MAROKKO: boeiend
alternatief voor Spanje
mini
Toerist houdt zijn warme prak bij Martinair
binnenland
buitenland
i
CENTRUM
GEPEPERD
ADEMBENEMEND
TE WEINIG
SCHIPHOL De luchtvaart
maatschappij Martinair heeft een
nieuwe DC-9 in dienst genomen
De nieuwe aanwinst „Europa"
gedoopt heeft een Europese pri
meur in de vorm van een verlichte
staart. Schijnwerpers aangebracht
in de vleugeltippen, zorgen er voor
dat de maatschappijkleuren ook 's
nachts zichtbaar zijn.
Ter gelegenheid van de indienst-
stelling van de nieuwe machine en
in samenwerking met het Nationa
le Marokkaanse Bureau voor Toe
risme organiseerde Martinair een
inauguratievlucht naar de Marok
kaanse stad Marrakech. Een groot
aantal journalisten en reisorganisa
tors vloog mee. Tijdens deze
vlucht introduceerde Martinair het
nieuwe toeristenmenu 1971.
Het bijzondere daarvan is dat
alles, inclusief wijnflessen plates
en de containers voor de op Schip
hol warm gemaakte en pas uren
later te serveren maaltijden, van
wegrrerpmateriaal is gemaakt.
Martinair geeft, met zijn eigen
catering-bedrijf, sinds vorig jaar
de toon aan in Europa op het
gebied van maaltijden aan boord.
Door het korter worden van de
vluchten als gevolg van de steeds
snellere vliegtuigen en door de
steeds grotere aantallen passagiers
per vliegtuig, kwamen de veelge
prezen vliegreisgeneugten in de
verdrukking. Stewardessen en pur
sers konden het niet meer bijbe
nen, Bij veel maatschappijen bete
kende dit dat op tal van trajecten
de warme maaltijd kwam te ver
vallen.
Vorig jaar introduceerde Martinaii
voor zijn reizigers een warme
maaltijd, ook voor de korte, Euro
pese trajecten. Het voedsel wordt
aan de grond warm gemaakt en
door opslag in speciale containers
blijft het urenlang op temperatuur.
Thans ging Martinair een stap ver
der en de ontwikkeling beziende
moet dit wel uitlopen op het uitde
len van kant-en-klaar maaltijdpa-
ketten aan de vliegtuigtrap bij het
instappen
Of... zoals een luchtvaart
functionaris me voorspelde „uit-
indelijk zullen die gratis maaltij
den wel vervallen. Er komt een
dag dat het gewoon niet meer kan.
Bovendien: als je met de trein van
Maastricht naar Groningen moet
en daar doe je toch ook uren over
dan verwacht niemand van de
NS dat er een gratis maaltijd
wordt geserveerd".
Li 1971 kunnen de 500.000 Ne
derlanders die Martinair denkt te
vervoeren in elk geval nog reke
nen op hun warme prak.
W. K.
MARRAKECH 's Middags om drie uur schaap eten uit het vuistje in een Berber
dorp, diep in het Atlas-gebergte. Om een uur of zeven de witte stad Sevilla op je af
zien komen, licht roze gekleurd door de ondergaande zon. Nog vóór de dag definitief
ten einde is, thuis in je huisje-in-de-rij je zelf een slaapmutsje inschenken. Leve
het tijdperk van de straalmotor!
Vliegen is soms ook al doe je het nog zo vaak boeiender dan je denkt. Speciaal
merk je dat wanneer je een niet te lange afstand naar een exotisch en volstrekt on-
Europees oord hebt afgelegd.
Van de Zuidmarokkaanse keizerstad Marrakech kun je beide dingen zeggen: je vliegt
er met een moderne jet in drie en een half uur naar toe en het is een volstrekt on-
Europese stad waar men zelfs zo kies is geweest om luxueuze hotels als Holiday Inn,
het beroemde „De la Mamounia" en het „Menara", te bouwen op een zeer eerbiedige
afstand van de Jericho-achtige stadsmuren van het oude Marrakech.
merci" is voldoende om de koopman
of koopvrouw te verwijzen naar een
volgende toerist.
Niettemin wijst de aanwezig
heid van een Holiday Inn (er
zijn ook Holiday Inn-hotels in de
Marokkaanse steden Tanger, Ca
sablanca en Fès) er duidelijk op
dat Marokko in ijltempo wordt
klaargestoomd voor het massa
toerisme dat zo langzamerhand
wel uitgekeken zal raken op de
zonnige, maar dorre Spaanse kus
ten. De regering heeft een vijf
jarenplan opgesteld dat in 1972
afloopt en dat alleen Marrakech
al, buiten het gloednieuwe Holi
day Inn, nog eens zo'n 4000 hotel
bedden er bij moet geven. Ook
in het kader van dit plan werden
de vliegvelden vergroot en de
scheepvaartverbindingen met
Europa (Spanje) verbeterd
Een minder aangename maatregel
is het volgen van het Oosteuropese
voorbeeld geweest wat betreft het
opzetten van een deviezenfuik. Je
mag niet in buitenlandse valuta be
talen, je moet de nationale Dirhams
kopen bij de door de staat aangewe
zen banken en bij vertrek mag je
zegt een circulaire geen Dirharo
uitvoeren. Dat je ze met mag invoe
ren is logisch want de Marokkaanse
regering bepaalt zelf de koers en
een Dirham is in Amsterdam dan
ook heel wat goedkoper dan in Tan
ger of Marrakech. Dat betekent dat
de toerist er geen enkele behoefte
aan heeft om Dirhams uit te voeren.
En de bepaling in de circulaire dat
dit ook niet mag, stelt je dan op je
gemak. Want, denk, je, dat impli
ceert dat ze dat geld weer terugko
pen tegen een koers die enige rela
tie heeft met de hoge koopkoers
Maar hier zit een mooi extra fuikje
want aan de grens of op het vlieg
veld merk je "dat er een „kleine
lettertjes-bepaling" bestaat die zegt
dat de bank niet meer dan 70 Dir
ham per persoon mag terugkopen
Met de rest kun je. wat de Marok
kanen betreft, gerust de woestijn in.
Of naar Amsterdam, al naar ie ver
kiest.
Compensatie in de vorm van een
zwarte markt is er althans in
Marrakech niet of nauwelijks.
Dat bewezen de gelegenheidshande
laars en de bedelaars die aan de
ingang ;an het vliegveld stonden om
hun gevangen buitenlands geld weer
bij de toeristen in te wisselen voor
Dirhams.
Dat zijn irriterende dingen. Even
als de nogal gepeperde prijzen in
hotels en restaurants die, volgens de
Nederlandse assistent-manager van
Holiday Inn, te wijten zijn aan be
lastingen en andere overheidsvoor
schriften. Maar die irritatie ver
dwijnt even snel als je voorraad
Dirhams. Want per slot van reke
ning is Marokko een fascinerend
land. Boeiend, beklemmend soms,
kleurrijk, romantisch, bijbels zelfs,
woest hier en daar, groen en rood
bruin met het witte accent van de
besneeuwde toppen van het Atlas
gebergte. Marrakech, aan de voet
van de Haute-Atlas is ook een
wintersportcentrum van belang
Rijdend van de stad naar de At
las, reis je door het tijdperk van de
bijbel. Zoals de herders van Betle-
hem „lagen bij nachte", zo liggen ze
hier nog. De oude stad zelf is mid
deleeuws. De twaalfde eeuw is in de
ontwikkeling van de stad een hoog
tepunt- geweest. Dat viel althans af
te leiden uit de woorden van de
gids die volgens hemzelf Engels wa
ren, maar waarvan alleen het steeds
weerkerende „twelfth century" op
den duur verstaanbaar was. Om de
man niet te kort te doen, moet ik er
wel bijzeggen dat zijn toelichting in
hoge mate werd verstoord door de
luidruchtige busmotor die voortdu
rend van de enè versnelling in de
andere werd geranseld
In de gewijde stilte van de adem
benemend mooie Koutoubia-moskef
klonk zijn Engels beter en somt
zelfs meeslepend. Marrakech heefl
verschillende middeleeuwse moskee
ën en een schitterend paleis (hel
Bahia) dat zelfs te mooi is om als
decorum voor een sprookje uit Dui
zend-en-één-nacht te dienen. Maai
de topper is ongetwijfeld het dool
hofachtige netwerk van straatjes
stegen en passages dat aangeduid
wordt als de „Souks".
Daar werken,/deur voor deur, de
zilversmeden, de koperslagers, de
juweliers en de blikslagers in hun
piepkleine werkplaatsjes achter de
vitrines. Marrakech is beroemd om
dit fele, zeer decoratieve handwerk,
evenals om de handgeweven, wollen
tapijten van de Berbers. In de
Souks is het altijd levendig. Ieder
een schijnt er van alles aan iedereen
te verkopen. De vrouwen zitten
thuis wonderlijke kunstwerkjes van
kralen te vervaardigen of lopen
uiteraard gesluierd op straat om
hun produkten aan de man te bren
gen. Die straathandel richt zich van
zelfsprekend vooral op toeristen. De
aanpak is nogal indringend zonder
echter opdringerig te zijn. Snauwen
is beslist niet nodig. Een beslist
maar beleeft en vriendelijk „non,
Het centrum van de plaatselijke
nering is de markt op het Djemaa
El Fna-plein, waar dingen aan de
man gebracht worden die in de arm
zaligste uithoeken van de vogelen
markt in Antwerpen, Petticoat Lane
in Londen of het Waterlooplein In
Amsterdam niet te vinden zijn. Men
vindt er kiezentrekkers met hun
tangen in een desinfecterend houts
koolvuurtje en met een grote hoe
veelheid getrokken kiezen en tanden
voor zich uitgespreid, ter onderstre
ping van hun vakmanschap. Er staan
„dokters" die per megafoon (conces
sie aan de eeuw der techniek) hun
poeders, kruiden en pillen aanbeve
len, pijnlijke lichaamsplekken van
hun „patiënten" betasten en met be
hulp van huiveringwekkende kleu
renafbeeldingen van het menselijk
lichaam uitleggen wat de patiënt
mankeert en welke kruiden of zalf
jes genezing kunnen brengen. Het is
triest, maar het is druk rond de
kramen van deze kwakzalvers,
waaronder ik zelfs een onmiskenba
re Fransman aantrof
Rond vijf uur in de middag neemt
de handel af en komen de straatar-
Een mobiele zakenman. Een kinderwagen als vervoermidel en marktkraam. Wie niet sterk is moet slim
Wie arm is óók.
zyn.
tiesten in actie. Inmiddels is dan de
dagelijkse „pantoffelparade" begon
nen en nagenoeg iedereen bevindt
üich op straat. Slangenbezweerders,
acrobaten, vuurvreters, dansers, ver
tellers, boeienkoningen en andere
comedianten nemen het plein over
van de handelaars en het aardige is
dat dit alles niet speciaal is opgezet
voor de toeristen, maar dat het a)
eeuwenlang een gewoon volksver
maak is. Als toerist pik je dat
gewoon even mee.
Dertig uren Marokko en dan
nog alleen Marrakech en omgeving
is natuurlijk te weinig om een
oordeel te hebben over de toeristi
sche kwaliteiten van dit land. De
eerste indrukken echter zijn niet
slecht. Een exotisch, gevarieerd land
schap, boeiende oude steden (vooral
de vier keizersteden Rabat, Marra
kech, Fès en Meknes), veel zon en
mooie stranden en een vriendelijke
bevolking. Marokko biedt nog volop
kansen voor toeristen met pioniers-
of nomadenbloed. Maar tot op de
dag dat het sociale toerisme het land
zal overspoelen en die dag kan
niet zover meer weg zijn is
Marokko een tamelijk duur vakan
tieland.
Maar dat je, wanneer je je luxu
euze en zorgvuldig geïsoleerde hotel
verlaat om je te storten in de vrien
delijke, maar armoedige en stoffig
uitgedoste menigte op het Djemaa
El Fna-pleinf dat je je dan een
beetje geneert voor je keurige licht
gewicht kostuum en je haast provo-
cerend-welvarend uiterlijk, dat kan
alleen maar een goed teken zijn. En
daarom niet te flauw over Marok-
ko's deviezenfuikje of de hoge com-
sumptieprijzen. Want de Marokka
nen hebben het hard nodig en ZIJ
zijn er nog lang niet aan toe om
zich dik te maken over de hoge
prijzen in de nachtclubs van Sche-
veningen of Zandvoort.
Kleurig uitgedoste Berbert proberm op de markt hun met de hand vervaardigt produkten te verkopen.
Een ver opengeknipte „mini"-
rok over short. De knoopjes
garnering aan de zijkant loopt
door tot in de brede lus, waar de
ceintuur doorheen wordt getrok
ken. De Deense, klompen, die de
mannequin draagt, zijn in boetieks
al in de fraaiste lederen uitvoerin
gen te koop.
