Rusland heeft
eigen
soort inflatie
125
jaar
geleden
geboren,
nu
nog
omstreden
ER IS WEL GELD MAAR
TE WEINIG TE KOOP
binnenland
buitenland
Anarchisme
Proletariërs
Recht voor allen
Splijtzwam
NIEUWENHUIS
DOMELA
FERDINAND
die hij op weg heeft geholpen tot
een stuk zelfbewustzijn. Toch, zijn
talrijke vrienden laten hem niet in
de steek. Hij heeft alles, zijn vermo
gen, zijn bezittingen, vrijwel alles
geofferd in de strijd. Een fonds
voorkomt dat hij in bittere armoe
zal moeten sterven. Vreugde beleeft
hij aan zijn zoons, die de voetsporen
van hun vader betreden.
Met intense belangstelling
hij het is nog wat eerder de
grote spoorwegstaking, welks
fing hij als verrraad aan de
ervoer. Maar als dan later, bij de
„machtsgreep" van Troelstra,
grijze, Domela in Amsterdam
schijnt om een vergadering toe
spreken samen met andere socialis
ten van het eerste uur, dan dreunt
Amsterdam op zijn grondvesten. De
oude Lutherse predikant, de vecht
jas voor een betere, rechtvaardiger
wereld, krijgt een minutenlange
ovatie van de mannen en vrouwen
die hij in een jarenlange strijd is
voorgegaan. Als ten slotte Ferdinand
Domela Nieuwenhuis ten grave
wordt gedragen, begeleiden tiendui
zenden hem naar zijn laatste rust
plaats. Een hoofdstuk in de sociale
geschiedenis van ons land werd
daarmee afgesloten.
Dit boek van Evert Zandstra is
een postume hulde aan deze wak
kere, eerlijke, bezeten man. Immers,
Domela Nieuwenhuis kan met een
gerust geweten de eerste socialist
genoemd worden, die dit slapende
land tot actie bewoog. Die talrijken
de ogen opende voor de afschuwelij
ke misstanden in fabrieken en be
drijven. Die de onderworpenheid
van de arbeider ontdekte en er een
anti-christelijke houding in ontdek
te. En, Zandstra laat dat verschillen
de malen duidelijk merken, door
alles heen schijnt het beelid van
Christus bij deze strijder hein voor
ogen. Zoals hij was, zoals hij het
zei, zo moest, zo behoorde het te
zijn.
Dat hij als het ware vanzelf af
gleed naar het anarchisme is niet zo
verwonderlijk als men zijn maat
schappijbeschouwing in die omstan
digheden nader beziet. De samenle
ving van toen was geen ordelijke
samenleving. Het was een wanorde,
een chaos vol onrecht, wreedheid en
liefdeloosheid, waarvan in het bij
zonder de duizenden proletariërs het
slachtoffer waren. Welnu, wilde
men orde in de wanorde scheppen,
dan was het noodzakelijk een ande
re maatschappij te creëren. Wonder
lijk daarbij is zijn vriendschap met
Multatuli die er totaal andere ideeën
een soort verlicht despotisme
op na hield en het heil verwachtte
van een of andere vroime, sociale
vorst of weldoener. Wel hadden bei
de mannen gemeen hun liefde voor
de onderdrukte en machteloze massa
arbeiders.
Ferdinand Domela Nieuwenhuis
Evert Zandstra bewijst het met
die werkelijk uitstekende boek
verdient een ereplaats in de sociale
geschiedenis van ons volk en niet de
plaats, waar hij zo vaak wordt ge
zet: in de rij van oproerkraaiers en
revolutionaire godloochenaars. Fer
dinand Domela Nieuwenhuis, hon
derd vijfentwintig jaar geleden gebo
ren. heeft onschatbare betekenis ge
had voor de sociale ontwikkeling
van land en volk.
Het boek van Zandstra wensen
wij in vele banden, omdat na zovele
jaren het beeld van Domela zuiver
der, eerlijker en op-rechter overkomt
dan totnogtoe het geval is geweest.
DICK HOUWAART
MOSKOU (AP) Alex en Loedmila hebben de laatste acht
jaar in dezelfde Moskouse flat gewoond. Zij betalen dezelfde
huur als acht jaar geleden. Loedmila betaalt hetzelfde als tien
jaar geleden voor brood en aardappelen en voor, alsze er zijn,
eieren en vlees. Sokken, kousen en nylon hemden zijn in prqs
gedaald, kostuums en jassen zijn ongeveer hetzelfde gebleven.
Betekent dit dat Alex en Loedmila vrij zijn gebleven van de kwaad
aardige inflatiekwaal welke in zovele westelijke landen om zich heen
grijpt? Het antwoord is ten dele ja en ten dele neen. Er is een Sovjet
stijl van inflatie, maar die werkt anders dan die in het westen.
Dit is nauwelijks verrassend, gegeven het grondverschil tussen de
vrije onderneming van het westen en het centraal geplande en streng
gecontroleerde Sovjet-systeem, tussen de rijkdom aan beschikbare
consumptiegoederen in het westen en de Russische tekorteneconomie.
Reeds sinds lang volgt de Sovjet-Unie de politiek dat de enige rich-
ting waarin de prijzen zich kunnen bewegen omlaag is. Op een paar
uitzonderingen na heeft die politiek tot nu toe stand gehouden. De
prijzen voor de meest primaire levensbehoeften zijn stabiel, maar die
voor auto's, wodka en cognac en een aantal weelde-artikelen zijn
scherp gestegen. En de betrekkelijk kleine hoeveelheid ingevoerde
westelijke artikelen zijn hier vijf keer zo duur als normaal in het
buitenland.
Het feit dat deze hooggeprijsde artikelen vrijwel onmiddellijk nadat
zij in de winkels komen uitverkocht zijn, is een bewijs voor de Sovjet
stijl van inflatie. Economen noemen dit „beteugelde inflatie" een
overmaat aan koopkracht voor beschikbare goederen. Het betekent dat
de Russen geld in hun zakken hebben, maar dat er niets is om dit
geld aan uit te geven.
De roebels behouden hun waarde voor de dagelijkse behoeften, maar
roebels die daarna overblijven verliezen snel hun waarde. De meu
belen, de huishoudelijke voorwerpen, de stereo-sets, de auto welke een
familie zich graag zou aanschaffen, ze zjjn herhaaldelijk niet beschik
baar.
Wat doen de Sovjets met dat overschot aan roebels? Sommige worden
gebruikt voor luxe-artikelen tegen hoge prijzen, maar daar zijn er niet
genoeg van om het overschot te absorberen. Sommige Russen kopen
wodka en drinken overmatig, maar dat zint niet iedereen.
Grote bedragen aan roebels gaan daarom naar spaarrekeningen en
dit is de voornaamste maatstaf voor de beteugelde inflatie. Midden
1970 bedroegen de spaargelden In totaal 43,8 miljard roebels <175 mil
jard gulden).
Sinds 1967 zijn de spaargelden jaarlijks met 50 procent toegenomen
en de laatste twee jaar met nog meer. In de eerste zes maanden van
1970 hebben de Sovjet-burgers volgens de officiële cijfers 5,4 miljard
roebel op spaarrekeningen gezet.
Aangezien er overschotroebels in omloop zijn en de Sovjet-economie
niet alle goederen produceert die de mensen willen, bereiken de prijzen
voor schaarse artikelen fantastische hoogten. Toeristen uit het westen
bemerken dit als zij benaderd worden door jongens die kieren van hen
willen kopen tegen vele malen de normale prijs. Op de vrije markt
van de boeren kost een roos vijf roebel (27 gulden) en tomaten gaan
des winters van de hand voor vijf roebel per kiio.
Naar westelijke maatstaven gemeten zijn dit onrealistische prijzen
in een land waar het gemiddelde loon in de steden 125 roebel <500
gulden) per maand bedraagt.
De Sovjet-inkomens zijn ongeveer met vijf procent per jaar gestegen.
Behalve door hen in de allerlaagste inkomensklasse, die de roebels
kunnen gebruiken om meer te kopen aan noodzakelijke levens
behoeften, is er weinig te doen met de meer verdiensten. Veel daarvan
gaat naar de spaarbank in de hoop dat het geld uiteindelijk besteed
kan worden aan een auto of een datsja, het zomerhuis van stads,
bewoners, of aan dure kwaliteitsartikelen welke beschikbaar komen.
Hoewel het officieel de politiek is om de prijzen in bedwang te
houden, heeft men voor bepaalde artikelen de prijzen laten stijgen.
Maar die stijgingen worden berekend en gaan eerder sprongsgewijs
dan geleidelijk over een breed front zoals bij de inflatie van het westen.
Die stijgingen staan op zich zelf en spruiten soms eerder voort uit
maatschappelijke of politieke motieven dan uit zuiver economische.
Dit is het geval met wodka. De betere soort kost 3.62 roebel (14,50
gulden) per fles, 30 procent meer dan vorig jaar. De cognac is in
prijs verdubbeld en de champagne is 50 procent omhoog gegaan. Het
effect is dat de koopkracht wordt weggezogen en de winsten die de
staat op die artikelen maakt toenemen. De hogere prijs past ook in
de officiële campagne om het alcoholisme af te remmen.
De invoering dit jaar van een nieuw model van de Volga bood de
gelegenheid om de prijs van deze auto met 60 procent te verhogen
tot 9200 roebel (36.800 gulden). Onbelangrijke veranderingen in de
kleinere Moskovitsj deden de prijs stijgen met 400 roebel tot 4900
roebel (19.600 gulden).
Niettemin zijn er zelfs bij deze prijzen meer kopers dan beschikbare
wagens en de grote prijsstijgingen zijn niet te vergelijken met de
sluipende westelijke inflatie.
De economische plannen voor dit jaar houden grote stijgingen in
van de produktie van consumptiegoederen, ten dele ingegeven door
de eenvoudige economische noodzakelijkheid; een uitlaat te bieden
voor consumptieroebels.
Luxe artikelen gijn in Rusland vrijwel niet te koop, hoewel de Rus
er best geld voor heeft. De laats te snufjes op modegebied zijn er wel,
maar in geer beperkte voorraad.
Twee generaties anarchisten: Roel van Duijn bij het standbeeld van
Ferdinand Domela Nieuwenhuis.
Aan het einde van dit jaar is het honderd vijfentwintig jaar
geleden, dat Ferdinand Domela Nieuwenhuis in een Amster
dams grachtenhuis werd geboren.
Ferdinand Domela Nieuwenhuis is een naam, die nu nog bij velen
huiveringwekkende herinneringen oproept. Als het al niet uit eigen
herinnering is dan toch wel zeker van horen zeggen of van lezen.
De christen, die anarchist werd. De man, die in het o zo burgerlijke
Nederland de gemoederen wist op te zwepen, de man ook, die zijn
familie van zich vervreemdde, die de politie en de regering in
verlegenheid en in moeilijkheden bracht, de man ten slotte die nu
meer dan vijftig jaar geleden een bijna nationale begrafenis kreeg
toen zijn arbeiders hem ten grave droegen in zjjn geliefde Amsterdam.
Ferdinand' Domela Nieuwenhuis
heeft in een voortreffelijk en onge
meen boeiend boek van F.vert Zand
stra, uitgegeven bij Contact te Am
sterdam postuum eerherstel gekre
gen voor het brave burgerdom, dat
nog steeds rilt en beeft bij de ge
dachte, dat de geest van Nieuwen
huis nog eens levend zou kunnen
worden.
Ferdinand Domela Nieuwenhuis
Evert Zandstra heeft een roman
van dit leven geschreven. Een ro
man, vol historische feiten, maar
dan zo, dart er een mens uit tevoor
schijn komt, die even sympathiek is
als boeiend en meelijwekkend. In
diit boek, getiteld „Vrijheid", proeft
men de emoties van dit leven, er
vaart men de diepe haart, die Dome
la Nieuwenhuis moest dragen, on
dergaat men ais het ware zelf het
leed, dat deze moedige man, chris
ten, socialist, anarchist, idealist
heeft moeten verwerken.
Ferdinand Domela Ndeuiwenhuis
werd geboren als zoon van een Lu
thers predikant in een vroom, dege
lijk en liefdevol gezin. Zijn hele
leven lang, door alle moeilijkheden,
verguizing en bewondering heen,
blijft hij een diepe verering en gro
te liefde koesteren voor zijn vader
en moeder. Heel dit roerige en op
standige leven door blijft die chris
telijke opvoeding hem parten spelen
en steeds opnieuw komt het hem
voor ogen hoezeer christendom en
naastenliefde van elkaar zijn afge
dreven en hoe in feite die begrippen
in het maatschappelijk leven elkaar
zouden moeten dekken.
De jonge Ferdinand groeit in dit
fijne gezin op en is voorbestemd als
predikant van de Lutherse kerk
door hert leven te gaan. Hij huwt
een vrolijke jonge dochter en komt
in Harlingen terecht. Tussen haak
jes: Evert Zandstra beschrijft op een
bijna Hildebrandtachtige wijze de
huiselijke toneeltjes van Ferdinands
ouderlijke huis en roept daarmee
beelden op, die zo echt 19e eeuws
zijn als maar mogelijk is.
In Harlingen en later in Bever
wijk en Den Haag ontdekt Ferdi
nand dart er nog andere groepen in
de samenleving zijn dan die welke
hij heeft leren kennen: armoedzaai
ers, proletariërs, arbeiders, die geen
droog brood te eten hebben. Hij
wordt eigenlijk een vreemde domi
nee. Hij krijgt de bijnaam van de
.Sociale dominee". Ferdinand Dome
la Nieuwenhuis heeft wel belang
stelling voor de geestelijke waarden
in deze wereld, meer zelfs hij leeft
er bij. maar langzaam maar zeker
ontdekt hij dat die geestelijke waar
den meer betekenis hebben naarma
te men het in dit leven gemakkelij
ker heeft.
Als hij op huisbezoek gaat, vraagt
hij niet naar het geestelijk welzijn
van zijn wijkbewoners, maar naar
hun lichamelijk en menselijk wel
zijn en hij komt tot ontstellende
ontdekkingen. Zijn sociale preken
trekken de aandacht. Een daardoor
trekt hij ook volle kerken met alle
rancuneuze en rampzalige gevolgen
van dien. De jonge, enthousiaste
predikant slaat aan de studie. Een
andere studie dan totnogtoe. Hij ont
dekt dat anderen de „sociale kwes
tie" hebben, gesteld en er oplossin
gen voor hebben bedacht.
Domela Nieuwenhuis is nog lang
niet zo ver, dart hij die oplossingen
aanvaardt, maar wel worstelt hij er
mee. De situatie in het deftige Den
Haag wordt onhoudbaar. Materieel
en geestelijk dwaalt hij van zijn
geboortekerk af en onvermijdelijk
komt de breuk. Hij preekt afscheid.
Het begin van het einde van zijn
conventionele christendom, om een
bekende theoloog te citeren.
Maar niet alleen maatschappelijk
staat Domela Nieuwenhuis bij de
wrakstukken van zijn carrière. Ook
in huiselijke kring blijft het leed
hem niet gespaard. Zijn grote liefde
Johanna sterft in het kraambed.
Zijn héle verdere leven zou Ferdi-
nand zich deze sublieme vrouw her
inneren en haar liefhebben, ondanks
het feit, dat hij nog twee Johanna's
in het kraambed zou verliezen.
Intussen hadden de arbeiders de
proletariërs de „lucht-mensen", zoals
Meyer Sluyser dat eenmaal zo tref
fend uitdrukte, Domela Nieuwenhuis
ontdekt. Ze kwamen al bij hem in
de kerk om naar hem te luisteren,
maar toen hij eenmaal los —m die
kerk zich helemaal kon 'ten
voor het werk ten behoeve van dit
arbeidersproletariaat, werd de aan
trekkingskracht sterker. Zijn forse,
rijzige gestalte, zijn wapperende
manen, zijn indrukwekkende stem,
zijn enorme gezag en bovenal zijn
liefde voor deze maatschappelijke
underdog, hadden geen aanbeveling
nodig.
Hij richtte het blad „Recht voor
allen" op. Hij bereisde stad en land
en, hoewel aanvankelijk toch niet
overal met evenveel vriendelijkheid
ontvangen, slaagde hij er als een
echte volkstribuun de stem van het
machteloze volk te worden. Hij ver
tolkte wat die machtelozen voelden,
dachten, wilden. De kreet „Domela
komt" was enkele jaren later vol
doende om honderden, ja duizenden
naar de zalen en velden te lokken
om hem te horen spreken. Domela
werkte als een bezetene. Hij vrees
de tijd te kort te komen om zijn
werk af te maken. Hij stichtte cur
sussen, regelde volksopvoedings
werk. kortom, dag na dag, en uur na
uur werd in dienst gesteld van het
proletariaat.
Domela Nieuwenhuis werd niet
alleen een geliefd man, hij werd ook
een gevreesd man en meermalen
werden politietroepen ingezet om de
orde te bewaken. Ondanks die ar
beid, vond hij tijd om te studeren,
om grotere reizen te maken en ken
nis te maken met andere revolutio
nairen uit het Europa van die dagen.
Marx heeft hij gekend, David Frie-
drich Strausz, Cesar de Paepe, naar
wie hij een zoon noemde, Wilhelm
Liebknecht, Kropotkine, Lasalle, La-
farque, Bakunine, Ferrer en zovele
anderen, die een belangrijke rol
speelden in de soeialistisch-anarehis-
tische wereld van die tijd.
Aan de lopende band schreef hij,
in verschillende talen, brochures,
schotschriften, strijdschriften en ar
tikelen over de „sociale kwestie".
En steeds opnieuw drong het door,
dat deze man bewogen was met
het lot van de tienduizenden pau
pers, die werden uitgebuit door een
meedogenloos kapitalisme en libera
lisme.
Nieuwenhuis draaide op voor een
soort majesteitschennis. Achit maan
den lang werd de energieke, strijd
bare man cellulair opgesloten, maai
de verbittering en de bewondering
van zijn aanhangers, vele duizenden,
werd er niet minder om. Hij werd
gekozen in de Tweede Kamer om
van daaruit de strijd enige jaren
voort te zetten.
Van toen af evenwel beginit de
splijtzwam in zijn beweging te ge
dijen. De parlementairisten en de
anti-parlementaristen strijden om
het hardst. Domela zelf glijdt af
naar het anti-parlementarisme. Het
zal zijn eerste grote botsing worden
met de toen nog jonge Pieter Jelle
Trdelstra. Pikante bijzonderheid
daarbij is, althans Evert Zandstra
vermeldt ze, dat Troelstra als jong
advocaat solliciteerde naar de func
tie van redacteur van „Recht voor
allen". Het salaris dat hem daarbij
werd aangeboden was te weinig en
Troelstra bedankte voor de eer.
De splijtzwam is er en van die
datum af scheiden zich de wegen
van de eerste Nederlandse socialist
en zij, die na hem kwamen. Domela
wordt oud. geteisterd door persoon
lijk verdriet, verlaten door de velen,
1 Domeia Nieuwenhuis in hit „redo&iikmloe?' w» mjn W«4
HRecht voor allen".