Den Haag: Mekka van Mondriaan-gangers
Chibdas, toeter
en kaas uit vuistje:
koppie, koppie.
Turkse senator
beschuldigd van
drug-smokkel
Tandbederf
ook erfelijk
honderdste
geboortedag
grondlegger
stijlgroep
TILBURGS PAN-CONCOURS:
EEN FEESTELIJKE WEDSTRIJD
Tentoonstelling in BERGEN OP ZOOM
brengt Europeaan dichter bij AFRIKA
Boefje
in
nieuwe
gedaante
kunst
cultuur
Hokus-pokus
Inspiratie
Krachtbron
Gaudeamus concours
Jaap ter Haar
Utrecht gaat JAC
subsidiëren
Vliegtuig-
kapers met
diplomatiek
paspoort
Italië bemiddelt
in geschil om
bases op Malta
Vrijdag 10 maart 1972
15
Nederland is bezig met
de herovering van de
grootste schilder die het
na Vincent van Gogh
heeft opgeleverd. Want
zowel Frankrijk als de
Verenigde Staten eisen
de internationalist die
Piet Mondriaan was, als
een der hunnen op.
In de Franse literatuur
heeft de deze week hon
derd jaar geleden in
Amersfoort geboren schil
der en denker zelfs de
tweede a uit zijn naam
verloren.
Het werk van Mondriaan
wordt hoe langer hoe meer
als een van de hoogtepunten
uit de twintigste-eeuwse
schilderkunst ervaren. Dat
is voor een flink deel te
danken aan het onvermoeide
ijveren van de directeur
van het Haagse gemeente
museum, mr. L. J. F. Wij
senbeek, die al enige keren
overzichtstentoonstellingen
organiseerde.
Deze zomer komt er weer
één. bestaande uit het 257
werken omvattende bezit van
deze instelling. Sinds de verza
melaar S.B. Slijper het vorige
jaar bij testament niet minder
dan tweehonderd schilderijen
en tekeningen van Mondriaan
aan het Haagse museum ver
maakte, is dit eigenaar van de
grootste collectie van deze
sohilder-van-de-ruimtelijke-
ordening geworden. Maar om
dat Mondriaan een kunstenaar
was met een uitzonderlijke
werkdrift, bevinden zich be
langrijke verzamelingen en
veel verspreid werk elders,
naar schatting een vier- tot
vijfhonderd stukken buiten de
Haagse verzameling. Deze om
vang en verstrooiing is tevens
de oorzaak van vele vervalsin
gen en dubieuze toeschrijvin
gen.
Hoewel hij vooral in zijn
Amerikaanse tijd, dat wil zeg
gen in zijn laatste levensjaren,
erkenning en commercieel
succes oogstte, kan men moei
lijk beweren dat Mondriaan
een gelukkig en gemakkelijk
bestaan heeft gekend. Dat be
gon al in zijn ouderlijk huis,
waar zijn vader - een christe
lijke onderwijzer - zich tegen
zijn artistieke neiging verzet
te. Maar Mondriaan overwon
die en vestigde zich als twin-
tlgjarige in Amsterdam om er
de academie te volgen. Men
zal zich niet verwonderen uit
die jaren daterende hoogst
academische stillevens met de
naam Mondriaan gesigneerd te
zien, al vallen er tezelfder tijd
werken aan te wijzen die een
opmerkelijke gevoeligheid
voor nieuwe stromingen - met
name het impressionisme - in
de beeldende kunst verra
den.
Zijn lust om nieuwe wegen
te openen breekt pas goed
door als hij zich in 1914 te
Parijs vestigt en er de invloed
der kubisten ervaart. Dat eer
ste verblijf in de Franse
hoofdstad duurt trouwens
maar kort, want gedurende de
eerste wereldoorlog keert hij
naar het vaderland terug om
onmiddellijk na afloop daarvan
weer in Parijs te gaan wonen.
Maar intussen had hij een
voor de kunst en de kunstge
schiedenis zeer belangrijke
daad verricht door de oprich
ting van het blad „De Stijl",
samen met zijn geestverwant
Theo van Doesburg en enkele
anderen. Dat tijdschrift zal de
drager worden van zijn idee-
en, die hij nimmer zal ver
loochenen. Zijn theorieën grij
pen in wezen vooruit op een
verlangen dat zich tegenwoor
dig, vooral onder jongeren,
sterk openbaart, namelijk de
wens naar duidelijkheid, naar
een „zindelijke" wereld.
Mondriaan zou zeker, op
grond van zijn talent en tech
nische vaardigheid, een ver
dienstelijk schilder zijn ge
weest als hij binnen het kader
van een traditioneel, naturalis
tisch patroon zou zijn geble
ven. Dat hij veel meer werd,
dankt hij aan zijn vermogen
uitgangspunten en doelstellin
gen van de beeldende kunst te
hér-denken. Het wezen van
ordening van de ruimte door
middel van lijnen en kleuren.
Hoe armoedig hij in Parijs
ook leefde, zijn atelier bleef
een toonbeeld van ordelijkheid
omdat het geheel volgens de
principes van de Stijl-groep
was ingericht. Horizontale en
verticale lijnen waren op de
wanden aangebracht. die
kleurvlakken in zuiver rood,
geel of zwart begrensden. Dat
zelfde was met de vloer ge
daan en in het witte tafeltje
stak het rood van het laatie
af.
Deze evenwichtige verhou
ding van lijnen en kleuren,
deze composities van kleur
vlakken spraken natuurlijk
ook architecten - Rietveld.
Oud. Kloos bijvoorbeeld - en
ontwerpers van interieurs
sterk aan. Zij rekenden af met
heel wat oud-modische, negen-
tiende-eeuwse rim-ram. Maar
omdat onze wooncultuur danig
overwoekerd was en nog is
door de valse voorstellingen
welke het publiek zich bij het
begrip „gesjellig" maakt, zijn
de ideeën van Mondriaan en
diens medestanders over de
,,Nieuwe-Beelding" of Néo-
plafticisme" ook nu nog geen
gemeengoed geworden.
Men vergist zich bovendien
door te menen dat het werk
van Mondriaan uit de aard
van zijn opvattingen in star
heid gevangen zou zitten. Het
knappe van zijn werk is dat het
bijna altijd spanning bezit, of
zijn abstracties nu uit lijnen,
vlakken, kruisjes of blokjes be
staan. Juist het ritme, dat hem
in 1912 al bezig hield, krijgt
in zijn New-Yorkse tijd - hij
had in 1938 de oude wereld in
het aangezicht van de Tweede
Wereldoorlog vaarwel gezegd -
een nieuwe dynamiek zoals
zijn laatste grote schilderij, de
uit 1943 daterende „Victory
boogie-woogie" bewijst. Dit
stuk, dat wereldberoemd is
geworden, had wellicht het
vertrekpunt voor een verdere
uitdieping van Mondriaanse
gedachten kunnen worden.
Zijn overlijden op 1 februari
1944 heeft dat verhinderd.
Ter voorbereiding van de
grote tentoonstelling van half
juni tot eind september is er
nu een kleine expositie in de
erezaal, aangevuld met por
tretten en foto's van zijn ate
lier. In de hal van het Ge
meentemuseum zullen dage
lijks dia's van Mondriaans
werk worden vertoond. Op de
grote tentoonstelling zullen de
werken volgens de tijd van
ontstaan worden geëxposeerd
en educatief begeleid worden.
Compositie met rood, geel en blauw uitl921.
Bovendien zal de samenhang den gedemonstreerd. Voor de Mondriaan als blijvende expo-
met de tijdgenoten, zoals Sluy- jeugd wordt een quiz georga- sitie in het museum bijeen
ters, Toorop, Van Doesburg, niseerd. Na september zullen worden gehouden-
Van der Leek en Picasso, wor- ongeveer honderd werken van JOOP BARTMAN
Op 17 en 18 maart zal in
de, Petrus- en Pauluskerk
aan de Vierwindenlaan te
Tilburg het jaarlijkse „Pan-
concours" worden gehou
den. Dit concours wordt ge
organiseerd door de stich
ting „Pan". Deze landelijke
stichting bevordert de be
oefening van dii klassieke
muziek en wel door studen
ten van universiteiten en
hogescholen. Ter stimulatie
van de beoefening organi
seert deze stichting elk jaar
in een universiteits- of ho-
geschoolstad een klassieke
studenten-muziek-concours.
Op vrijdag 17 maart zijn
ingedeeld de solisten o.a. in
de categorieën orgel, piano,
cello, gitaar, zang. Na af
loop van deze eerste dag
zal in de Petrus- en Pau
luskerk een uitvoering
worden gegeven door de
winnaars van de dag en het
trio „D'arco Magna".
De tweede dag staat in
het teken van ensembles
zoals koren en orkesten.
Het geheel van de pre
sentaties zal beoordeeld
worden door een jury be
staande uit directeuren van
de conservatoria van resp.
Groningen, Tilburg, Rotter
dam, Maastricht en Amster
dam.
Op de avond van de
tweede dag, zaterdag 18
maart, wordt er een slot-
concert gegeven in de aula
van de Katholieke Hoge
school. Op het programma
zullen staan de optredens
van de winnaars van de
diverse categorieën, bene
vens een optreden van het
Nederlands Saxofoonkwar
tet met medewerking van
Harry Mooten. Op het slot
feest kan men de volgende
muziekgroepen van ver
schillende genres verwach
ten: „Before and After",
Hugo Raspoet, Lamp, Laza
rus en Kris en het duo Bert
en Jaap uit Tilburg.
Het feit dat er sprake is
van een concours impliceert
een wedstrijdelement. Het
dagelijks bestuur van de
stichting Pan (secr. Til
burg, Spoorlaan 382, tel.
21012) is echter van me
ning dat dit element niet
benadrukt, doch juist afge
zwakt dient te worden: zij
stelt dat het niet van be
lang mag zijn welke plaat
sing men bereikt, doch dat
de essentie van een derge
lijk concours vooral erin
ligt dat de deelnemers zich
bewust worden van hun
prestatieniveau en dat wat
dit niveau kan verhogen.
Deze tendens zal tevens
een thema zijn op dit jaar
te houden Pan-congres. Me
de als gevolg van het hoge
aantal deelnemers, onge
veer 240, rekent het dage.
lijks bestuur van Pan op
een zeer geslaagd con
cours.
Kolonisatie, christendom
en islam zijn er in ruim drie
eeuwen niet in geslaagd de
gebruiken van de zwarte
Afrikaan te laten verdwij
nen. Hun cultuur heeft zich
kunnen handhaven in be
grippen. van levenskracht,
bloed en waarzeggerij. Hoe
wel de moderne staten in
het „zwarte werelddeel"
nauwelijks nog enige bin
dende traditie hebben met
het verleden, steunen de
stammen in het binnenland
op een eeuwenlange, diepge
wortelde religieuze levens
overtuiging.
Een en ander komt duidelijk
tot uiting op een tentoonstel
ling die tot 4 april in de
Markiezenhof te Bergen op
Zoom te zien is. In 85 voor
werpen wordt de kunst van
Afrika naar voren gebracht,
hoewel de werken van de Af
rikaan voor hem geen kunst
voorwerpen zijn, maar een
vorm van religie. Hij stelt in
deze religie de grote geest en
schepper centraal. Deze uni
versele godheid is in allen en
alles aanwezig. Er worden van
hem geen beelden gemaakt.
Daarvoor is dit opperwezen
voor de Afrikaan te verheven.
In de levensvisie van de Afri
kaan bezielt de grote schepper
alles met zijn levenskracht.
Het is dit verlangen naar le
venskracht, dat de basis vormt
van heel de Afrikaanse cul
tuur
Steeds weer blijkt, dat ach
ter die cultuur een diepgewor
telde levensbeschouwing
schuil gaat. Zonder inzicht
daarin zullen de tentoongestel
de voorwerpen slechts uiter
lijk worden bewonderd. De
Europeaan zal het. daarom
over het algemeen ervaren als
een wereld, die niet de zijne
is. Wél is de tijd voorbij, dat
de Europeaan bij het zien van
Afrikaanse cultuur en de eer
ste plaats dacht aan dwaze
tovenarij, hokus-pokus, handig
uitgebuite slimmigheid of mis
bruikte bijgelovigheid.
Misschien is deze hokus-
pokusgedachte ook verdwenen
onder de invloed van de Afri
kaanse cultuur op die van het
westen. Westerse kunstenaars
uit het begin van deze eeuw
hebben de weg geëffend naar
juistere inzichten. Zij ontdek
ten in de Afrikaanse cultuur
vormen en verhoudingen, die
zij in hun eigen werken gin
gen toepassen. De Afrikaanse
kunst werd in feite een bron
van inspiratie voor westerse
kunstenaars. Picasso wordt als
een van de eersten genoemd,
die het grote voordeel van de
ze beïnvloeding inzag. Van di
recte Afrikaanse beïnvloeding
in de huidige tijd is onder
meer sprake bij enkele volle
dig Afrikaanse popgroepen,
die in hun muziek een ver
menging geven van de traditi
onele popmuziek met zeer au
tochtoon klinkende geluiden.
Ook beeldhouwkunst Iaat
vaak onbewust stromingen
zien, die een Afrikaans karak
ter dragen
De maskers en plastieken
die op de tentoonstelling wor
den vertoond, zijn meestal ge
maakt door vakmensen. Hun
sociale waardering is echter
zeer verschillend. Soms zijn ze
gevreesd, soms ook staan zij
in hoog aanzien bij hun stam
genoten. In andere gevallen
zijn het de min of meer toe
vallige kwaliteiten van vak
manschap, die de man achter
het beeld tot leverancier
maakt. Hij maakt het stuk
echter niet tot magische
krachtbron, dat doet de medi
cijnman, hoofdman of waar
zegger. Maar altijd blijft het
maken van sacrale voorwer
pen voor de vervaardiger er
van wél een zeer ernstige
zaak. Hij is ervan doordron
gen, dat het behoud van de
stamgemeenschap mede door
de kwaliteit van zijn werk
wordt bepaald. Merkwaardig
is dat de voorkeur van de
makers uitgaat naar hout. Dit
komt ook omdat zij hout be
schouwen als een levend ma
teriaal. Het nadeel van deze
opvatting is en zeer zeker
voor de museumconservator
uit het westen dat hout als
materiaal vrij snel in het tro
pische klimaat vergaat. Veel is
echter ook in de loop der ja
ren verloren gegaan omdat on
der de invloed van islam en
christendom dikwijls vele bij
zondere voorwerpen aan de
vernietiging werden prijsgege
ven.
„Met u naar Afrika" is een
zeer belangrijke tentoonstel
ling, die de bezoeker beslist
dichter bij Afrika, bij stam
men en streken brengt, waar
van hij het bestaan slechts
kon vermoeden. De tentoon
stelling werd samengesteld
door het Afrika Museum te
Berg en Dal en het Bureau
van de Rijksinspecteur vogr
Roerende Monumenten van
het ministerie van CRM.
Het Amsterdams toneel neemt geen risico's, zoals Studio. Met „Dag boefje" naar het bij
na gelijknamige boek van M. J. Brusse weet het zeker een onverwoestbare voltreffer te sco
ren. Vooral als men er Eli Asser bij haalt om er vierentwintig taferelen uit te puren. Wat bij een
oudere generatie de glansrol van Annie van Ees was, wordt nu de veelbelovende creatie van
Canci Geraedts, die men hier in het veelzeggende decor ziet. Huib Broos tekent voor de regie van
deze produktie, die op 25 maart in première gaat.
UTRECHT (ANP) Voor het Inter
nationaal Gaudeamus Concours voor ver
tolkers van muziek van onze tijd zijn 34
inschrijvingen (in totaal 62 deelnemers)
binnengekomen. Het concours, georgani
seerd door de stichting Gaudeamus in
samenwerking met de Rotterdamse
Kunststichting en met medewerking van
het Rotterdams conservatorium wordt
van 5 tot en met 10 april gehouden in
De Doelen in Rotterdam.
De deelnemers zijn afkomstig uit Ita
lië, Duitsland, Polen, Tsjechoslowakije,
Engeland, Nederland, België, Frankrijk,
Spanje, Japan, Zwitserland, Denemar
ken, de Verenigde Staten -en Zweden.
Dit'jaar nemen verschillende ensembles
aan het concours deel: twee blaaskwin-
tetten, enkele trio's en kwartetten en
een vocaal ensemble van negen personen
uit Tsjechoslowakije.
De jury bestaat uit Joh-an van den
Boogert (voorzitter), Dorothy Dorow,
Pierre Bartholomee, Wolfgang Becker en
Sachiko Gawriloff.
DEN BRIEL (ANP) De auteur Jaap
ter Haar heeft deze week in het stadhuis
van Den Briel het eerste exemplaar van
zijn roman „Jacob Simonsz de Rijk,
watergeus" overhandigd aan burgemees
ter Huurman.
Ter Haar onder meer schrijver van
de vierdelige „geschiedenis van de lage
landen" heeft in zijn nieuwste boek
gestalte -gegeven aan Jacob Simonsz de
Rijk, een Amsterdams koopman, die zich
na zijn verbanning in Danzig vestigde en
zich later aansloot bij de geuzenvloot
van Lumey.
1 Hij was een, boeiende en kleurrijke
figuur uit de tachtigjarige oorlog, die
daadwerkelijk aan de inname van Den
Briel heeft deelgenomen en tot de groep
behoorde, die Lumey wist te overtuigen
de sfad voor Willem van Oranje t«
behouden
De roman is verschenen bij de uitge
verij Holkema en Warendorf in Bus-
sum.
NICE )AP) De Turkse senator, die tegenover de poli
tie verklaarde dat hij in Frankrijk was om een bruilofts
japon voor zijn dochter te kopen, is in staat van beschuldi
ging gesteld van het smokkelen van 321 pond „morfine
base", waaruit een partij heroïne gedistilleerd kan worden,
die op de Amerikaanse markt een waarde van 36,5 miljoen
dollar heeft
Senator Kudret Bayhan, va
der van vijf kinderen, werd on
middellijk na de aanklacht in
hechtenis genomen. Zijn chauf
feur Ibrahim Ikier werd ook in
staat van beschuldiging gesteld
voor het vervoeren van verdo
vende middelen.
Morfine base is de ruwe
grondstof, waaruit heroine kan
worden gedistilleerd. Het wordt
gewoonlijk vanuit Turkije naar
klandestiene laboratoria in
Frankrijk gesmokkeld.
Bayhan en Ikier werden bij
de Frans-Italiaanse grens aan
gehouden, toen de Franse dou
ane 146 pakjes van een kilo
met morfine base in him auto
vond. Bayhan was in het bezit
van een diplomatiek paspoort.
De senator zou tegenover de
politie hebben verklaard: „Ik
heb dé auto in Istanboel ge
huurd om naar Lyon te rijden
om een trouwjapon voor mijn
dochter te kopen".
De twee mannen kunnen ver
oordeeld worden tot een ge
vangenisstraf van maximaal 20
jaar en een boete van 500.000
franks.
Bayhan is een advocaat en
heeft een ambtsperiode in de
Turkse senaat achter de rug.
Hij is de enige senator van de
nationalistisch actie partij, een
kleine rechtse groepering, en
lid van de revolutionaire junta,
die in 1960 voor 17 maanden
de macht overnam.
Een partij woordvoerder zei
eerder in Ankara, dat hij er-
DEN HAAG (ANP)
Tandbederf wordt zo
wel door exogene als er
felijke factoren bepaald.
Dat is de conclusie van
een Brits onderzoek van
tandheelkundigen, ver
richt bij meer dan
200.000 volwassenen. Het
onderzoek heeft aange
toond dat sommige tan
den sneller aan bederf
onderhevig zijn dan an
dere, terwijl daarente
gen een tand ook een
geheel leven lang cariës-
bestendig kan zijn.
Prof. Douglas Jackson,
professor in de kinder
en preventieve tandheel
kunde aan de universi
teit van Leeds, heeft
verklaard dat voorheen
de ontvankelijkheid voor
cariës werd gebruikt om
kwaliteitsgradaties aan
te geven. Hij is van me
ning, dat tandbederf, net
als de kleur van ogen en
haar, door overerving
wordt bepaald.
UTRECHT (ANP) B. en
w. van Utrecht zijn bereid het
in Utrecht werkende Jongeren
Advies Centrum subsidie te
verlenen. Over 1971 krijgt het
centrum 5700 en over 1972
ruim.23.000 gulden. Voorwaar
de van de subsidie is dat het
J.A.C. op zoek gaat naar eigen
inkomsten, bijvoorbeeld door
het opbouwen van een kring
van donateurs.
van overtuigd was dat Bayhan
niets gedaan had, wat niet door
de beugel kon.
De Turkse ambassadeur in
Frankrijk, Hasan Esat Isik, zei
in Parijs, dat hij „diep ge
schokt" was dat de senator in
staat van beschuldiging was
gesteld.
LONDEN (AP) Het Lon-
dense kantoor van de IATA
(de internationale organisa
tie voor de burgerluchtvaart)
heeft verklaard dat lucht
vaartmaatschappijen een
nieuwe bedreiging kan wach
ten, namelijk afpersing door
iemand die beschikt over een
diplomatiek paspoort.
Men had dit vernomen van
het hoofdkwartier van de IATA
te Genève. „Het is mogelijk",
zo is uit Zwitserland verno
men, „dat een poging tot vlieg
tuigkaping kan worden onder
nomen door iemand die een di
plomatiek paspoort heeft en
zegt dat hij daarom niet mag
worden onderzocht op wapens
en ontplofbare middelen".
DE IATA te Genève had
weer uit Japan vernomen, dat
men moest uitkijken naar vijf
lieden wier diplomatieke pas
poorten waren uitgegeven in
landen van het Midden-Oosten.
De personen die met een der
gelijk document waren uitge
rust, waren niet noodzakelijker
wijs leden van een politieke
organisatie, aldus de IATA,
maar zouden kunnen werken
voor extremistische groepen
die om politieke redenen uit
waren op „groot geld".
Men wijst onder meer op het
kapen, verleden maand, van de
Westduitse Jumbojet toen deze
op weg was van New Delhi
naar Frankfort. Die heeft de
Lufthansa later onder bedrei
ging kunnen „terugkopen"
voor vijf miljoen dollar.
VALETTA (RTR) De
Maltese premier, Dom Min-
toff, is gisteren na besprekin
gen in Rome met zfjn Itali
aanse ambtgenoot, Andreot,
ti en de minister van buiten
landse zaken, Aldo Moro, op
Malta teruggekeerd.
Mintoff was naar Rome ge
reisd na overleg met de Britse
premier Heath, de minister van
defensie Lord Carrington en de
NAVO-secretaris-generaal mr.
Luns over de toekomst van de
militaire bases op Malta. Dit
overleg was volgens Mintoff
„in een doodlopende straat ge
komen". Malta eist 18 miljoen
pond sterling voor het gebruik
van de bases en Londen en de
NAVO willen niet meer geven
dan 14 miljoen.
De Italiaanse regering had
de Maltese premier uitgeno
digd van gedachten te wisse
len over de vastgelopen onder
handelingen inzake het gebruik
van de bases.
(ADVERTENTIE)
Je roept je schor, je blaast je
blauw: een echte voetbalfan zwoegt
even.hard als de spelers. In de rust
voel je iets kriebelen in je maag.
Niet omdat 't 2-2 staat en de wind is
straks tegen. Nee, je hebt trek.
Kijk, als je dan een ferm stuk
kaas uit 't vuistje op zak hebt,
dan zit je goed.
Doe dat es a.s.- zondag.
Koppie, koppie.