Allende
kameraad
president'
Verenigde Naties 1945-1970
Wij vinden dat praten over
geldzaken best met een
Boerenleenbank
Strijd tegen armoede en
onrecht gaat verder
Een toeschouder
CHILI: PRACHTIG EXPERIMENT OF CONCENTRATIEKAMP?
Rechten
Kop
er
Afblijven"
DR. CORN. VERHOEVEN
i.
ZATERDAG 24 OKTOBER 1970
(Van onze redactie buitenland)
SANTIAGO Zelden zal er
zo'n onzekerheid hebben ge
heerst rond de aspiraties van een
nieuwe leider, als in Chili, waar
vandaag - als alles volgens plan
verloopt - voor het eerst in de
geschiedenis een marxist langs
democratische weg tot president
wordt gekozen. Het is dr. Salva
dor Allende, 62 jaar, een kleine
man, altijd stijlvol gekleed, maar
steevast zonder stropdas. „Ka
meraad president", zo heet h\j
eigenlijk al sinds hij op 4 sep
tember jJ. met een zeer krappe
meerderheid als overwinnaar uit
de verkiezingsbus kwam.
De onzekerheid rond de arts dr.
Aliende, wiens grootvader al „de
rooie Allende" werd genoemd, be
treft de vraag hoe communistisch
zijn bewind er uit gaat zien. Een
conservatief politicus in Santiago
heeft al gezegd: „Het kan een
prachtig democratisch experiment
worden, maar evengoed een con
centratiekamp.
In Zuid-Amerika, waar marxis
tisch denken en doen tot nu toe
slechts een luxe was, die. Cubanen
en guerrilla-strijders zich konden,
permitteren, betekent de overwin
ning van Allende niet minder dan
een politieke aardbeving. De
schokken waren de afgelopen we
ken al voelbaar, tot in Noord-Ame-
rika, in Washington toe.
De eerste reactie werd door een
diplomaat precies weergegeven:
„Chili is het slachtoffer van de
Russisch-communistische roulette.
De democratie heeft de communis
ten om de zes jaar de kans gege
ven om de macht te grijpen. Nu
hebben ze gewonnen, en ze zullen
de democratie nooit meer een kans
geven".
De woorden „democratie" en
„communisten" worden veel ge
bruikt en niet alleen in Chili deze
dagen, maar wat betekenen ze, in
Cniii? Het oficiële gezicht van die
democratie: de presidentsverkiezin-
procent van de stemmen ging naar
het Volksfront of: de Partij voor
Eenheid van het Volk, een coalitie
van socialistische -en communisti
sche partijen) met hun kandidaat
dr. Allende. De rechtse Nationale
partij, met als kandidaat oud-pre
sident Jorge Alessandri, kreeg 35
procent en de christen-democraten
van de residerende president Frei
28 procent.
Die minieme meerderheid van 1
procent maakte het grondwettelijk
noodzakelijk dat het congres de
definitieve keuze doet, hetgeen
vandaag moet gebeuren. Allende
kon aanvankelijk slechts rekenen
op oe steun van zijn Volksfront, 88
van de 200 congresleden. De chris
ten-democraten van Frei lieten
toen weten Allende te zullen
steunen, als hij beloofde een serie
democratische rechten te zullen
garanderen, zoals parlementaire
oppositie, persvrijheid en vrije vak
beweging.
Verontwaardigd zei Allende dat
hij zijn democratische gezindheid
al voldoende had bewezen, maar
toen daarop geruchten over een
machtsgreep van rechts de kop op
staken, gaf hij toe. Aan één eis gaf
hij niet toe: het presidentiële (in
Z.-Amerika zeer belangrijke recht)
om naar eigen inzicht legerleiders
te benoemen en te ontslaan, be
hield hij voor zich. De christen
democraten hebben daarop hun
steun toegezegd. En zo zal, na de
verkiezing van vandaag, Allende
op 4 november beëdigd worden.
Maar wat dan? Daarvoor is het
nuttig te bezien wat Chili aan
.democratie" nog meer heeft dan
een parlementaire democratie.
De wijze waarop de 9 miljoen
Chilenen op him smalle meer dan
4000 km lange landstrook tussen
Andes en Stille Oceaan samenle
ven, kan moeilijk democratisch ge
noemd worden. 20 procent van het
nationale inkomen gaat naar de 5
procent zeer welgestelden, terwijl
de allerarmsten (20 procent van de
bevolking) het met 5 procent van
de nationale koek moeten doen.
Maar 5 jaar geleden, toen Presi
dent Frei aan de macht kwam,
bezaten de rijksten nog 25 procent
en de armsten maar 2,5 procent
van de koek.
Er is dus verbetering, maar het
gaat te traag, zo hebben de verkie
zingen uitgewezen. Honderddui
zenden leven in „vorrsteden" van
planken en golfplaten („callam-
pas"), meer dan de helft van de
kinderen is ondervoed, de helft
van de plattelandsbevolking moet
met ongeveer f 100 per maand
rondkomen, terwijl de jaarlijkse
inflatie 25 tot 30 procent bedraagt;
werkloosheid en alcoholisme zijn
groot. De arts Allende weet het:
hij is eerder minister van volksge
zondheid geweest.
Het is de tragiek van president Frei
is geweest dat hij veel gedaan heeft
voor de onderdrukte massa (natio
nalisatie voor 51 procent van de
Amerikaanse kopermijnen, ontei
gening van 1224 grootgrondbezit-
tingen, verdeeld onder 30.000 fami
lies, veel nieuwe woningen, scho
len etc., maar dat de nood te groot
was om de onteyredenheid weg te
nemen.
De socialistisch-communistische
coalitie van dr. Salvador Allende
heeft volgens politieke waarne
mers haar grote steun gekregen op
het programapunt, dat nationali
satie van alle belangrijke inkom
stenbronnen van Chili beloofde.
Een groeiend aantal Chilenen
(Allende had eerder al driemaal
aan de presidentsverkiezingen
deelgenomen met stijgend succes)
is gaan ontdekken dat de wortel
kan veel kwaad ligt in het feit dat
alle belangrijke industrieën en
economische sleutelposten in han
den zijn van buitenlands, vooral
Noordamerikaans kapitaal. De sta
tistieken wijzen uit dat de helft
van het nationaal inkomen voor
een deel in de zaken van de
allerrijkste Chilenen, maar voor
het allergrootste deel naar het bui
tenland (V.S.) wegstroomt.
Niemand twijfelt er dan ook aan
dat Allende zo snel mogelijk ernst
zal maken met de volledige natio
nalisatie van de met name enorme
Amerikaanse kopermijnen in het
land. Dan zullen de banken volgen
en bedrijven als ITT, Dow Chemi
cal, Ford, General Motors, General
Tire and Rubber co. en Rockwell.
Na het bedrijfsleven zal het
grootgrondbezit eraan moeten gelo
ven. Het onteigende land moet,
volgens het partijprogramma van
Allende, in coöperaties en „staats-
hacienda's" worden ondergebracht
en parallel daarmee zullen handel
en voedseldistributie genationali
seerd worden. Men moet hierbij
niet vergeten dat Chili vroeger
agrarisch zichzelf kon bedruipen,
maar nu 20 procent van zijn
importbudget besteedt aan de invoer
van voedsel, omdat de landeigena
ren niets doen aan modernisering
van landbouwmethoden, maar al
leen pacht opstrijken.
De rijke bovenlaag in Chili is al
begonnen eieren voor haar geld te
kiezen. Zij ondernam de afgelopen
weken een run op de banken: in
een week haalden zij in totaal zo'n
310 miljoen gulden van hun reke
ningen af bij banken en financie
ringsmaatschappijen. In de eerste
drie weken van september verlie
ten, naar «verluidt, bijna 14.000
Chilenen het land. Honderden an
deren hebben al vliegtuigtickets
naar Buenos Aires, Miami of New
York op zak, voor het geval dat-
In dit van nature, en voor Zuid-
Amerika zeker opvallend geweld
loze land zijn de eerste, en volgens
waarnemers zeker niet de laatste,
aanslagen al gepleegd. Er zijn en
kele bommen geëxplodeerd in
bankgebouwen, 'op een vliegveld,'
in supermarkten e.d. Volgeps, het
persagentschap Prensa Latina
heeft Allende op 11 oktober ge
zegd dat agenten van de Ameri
kaanse CIA en Cubaanse contra
revolutionairen de aanslagen be
raamden en financierden. Dat
klinkt in Chili niet zo communis
tisch als het lijkt, eerder nationa
listisch. Maar omdat de grote over
heersende buitenlandse macht in
Chili Noord-Amerika is, is het
Chileense nationalisme sterk anti-
Amerikaans. zr
De aanslag (de eerste politieke
aanslag in Chili sinds 140 jaar) op
de bevelhebber van het Chileense
leger, generaal René Schneider,
een goede vriend van Allende, is
voor Frei niet voor niets aanlei
ding geweest, om gisteren, de
noodtoestand af te kondigen. Al
lende zegt dat hij kan rekenen op
de steun van het 60.000 man sterke
leger (bovendien kan hij straks
niet-loyale officieren ontslaan),
maar het is ook duidelijk dat het
leger, als Allende te hard van sta
pel loopt, met zijn socialiserings
program, moeite kan krijgen met
haar traditie van niet-immenging in
de politiek.
Dr. Salvador Allende.
De rol, die de V.S., in hun pani
sche communisten-angst, bij een
eventuele machtsgreep door het le
ger zouden kunnen spelen, is niet te
veronachtzamen.
Een t.v .-commentator in Mexico
zei vorige week: „Als Allende di
rect als rigoureus socialist aan het
werk gaat, zal het Chileense leger
op een wenk uit de V.S., het als
haar heilige plicht beschouwen deze
man te wippen". Dit is typisch
Zuidamerikaans geredeneerd, en het
leger in Chili is niet typisch Zuid
amerikaans. Maar de vrees in de
V.S. voor een Cuba op het Zuida-
merikaanse continent (met veel
meer invloed dan het eiland Cuba
zelf) is groot.
De vroegere V.S.-ambassadeur in
de Organisatie van Amerikaanse
Staten, Sol Linowitz, heeft echter
de spijker op zijn kop geslagen
door te zeggen: „De rol van de V.S.
in deze volledig Chileense zaak is:
afblijven. Wij zouden niet méér
bezorgd moeten zijn over een Al
lende in Chili dan over de militai
re dictators in Argentinië en Bra
zilië. Wat voor dubbele moraal
houden wij er toch op na?".
Dr. Allende, die, slechts een paar
jaar als arts gewérkt heeft bij een
patholoog-anatoom (,de ziekenhui
zen wilden geen socialistische
arts") heeft de rest van zijn leven
besteed als volbloed politicus, en
tot nu toe ook als volboed demo
cratisch politicus. Cuba's Fidel Cas
tro is altijd een grote vriend van
hem geweest.
Een paar weken geleden stuurde
Allende zijn dochter Beatriz naar
Havana. Zij kwam terug met vijf
adviezen van Castro: 1. Blijf je
koper exporteren in het doliarge-
bied (d.i. het westen); 2. Laat de
Chileense technici in je kopermij
nen niet naar het buitenland gaan
(veel van hen krjjgen nu salaris-
"SéTi op V.S.-ifivéau, en Allende
wil S£ inkomens.Jran de
faalden hard" 'aanpakken);
Schreeuw niet van de daken dat je
een revolutionair bent; 4. Verbreek
niet de betrekkingen met de V.S.;
5. Probeer op goede voet te blijven
staan met het Chileense leger.
Interessante adviezen, want som
mige er van is Castro zelf met
nagekomen. Allende is intelligent
genoeg om niet domweg een twee
de Cuba te creëren. Hij zei dit ook
in een tv-interview dat donderdag
jl. via de Westduitse tv werd uit
gezonden. Wat Allende wel gaat
creëren, blijft ondanks alles een
opefi vraag.
Rechtse Chilenen verwijten hem
dat hij een Schotse whiskey ken
ner is, een dure hobby in een
land waar een fles Scotch ruim
100 gulden kost. Zelf heeft hij
gezegd: „Wat is geweld? Terwijl
sommigen in luxe huizen leven en
een groot deel van het volk in ar
moede leeft of zelfs geen plaats
heeft om te wonen dat is ge
weld. Terwijl sommigen eten kun
nen weggooien en anderen hele
maal geen eten hebben, dat is ge
weld". J.L.
(Copyright
'Het Parool)
(Van een onzer redacteuren)
De Verenigde Naties zijn na 25
jaar nog een fel gecritiseerd insti
tuut. In het algemeen verwijt men
de volkerenorganisatie dat zij niet
krachtig genoeg kan optreden. Zij
heeft te weinig zeggenschap over
de landen, oin in geval van een
crisis, als objectieve derde, de
partijen een akkoord af te dwin
gen.
Toch is deze organisatie niet meer
weg te denken. Zij omvat ca. 77
procent van de mensheid. Vandaag,
25 jaar geleden, werd het Handvest
van de Verenigde Naties van kracht.
Het begint met de woorden: „Wij,
de volken van de Verenigde Naties
vastbesloten komende geslachten te
beveiligen tegen de oorlogsgesel, die
twee keer gedurende ons leven on
uitsprekelijk leed over de mensheid
heeft gebracht. Er is weinig kans
op vrede als armoede en onrecht in
de wereld geen halt wordt toege-
i. Willen de V.N. een belang
vol blijven spelen dan zal de
organisatie zich juist over dit pro
bleem moeten buigen.
De belangrijkste gebeurtenis tij
dens de speciale-zitting van de alge
mene vergadering van de V.N. in
New York is dan ook de afkondi
ging vandaag van het Tweede Ont-
wikkelingsdecënnium (DD 2). Het
gaat per 1 januari 1971 in. Aan een
ontwikkelingsstrategie voor de ko
mende jaren hebben verschillende
commissies in de V.N. gewerkt. De
V.N. -commissies! voor ontwikelings-
planning onder leiding van prof. J.
Tinbergen legde de basis voor de
plannen die naar de algemene verga
dering ter goedkeuring worden aan
geboden.
Enkele conclusies van het tienja
renplan zijn: De gemiddelde jaar
lijkse inkomensgroep in de ontwik
kelingslanden moet in het komende
decennium minstens zes procent be
dragen. 1
De ontwikkelingslanden moeten
zich daarom aanzienlijk inspannen op
een aantal terreinen zoals onderwijs,
inkomensverdeling, werkgelegen
heid, landhervorming en besparin
gen.
De rijke landen moeten zorgen
dat de export van de arme landen
(ADVERTENTIE)
De Boerenleenbank is de bank-van-nüvoor Gewoon een
vriendelijke bank. Waar bijvoorbeeld pralen-over-sparen
méér is dan alleen maar het noemen van cijfers. Logisch, want het
gaat erom dat u-en-wij-samen de beste manier van sparen
vinden. En daarbij kunnen we kiezen uit vele spaarvormen. Met
rente vanaf 4% als u steeds direkt over uw spaargeld
beschikken, tot 8% als u op langere termijn wilt sparen. Stap eens
binnen bij de Boerenleenbankook voor een Privêrekening,1
voordeontvangstvanuwsalarisof het boekenvanuwvakantierei.
1150 vestigingen
(la bank voor iedereen
jaarlijks met 7 a 8 procent kan
stijgen.
De Rijke landen moeten uiter
lijk in 1975 1 procent van hun bruto
nationaal produkt aan ontwikke
lingshulp besteden.
De Verenigde Naties moeten om
de twee jaar de inspanningen van
de rijke en arme landen controleren.
(ADVERTENTIE)
OLIFANT
HAD EEN STAARTJE.
Hoe het mogelijk is, weet de heer
H. te E. nu nog niet. Maar alles zat
hem gisteren tegen. Te laat op z'n
werk, door zijn bureaustoel gezakt,
thuis gekomen zoonlief een ruit
ingegooid en z'n vrouw met griep op
bed. Gelukkig was er nog een
staartje Olifant Vieux in huis!
HEEL WAT schrijvers zijn
geen -sprekers en veel vlotte
sprekers, hebben er de grootste
moeite mee iets op papier te
zetten. Schrijven lijkt heel iets
anders dan praten; het een kan
het ander geweldig dwars zitten.
Er lijken aan het schrijven eisen
gesteld te worden die bij het
praten niet gelden; en ook het
omgekeerde doet zich voor: het
praten kan bemoeilijkt worden
bv. door de aard van de persoon
tegen wie we praten, door -de
mogelijkheid van interrupties of
door dwang om snel te formule
ren. Bijna niemand praat in zin
nen die zonder meer opgeschre
ven zouden kunnen worden. En
ook bijna niemand schrijft zinnen
die op gewoon praten lijken. Er
komen al gauw een paar worden
als „echter" en „slechts" in te
recht, typische woorden voor een
wat opgeschroefde en afgedwon
gen schrijftaal.
Die schrijftaal kan soms ook
het spreken aantasten. Het is ei
genlijk helemaal niet mooi als
iemand spreekt in volzinnen die
zo gedrukt zouden kunnen wor
den. 'Hij praat dan niet, maar
schrijft mondeling, in de lucht.
Hij past zich aan bij een norm
die lang niet zo'n sterke rechten
heeft als het gewone praten. Het
geschreven woord fungeert hier
als een hoger taalniveau. De
schrijftaal is in dit geval een
speciale verschijningsvorm van
wat als hoger niveau beschouwd
wordt. Ook een andere spreektaal
bv. het algemeen beschaafd kan
zo'n norm zijn. Dat geeft soms
aanleiding tot een merkwaardige
„tweetaligheid" die vergeleken
kan worden met de tegenstelling
spreektaal-schrijftaal. Ik herinner
mij dat in het dialect waarin ik
opgroeide, de dokter en de nota
ris' bij voorkeur in hun beschaaf
de taal geciteerd werden. Verta
ling vond niet plaats: hun uit
spraken dreven als eilandjes be
schaafde taal in een zee van dia
lect. Zij bleven op hum eigen
niveau, voor hun eigen rekening
ook. Voor mijn gevoel heeft deze
klonterigheid binnen de ene taai
pap iets griezeligs en iets ko
misch, maar het geeft ook een
interessante kijk op de menselij
ke cultuur of liever zenuwachtig
heid. Het mikken op een hoger
taalniveau komt, meen ik, voort
uit een gevoel dat het eigen ni
veau tekort schiet, een onderda
nig soort van zenuwachtigheid in
de nabijheid van mensen die het
beter weten, het gevoel in een
bepaalde situatie heel apart en
deftig te moeten praten.
Uit deze nerveuze drang naar
hypercorrectheid komen dan ty
pische fouten voort die bv. ver
band houden met het vermijden
van dialectachtige klanken. Ik
heb dikwijls horen zeggen „toe
schouder", „beeldhouder", „koe
den in de weide" of „in lichterla-
de" om het toch maar vooral
derftig te houden.
Dat is zeer komisch en wie
daarop betrapt wordt, schaamt
zich diep en moet onmiddellijk
daarop zelf ook lachen. Het zijn,
vind ik, meestal sympathieke
mensen die zulke fouten maken.
Zij zijn namelijk bereid zich aan
te passen en drukken dan in hun
zenuwen op het verkeerde knop
je. Als we dam lachen, lachen we
gezamenlijk over die onzin vam die
deftigheid. Mevrouwen die zon
der blikken of blozen „ruwe
gaans vrij gewoon praten, die
boden zich meestal zo hoogdra
vend uitdrukken. Zij zeggen bv.
niet „Uw kinderen allebei" maar
iets als „het bloeiend tweespan
Uwer kind'ren". Hier is het hele
maal de kleine man die van lou
ter zenuwachtigheid heel hoog en
deftig gaat praten. Het is een
interessant stijlbeginsel van de
tragedie dit consequent vol te
houden.
Dikwijls zeggen de boden ook
zelf dat zij amper kunnen praten
of dat zij dreigen te gaan stotte
ren; en onmiddelijk daarna stro
men dan de meest ingewikkelde
verzen van hun lippen. Dat is
geen tegenstrijdigheid; het is in
tegendeel zeer consequent. De bo
de haalt diep adem en schakelt
over op een ander niveau van
taal. Hij is de kleine man in een
zenuwachtige situatie. Van ver
vreemding is hij niet in staat zijn
eigen taal te spreken. Bovendien
is hij er zich van bewust dat hij,
wanneer de koning dat wil, als
brenger van een onheilstijding
voor dat onheil zelf verantwoor
delijk gesteld kan worden. Hij
mag als het ware zijn eigen taal
niet spreken, want hij moet ver
mijden zich met zijn tijding te
identificeren.
En de dichter die de tragedie
maakt? Die is al een schrijver en
zit al bijna aan de andere kant
van de gewone taal. Hij staat dus
dicht bij de bode en leent hem
zijm eigen taal, zodat de bode
schrijftaal spreekt met veel
„slechts" en „echter". De golven
van zijn nervositeit stollen in
verheven woorden. Schrijven is,
geloof ik, voor alles een kwestie
van zenuwachtigheid.
ham" bestellen, doen dat al niet
meer en de verkoopster die met
enige didactische nadrukkelijk
heid ,Jwe ham" aamireikt als
er „rauwe ham" besteld is, vindt
waarschijnlijk dat zij het beter
weet. Nu ja, ze heeft dat een
beetje anders opgepakt.
Maar dit is wel een interessant
geval. Hier is als het ware de
zenuwachtigheid tot regel gewor
den en gekalmeerd in de deftiger
vorm. „Ruwe ham" is al bijna
goed, zoals de vérleden tijd van
„mij dunkt" ook al „mij dacht"
mag zijn in plaats van het oude,
vertrouwde „mij docht" dat te
veel op dialect is gaan lijken. Er
kan zich op die manier een apar
te, hoge taal ontwikkelen die
verder haar eigen gang gaat, als
schrijftaal, als taal voor een in
crowd of hoe dam ook. Im de
aanpassing daaraan zit, vind ik,
altijd iets van zenuwachtigheid.
De hoge notaristaai of de taal
van de toffe incrowd aanslaan is
een soort van noodsprong, een
afkoelimgssysteem tegen de verle
genheid of een vernuftige con
structie tegen het stotteren.
Ik zou daar graag eens wat
dieper in spitten, maar ik beperk
mij nu tot één duidelijk en be
kend voorbeeld, dat, voorzover ik
weet, nog nooit in dit licht bezien
is. Omdat het op mijn vakgebied
ligt, heb ik ook enig recht van
spreken. In de antieke tragedies,
waarin de handeling op één
plaats geconcentreerd is bv. voor
het paleis van de koning, wordt
van alles wat daarbuiten gebeurt,
verslag uitgebracht door bodem.
Dikwijls zijn dat vreselijke ge
beurtenissen die hevige emoties
oproepen. Nu is het opvallend
dat, terwijl de koningen door-
