likopter controleert eens per twee weken het
Zoölogen willen „code" van
vleermuizen onderzoeken
JAAR
WOERDEN 600
Compensatiesport op kantoor.
AKOESTISCHE BLINDENSTOKKEN
VAN ROMEINS GEHUCHT
NAAR KLEINE STAD
Wonen in
karton
Lawaai
Gevaren
Bewaking
Systemen
Peiling
Wauri
Doelwit
NEDERLANDSE GASUNIE
GRONINGEN Er zijn in Nederland heel wat mensen die menen dat de Gas
unie zich hult in de ruitjesjas van zekere heer Van Stand en dat de unie deze
(strip)-heer (Bommel) nazegt: „Geld speelt geen rol". Als een paal boven
water staat dat wie met de Gasunie te maken krijgt in zaken waarbij geld wel
"degelijk een rol gaat spelen, tot de ontdekking komt, dat de Gasunie niet kren
terig is. Er schijnt een boer geweest te zijn, die de gasbuisleggers op en in zijn
grond gevraagd heeft of er niet nog 'n buis te versieren viel. En dat vroeg hij
niet omdat zijn schadevergoeding aan de krappe kant was. Hij heeft hem ge
kregen. Toen ergens in Nederland, ook al bij de aanleg van een gasleiding een
andere boer ontdekte dat een hele goeie en dure prijsstier tegen het prikkel
draad was gevlogen, vermoedelijk omdat het dier ergens van was geschrokken,
legde de eigenaar van het dier verband tussen de nogal rumoerige gasarbei-
ders in zijn land en de gewonde stier.
Hij kreeg een ruime vergoeding voor de gemaakte on
kosten en plotseling waren er in de omgeving meer boeren
die prijswinnende stieren en koeien in het prikkeldraad
hadden hangen. De Gasunie schijnt zich ook in die geval
len niet kinderachtig getoond te hebben en kwam over de
brug.
De advertentie „Doe meer met gas" doet vermoeden, dat
de Gasunie met gas ook al niet zuinig wil doen. Overigens
heeft professor Odell van de Economische Hogeschool in
Rotterdam twee jaar geleden in diens inaugurele rede o.m.
opgemerkt dat de afzet van het Groningse aardgas in ge
vaar dreigde te komen door concurrentie en hij voorspelde
toen dat de exploitatie in 1975 het dubbele zou bedragen
van de vijftig miljard kubieke meter in '69.
Het jaarverslag 1970 van de
Gasunie vermeldt een gasafzet
van 31,4 miljard kubieke me
ter en er wordt voor 1975 een
binnenlandse afzet verwacht
van ruim 40 miljard kubieke
meters. Men schat dat de tota
le energiebehoefte in dat jaar
voor 45 procent door aardgas
zal worden gedekt.
Gas kan gevaarlijk zijn en
de Gasunie neemt wat de vei
ligheidsmaatregelen betreft
ruime marges in acht en is
derhalve ook op dat terrein
niet karig met mankracht, ma
terialen en geld. Er is al veel
geschreven, gefilmd en gefoto
grafeerd met betrekking tot
de spectaculaire aanleg van
hoge en lage drukleidingen.
Maar over wat er gebeurt als
de leidingen eenmaal in de
grond liggen en de verbrui
kers him gas verbruiken is
buiten het gaswereldje nog
maar weinig bekend.
De Gasunie gaat na het leg
gen van de buizen en met het
begin van de werkelijke gas
levering van het principe uit
dat de klant van de Gasunie
niet meer mag waarnemen dan
slechts gas. Ook van een uit
gebreid assortiment veilig
heidsmaatregelen mag men ei
genlijk niets merken.
Het zal duidelijk zijn dat de
onzichtbaarheid en ook de on
hoorbaarheid moeilijk te rij
men zijn met een bedrijf
waarin miljarden kubieke me
ters gas omgaan, gas dat onder
hoge druk tot circa 65 atmos
feer door het hoofdtransport
net wordt vervoerd en dat in
50 meet- en regelstations over
het land verdeeld gereduceerd
wordt (in druk verlaagd) tot
een druk beneden 40 atmos
feer. In de meer dan duizend
gasontvangststations, van
waaruit het gas naar de ver
bruikers wordt gedistribueerd,
wordt de druk nog eens gere
duceerd. Bij de reductie van
gas ontstaat lawaai en ook het
„afblazen" (het laten ontsnap
pen van gas om veiligheidsre
denen) geschiedt verre van
geruisloos. Omwonenden van
dergelijke rumoerige plaatsen
worden door de Gasunie per
brochure op de hoogte ge
steld.
Het hogedruk hoofdvoe-
dings- of transportnet wordt
éénmaal per veertien dagen
vanuit een helikopter gecon
troleerd op „bedreigingen"
door bulldozers, draglines en
andere gevaarlijke activiteiten
in of op de grond. De preven
tieve beveiliging bestaat onder
meer hieruit dat in of op een
strook grond van zeven meter
aan weerszijden van de hoofd
leidingen geen werkzaamhe
den van welke aard dan ook
mogen worden verricht zonder
medeweten van de Gasunie.
Het hoofdvoedingsnet is de
ruggegraat van het Nederland
se gasnet en loopt ruwweg
van Groningen via Ommen,
Zevenaar, Ravenstein en Hil-
varenbeek tot de Belgisch
Nederlandse grens en daarna
als exportleiding tot voorbij
Parijs. Ook naar Duitsland
wordt het gas uitgevoerd.
Het gasnet in Nederland is
nog nieuw, zeker wat het
hoofdnet en de regionale net
ten betreft. Toch staat het on
der voortdurende controle en
worden de gasstations met ap
paratuur in duplo eens per
jaar of twee jaar geheel gede
monteerd en nagekeken. Ne
derland is door de Gasunie in
drie districten verdeeld: Zuid,
West en Noord-Oost. De dis
tricten zijn min of meer de
voortzetting van het vroegere
staatsgasbedrijf met zetels in
Den Haag en Deventer en het
gasdistributiebedrijf van de
Staatsmijnen. Het technisch
beheer over de gasleidingen
en -stations berust bij de dis
tricten. De districten zijn weer
onderverdeeld in 13 rayons.
Het personeel wordt met per
district georganiseerde cursus
sen opgeleid. Er is nog geen
aparte afdeling onderwijs, maar
wel wordt de instructie in
Groningen gecoördineerd.
waardoor energie vervoerd
wordt, die in steenkool uitge
drukt, neerkomt op elke zeven
minuten een kolentrein van 50
wagons. Met de bewaking is
een leger van circa 2000 mén
sen dag en nacht in touw.
De meeste van hen zijn
meet- en regeltechnici, die de
kathodische buisbeseherming'
op lekkages controleren. Het
systeem van de kathodische
bescherming bestaat al van
vóór het Nederlandse aardgas
tijdperk en is derhalve niet
nieuw.
Wel nieuw is dat de gasbui
zen en vooral die van het
hoofdvoedingsnet met een
doorsnee van 122 centimeter
gelast zijn en van een abso
luut foutloze isolatie ten op
zichte van de omringende bo
dem voorzien dienen te zijn.
Door middel van een elek
trisch scherm kunnen foutjes
of beginnende lekjes in de iso
latie worden opgespoord. Een
lek (is beschadiging van de
isolatie) veroorzaakt namelijk
een toename van het verbruik,
hetgeen te meten is. De meet
punten van de beveiliging be
vinden zich in de bekende be
tonnen paaltjes met de zwarte
kop en het gele plastic plaatje,
die overal in Nederland aan
geven waar aardgasbuizen in
de grond liggen. Ook wordt
wel gewerkt met twee meet-
technici die achter elkaar de
ondergrondse buizen boven
gronds aflopen. Beiden dragen
meetapparatuur die verbonden
is met de metalen hakken van
hun schoenen. De controle ge
schiedt tweemaal per jaar. Een
leiding zonder deze elektrische
bescherming kan onder ongun
stige omstandigheden binnen
een jaar weggerot zijn.
Onder normale omstandighe
den kan er weinig gebeuren.
De meeste storingen treden op
doordat dragline-machinisten
of bulldozer-voerders niet op
de hoogte zijn met de aanwe
zigheid van gasbuizen in de
bodem. Toch is de Gasunie
bepaald niet terughoudend
met het verstrekken van lei
dingkaartjes en bovendien
moet iedereen die in Neder
land iets in de bodem gaat
doen de Gasunie vragen of er
een gasleiding ligt.
Het publiek zal weinig mer
ken van de veiligheidsbewa
king van het gasdistributienet
Allerlei elektrische syste
men kunnfen storend werken
op het elektrische scherm rond
om de buizen. Zo moet ook
bij het leggen van elektrische
leidingen, bij de aanleg van
spoorweginstallaties e.d. reke
ning worden gehouden tnet de
gasbuizen in de grond.
BERLIJN Een „arbeid.sgeneeskund.ige sportruimte" ter stimulatie van ondernemers, wier em
ployes lichamelijk zeer weinig beweging hebben, is in Berlijn geëxposeerd. Reeds enkele minuten
compensatiesport per dag zijn voldoende om storingen in de bloedsomloop en hernia, alsmede
vroegtijdige invaliditeit door gebrek aan beweging te voorkomen. De inrichting van deze model-
„sportplaats" op kantoor, die in een normale kamer past, met halters, expander, roeikast, home
trainer voor het fietsen op de plaats en massagetoestel kost ongeveer 11.000 mark. Met het oog op
een groter prestatievermogen meer werklust en geringere uitval door ziekte, zou deze investering
wel eens lonend kunnen zijn voor vele werkgevers. Loketbeambten van de Duitse posterijen wa
ren de eersten, die de beschikking kregen over deze gezondheid bevorderende apparatuur.
De buizen worden op gezet
te tijden schoongemaakt door
middel van grote rubber bal
len, die in doorsnee groter dan
de buizen zijn en die met de
gasdruk stuwkracht door de
buizen heengeperst worden,
daarbij alle ongerechtigheden
(meestal condens) voor zich
uit voerend.
Alle technici, die met gas,
aan gasleidingen of gasappara-
tuur werken, zijn er zich van
seconde tot seconde van be
wust dat ze met gas te maken
hebben. Voorzichtigheid en
nauwkeurigheid zijn primaire
zaken voor deze mensen. Sta
tionsmonteurs werken altijd in
ploegen van twee, indachtig
dat wat de een niet weet, de
ander wel kan weten. Boven
dien kan wanneer een van
beiden iets zou overkomen, de
ander maatregelen nemen. Al
le monteurs hebben minstens
een lts-opleiding met daar
naast een aanvullende speci-
aalcursus in het eigen bedrijf.
De rayons worden geleid door
chefs, die een opleiding op
hts-niveau achter de rug heb
ben. De rayon-chefs zijn te
vens de docenten van de be-
drijfscursussen.
In Groningen wordt 24 uur
per dag wacht gelopen in ver
band met eventuele storingen.
Daar is ook de centrale com
mandopost, van waaruit de
gaslevering aan de „tussen
handelaren" dat zijn in de
meeste gevallen gemeentelijke
of streek-energiebedrijven en
grote industrieën onder
controle wordt gehouden.
In de toekomst gaat deze
CCP gebruik maken van een
computer, dite de gaslevering
gaat sturen. De Gasunie werkt
al met meer computer-syste
men, maar nog niet met een
grote denker, die met gege
vens zoals bijvoorbeeld het
weerbericht en de verhouding
tussen vraag- en aanbod in het
„hoofd" gaat uitknobbelen hoe
veel gas er de deur uit moet.
De 24-uursbezetting van de
CCP krijgt via elektronische
schrijfsystemen automatisch
meldingen binnen van alle
vijftig meet- en regelstations
in Nederland, die onder meer
ook gegevens over druk en
samenstelling van het gas
doorgeven.
Per rayon zijn wachtdienst
systemen ontwikkeld. Er zijn
speciale storingswagens, uitge
rust met mobilofoon en sema
foon. Men vergelijkt de bewa
kingssystemen van de Gasunie
wel eens met die van de
brandweer. Het verschil is. dat
de brandweer op een calami
teit wacht. De Gasunie pro
beert die te voorkomen. Een
calamiteit mag geen catastrofe
worden. Wanneer er ergens
storingen optreden, moet toch
de gaslevering door kunnen
gaan. Dat kan omdat op vitale
plaatsen ringleidingen zijn
aangelegd, die bij wijze van
spreken van twee kanten de
gasgeiser benaderen, waardoor
bij een storing in de ene, de
gaslevering via de andere lei
ding voortgaat.
De meeste storingen ont
staan door „wroeterijen" in de
grond, waarbij een gasleiding
wordt „aangeboord".
De rayon-chefs dragen de
verantwoordelijkheid voor wat
er in hun rayon met gas ge
beurt. Wanneer derden aan
leidingen of apparatuur moe
ten werken, hebben zij er bij
voorbeeld voor te zorgen dat
ze gasloze leidigen en appara
tuur afleveren aan die derden.
Alleen specialisten van de Gas-
sunie mogen aan leidingen on
der gasdruk werken.
Omwonenden van ontvangst
stations klagen wel eens over
het lawaai dat tengevolge van
de reductie onstaat. Dat is
meestal het geval bij open
luchtstations. Deze worden
echter niet meer gebouwd. Te
genwoordig wordt alle appara
tuur in gebouwen met gfeluid-
demping ondergebracht. Wan
neer om veiligheidsredenen
overdrukgas moet worden af
geblazen, worden omwonenden
van te voren gewaarschuwd.
In elk van de drie districten
in Nederland is een districts-
ploeg gestationeerd, die niet
werkeloos wacht op de ram
pen die misschien nooit ko
men. De mensen die in deze
ploegen zitten, doen' echter
wel werk dat men van de ene
op de andere seconde kan la
ten liggen, teneinde zich naar
de plaats van een mogelijke
ramp te kunnen begeven. Er
worden oefeningen gehouden
om de ploegen „lenig" te hou
den. Een veiligheidsdienst met
districtsinspecteurs houdt het
oog op de veiligheid bij alle
werkzaamheden die aan lei»
dingen of apparatuur moete*
worden verricht.
TüBINGEN (DAD) Elk jaar start een groep jonge
zoölogen en zoöfysiologen uit het Duitse Tübingen voor
een expeditie in de grottenwereld van het nabuurland
Frankrijk. De buit, waarmee ze thuiskomen, zijn enige
tientallen hoefijzerneusvleermuizen. Deze dieren gebrui
ken de wetenschapsmensen voor hun experimentele basis
onderzoek op het giebied van de hoorfysiologie. Thans heeft
de Volkswagen-Stichting de Tiibingse groep van onderzoe
kers een financiële steun toegekend voor de apparatuur
van enige laboratoria ten bedrage van 850.000 mark.
Tenslotte gaan de verwor
venheden uit het gehoorfysio-
logische basisonderzoek ver
hoven de zoölogie uit. Zij zijn
voor de techniek van groot
nut, maar mofeten tenslotte ook
een optimale hulp voor blin
den brengen. Bijvoorbeeld is
hier aan akoestische blinden
stokken of brillen met speciale
camera's gedacht, die informa
ties nit de wereld rondom hen
ook voor de blinden leesbaar
maken.
Echo-peiling bestaat ook bij
vogelsoorten en dolfijnen. Het
beroemdst zijn echter de pei-
(Van een onzer
verslaggevers)
WOERDEN In den begin
nen was het niets meer
dan een volmaakt onbeteke
nend buurtschapje aan de
oever van de Rijn. Een van
de vele nederzettingen zoals
er toen, tweeduizend jaar
geleden, zoveel langs de Rijn
lagen. Alleen heette het toen
Wyrda, of Word, of Niger
Pullus, of Lauri.
Wat het precies is geweest,
weet niemand meer te achter
halen. Hoe dan ook, de neder
zetting van toen gaat dit jaar
als stad Woerden zijn 600-jarig
tjesta'aa vieren: in 1372 ver
leende Albrecht van Beieren
Woerden stadsrechten
De Romeinse weg deed de
lingsprestaties van de vleer
muizen. Zij kunnen zo goed
horen, dat zij zelfs maar nau
welijks zichtbare hindernissen
zoals draden van een tiende
millimeter waarnemen. Zelfs
de kleinste insekten onder
scheppen zij in de vlucht,
waardoor er dan ,ook enige
per seconde sneuvelen. Hoe
wel het peilingsprincipe van
de vleermuizen al sedert onge
veer 35 jaar bekend is, weet
men over het „hoe" van deze
processsen maar bitter weinig.
Gehoorfysiologen in vele lan
den werken op het ogenblik
aan het onderzoek van de
echo-peiling. Met de meeste
groepen houdt het zoöfysiolo-
gische instituut van de univer
siteit van Tübingen nauw con
tact, om ervaringen uit te wis-
buurtschappen langs de Rijn
tot bloei komen. Op een van
de eerste Romeinse kaarten
staat Woerden ook aangege
ven. In die tijd heette het
dorpje Niger Pullus.
Nee, zegt een andere histori
cus, Niger Pullus staat op de
kaart getekend, waar nu
Alphen a.d. Rijn ligt. Twaalf
duizend Romeinse schreden
verderop langs de zuidoever
lag toen een andere plaats:
Lauri. De Romeinen verbaster
den die naam tot Wauri. Dat
moet het huidige Woerden zijn.
Tot diep in de 13de eeuw heb
ben de Heren van Woerden
daar de scepter gezwaaid, tot
dat Floris V hen verjoeg. De
vierde heer Herman van
Woerden haatte deze „Keerlen
Gods" zo hevig, dat hij een
werkzaam aandeel nam in de
moord op Floris V in 1296 in
het Muiderslot. Hij moest
vluchten, waarna het kasteel
selen en sneller tot praktische
resultaten te komen.
Zoveel is uit het werk met
de Franse vleermuizen be
kend: De dieren maken voort
durend geluiden in het gebied
van de ultra-akoestische tril
lingen. Om dezfe tonen voor
mensenoren hoorbaar te ma
ken, moet men ze rond twin
tigmaal lager leggen en boven
dien de bandsnelheid van zul
ke geluidsopnamen vertra
gen.
De Tübingse geleerden wil
len weten, welke parameters
de gewenste informaties in de
echo dragen, hoe de informatie
gecodeerd zijn en hoe de
vleermuizen de voor hen be
langrijke informatie uit de
echo halen. Voor dit doel wor
den de dieren van de onder
zoekers operatief kleine elek
troden in de hersens ingeplant.
Een prikkelapparatuur produ
ceert voor de proefdieren in
het laboratorium bepaalde ul
tra-akoestische trillingen. De
zwakke elektrische stroompjes
in de hersens van de proefdie
ren worden afgeleid en op een
datageluidsband opgenomen.
Voor de uitwerking van deze
omvangrijke meetgegevens
wordt een computer ingescha
keld. Reeds opgelost hebben
in andere handen overging. In
later eeuwen werd het een
staatsgevangenis, een militair
hospitaal, een opslagplaats
voor militaire goederen en kle
dingmagazijn.
Woerden, thans een stad met
ruim 20.000 inwoners, heeft in
de vaderlandse geschiedenis
altijd min of meer een passie
ve rol gespeeld. Meerdere ma
len was de stad het doelwit
van bezetters, Spanjaarden,
Geldersen en Fransen.
Een belangrijke actieve rol
heeft Woerden gespeeld in
1610. Toen kwamen de Staten
Generaal, de Raad van State
en de ambassadeurs van
Frankrijk en Engeland in Woer
den bij elkaar om in de par ge
reedgekomen nieuwe vroed
schapszaal op het stadhuis de
Vrede van Utrecht voor te be
reiden. Het oude stadhuis is nu
een museum.
de Tübingse onderzoekers
overigens, hoe de dieren met
behulp van verschillende
zend- en ontvang-frequenties
hun eigen vliegsnelheid en
daarmee de afstand tot het
reflecterende object meten.
FULDA (DaD)
Hout en bakstenen, be
ton en staal hebben bij
de bouw van huizen
concurrentie gekregen:
in Fulda in Duitsland
ontwikkelden twee vin
dingrijke constructeurs
het eerste kartonnen
huis in Europa. Op een
oppervlak van 40 nier-
kant e meter zal een ov
een tent tijkend huis ge
zellig wonen garanderen.
Met het als verpakkings
materiaal bekende golf
karton hebben wanden
en dak van het model
echter nog maar weinig
gemeen. Ze zijn altijd
nog 20 centimeter dik en
met een bijzondere iso
lerende stof tempera
tuur- en geluiddempend
bekleed. Voorzien van
een laag glasvezelver-
sterkte kunststof moet
het materiaal bestendig
zijn tegen regen,
sneeuw, zonneschijn,
zeewater en vuur. Een
lage prijs maakt het
nieuw ontworpen huis
ook voor minder draag-
krachtigen interessant.
Daarbij zal het zeker
vooral als vakantiehuis,
noodverbtijf, bouwkeet
of jaarbeurspaviljoen ge.
bruikt worden. Een
voordeel is ongetwijfeld
het geringe gewicht
ais bouwset niet meer
dan 1.30.0 kilogram. Deze
bouwset kunnen handige
vingers in een week in
elkaar zetten, toch moe
ten voor de elektrische
leiding of wateraan
sluitingen vakmensen
worden ingeschakeld,
wat vanzelfsprekend ex
tra kosten met zich
brengt. De gelukkige
bezitter blijft dan echter
altijd nog de mogelijk
heid, zijn domicilie op
elk gewenst moment te
demontreren en op een
andere plaats weer op te
zetten.
Eenmaal in de veertien dagen wordt het hoofdvoedingsnet per helicopter gecontroleerd op bedreigingen.
