Dick tijdje TROUWPLANNEN IN DE U.S.S.R. Kritiek maakt en breekt de voorstelling Top werkte een op Broadway BIJ DE AUDITIES IS HET NET OF JE IN EEN GROTE VLEESFABRIEK STAAT OOSTENRIJK ANDERS VAKBOND MANIERISME KRITIEK KOFFIE DRAGER AFTREKPOST INITIATIEVEN binnenland buitenland (Van een onzer verslaggevers) AMSTERDAM „Dat moet je opschrijven", zegt de 30-jarige ac teur en ex-Hagenaar Dick Top in bodega Keijzer, het onvolprezen Amsterdams praathuis voor kunstenaars, studenten en dagjesmensen. „Gewoon een roddeltje uit Broadway, maar wel typerend. In New York liep de musical „Two by Two", gebaseerd op het leven van Noach. Hoofdrolspeler was Danny Kay. Hij had echter zijn voet ver stuikt en toen ik er was werd hij vervangen door acteur Harry Goz. Nu had het stuk niet zulke geweldige kritieken gekregen. Maar ja, Danny Kay is nog steeds een van de allerpopulairsten dus de zaal zat steeds vol. En invaller Gos betekende onmiddellijk een teruggang van 50 pet. in het bezoek. Wat gebeurt er nu tijdens de matinee die ik zag? De zaal zit vol dames, met bussen vol uit de provincie geko men. Compleet met spandoeken „Leve Danny Kaye" en „To hell with the critics", nemen ze plaats. De voorstelling begint, tot grote teleur stelling van de dames niet met Danny maar met invaller Goz Tot midden in de voorstelling Danny Kay zelf het theater binnenstapt, met zijn voet in het gips. De zaal begint te juichen en onder enorm applaus loopt hij in zijn gewone pakkie het toneel op. Midden onder de voorstelling, alsof er geen tien acteurs hun best staan te doen". Het is één van de krankzinnige voorbeelden van het Amerikaanse .star-system", die Dick Top mee heeft genomen van zijn verblijf van vijf maanden in het hartje van de Amerikaanse amusementswereld. Een keiharde wereld waarin de commercie hoogtij viert. Met exces sen waarvoor de met lange lijnen van geleidelijkheid opgevoede Neder landse artiest vaak zijn neus zou ophalen. Maar toch ook een wereld die op heel wait vaderlandse arties ten door de jaren heen een onweer staanbare aantrekkingskracht heeft uitgeoefend. Waarom? Als de blonde, in rijlaarzen en kuitbroek gestoken Dick Top, die vraag gaat beantwoorden wordt hij zo enthousiast dat we Bodega Keij zer maar verlaten om het gesprek in zijn huis aan de Pieter de Hooch- straat voort te zetten. Top is zelf bij het semi-professio- nele toneel begonnen via de groep „Het Masker" in Den Hasg, heeft enige jaren bij Jurg Molenaars in de in Eindhoven residerende groep Pro loog gezeten en kwam uiteindelijk weer in Den Haag terug om bij de Haagse Comedie twee seizoenen voornamelijk tussen de coulissen te wachten tot hij zijn twee zinnetjes te berde mocht brengen. Dat beviel hem niet. Zijn daadwerkelijke geïntero seerdheid in het hoe en waarom van het toneelspelen bracht hem naar Oostenrijk, waar hij deelnam o.a. met de acteurs Bram van der Vlugt sn Rudolf Lucieert aan het in een kasteel bij Sa)zburg gehouden „Se minar in American studies". Dat kasteel was een woon- en werk plaats van de _in 1943 in Amerika overleden Duits-Oostenrijkse toneel leider en vernieuwer Max Reinhardt en werd na de tweede wereldoorlog door de Amerikanen gekocht. Ieder jaar worden er nu lezingen en dis cussies op velerlei gebied gehouden onder leiding van voornamelijk Amerikaanse deskundigen. Voor toneel waren o.a. Alan Schneider en Jo Mielziner aanwezig. Schneider als regisseur, die in de jaren '50 Samuel Beckett's. „Wachten op Go- dot" in Amerika introduceerde, en Mielziner als decorontwerper van bijna alle belangrijke Amerikaanse stukken sinds 1923. En onder meer vaste ontwerper van alle Tennessee Williams-premieres. Met beiden kreeg Top intensief contact en toen zij hem toevoegden „Als je in New York bent; moet je langs komen", bedacht Top zich geen moment. „Kijk, als ik op een beurs had moeten wachten, hadden zij allang niet meer geweten wie die Top was. Dus het leek me het beste de sprong in het duister maar meteen te wa gen en op eigen kosten naar Ameri ka te gaan". De Oostenrijikse studie weken vonden plaats in de zomer van 1970 en eind van dat jaar reisde Top naar New York, Het Mekka van het Amerikaanse toneel. Dick Top: Er gebeurt toch zoveel, dat je moed geeft. „Ik heb er direct bij Schneider en Mielziner aangeklopt, die beiden be reid waren iets voor me te doen, want anders kom je nergens. Broad way is een compleet andere wereld. In een tijdsbestek van twintig minu ten wandelen, kan je zo'n 34 thea ters tegen komen, een paar staan ei een tijdje leeg, maar toen ik er was, kon je uit zo'n 28 mogelijkheden op toneelgebied kiezen. Er is regelma tig werk voor zo'n 2.000 tot 3.000 acteurs, maar als je bedenkt dat de acteursvakbond daar zo'n 15.000 a 16.000 ingeschreven leden telt, kan je nagaan hoeveel duizenden onge- lukkigen je er ziet rondlopen. Ik begon om iets te verdienen en contacten op te doen een lezing te houden over het Nederlandse toneel voor de Stage directors and Choreo graphers Workshop Foundation. Toen ik vertelde hoe ons systeem werkte, met subsidies, vaste vakan tie voor de acteurs plus vakantie toeslag werd me onmiddellijk ge vraagd: Wat doe je eigenlijk hier?, want in vergelijking is het Ameri kaanse toneel dan een jungle. Subsi dies zijn er niet. Tekorten moeten gedekt worden via schenkingen van particulieren. In elk programmablad van een schouwburg staan oproepen om toch 'maar een voor de belasting aftrekbare donatie te doen. Grote theaters als de Metropolitan en het Vivian Beauimonit Theater zijn gro tendeels gefinancieerd door particu lieren. Je ziet er dan ook overal bordjes staan. Die stoel is geschon ken door die beroemdheid en die stoel door die. Het schellinkje is van Rockefeller (inderdaad bekend om zijn zuinigheid) en een gouden kraantje in de hall van een beroem de tenor". „De acteursvakbond (Actors Equi ty) geeft je geen geldelijke steun als je geen werk hebt. Je moet wel lid zijn als je een rol wilt krijgen. De theaters moeten zich houden aan de door de bond gestelde minimum salariseisen. 'Zo moét je vobr een rol op Broadway hoe klein ook, 160 dollar per week krijgen, voor een rol in een stuk in een kleiner off- Broadway theater minimaal 75 dol lar. Dan zijn er nog de off-off- Broad'way theaters, maar daar is zelfs geen controle van de Actors Equity meer. Maar die Actors Equi ty heeft wel een speciaal theater, de Actors Equity Library Theater, waar acteurs zonder werk rollen kunnen krijgen in eigen produkties. Daar voor krijgen ze niet betaald, maar het is wel hun kans ergens op Broadway te komen, want de pre mières zijn ,een soort „show-case" voor de regisseurs en producers van een off Broadway. In dat Library Theater heb ik ook gewerkt als een soort co-regisseur naast een Cana dees Darryll Calvin die het stuk „Abelard en Heloise" een Broad- way-succes van 1958 op de planken wilden brengen. Voor elk stuk worden audities ge houden. er worden zo'n acht stukken per jaar gespeeld maar dat mogen geen premières zijn. Trouwens al heb je al acteurs op het oog en dat geldt voor het hele Amerikaanse toneel er moeten open audities gehouden worden. En die audities zijn iets verschrikkelijks. Wij kre gen zo'n 60 tot 70 acteurs en actrices per dag te zien en dat betekende per acteur soms niet meer dan een halve minuut tijd .Om je een beeld te geven een sfeerloos koud zaaltje, vol licht en de regisseur achter in de zaal. De acteurs hebben geen idee wat ze moeten spelen, dus ze krijgen de tekst op papier voor hun neus en ze spelen maar wat voor hun mallemoers kont weg. Er Een auditie trekt vaak tientallen acteurs en actrices, die solliciteren naar een rol. (Van een onzer verslaggevers) Een van de grapjes in de Sovjet Unie uit Kroetsjev's dagen han delt over een bedelend man, die op het Rode Plein met uitgesto ken hand afgaat op nummer een als deze na een drukke bespre king op het Kremlin, met zijn gast wijlen Nehroe wat loopt te kuie ren. De Indiase premier is in zijn land zo gewoon aan bedelaars, dat hij ook hier terstond in z'n vest zakje grijpt en de man verstrooid een handje roebels geeft. Kroet- sjev kan niet achterblijven en doet er wat kopeken hij, maar rood aanlopend van boosheid, toornt hjj: „Schaam je je niet ka meraad, in ons land lopen te be delen. Kan je niet werken zoals iedereen Meer dood dan le vend van de schrik, stamelt de ontstelde bedelaar: „Maar kame raad Nikitaik doe dit na mijn werk De zin van het grapje stelde toen het probleem van de bestaanszeker heid. De lage lonen lagen in die jaren onder het minimum voor de levensbehoeften. Sindsdien bestaat een stelsel van voorziening waar door ieder van wieg tot graf het maandelijkse inkomen voor het vita le minimum is verzekerd. Dit be draagt thans vijftig roebel .Wanneer in een gezin van zes personen, dat aldus recht heeft op driehonderd roe bel per maand, slechts tweehonderd Wordt verdiend, past de staat de ontbrekende honderd roebel bij. De ze garantie heeft in republiekjes zoals in Centraal Azië waar de le vensomstandigheden het de mens gemakkelijker maken dan in Euro pees Rusland of Siberië, tot een geboorte-explosie geleid. In Tadzji kistan zijn gezinnen met twaalf kin deren geen zeldzaamheid Over de hele Unie genomen, heeft, dit echter niet het minste effekt gesorteerd ten aanzien van de on- rustverwekkende daling van het ge boortecijfer. Terwijl dit in 1950 nog 267, per duizend bedroeg, kon het Kremlin in 1969 slechts 17 per dui zend noteren. Naar de oorzaak dien de er niet te worden gezocht. De statistieken wijzen duidelijk een trend tot trouwen op latere leeftijd aan. Dan komen er minder kinderen. Steeds volgens de Sovjet-statistie ken worden per honderd vrouwen, die tussen 18 en 20 trouwen, 501 geboorten geboekt, en daalt dit aan tal tot 180 bij huwelijken na 30 jaar. jaar. De vrouw vooral ziet er nu tegen op zich al- vroeg te binden. De Masja's en de Nina's willen langer kunnen studeren om een royaler ge honoreerd diploma te behalen en daarvoor zelfstandig een volledige dagtaak uit te oefenen De staat probeert daarin wat druk te oefenen door een extra belastingheffing van twee percent voor ongehuwden van af vier en twintig jaar. Meer pitto resk dan deze fiskale schroef is de psychologische bewerking door het instituut van zgn. trouwpaleizen. Aangezien in een atheistisch land als USSR huwelijken niet „in de hemel" worden gesloten, kan het daar nu toch in paleizen gebeuren. Iedere stad wordt ,los van het raad huis, voorzien van een apart en zo mooi mogelijke gebouw om de hu welijksplechtigheid ook zo mooi en plechtig mogelijk te maken. In het Siberische Irkoetsk is het „trouwpa- leis" het enige moderne, frisse ge bouw in de oude hoofdstraat. Het pand met een langwerpige, smalle vleugel staat achter een voorplein met fontein en beelden groep, en draagt de merkwaardige naam van „Jeugdcafé". Het centrale deel is inderdaad een café, dat echter gesloten wordt voor het publiek als een paartje in de echt verbonden moet worden Dan dient de zaak tot receptielokaal na afloop van de plechtigheid, welke aan het staat een stage-manager ook met de tekst in de hand en die geeft ze bij een dialoog hun weerwoord. Elke acteur levert tevoren een korte bio grafie plus een foto in. En je be grijpt dat ze in die korte tijd dat ze daar mogen staan ook meteen een indruk willen maken. Dus ze begin nen zichzelf te verkopen, met tril lende stem hun tekst uit te spreken waardoor je helemaal de indruk krijgt in een grote vleesfabriek te staan. Kan je je het voorstellen, zo staan er over heel Amerika duizen den acteurs en niemand heeft ze gezien. Mijn hart draaide om in mijn lichaam". „Toen ik een deel van de audities mocht doen, heb ik dan ook gepro beerd anders te werk te gaarn. Ik gaf iedere kandidaat in elk geval minstens drie minuten en ik pro beerde door dat auditie-masker heen te breken. Ik vroeg ze bijvoorbeeld „Waarom speelt u toneel" of „Bent u getrouwd?". Toen dat ook niet dan Square Playhouse. Een herop voering dus van het stuk dat Schnei der indertijd geïntroduceerd heeft. Ik heb zo'n vier weken bij hem gewerkt als een soort koffiedrager, die ook z'n mening mocht geven en af en toé kon helpen bij het ontleden van taksten. Maar hij bepaalde 't uitein delijk. Zo'n première is ccn hele bijzon dere belevenis. Er heerst een, onge looflijke spanning wat de kritiek gaat zeggen, veel sterker dan men zich hier kan voorstellen. De criticus van bijvoorbeeld de New York Ti mes, Clive Barnes, is desastreus voor 't Amerikaanse toneel. Hij maakt en breekt een voorstelling. Hij wordt door iedere producer in de gaten gehouden. Lacht-ie? Hoe kijkt-ie? In verband met de deadli ne van de kranten wordt er een vroege voorstelling gegeven en 't is krankzinnig om te zien hoe na zo'n voorstelling het publiek gaat applau- diseren en zo'n 60 critici op een rij einde van de lange gang in de huwelijkskamer wordt gehouden. Vermoedelijk zit de Sovjet van Irkoetsk niet zo dik in de roebels om dit nieuwe pand er alleen maar voor huwelijken op na te kunnen houden. In Alma Ata, de hoofdstad van Kazakstan is men echter bezig aan de bouw van een indrukwek kend monimentaal paleis met een hoge, ronde metalen koepel dat uitsluitend dit doel zal dienen, en dus het beoogde aanzien aan de ceremonie geven. Leningrad moet echter beslist de kroon spannen met als „trouwpaleis" een prachtige patriciërswoning langs de kade aan de Newa uit het einde van de 18de eeuw. Toevallig waren wij er bij een bezoek getuige van een huwe lijksplechtigheid. De kostbare omge ving, waarin zich dit voltrok, de muzikale begeleiding, de plechtstati ge aanpak door de vertegenwoordig ster van de Sowjet en de ambtena res van de burgerlijke stand .schie pen een sfeer, die zoveel emotie oplaadde, dat aan het slot bij het wisselen van de ringen, het bruids paar en de familieleden zich niet meer konden bedwingen en hun tra nen de vr(je loop lieten. Dat is na tuurlijk wel wat anders in vergelij king met voorheen, toen zo'n paartje maar een kantoortje had binnen te lopen om een handtekening te zet ten'. meteen werkte, liet ik ze improvise ren. Met emotionele opgaven tracht te ik door het maniërisme van ja renlang audities doen heen te bre ken. Maar daar begonnen ook de problemen. De audities gingen uitlo pen. Soms zelfs tot 15 of 20 minu ten. En er zat een wachtkamer vol mensen, waoirvan niemand wegliep omdat ze in de gaten kregen dat ze eindelijk de kans hadden iets te laten zien. Toen we eindelijk de knoop hadden doorgehakt en de laatste selectie gemaakt hadden, be gon Darryll te regisseren. Maar toen bleek dat hij er eigenlijk nog niets aan gedaan had. Er lag nog niets van zijn opvatting vast en 't werd: „Loop maar van zo naar zo" zonder dat duidelijk was waarom. En dat werd een afschuwelijke situatie, toen ik kritiek begon te leveren. „Doe jij 't dan", zei Calvin en dat heb ik geprobeerd. De mensen kon den met me werken en na drieën eenhalve week zat eindelijk het eerste bedrijf er op. Toen kwam hij naar met toe om te zeggen dat het niet ging. Hij wilde 't weer doen en ik mocht noteren als hij fouten maakte. Toen ben ik maar wegge gaan, want met twee verschillende regisseurs kom je nooit tot iets. Ik ben nog opgebeld door een paar acteurs die me terug wilden hebben, maar ten eerste was ik geen lid van de bond en ten tweede was ik er bij gekomen als een soort assistent-re gisseur. Het stuk is overigens de enige sof geworden van de acht premières die ze gaven". „Bij Alan Schneider heb ik wel iets verdiend. Ik had er eigenlijk geen duidelijke functie. Ik heb een beetje in de produktie van een off- Broadway opvoering van „Wachten op Godot" meegelopen, in het Sheri- zwijgend Opstaan en als een man de zaal verlaten. Nu Alan Schneider voor Godot een paar missers gehad en op 't feestje na de eerste voorstelling, bij de producers thuis heerste een onze kere gespannen sfeer. Op een be paalde tijd ging de televisie aan. Op kanaal 8 zou de eerste tv-kriitiek komen. Het was een slechte. Ieder een haast in tranen. Schneider riep uit: „Ze gaan me ruïneren. Wat heb ik je verteld in Oostenrijk, dit ver rotte commerciële systeem". Toen kanaal 7 de tweede kritiek. Die was niet uitgesproken goed, maar vrien delijk. De stemming steeg. En ka naal 6 werd een hele goede kritiek. Maar dat was niet alles. De man die het voor het zeggen had, meneer Clive Barnes moest nog komen. Er wordt opgebeld naar iemand op de krant die de kopij doorkrijgt en toneelproducers ten dienste is met het voorlezen van de kersverse re censie. Doodse stilte. De producer roept „daar komt-ie". En verder hoorden we: „Héé?" en „Ach, o ja?" en toen ging z'n duim omhoog: een geweldige kritiek". „Bij Joe Mielziner was ik tech nisch assistent bij „Father's Day" waarvoor hij de decors maakte. Een stuk van Oliver Hailey over het Amerikaanse huwelijk. Drie vrou wen nodigen hun ex-echtgenoten uit op vaderdag, je weet wel zo'n cyni sche komedie vol „inne" grappen. De hoofdrol werd - gespeeld door Brenda Vaecaro, via de film Onder andere een ster geworden („Mid night Cowboy", „I love my wife") en dus daarom groot op de affiches. Maar haar tegenspeelster Marian Seldes, had eigenlijk een rol die nauwelijks kleiner was. Alles ging goed, tot de eerste kleding repeti ties. Die werdén gehouden voor 'n publiek van vrienden en .kennissen en wat blijkt daar? Marian Seldes heeft zich al die tijd ingehouden en brengt dan pas de „pointes" in haar tekst aan. Ze krijgt meer lachen en meer applaus dan Brenda Vaccare. Die wordt woedend en eist dat een groot deel van de tekst van Marian Seldes geschrapt wordt. En dat ge beurt. Tenslotte was zij de ster. Nu was de hele situatie rond dit stuk Viogal onzeker. De producers waren Lawrence Kasha, hij had met „Lo vely Ladies and Kind Gentlemen" net een flop gehaald, (criticus Olive Barnes begon z'n recensie met "Se Shakespeare-aanhaling „I come ,to bury not to praise him", dus je kan wel nagaan). En Joseph Kipness, een eigenaar van een serie restau rants die als hobby in toneel inves teerde. Na de laatste repetitie heeft meneer Kipness een groot feest in een van z'n restaurants, een Ha- waïaans kitsah-geval met allerlei co- cos-dranken en juffrouwen in hoela rokjes. Vraagt iedereen: „Waarom nu al een feestje?" zegt meneer Kipness: „Ach, straks is de stem ming er misschien niet. Beter nu dan later". Maar na de première komt er nog een feest in een ander restaurent van hem. Daar wondt op de kritiek gewacht. Die van Clive Barnes is niet erg slecht maar ook niet al te best. De ochtend voor dé eerste matinee wordt de hele boel afgelast. De acteurs krijgen hun voorgeschreven twee weken salaris, 't theater wordt betaald. Waarom? Er is niets bewezen, maar insiders vertelden me dat hij waarschijnlijk niet meer risico wilde nemen en het stuk gebruikt heeft om een grote aftrekpost voor z'n restaurants te hebben. Zo gaat dat op Broad way". Maar is dat voor iemand die to neel een goed hart toedraagt nu geen reden om het Nederlandse met veel gepraat en zoeken naar andere wegen maar voor lief te nemen, is dan de eerste vraag die bij je op komt. Maar Dick Top heeft nog niet alles verteld. „Weet je, er gebeurt toch zoveel dat je moed geeft. Al mislukt er veel zo'n 70 procent van alle Broadway-produkties de mensen blijven proberen. Ze praten niet. Ze doen en komen met initia tieven. En dan heb je nog geweldige en unieke instellingen als de Actors Studio van Lee Strasberg. Een soort toneelschool waar bijna alle belang rijke acteurs van Amerika wel iets mee te maken hebben gehad". „Strasberg is zelf een teruggetrok ken, bescheiden man, die geen echte lessen geeft, maar elke dinsdag en vrijdag beschikbaar is. Dan komen acteurs en actrices bij hem met hun problemen. En niet alleen de jonge ren, zelfs grote acteurs schromen niet hem problemen of moeilijke speelsituaities voor te leggen. Stras berg is een uitstekend analyticus van acteursproblemen en als je hem op z'n stoeltje in de studie ziet zitten, weet je niét wat je mee maakt. Acteurs laten hem de scene zien waarmee ze bezig zijn en hij geeft kritiek en helpt ze. Hij is ten onrechte bekend geworden als de uitvinder van „The Method". Ik heb het hem gevraagd, maar hij noemt die „methode-Strasberg" nonsens, een volkomen verkeerd begrip. Hij probeert acteurs alleen maar bewust te maken van gevoelens, basisemoties terug te vinden dwars door cbmpl'i- caties. of frustraties heen. Dot hij gekoppeld wordt aan naturalistisch- realistische toneel is toevallig. Hij propageert het niet. Hij analyieert alleen. Wat de acteurs spelen bSDa- len ze zelf". - i'

Krantenbank Zeeland

de Vrije Zeeuw | 1971 | | pagina 7