L. Kuiper
ligt er
's nachts
wakker van
Oceanen binnen veertig jaar dood
PTT stap verder met
post-mechanisatie
WAARSCHUWING FRANSE ONDERZOEKERS:
NIJMEEGSE
POLITIE
IN DE FRANSE
VERDEDIGING
LEUK,leuk
Gefosforeseerde postzegels
Schandalen
in Italië
hinnpnlarid PWTHlïïÏÏlU"
t
RESTAURATEUR: LIEFDESBRIEF ZAL
GEHAVEND,MEESTERWERK BLIJVEN
Wereldspaardag
wie
jam koopt
ZWAARDEMAKER
Benelux-overleg
\l'
papiep
oor uw pen
Donge
Hirohito (7)
Heilige koe
Dfttsdag >9 oktober 1971
V3
(Van een onzer verslaggevers)
AMSTERDAM L. Kuiper moet zich dezer dagen voelen zoals
de diamantair Ascher zich gevoeld heeft toen hij de Koh-i-Noor
ging kloven.
Hij zal in zijn hoedanigheid van hoofdrestaurateur voor schilde
rijen in het Rijksmuseum te Amsterdam verantwoordelijk zijn voor
de reparatie van de schade, door Tijl van Limburg aan de Liefdes
brief van Vermeer aangebracht.
Restaurateur L. Kuiper bewerkt „De slag bij Waterloo"
Hij lligt er soms 's nachts wak
ker van. Zijn vrouw heeft geen
teven met hem, zegt hij.
Zijn atelier, ergens hoog in één
van de torens van het museum met
ruim binnenstromend noorderlicht,
mogen we niet? zo betreden.
„Heen en weer geloop zou mijn 4
medewerkers maar irriteren. Ze
zijn aan een uiterst moeilijk kar
wei bezig de restauratie van de
zeven werken van barmhartigheid*
van de onbekende meester van
Alkmaar. Ze mogen niet gestoord
worden".
Gevraagd wat er voor bijzonders
is aan restaureren dat ze zich op
sluiten in een heilige der heiligen,
legt hij enigszins hulpeloos uit: „Je
zit bijvoorbeeld met het weer. Ik
heb er een principe van gemaakt
om nooit bij kunstlicht te werken.
Kijk, als je nu zo'n typisch Hol
landse lucht moet schilderen, heb
je te maken met allerlei schakerin
gen van grijzen en blauwen. Als
het buiten even niet helder is, kun
je een fout maken. Je zet soms
maar een paar streekjes per dag en
die moet je de volgende dag mis
schien nog overdoen ook".
Op de leeftijd waarop andere
jongens vliegenier willen worden
of ontdekkingsreiziger, wist Kui
per al wat de toekomst voor: hem
in petto zou hebben. Hij was toe
vallig in aanraking gekomen met
een restaurateur en op heit eerste
gezicht hals over kop verliefd ge
worden op het priegel-ambacht. Hij
vervulde enkele voïontairschappen
als restaurateur van schilderijen in
Nederland en zette zijn studie
voort in Parijs en Rome.
Hij werkte een half jaar in het
Rijksmuseum te Amsterdam, waar
na hij gedurende acht jaar als res
taurateur verbonden was aan het
Mauritshuis in Den Haag.
Sinds 1 juli 1970 is hij hoofdres
taurateur voor schilderijen in het
Rijksmuseum. En nu, in zijn 35-
ste levensjaar, dus de grote uitda
ging. De Liefdesbrief.
„Zelf voel ik het niet als een
uitdaging", zegt hij. „Ik vind het
alleen maar doffe ellende. Wat ik
een uitdaging vind, is bijvoorbeeld
het verwijderen van een overschil
dering zodat een schilderij weer
zijn oorspronkelijke gedaante
krijgt. Maar dat wil niet zeggen
dat ik me voor de Liefdesbrief niet
tot het uiterste zal inspannen.
Over zijn ambacht zegt hij: „Het
vak van restaurateur bestaat nog
niet zo lang. Vroeger werden res
tauraties altijd overgelaten aan
schilders, goede en minder goede,
die daarbij vaak wat aan een schil
derij veranderden. De moderne
restaurateur doet dat niet. Hij ge
bruikt bij zijn werk ook geen si
garenas, brood of uien en hij is
geen alchemist, al wordt er nog
vaak in die termen over hem ge
dacht.
Hij gaat zeer wetenschappelijk te
werk. Hij is aangewezen op che
misch onderzoek van pigmenten en
de studie van dwarsdoorsneden van
verflagen onder de microscoop.
Hij gebruikt röntgen-apparatuur
en infrarood-fotografie. Zijn kennis
van de oude schildertechnieken is
uitgebreid. Als hij, om iets te noe
men, op een schilderij uit 1650 ko
baltblauw aantreft, moet hij weten
dat dit pigment in Europa pas in
het begin van de negentiende
eeuw in zwang is gekomen en dat
het dus om een overschildering
gaat, die niet een door de betrok
ken meester zelf aangebrachte ver
andering kan zijn.
Hetzelfde geldt voor cadmium
dat voor ongeveer 1800 niet be
kend was. Maar behalve als weten
schapsmens zie ik de restaurateur
ook als een kunstenaar een uit
voerend kunstenaar. Ik weet nu al
dat ik in de maanden dat ik aan
de Liefdesbrief bezig zal zijn, het
doek dagenlang niet zal aanraken
of zelfs zien. Je bent in dit vak
duidelijk afhankelijk van inspira-
ratie. Als ik een nacht laat naar
bed ben gegaan, weet ik de volgen
de morgen dat ik het niet hoef te
proberen. En als ik achter mijn
ezel zit en voel: het gaat niet, raak
ik het doek ook met geen vinger
aan".
De Liefdesbrief is er ernstig aan
tpe. „Als ik per ongeluk zo zou
doen", zegt Kuiper en puft een
wolk sigarettenrook over de tafel,
„zou ik de verf wegblazen. Die zit
voor driekwart helemaal los. Dat
komt door de ruwe manier waar
mee Tijl met het doek is omge
sprongen. Ik heb me laten vertel
len dat hij het op een gegeven
moment achter zijn broekriem
heeft gestoken en er zo mee in een
taxi is gaan zitten. U kunt zich
voorstellen hoe de vliesdunne verf
laag op zo'n behandeling reageert.
Een groot probleem zal,'ook zijn
hoé we de grof afgesneden randen
weer onzichtbaar aan het doek
kunnen bevestigen. En dan moeten
de lacunes nog gevuld worden
de kale plekken rechts op het schil
derij waar de verf helemaal ver
dwenen is. U dacht dat dat makke
lijk was omdat het een vrij donker
en egaal gedeelte betreft? Vergeet
het maar. Er komen zeker twaalf
tot vijftien verschillende kleur
nuances in voor de donkere delen
restaureren is altijd toch al lastiger
dan lichte".
Bij de pogingen om te redden
wat er te redden valt van het voor
17 miljoen gulden verzekerde
meesterwerk zal het ook verdoekt
moeten worden. Kuiper legt uit dat
dit eigenlijk een verkeerde term is.
„Verdoeken betekent dat je het
oude doek verwijdert en vervangt
door een nieuw, maar dat doen we
zelden. Het is juister om te spre
ken van doubleren, want op het
oude doek wordt een nieuw doek
geplakt. Daarmee zijn we in Euro
pa in het midden en van de zeven
tiende eeuw begonnen.
De zo-genaamde washarsverdoe-
king, ook wel Hollandse verdoeking
genoemd, dateert, van ongeveer
1870. Na beplakking van de verf
laag met papier, als regel Japans
papier, wordt met een mengsel van
hars en was een ongeprepareerd
linnen op de achterkant van het
schilderij aangebracht. Het mengsel
strijken we met een strijkbout in,
het dringt door het nieuwe linnen
en het oude linnen heen en zo
worden beide lagen samenge
voegd".
Maar het retoucheren het
opvullen van de ontstane lacunes
met verf zit Kuiper het meest in
zijn maag.
De vraag of Kuiper voor zijn
werk kan beschikken over de oor
spronkelijke verven die Vermeer
heeft gebruikt, ligt in dit stadium
van het gesprek voor de hand.
„Nee", zegt hij. „In samenstelling
met hun oorspronkelijke bindmid
delen zijn die er niet meer. Er zijn
nog maar een paar collecties oude
pigmenten bekend en over de
bindmiddelen van vroeger weten
we nog veel minder. De oude mees
ters hadden vaak hun eigen, onge
schreven recepten. Maar het is niet
nodig om bij het retoucheren ge
bruik te maken van oude verven.
Hoofdzaak is het vinden van de
juiste kleur. Door menging kunnen
we iedere gewenste nuance ver
krijgen en met de kennis van de
tegenwoordige pigmenten en hun
samenstelling kunnen we voorko
men dat retouches gaan nadonke-
ren of verkleuren".
Feit is dat de restauratie-afde
ling van het Rijksmuseum op de
nodige ervaring kan bogen. In 1947
is zelfs de Nachtwacht helemaal
verdoekt en van oude vernislagen
ontdaan.
Overigens was de restauratie van
de Nachtwacht niet het lastigste
karwei, ooit in het Rijksmuseum
geklaard. Die eer gaat naar de Slag
bij Waterloo van Pieneman uit
1824, thans te bezichtigen in de
afdeling Nederlandse geschiedenis
van het museum, die deze maand
geopend wordt.
Momenteel heeft men zoals ge
zegd de zeven panelen van de
meester van Alkmaar onderhanden
waarin barsten moeten worden
weggewerkt, verflagen moeten
worden vastgezet en latere over
schilderingen moeten worden ver
wijderd. De restauratie-afdeling
van het Rijksmuseum heeft de
handen zo vol, dat er een wacht
lijst is en dat nooit werk voor der
den wordt aangenomen.
Maar de Liefdesbrief krijgt prio
riteit. Vandaar dat hoofdrestaura
teur Kuiper 's nachts wakker ligt
en afweziger is dan zijn vrouw kan
waarderen. Over de uitslag durft
hij geen enkele voorspelling te
„Maar", zegt hij, „hoe ik ook mijn
best zal doen en hoeveel succes ik
hopelijk zal hebben de waarde
van het doek zal onherroepelijk
zijn gedaald. De Liefdesbrief zal
een gehavend meesterwerk blijven
en dat vind ik een ellendige zaak".
(ADVERTENTIE)
Elke nieuwe
spaarder
krijgt van de NMB
een kadootje
la U mag kiezen: of een leuke
toverspaarpot of vijf gulden extra op
i^b1uw spaarrekening als u bij de NMB
gaat sparen met een minimum inleg
van 25,-.
Dit geldt voor de dagen rondom
wereldspaardag, van 20 oktober t/m
12 november, 't Is trouwens altijd goed
sparen bij de NMB. Koe langer u
spaart, hoe meer rente.
Bij een van de ruim 360 NMB o
vestigingen kunt u alie inlichtingen
krijgen over de verschillende
NEDERLANDSCHE MIDDENSTANDSBANK mogelijkheden.
WASHINGTON (AP) De ver
maarde Franse onderzoeker der oce
anen, Jacques Yves Costeau, heeft
tot de subcommissie van de senaat
voor oceanen en de atmosfeer de
waarschuwing uitgesproken, dat de
wereldoceanen „dood zullen gaan"
binnen 40 jaar tenzij de geïndustria
liseerde landen iets doen.
Met het opzijzetten van onderlinge
concurrentie moet de mensheid ge
zamenlijk gaan trachten de zeeën te
redden, aldus Costeau. Alle elemen
ten die het leven van de mens
hebben „onderhouden" moeten nu
zelf worden gevoed en behouden, de
strijd ertegen moet worden ge,
staakt.
Costeau, die de oceanen dertig
jaar lang heeft bestudeerd, zei dat
op afgelegen plaatsen op de zeebo
dems, die twintig jaar geleden „nog
prachtig en helder waren', het leven
nu wijkt.
DEN HAAG (ANP) De PTT
is onlangs begonnen met een uit
breiding van de proeven met me
chanische postverwerking. Het
oude handwerk van het schiften,
opzetten en stempelen van de
poststukken zal in de toekomst
voor een belangrijk deel worden
vervangen door elektronische ma
chines.
Na een kortstondige proef in Gou
da in 1962-63 is ruim vier jaar
geleden in het districtpostkantoor in
Rotterdam bij wijze van proef een
opzet-stempelmachine in gebruik ge
nomen, die tot dusver met de hand
verricht» handelingen heeft overge
nomen. Eind september is ook in het
districtspostkantoor aan de Ooster-
dokskade in Amsterdam een proef
met dergelijke apparatuur begonnen.
Het is een elektronische machine
van het Japanse concern Toshiba,
die binnenkort nog door een tweede
zal worden gevolgd. Deze Japanse
opzet-stempelmachines zogenaam
de „culler-facers" schiften de
grote poststukken en pakjes van de
gewone post, zetten de brieven alle
maal zo op dat ze met de adressen
naar één kant staan en stempelen
vervolgens de aldus opgezette stuk
ken. Het verwerken van de post met
deze apparatuur vergt het gebruik
van gefosforesceerde postzegels. De
fotocellen van de opzet-stempelma'
chine tasten met ultra-violet licht de
poststukken af en ontdekken door
het fosforescentieversehijnsel de
plaats waar de postzegel zit, dus
waar de voorkant van het poststuk
is en waar moet worden gestem
peld.
Met de ingebruikneming van de
elektronische machine in Rotterdam
werden de postkantoren in de pro-
vicie Zuid-Holland voorzien van
een aantal waarden van gefosfore
sceerde zegels, briefkaarten en
luchtpostbladen. Nu men ook in
Amsterdam met dergelijke appara
tuur is gaan werken, zal de behoefte
aan gefosforesceerde postzegels gro
ter worden. Met het oog daarop
heeft de PTT besloten voortaan alle
Nederlandse postzegels op gefosfores-
ceerd papier te dlrukkien. Met in
gang van 1 november a.s. de
datum waarop een aantal posttarie-
ven wordt verhoogd zullen op de
postkantoren in de provincies
Noord-Holland, Utrecht en Zuid-
Holland uitsluitend deze zegels ver
krijgbaar zijn. De postkantoren in
de andere provincies worden voorlo
pig alleen bevoorraad meit gefosfbres-
ceerde postzegels van 30 oenit, het
nieuwe tarief voor een binnenlandse
brief tot 20 gram.
NIJMEGEN
De Nijmeegse politie gaat haar men
sen een voor Nederland nieuwe trai
ning in zelfverdediging geven. Het
is de bedoeling, dat deze „Franse
zelfverdediging" straks in het hele
land zal worden toegepast.
Een proefgroep van tien mensen
heeft gedurende vijf weken twee
uur per dag getraind en heeft de
„vierde graad" bereikt.
Tot op heden werd bij de zelfverde
diging gebruik gemaakt van jiu-jitsu
en ongewapend vechten. Het Franse
systeem is een kruising tussen^ judo,
karate en Frans boksen (bij dit
laatste wordt veel gebruik gemaakt
van de benen). Uit het systeem
heeft men een cursus samengesteld,
die uitstekend blijkt te zijn afge
stemd op gebruik door de politie.
(ADVERTENTIE)
«1
m- TIJDELIJK 1.81
NEEMT VAKER
zonder kleurstof en conserveermiddel
SCHIPHOL (ANP) Minister
Schmelzer en staatssecretaris Wes
terterp van Buitenlandse Zaken zijn
van Schiphol naar Luxemburg ver
trokken, om daar twee dagen be
sprekingen te voeflen met hun ambt
genoten vam België en Luxemburg.
ROME (AFP/RTR) Nog geen
twee maanden voor de presidentsver
kiezingen in Italië hebben zich bij
de politieke malaise in de regerings
coalitie van centrum-links notg twee
sdhandalen rond regeringscontacten
gevoegd, waarbij leidende politici en
industriëlen betrokken zijn.
De openbare aanklager in Rome,
Plotino, heeft het parlement toe
stemming gevraagd, een onderzoek in
te stellen naar de rol die twee oud
ministers van openbare werken heb
ben gespeeld bij het bevoordelen
van een groep ondernemers bij het
aanbesteden van nieuwe wegen.
Het zijn de christen-democraat Lo
renzo Natali, die thans minister van
landbouw is, en Giacomo Mancini.
secretaris van de socialistische par
tij.
Een ander schandaal betreft de
levering van radio's aan het Ita
liaanse leger. In plaats van nieuwe
toestellen werden radio's uit Ame
rikaanse surplus-voorraden uit de
tweede wereldoorlog verkocht. Met
dit regeringscontract was een be
drag van ongeveer ca. twintig mil
joen gulden gemoeid. In verband met
deze zaak is de oud-president van
de Montedison-maatschappjj reeds ge
hoord.
(ADVERTENTIE)
P/i/Sty Ztylgjs /jj
Brieven *oor oeze rubriek moeten mei vd*
ledige naam en adres worden ondertekend» Bij
publicatie zullen deze vermeld worden. Slechts
bij hoge uitzondering zal van deze regel wor-
d&n afgeweken. Naam en adres zijn dan bij
de redactie bekend. Publicatie van brieven
'verkort of onverkort) betekent niet dat de
redactie het in alle gevallen eens Ie met Sn-
haud, c.Q. strekking.
Velen zijn ontstemd over het op
treden van burgemeester Krijgsman
van Raamsdonkveer. Hij heeft er zich
mee afgemaakt dat we allemaal een
steentje hebben bijgedragen tot de
vervuiling van de Donge, We zouden
volgens hem allemaal boter op ons
hoofd hebben. Ik had van een burge
meester een duidelijker uiteenzetting
verwacht.
De kern van de zaak iB dat al in
de gemeente Gilze-Rijen de vervui
ling van de Donge begint. De belang
rijkste bronnen zijn de leerlooierijen
en vervolgens de haanwasserijen en
lijmfabrieken in Dongen. Verder is
er nog een groot aantal bedrijven dat
afvalwater op de Donge loost, waar
onder allerlei extracten, kalfcafva],
zuren, zwavel, en kleine delen lijrn-
vlees. En daarbij komt dan nog het
huishoudrvuil.
Die vervuiling is al jaren aan de
gamig. Zij heeft nu haar hoogtepunt
bereikt omdat er vroeger nooit wat
aan gedaan is. Men heeft bijvoorbeeld
nooit overwogen de Donge te vervan
gen door een riool, waaroor de rivier
gedempt haid kunnen worden.
Ik blijf van mening dat niet de
bevolking voor de vervuiling van de
Donge aansprakelijk gesteld kan wor
den. In de betrokken gemeenten zijn
zelfs nog veel gezinnen die er een
beerput op na moeten houden om
huishoudelijike afvoerstoffen op te
lozen. De bedrijven zijn zeker voor
80 procent verantwoordelijk voor de
modder waar we nu mee zitten. In
hun „vette jaren" hadden zij gemak
kelijk het nodige op kunnen brengen
voor de bouw van zuiveringsinstalla
ties.
Het wfatersohap is nu met een voor
stel gekomen om de Donge door te
spoelen. Dat is een lapmiddel want
die anderhalve mieter- drek die al
jaren de Donge bedekt is niet zo maar
weg te krijgen..
BREDA
J. J. VREIJSEN
Japan heeft nauwelijks smairtegeld
betaald. Toen ex-gevangenen in Hol
land terugkwamen waren ze aange
wezen op hulp van de familie;, die
ook pas vijf jaar bezetting acihter de
rug had. De Nederlandse regering
betaalde niet voor mensen die in
kampen door de hel waren gegaan,
want ze hadden toch in die tijd niet
voor Nederland gewerkt Wat moet
er in deze mensen omgaan en wat
zullen ze nog voor respect voor deze
regering (al wordt de schuld op de
vorige geschoven) op kunnen brengen
als ze zien dat de man in wiens
naam dan toch maar al die gruwel
daden zijn gebeurd als „bevriend
staatshoofd" wordt ontvangen. Had
den ze die duizenden guldens die al
leen de veiligheidsmaatregalen al
hebben gekost niet beter in een fonds
kunnen storten, om de mensen die
daar nog toe in staat zijn en de
moed voor kunnen opbrengen ia de
gelegenheid te stellen een bezoek aan
de graven van hun mannen, vaders
of kinderen brengen.
De keizer was „in die dagen" een
z.g. stroman, gevangene in eigen
paleis. Dan had hij nuaar in balling-'
schap moeten gaan, zoals zovelen
staatshoofden hebben gedaan. En wat
me dian nog het meest van die keizer
tegenviel, mij stond voor dat zo ie-
mand bijzonder geleerd en intelligent
zon zijn. Hij had toch van te voren uit
persberichten en uit zijn eigen gewe
ten als hij dat tenminste heeft, kun
nen nagaan dat zijn bezoek aan Ne
derland veel oud zeer (en dat is dan
noig zacht uitgedrukt) en pijnlijke
herinneringen zou kunnen oproepen.
Overigens alle respect voor die
mienaen die alles hebben meegemaakt.
Dat ze zich zo kalm hebben gehouden.
SCHOONDIJKE
L. E. DE SMIT - SUTER
Ik ben het geheel eens met het
artikeltje van Greet Buchner over de
„heilige koe" in De Stem van 13 okt.
j.l. Graag zou ik nog enige andere
punten a-an willen stippen. Door de
ANWB en vele andere aiuto-veriheer-
lijkers wordt vaak aangevoerd dat de
automobilist niet voor de verliezen
van het openbaar vervoer moet op
draaien. Is dit echter wel zo? Men
heeft berekend dat de verkeersonge
lukken de gemeenschap meer dan een
miljard per jaar kosten. En ook de
laatste restjes natuurgebied die aan
wegenaanleg worden opgeofferd heb
ben veel meer waarde dan de naakte
grondprijs. Kostbare grond wordt ook
verspild aan parkeerplaatsen, zodat
er geen ruimte overblijft voor kinder
speelplaatsen en er veel in de hoogte
gebouwd moet worden. En zo zijn er
nog vete voorbeelden te noemen. De
automobilist wordt dan ook zwaarder
gesubsidieerd dan de gebruiker van
het openbaar vervoer.
EINDHOVEN
H. R. ANEMA
SLECHTS KLEINE kinderen heb
ben in Columbia een vliegramp
overleefd die aan negentien inzitten
den van een ouderwetse DC-3 het
leven heeft gekost,
