STAPHORST KRIKT IMAGE OP
Veranderingen
Teg'
en oecumene
Verliezen
Ingesnoerd
In Nederland is nog een handvol dorpen
aan te wijzen, waar het lijkt alsof de bevolking
zien afzet tegen de huidige maatschappelijke
ontwikkelingen. Vaak berust het afwijzen van
bepaalde zaken (inenting, tv-kijken, sport op
zondag enz.) op godsdienstige principes.
De gemeente Staphorst - 13.650 ha groot;
10.500 inwoners - is zo'n plaats in Nederland,
waar de bevolking zeer sceptisch staat tegen
over bepaalde ontwikkelingen. Het is een ge
meenschap met eeuwenoude kerkelijke tradi
ties en specifieke gebruiken. Op zich zelf niet
erg. Anders wordt het wanneer het gedrag van
een of meer inwoners publiekelijk aan de
kaak wordt gesteld. Staphorst heeft in de af
gelopen tien jaar twee van dergelijke volks
gerichten of pogingen daartoe beleefd.
Ze hebben veroorzaakt dat de brede massa
momenteel over „het zwarte dorp" spreekt.
Staphorst wil van die naam af. Daarom wor.
den pogingen in het werk gesteld om de ima
ge te verbeteren. Want de tijd staat niet stil.
Ook niet in Stanhorst. En er ziin steeds meer
inwoners die dat gaan hegrijpen.
STAPHORST De zilveren gespen op de schoenen schitteren in
de zon. Tussen het stemmige zwart door vonken de rood gebloemde
kraplappen van de vrouwen. Een wit kanten muts spant over het
oorijzer. De knokige hand omklemt de in zilveren beslag gevatte
Bijbel, Gods Woord in boekvorm.
Staphorst gaat ter kerke. Monumentaal waaieren de mannen en
vrouwen uit over de Streek. Door het gebladerte probeert de zon de
strakke gezichten op te lichten. Tevergeefs. Ernstig schrijden de
kerkgangers voort.
Monotoon klinken even later de
gerekte hele psalmnoten over het
uitgestorven lijkende dorp. Vanaf de
kansel klinkt de doordringende stem
van de predikant. De stem zwelt
aan wanneer hef gaat om Gods kin
deren te weerhouden het brede pad
op te gaan, dat leidt naar Hel en
Verdoemenis. De mannen en vrou
wen in de houten banken kijken
strak voor zich uit. Ze zien er niet
naar uit dat ze Gods water over
Gods akker zullen laten lopen.
Het leven van alledag biedt ge
noeg zorgen. Het boeren op een
klein bedrijf in een tijd, die over
loopt van EEG en schaalvergroting
is geen sinecure. Maar 't is goed dat
dominee wijst op Satan's listen en
lagen, waar de mens elke dag weer
in verstrikt kan raken. Zelfs door
de dikke kerkmuren heen zaait de
duivel het zaad van onvrede en
twijfel. Daarom onderwerpt de
Staphor9ter zich elke zondag weer
aan het gezag dat hem vanaf de
kansel wordt voorgehouden. Gods
Heerlijkheid is nabij, klinkt het. De
Staphorster weet het en put er
troost uit. Troost die hij elke dag
weer van node heeft.
De Staphorster is van huis uit
zeer godsdienstig ingesteld. Op de
Dag des Heeren wanneer hij naar de
kerk gaat wijkt hij dan ook niet
voor een auto. De Hervormde ker
ken van Staphorst en Rouveen beho
ren tot de Gereformeerde modaliteit,
en zijn wars van elke vrijzinnig
heid. Ze maken het kerkelijk leven
statisch en willen houden wat ze
verworven hebben. Toch vreet de
tijd en de daarmee gepaard gaande
veranderingen aan Staphorst. Jonge
Staphorster mannen hebben de kle
derdracht afgelegd en in Rouveen
zijn er ook al meisjes, die de zwarte
kousen hebben uitgedaan. Maar de
minirok is er nog steeds taboe. De
oudere vrouwen houden het bij de
„dracht". Het haar weggestoken on
der het kleine slaapmutsje, de boe
zem weggesnoerd onder de zwarte
lorstrok. De Staphorster boerin
draagt het en heeft het altijd gedra
gen, zonder zich te bekommeren
wer haar charme.
Het was 1961 toen de hel over
Staphorst losbarstte. Jongeren reden
?en Staphorster vrouw op een mest-
;ar door het dorp heen omdat zij in
zonde had geleefd met een man. Een
volksgericht was geboren en wekte
Ie belangstelling van de wereldpers
Staphorst werd in één klap losgesla
gen uit zijn isolement.
Vijf jaar later was het opnieuw
•aak. Jongeren wilden een schand-
boog oprichten voor het huis van
en vrouw. Vijfentwintig man rijks-
lolitie knuppelden deze voorne- I]*H (111 I0S
mens uit de harde koppen van de
Staphorsters. De Justitie verordon
neerde: iets dergelijks mag niet
weer gebeuren. Sindsdien zijn er in
Staphorst en Rouveen geen volksge
richten meer gehouden. Maar veel
inwoneTS zijn van mening dat in
principe het volksgericht een posi
tieve uitwerking kan hebben.
„Inderdaad", Staphorst zit opge
scheept met de erfenis van de kar".
Landbouwvoorlichter J. de Wolde
(43) zegt het met wat schroom in
zijn stem, maar wil aan de andere
kant de waarheid ook onder ogen
zien. „Maar er is nooit naar voren
gekomen, dat het ook een stuk gein
van de jongeren betrof" voegt hij
era'an toe „Staphorsters zijn men
sen, die achting en genegenheid ver
dienen", zegt hij een Zwolse (vrij
zinnige) predikant na. „De bevol
king heeft een vergaand Godsver
trouwen" gaat hij verder.
En dan wat bitter: „Dan ben je
ook al getekend tegenwoordig. Maar
mag je alsjeblieft je eigen leven
leiden? In de oorlog waren de ker
ken ook vol volk. Toen was het
Godsvertrouwen groter dan nu. Is
het naar de kerk gaan soms een
verkeerde traditie?
De Wolde is een man, die na
zestien jaar wonen in Staphorst, van
het dorp en zijn bevolking is gaan
houden. Zijn kerkelijke gezindheid
maakte dit wellicht gemakkelijk,
maar hij bestrijdt de mening als
zouden andersdenkenden door de
Staphorsters met de nek worden
aangekeken. Momenteel probeert hij
met een aantal anderen het imago
van Staphorst te verbeteren.
Want men wil „af" van het Stap
horst van-de-kar Een stichting
heeft daartoe een brochure uitgege
ven, dat zakelijke informatie over
de gemeente verschaft. „Staphorst is
een gemeente zoals alle andere ge
meenten", zegt De Wolde. Hij vindt
dat de specifieke gebruiken geen
afbreuk behoeven te doen aan het
beeld dat de buitenstaander van
Staphorst krijgt.
Fel veroordeelt hij de sensatie
pers, die Staphorst het achterlijkste
dorp van Nederland noemt. Een Bel
gisch zondagsblad vulde er onlangs
enkele kolommen mee en wijdde
breeduit over de vrije liefde, die in
het dorp bedreven zou kunnen wor
den. „Nonsens", zeggen de Staphor
sters zelf. Alle verhalen over het
vrijen op de bedrand van het opka
mertje worden naar het rijk der
fabelen verwezen. Even verontwaar
digd stellen zij zich op tegenover de
beweringen als zou een vrouw eerst
moeten bewijzen (door zwanger te
worden) dat zij een man een kind
kan geven. Dit zijn een paar mis
verstanden, die de stichting Stap
horst uit de wereld wil helpen.
„Wij hopen dat u tot de conclusie
komt dat Staphorst ook nog iets
anders is dan een dorp van de
volksgerichten van de„zwaren", de
tradities" schrijft De Wolde in zijn
boekje „Staphorst, zoals het werke
lijk is".
vrouw is, die zo juist is gestorven en
zelfs hoe oud zij was. En ook de bu-
renplicht in een zaak, die (nog) on
losmakelijk met Staphorst is verbon
den.
Daarentegen zijn andere gebrui
ken verdwenen. Niet langer worden
aardappelen voor het huis ingekuild,
en evenmin wordt de kleding van
overledenen in de openlucht publie
kelijk verkocht. (Het gebeurt thans
in een zaal).
Ook ruzies tussen jongens wordei
niet meer met het mes beslecht,
waarbij dan andere mannen er in
een kring omheen zitten. Staphors!
heeft een veer moeten laten van zijn
beslotenheid En daarbij zijn vele
gebruiken, die de gemeenschap in
een kwaad daglicht zouden stellen,
ook onder de tafel terecht gekomen
Totdat, zoals in 1961 en in 1966
troepen jongelui, oude koeien uit de
sloot haalden, waardoor een allesbe
halve representatief beeld ontstond
dat echter door de goegemeente met
geheel Staphorst geïdentificeerd
werd.
Uiteraard hecht een gemeenschap
als Staphorst zich aan tradities, die
de eeuwen hebben getrotseerd. Nog
altijd worden direct de klokken ge
luid bij het overlijden van een
dorpsbewoner. De echte Staphorster
kan horen of het een man of een
Aan de andere kant is het niet zo
dat Staphorst staat te dringen om
mee omhoog gestoten te worden in
de vaart der volkeren. Min of meer
achterdochtig, in ieder geval zeer
sceptisch worden de ontwikkelingen,
die zich voordoen in de maatschap
pij gevolgd. Oude Staphorsters moe
ten niet veel hebben van recreatie.
Niet omdat ze tegen een zich ont
spannende mens zouden zijn, maar
om wat er d'rum und d'ran zit. Idem
is het met het zwemmen. Ondanks
de bezwaren, dat zwemmen tot ver
wildering van de zeden zou kunnen
leiden, legde de gemeenschap een
halve ton op tafel voor de bouw van
een nieuw bad. Het zich zeer gere
serveerd opstellen tegenover de ont
wikkelingen in de landbouw (EEG)
houdt direct verband met hun eigen
bestaansmogelijkheden. Daarentegen
spruit hun felle anti-houding tegeno
ver de oecumene voort uit een inge
wortelde afkeer tegen Rome en de
paus. Stellen de „zwaren" zich bij
zonder fel op tegenover de oecume
ne, de Gereformeerden uiten zich
iets gematigder. Zij zijn het ook die
voortdurend knabbelen aan de stren
ge aadt van Staphorst.
Tegen de achtergrond van die ont
wikkeling, die o.m. zichtbaar wordt
in het afleggen van de klederdracht
door de meisjes, zegt De Wolde dat
mettertijd ook Staphorst zijn eigen
karakter zal hebben verloren. Deze
generatie zal het nog niet beleven
maar de ontwikkeling gaat door
Dolle Mina's en afdelingen van de
stichting Man - Vrouw - Maatschap
pij zijn in Staphorst nog niet gesig
naleerd. „Ik vind hier nog iets terut-
van grootmoeders tijd", zegt De
Wolde mijmerend. Daaruit valt af te
leiden dat Staphorst veel van vroe
ger bewaard, in ere gehouden heeft
Nog steeds is de vrouw in het ker
kelijk leven monddood.
Rouveen en Staphorst fulmi
neren tegen de vrouw' - in - het -
ambt. Maar wel weet ze haar weetje
op de boerderij, en beslist ze mee
Stapje voor stapje gaat Staphorst
met ziin tijd mee. al is het een fed
dat men bij een aantal onderdelen
geen haast maakt in de pas te blij
ven.
Hervormd Staphorst zit dus ker
kelijk volledig ingesnoerd in dog-
Staphorster boerderijen aan de Streek, waaraan nog 82% van de boerenbevolking woont. Op sommige plaatsen staan drie tot vier boerderijen achte*
elkaar. Soms zijn de ramen paars gekleurd. Een oud middel om vliegen tegen te houden, al gaan er steeds meer mensen toe over in plaats van de ramen
te verven, paarse horren te gebruiken. De specifieke kleuren van Staphorst die men op de boerderijen tegen komt zijn lichtgroen of lichtblauw.
ma's. maar de gemeenteleden vinden
het best, al is de toon van de
predikant in Rouveen Iets minder
somber, dan die in Staphorst zelf.
Daarentegen is IJhorst, dat ook
deel uitmaakt van de gemeente
vrijzinniger. En ook „de burgers" in
Staphorst de niet-autochtone
Staphorsters stellen zich minder
«ran op. Zo'n „burger" is de Am
sterdammer Barendreoht, een man
die leeft zonder God en Gebod, zou
den de Staphorsters zeggen. Toch
bestellen ze zonder schroom hun fa
miliedrukwerk bij hem en Baren-
drecht zegt zelf niet meer uit het
dorp weg te willen. Hij heeft begrip
voor de kerkelijke opvattingen van
de Staphorsters. Zondags rijdt hij de
Streek niet af wanneer de dorpsbe
woners naar de kerk gaan. En zij
laten hem ook met rust. Twee anti
polen van elkaar leven in harmonie
samen En beide partijen hebben er
vrede mee.
Het komt nu ook steeds vaker voor
dat getrouwde kinderen niet meer
bij hun ouders gaan inwonen. Het
percentage familiaal samenwonen
bedraagt thans nog „slechts" 33 pet.
En ''anaf de kansel in de Vrijge
maakte Gereformeerde kerk is al
gezegd dat getrouwde kinderen niet
meer bij hun ouders moeten gaan
inwonen.
Daarbij wordt een stokoude tradi
tie doorbroken. Misschien appelleert
dit tegelijkertijd aan het gevoel van
zelfstandigheid dat elke Staphorster
eigen is. Want vanuit die mentaliteit
zegt hij „daar heb je niets mee te
maken" wanneer er vragen komen
over de dorpsgemeenschap en de
specifieke Staphorster gebruiken.
Maar een boer, tevens CHU-raads-
lid als H. Slager zegt dat er inder
daad iets aan de indruk naar buiten
/an Staphorst moet gebeuren. De
stichting, die dit wil proberen te
bewerkstelligen -noemt hij een goede
Baak.
Het is een geluid van een man,
iviens dochter de klederdracht is
rouw gebleven. Een autochtone
Staphorster, die begrijpt dat de tijd
niet stil blijft staan. „We zijn een
gewoon dorp zoals er zoveel in Ne
derland zijn', zegt hij. Maar het zal
ongetwijfeld nog een lange, lange
reeks van jaren duren, alvorens
Staphorst ook zo bij de brede massa
bekend zal zijn. Ingekankerd voor
oordeel leidt doorgaans een lang le
ven. Staphorst weet er over mee te
praten.
KLAAS GOINGA
Een Staphorstcr boer bekijk het plan voor een ruilverkaveling. Een man
in klederdracht, die echter is meegegaan met de meehanisatie-eisen, die
het boerenbedrijf momenteel stelt.
Kleding van een overledene wordt bij opbod verkocht. Dit Staphorster gebruik is niet meer waar te nemen in de
openlucht. Men huurt nu een zaaltje. Het is een bont gezicht de in klederdrachten verzamelde vrouwen bijeen
te zien. Maar ook in Staphorst en nog meer in Rouveen, begint de tand des tijds te knagen aan het verschijnsel kle
derdracht.
Nieuwbouwwijken in Staphorst.
Vroeger kuilden de Staphorster boeren aardappels vóór hun woning in.
Thans komt dit gebruik niet meer voor. Wat wel is gebleven is het foto
grafeerverbod. De Staphorsters passen er voor als prentbriefkaart in een
oplaag van enkele tienduizenden in de- etalages van de boekwinkels te
liggen Over de bewering dat de fotolens ais het oog van de duivel zou
worden beschouwd, halen de Staphorsters de schouders op. Ze wijzen dan
naar de portrettengalerij in hun woonkamer.
