T oegepaste planologie in Zweedse stadsgewesten Boeken - Boeken - Boeken - Boe Leefbaarheid een eerste vereiste Sprookjes Onbenullig Gerda Göppertz Kamertjeszonden Korte nacht Belangstelling Ambitieus V oorzieniiigen Gezicht op de „astrale" wijk Grindtorp met op de voorgrond sportvelden en gescheiden wegen voor het voetgangers-, rijwiel en autoverkeer. „Kabouters willen best voor de mens werken, alleen hebben ze er een vreselijke hekel aan als ze daar bij op de vingers worden gekeken". Dit is geen zin uit een of ander manifest van de Oranje-Vrijstaat- kabouters, maar uit een alleraardigst kinderverhaal van de vorig jaar be kroonde schrijver Hans Werner. Zijn nieuwste bundel is een koste lijke verzameling van 21 sprookjes voor oudere kinderen. Het zijn stuk voor stuk originele sprookjes geïl lustreerd met grappig-primitieve te keningetjes van de schrijver zelf. Voor volwassen voorlezers zullen ze ook vermaak bieden vanwege de oorspronkelijke situaties en de klei ne humor. Ze spelen zich af in allerlei landen, die door Werner met gevoel voor sfeer en poëzie zijn aangegevp*- MARJAN MES Hans Werner. De vruchten van vroeger en andere sprookjes. West friesland - Hoorn (f 5,90). Misschien behoort Gerda Göppertz wel tot het beste werk van Walter Breedveld. Er zijn meer boeken van zijn hand, die boeien (we herinne ren ons b.v. nog levendig zijn Avond van Rogier de Kortenaar), toch steekt deze roman, die als tri logie is opgezet, boven het normale gehalte van zijn doorsnee-werk uit. In Gerda Göppetz valt allereerst een zekere voornaamheid van stijl op, die, gepaard aan zijn bekende verteltrant, nergens gekunsteld aan doet maar geheel behoort bij de beide hoofdfiguren, die Breedveld .psychologisch zeer waarachtig op de benen heeft gezet. Beide figuren vertellen niets af. Gerda Göppetz zou men een top-prestatie willen noemen uit zijn omvangrijke oeuvre. Het is jammer dat het kloek uitge geven boek (met een prachtig por tret van Doeve) ontsierd wordt door het gebruik van tweemaal dezelfde tekst op zij- en achteïflap. Walter Breedveld - Gerda Göp pertz, Uitgeverij De Fontein N.V. - De Bilt - 16,90. Een kloeke paperback van 392 bladzijden bevat Herman Heijer- Detective-serie, Prisma. Uitgeko men zijn: Jonkvrouw op drift, Edgar Wallace; De weduwe in kwadraat, Eberhart; Mr. Misdaad, Ellery Queen; De getuige die zweeg, R. Pike. Vier onbenullige werkjes op een rij voor een rijksdaalder per stuk. Het eerste verhaal beschrijft de wederwaardigheden van een trots, knap, rijk meisje, dat met een dronken zwerver trouwt. In het tweede verhaal duikt ook een vrouw in de narigheid. Het derde verhaalt de zelfmoord van een miljonair. Een nogal ongeloofwaardige story. En in het vierde draaft een koning van de misdaad op. Het laatste boek is nog enigszins te pruimen. J. v. d. V. komen uitstekend op de lezer af en zijn minutieus getekend zonder dat dit vefveelt. Het zijn personages, die leven en boeien. Van de schrijver moet men echter geen moderne probleemstelling ver wachten, daar is Breedveld de schrijver niet naar. Hij schrijft van uit het verleden en de moeilijkhe den en frustraties, die zijn figuren doorleven moeten, zijn dus uit de tijd. Zodoende is Gerda Göppetz zeker geen boek, dat de jeugd boei en zal maar het is wel een verhaal, waarin de mens van middelbare leeftijd veel herkennen zal van het milieu, waaruit hij zelf voortkomt. Breedveld zal wel nooit worden toe gelaten tot de officiële literatuur en hij streeft daar ook niet naar. Maar het doet aan zijn kunde tot boeiend mans' „Kamertjeszonden". Het boek heeft bij zijn eerste verschijnen nogal wat schandaal veroorzaakt om zijn gedurfde thema's. Een jongere, die dit boek thans in handen krijgt, zal zich dit amper kunnen voorstel len. Dan blijkt wel heel duidelijk hoe enorm de tijd is geëvolueerd Zaken, waarover men toch echt niet zo lang geleden „achter de hand" sprak, blijken nu geen taboe meet te bevatten en de jonge lezer zal deze kamertjeszonden misschien schouderophalend voorbijgaan. Maar als tijdsbeeld is het boek de uitstekende weergave van een perio de, waarin door een avant-garde reeds gevochten werd (zij het mis schien niet altijd bewust, het was ook een manier van leven van een bepaalde kring) om grotere vrijheid en breder begrip, om verlossing uit het soms venijnige burgerdom van die jaren. Heijermans heeft deze kamertjeszonden (hij was toen 31) geschreven om zijn Nederlandse pu bliek bewust in de wielen te rijden en het te confronteren met de hypo crisie en onwaarachtigheid van zijn tijd. Daardoor krijgt dit lijvige werkstuk iets van een belijdenis en net bewonderenswaardige ervan is dat het ook nu nog niets verloren heeft van zijn frisheid, al zullen tijdgenoten ongetwijfeld beweerd hebben dat dit boek onfris rook. Herman Heijermans Kamertjes zonden Uitgeverij Erven Querido N.V.. Amsterdam - 12,90. De korte nacht. Ronald Kirkbride vertaling: Frans de Regt. Een opper vlakkig, spanningloos, van clichés en vanzelfsprekendheden aan elkaar hangend verhaal van een Ameri kaan, die naar Finland reist om een Russische spion, die de dood van zijn broer op rijn geweten heeft, te vermoorden. In plaats daarvan wordt hij de grote kameraad van de zoontjes van de Russische spion en belandt hij al heel. gauw ln het bed van diens vrouw De Amerikaan tracht de spion toch nog te doden. Dat mislukt. De spion probeert met zijn zoontjes te vluchten naar Rus land maar daar wordt tenslotte keu rig een stokje voor gestoken De kinderen blijven bij mama en de Amerikaan gaat weer braaf naar huis. F. DE LIGT (Znrnrt BeertjeUitq. A. W. Bruna 2U Zoon Prijs f 2,75.) DE zeergeleerde heren plano logen, stedebouwkundigen en sociaal-wetenschappers, die zich de laatste jaren in diverse stre ken van Nederland het hoofd dol denken over zaken als gemeente lijke herindeling, communale schaalvergroting en gewestvor ming, zouden eens moeten gaan kijken in 't prachtige meren- en bosgebied tussen de steden Stock holm en Norrtalje. Zij zouden naast een portie nog niet veront reinigde lucht ook heel wat con crete ideeën kunnen opdoen voor de huidige en de toekomstige leef baarheid binnen onze vaderlandse perken. Want daar ligt Taby, een van de plm. 30 „suburbs", die als een merkwaardige ring van pad destoelen rondom de Zweedse hoofdstad uit de grond zijn ge schoten. Het zijn geen voorsteden in de Engelse betekenis van het woord, maar eerder zelfstandige stadsgewesten (U mag ook zeg gen: suburbane agglomeraties) zo als Nederland die al een paar heeft. Resultaat van planologi sche hergroepering, waarvoor vaak oeroude gemeentelijke struc turen teruggaand tot in de Vi kingeeuwen netjes voor de har de belangen van deze tijd werden opgeofferd. Taby laat zien, waarrtoe „gewest vorming-op-zijn-Zweeds" in de na oorlogse jaren heeft geleid. Dat is heel wat. Een vergelijking met Ne derland zou onrechtvaardig zijn. Zweden heeft een afwijkend natuur- milieu: bijna 60 pet. van het land is door bossen bedekt en onbewoond. En de resultante daarvan is weer, dat van iedere 100 Zweden er 76 in de stad wonen. De Zweedse planolo gen weten derhalve, waar ze aan toe zijn. En bij een relatief langzaam groeiende bevolking (nu 8 miljoen bijna), die al meer dan 30 jaar in Europa op nop ligt in de beheersing van haar biologische expansie, valt er op basis van deze prettige gege vens best een leefmilieu te ontwer pen, waarvoor men zich elders de vingers aflikt. Taby is iets van de zestiger jaren, nadat men (sinds 1940) in Zweden al royaal ervaring had opgedaan met de bouw van gloednieuwe wooncen- tra als Arsta, Vallingby en Farsta. Het ligt op nauwelijks 12 kilometer van hoofdstad Stockholm, ressorteert voor de planologische hoofdzaken ook onder district „Groot-Stock- holm", maar is desondanks als sterk in de rustieke sfeer getrokken ge west n volkomen zelfstandig ade mend en groeiend organisme. „Wij krijgen in ons planologisch centrum zeer veel buitenlandse des kundigen op bezoek", zegt ir. Urban Palmgren (40), de verantwoordelij ke stedebouwkundige. „En iedereen staat verbaasd, dat vlakbij een we reldstad als Stockholm zoiets als Ta by is kunnen ontstaan. Gewoonlijk vind je op zo'n korte afstand mono tone buitenwijken, die direct bij de stad horen. Door de planologie, die wij hier bedrijven, blijven stad en woonomgeving strikt gescheiden". Tien jaar geleden kwam de naam Taby nauwelijks op de landkaarten voor: het was een pietepeuterig dorpje, gesticht door de Vikingleen heer Jarlabanke, wiens betonen standbeeld nu naast de trappen van het gemeentecentrum in Nieuw-Ta- by prijkt. Een woeste, gehoornde krijger, uitgerust met stevige boe- renkuiten en een spade. Wie nu van Taby spreekt, bedoelt het hele ge west, 12 „nederzettingen" tussen de wouden en de meertjes, samen 40.000 inwoners. De jaarlijkse groei ligt tussen 6 en 7 pet., de uiteinde lijke opzet (gemikt op het jaar 2000) is het scheppen van een opti maal leefmilieu voor 120.000 men sen. Urban Palmgren: „Het gaat ont zettend snel. Taby is alles tegelijk, op alle terreinen zitten we aan de frontlijn. Moderne grootstad, gezelli ge plattelandsdorpjes, goed geëqui peerd werkgelegenheidscentrum, re creatiegebied, onderwijscentrum .winkelcentrum. Het is zeer dyna misch, zeer gewaagd, zeer idyllisch Een zo volmaakt mogelijke harmo nie tussen natuurlijke rijkdom en menselijke bewoning". Civiel ingenieur Palmgren („ik maak hier gemiddeld 16 uur per dag, eigenlijk gekkenwerk") is ge woon lid van de gemeenteraad. Een Ir. Urbau Palmgren, stedebouw kundig raadslid van Taby. liberale politicus, wiens partij sa men met de sociaal-democraten 25 van de 40 raadszetels heeft. Hij zegt: „In ons systeem is het mogelijk, dat raadsleden een vrijge stelde functie krijgen. Een full-time job namens de partij of de coalitie, die aan het bewind is. Op die ma nier kan men direct en intensief bepaalde doelstellingen in de prak tijk verwezenlijken. Als stedebouw kundige van Taby breng ik dus rechtstreeks het verkiezingspro gramma van liberalen en sociaal democraten tot uitvoering. Ik ben geen ambtenaar, maar bestuurder. Dat is 'n directe vorm van beleid. Ik krijg salaris met ingebouwd pensi oen. Als ik vijftig jaar ben, en tot zolang herkozen zou worden, mag ik rekenen op wachtgeld. Ik geloof, dat een dergelijke regeling, die men in Europa verder nauwelijks of niet kent, de aatntrekking van gekwalifi ceerde mensen voor het bestuur op gemeentelijk of gewestelijk niveau zeer vergemakkelijkt". Inzake Taby heeft een dergelijke opzet b.v. het gunstig gevolg, dat de afstand tussen bevolking en bestuursappa raat niet groot is. „Uit onze raad zijn drie mensen vrijgesteld", ver klaart ir. Palmgren. „Onze ervaring is, dat de kiezers zich zeer gemakkelijk tot ons wen den met problemen. Zij hebben ons uiteindelijk gekozen. En wij zijn deskundig genoeg, wij hoeven ze niet door te verwijzen naar een of andere ambtenaar. Ik maak het praktisch dagelijks mee, dat mensen mij telefonisch benaderen over wo ningproblemen of mij op straat aan klampen. Het bevordert het gevoel van saamhorigheid en wederzijdse verantwoordelijkheid". Taby, het gewest in wording, blijkt voor Groot-Stockholm zeer aantrekkelijk. Urban Palmgren, die behalve de planologie ook de huisvesting onder zijn beheer heeft, toont een wacht lijst van 6500 woningzoekenden. „Deze noord-oostelijke hoek bij Stockholm is een sterke magneet, Vooral vanwege het landschap, maar ook door de progressieve manier van stedebouw. Men voelt zich hier buiten, ondanks de nabijheid van de stad. Wij kunnen de vraag lang niet aan". Naai Norrtalje liep een spoorlijn, er was ook 'n provinciale weg. Meer niet. En op onregelmatige afstanden daar vandaan lagen dorpjes als de Vikingveste Taby. Meer niet. Voor de rest bossen, spiegelend water, golvende weiden. En precies in de vork waar de spoorlijn naar Norr talje een aftakking had naar Akers- berga besloot men in 1964 het zwaartepunt te realiseren (Taby Centre) van een compleet gewest. De bouw- en makelaarsonderne ming HSB kwam met 'n ambitieus plan voor 3000 woningen, midden in het niets. Het is bijna verwezenlijkt. Professor Sune Lindström maakte de algemene lay-out van een woon- en leefunit voor 15.000 gezinnen. Zo kwam de wijk Grindtorp van de grond, ontwerp van architect Olie Elgquist, twee in elkaar geschoven open ovalen van hoogbouw. Omge ven door pijnbossen en met bloemen aangeklede rotsheuvels. Het idee van een satelliet in de ruimte. Tien woonlagen. Desgewenst kan men aan de buitenkant van de ronding een balkonnetje laten ophangen. Het lijkt op een bijenkorf, maar dan stukken rustiger. En achter een vol gende bosgordel de 8 in een cirkel opgestelde flatblokken van Nasby- dal, zeventien verdiepingen. In elk blok kindercrèche, speelschooltje, hobbyzalen, wasserettes. Zwemmend in de ruimte. Evenals Taby's opval lendste woonunit, een kast van 20 lagen als halve cirkel uitgevoerd. Ze kunnen massa's mensen kwijt, zon der dat ze opvallen. En de laag- bouwschakelhuizen, kleine wijken, 500 meter verder ziet men al hele maal niet liggen. Al wonen daar 8000 mensen bij elkaar. Zelfs voor Zweedse begrippen is het wonen in Taby duur. Huren is er niet bij, men koopt. Met een staatslening tot 95 pet. En voor een flait van 100 m2 moet men schrikt U niet uiteindelijk 100.000 kronen (zo'n f. 80.000,-) be talen, voordat ze eigendom is. Met de aflossing is de geldschietende overheid niet kleinzielig: die ligt op 85 kronen per m2 per jaar. „Vaak zijn de bouwplannen niet op tijd klaar, zo snel gaat het hier", aldus ir. Palmgren. Taby realiseert, vol gens een vijfjarenplan, thans tussen 800 en 900 woningen per jaar. Dat is afgestemd op de bouwplanming van Groot-Stockholm, die voor 1970 op 22.000 woningen ligt. Palmgren: „Dat zijn meer dan drieduizend wo ningen minder dan de vastgestelde behoefte, maar de overheid remt de woningbouw de laatste jaren enigs zins - af door minder leningen te verstrekken. Daarom zie ik de wachtlijst van Taby, zeker voor de kleine flats, nog aanzienlijk groei en". Met het scheppen van woongele genheid is men er niet, zeker niet in het verwende welvaartsland Zwe den. Het kan, ook in het gewest Taby, niet snel, volmaakt en pro gressief genoeg. Aanleg van een we genstelsel met gescheiden voorzie ningen voor snelverkeer, lokaal ver keer, fietsers en voetgangers was relatief een kleinigheid. Ook de bouw van een autobaan rakelings langs de voornaamste woonkernen. Het was niet genoeg, dat er per dag 70 treinen en 65 bussen v.v. Stock holm gaan, want men heeft nu be sloten dat er een metro naar de hoofdstad zal komen. Die kost 100.000.000 kronen en moet in 1980 klaar zijn, 15 kilometer lang. „Hij is opgenomen in het totale verkeers- budget voor Groot-Stockholm, dat tot 1980 voorziet in een uitgavento- taa>l van acht miljard kronen", aldus Urban Palmgren. Nu zijn optimale verbindingen met Stockholm-City voor Taby van levensbelang, want 50 pet. van de beroepsbevolking "werkt daar. „Onze planning is, dat wij uiteindelijk zeventig procent van de werkgelegenheid in eigen omgeving moeten scheppen. Dat komt neer op dertigduizend arbeids plaatsen," zegt de heer Palmgren verder. De bouw van een „business district" industriebedrijven en kantoren in het groen is nu in uitvoering op de oever van het Ull- na-meer, voor 10.000 mensen. Taby heeft een winkelcentrum („Storcet- ner" wereldbekend), theater, galop renbaan, zwembad, eigen symfonie orkest van 50 leden, een gymnasium met 1100 studenten. In aanbouw zijn: Lts (ook voor 1100 jongelui, kosten 3,5 miljoen kronen), bootha ven (1000 boten, 4 miljoen kronen, volgend jaar in gebruik), een elfde jeugdhuis met bibliotheek (16 mil joen kronen, eind 1970 in gebruik), 5 sporthallen (15 miljoen kronen). Fabelachtige cijfers voor een gewest van een dergelijke omvang, maar ir. Palmgren zegt: „Ons budget voor 1970 is 110 miljoen kronen. Onge veer de helft van dat bedrag ont vangen wij direct uit de communale belastingen. Voor gebouwen geven wij dit jaar 14 miljoen kronen uit. De financiële hulp van het rijk is niet groot genoeg, dat vertraagt de ontwikkeling. De overheid eist van ons, dat wij in een bepaald tempo voortgaan, maar stelt ons de midde len ervoor niet ter beschikking. An ders zou Taby al veel verder zijn". Nogmaals vergelijkingen met Nederland mag men niet maken. Er zijn verschillen, of men wil of niet. Natuurlijke omstandigheden kan men niet veranderen, even min als bevolkingsdichtheid. Maar grootschaliger denken, andere vormen van belastingheffing, ef fectiever beleid met minder amb tenarij zijn hoofdstukken, die het boek van de leefbaarheid een an dere wending geven. Taby bewijst het. Het dorp met z'n Vikingverle den herschrijft zijn geschiedenis. Deze grote overzichtsplaat laat zien Op de achtergrond van het complex Taby Centre met links Nasby, daarnaast Grindtop, galoprenbaan, winkel centrum, woongebieden en geheel rechts het industrie- en kantoorterrein.

Krantenbank Zeeland

de Vrije Zeeuw | 1970 | | pagina 7