskern telt een aantal wal len waarlangs een burcht lag. Ook die is weer opgebouwd volgens archieftekeningen en langs de wandelpaden staan overal de bijzonderheden in diverse talen te lezen. Maar wie naar het vroegere getto in Warschau zoekt, vindt al leen maar een kale wijk vol flatgebouwen waar in bet cen trum een gedenkteken herin nert aan de ellende van de Poolse joden. Op cultureel gebied valt er in Pottin, de zomeravonden uitgezonderd, veel te beleven, De arme kapitalistische kunst minnaar staat met z'n oren te klapperen als hij ziet dat een stad als Warschau op zijn minst zo'n twintig theaters kent. Toneel, cabaret, mime-, dans- en poppentheaters van klasse. Krajkow komt met zo'n ze ven grote theaters op de twee de en Wroclaw, het vroegere Breslau, op de derde plaats. Eén van de meest innemende zaaltjes die we ooit zagen, herbergt het cabaret Jama Mi- ohalinka. De gelijknamige zaal in de Florianska-straat, een compleet middeleeuws aan doende straat midden in Kra kow, is overdag een restuarant en 's avonds wordt er opgetre den. Niets bijzonders dus. Maar wie eenmaal heeft plaatsgenomen in het pluche van de oucferuine fauteuils waant zich in het Parijs van Polen is zoals alle landen achter het ijzeren gordijn vol tegenstellingen. Een land dat steeds meer alternatieve toeristen trekt, waaronder dan verstaan moeten worden toeristen die zich niet kant en klaar laten inpakken voor een retourtje Spaanse zon, maar moeite willen doen een vreemd land te leren kennen. tal dollars dat we bij ons had den. Als je toevallig in een duurder hotel verzeild raakt, ben je voor de meeste Polen een rijke kapitalist al zullen ze zelf steeds een beetje lachen bij dat woord. In een stad als Krakow is het trouwens opvallend hoe modern de jongeren gekleed gaan. Mannen met lang haar en in hippe broeken, veel spij kerpakken. meisjes in mini of hotpants. Waarschijnlijk alle- maail huisvlijt, want in de eta lages is textiel duur en in de stijl van zo'n tien jaar gele den. Wie constant de winkel ruiten in de gaten houdt, doet aardige ontdekkingen. In een tweedehiandszaa'k staan tussen enkele fraaie vleugels kinder wagens opgesteld als voor beeld van branche-vervaiginig en in een kruideniersetalage komen we tot onze verbazing tussen de kazen d'e namen Gouda" en „Edamski" tegen. Geen importkazen maar eigen fabrikaat onder geiteend eti ket. Krakouw zelf is misschien wel de mooiste stad van Po len. Er zijn str,alten waar je je, als je de weinige auto's weg- dtenkt, in de middeleeuwen waant. Stuk voor stuk huizen uit de lie tot en met de 14e eeuw, die nooit van monumen tenzorg gedroomd hebben, maar niettemin zwart en vuil mood staan te zijn. Krakow is de hoofdstad van het middeleeuwse Polen, door de Duitse bezetters in de oor log weer tot hoofdstad gebom bardeerd maar .gespaard geble ven voor hiet wérkelijke oor logstuig. Aan de rand van de stad ligt de Wawel, de burcht van de toenmalige koningen waarvan enkel'e delen zelfs uit de tiende eeuw stammen. Het is nu een museum, en de heu vel waarop de Wawel aan de rivier de Wisla ligt, wordt da gelijks bezocht door drommen dagjesmensen uit Polen en bussen vol toeristen uit Oost- Duitsiand en Tsj echo-Slowa- kije. De kunstschatten die er ge herbergd worden zijn uniek. Prachtige gobelins, grote schil derijencollecties, waaronder vele Hollandse meesters, be kleden de wanden van de ver trekken die zoveel mogelijk in oude stijl hersteld zijn. Wie langs de Wisla terug loopt kan een ander Pools fe nomeen zien. Langs de rivier oever is e ensoort promenade aangelegd waarop een paar stenen schaaktafels staan. Vooral op de zondag, maar ook doordeweeks door de ploe gendiensten is het bijna altijd druk op straat kan je er drommen meest oudere man nen zien die de schaakpartijen van hun kameraden gadeslaan en becommentariëren. De Polen houden hun monu menten in ere. Er worden jaariijks kapitalen gespen deerd aan het opknappen van Zo'n zes jaar geleden ston den zelfs in de grote steden de Polen nog in drommen om westerse auto's en keken lacherig of nieuwsgierig naar elke toerist of het een acteur was die niet afge- schminkt het toneel was af gewandeld. Polen is veranderd. De de mocratie van arbeiders en boeren die de Poolse volksre publiek heet, herbergt een zelfbewuster volk. Dat mocht dan ook wel nadat het vader land eeuwenlang de vette kluif is geweest voor landver- overaars ter linker- en ter rechterzijde. Een toerist valt in de grote steden nauwelijks meer op. Behalve dan aan de zwarthandelaren die je op be paalde straten in Warschau aanklampen om het overhemd van jte lijf te praten, of in de grote hotels luidkeels zloty's voor vreemde valuta bieden. Het zijn verlengstukken van de kapitalistiscihe maatschap pij die blijkbaar ongestoord hun „werk" kunnen doen, al zullen ze de echte wisseldaad op een stil plekje volvoeren. De beroepswisselaar die ons in een hotel in Krakow toe riep „I have good geld", blijk baar onze landsaard in het mid den latend, bleek uitermate betrouwbaar maar wel ver wonderd over het geringe aan-

Krantenbank Zeeland

de Vrije Zeeuw | 1972 | | pagina 4