GODFRIED BOMANS OVER CHARLES DICKENS - EN ZICHZELF
„Alle genieën
zijn
bescheiden"
Iets sneller naar
1 procent voor
ontwikkelingshulp
Telefoneren naar 16 landen
in Europa wordt goedkoper.
Naar 4 landen duurder.
Perljuli.
PTT
COMMISSIE WERELDVOEDSELCONGRES
Spaanse auto
loopt
op water
SUPERVEILIGE
AUTO IN V.S.
Turkse
gastarbeiders
stichten
coöperatie
Bibliotheek
Redenaar
Schulden
telefoon
kosten van 1 minuut4
telex
telegrammen
wilt u meer weten?
Eric
1 -
DINSDAG 30 JUNI 1970
(Van een onzer verslaggevers)
BLOEMENDAAL Het huis
ligt in een doodstille Bloemen-
daalse laan met hoge heggen aan
weerszijden en email bordjes
op de deurposten, die melden,
dat leveranciers uitsluitend ach
terom mogen komen. De voorge
vel is groezelig wit en zweet door
zijn barsten een moedeloze tem-
poe-doeloesfeer uit, die ernstige
twijfels doet rijzen aan de vitali
teit der bewoners. Het tuinhek
kraakt conform.
Straks zal hij vertellen, dat zijn
vrouw en dochter een week gele
den op reis zijn gegaan. Sindsdien
heeft hij geen mens meer gezien.
„Een grote gelukzaligheid", laat hij
noteren, „ik heb in mijn leven
weinig behoefte aan contact. Ik
heb nog zo'n hoop in de tuin te
doen. Er is wel een aantal malen
gebeld, maar ik heb niet open
gedaan".
In de deuropening vraagt hij
naar het doel van mijn komst. „Ik
zou hier om twee uur zijn voor
een interview", zeg ik. Hij kijkt
verrast. „Welk interview?" vraagt
hij. „Een interview over Dickens",
zeg ik. „Welke Dickens?" vraagt
hij. „Charles Dickens, de schrij
ver", zeg ik, „vorige week hebben
we daar telefonisch contact over
gehad". „Juist", zegt hij, „ik herin
ner me hoegenaamd niets, maar als
u het zegt, zal het wel waar zijn.
Ik zal u voorgaan."
Door de donkere hal en de keu
ken, waar de resten van een een
voudige broodmaaltijd nog op tafel
liggen, lopen we naar de tuin, die
vanaf een stenen plaats eerst tien
tallen meters omlaag golft en van
uit een bloeiende vallei weer over
een breed front tegen hoge duin-
ruggen opklimt. Een smal pad met
trappen van dennestammen leidt
vanaf het konijnehok naar de top
van een der heuvels, waar een
ommuurde hut van bruin geteerd
hout nog net zichtbaar is. Bomans
wijst naar een tuinbank en zegt:
„Gaat u daar maar even zitten.
Heeft u wellicht sigaretten bij u?"
Ik beken, dat ik pijproker ben,
waarop hij uit zijn zak een pijp
opdiept en uit mijn plastic zak met
blanke baai de ruwhouten kop be
gint te vullen. Dan zegt hij be
zorgd: „U wilt dus met mij over
Dickens spreken. Dat is een uitste
kend idee, want ik weet er het een
en ander van. Ik heb boven een
uitgebreide bibliotheek, die wel
licht niet zo groot is als de Dic
kens Library in Londen, maar ik
heb toch werkjes, die zij weer niet
hebben. Er is over die man on
voorstelbaar veel geschreven. Er
zijn alleen al 1200 biografieën en
nog elke week komen er nieuwe
bij. Vanmorgen met de post nog
drie. U weet ongetwijfeld, over
wie het meest is geschreven?"
Hij wendt zijn hoofd in de rich
ting van de tuinbank en staart met
geamuseerd samengeknepen ogen
vlak langs mij heen. Als mijn
zwijgen hem na enkele seconden
te lang duurt, vervolgt hij: „Dan
zal ik het u zeggen. Dat is Jezus
Christus. Daarna komen Napoleon
en Goethe en Dickens is nummer
vier. Hij is na Shakespeare de
grootste schrijver, die ooit geleefd
heeft. Dat komt, omdat hij intri
geert. Hij zorgt er wel voor, dat je
hem nooit helemaal kent. Dat is
uitstekend. Er zijn nog steeds ke
rels, die nieuwe feiten over hem
aandragen. De moeilijkheid is al
leen, dat de illustraties beperkt
zijn. Ik heb net nog een boekje
van Michael Harrison gekregen en
die heeft het handig opgelost. Hij
heeft een foto opgenomen van een
volkomen open plek in Londen en
zet in het onderschrift, dat daar
het huis van Ellan Ternan heeft
gestaan. Ze was de minnares van
Dickens, maar bij haar heeft hij
het uiteindelijk toch ook niet ge
vonden. Daarvoor was ze een te
kouwe tante. Die foto van de open
plek vind ik een kostelijke
vondst".
De weg naar het fenomeen Dic
kens ligt nu open. Op 9 juni was
het honderd jaar geleden, dat de
meester stierfen dat feit is in
Londen stijlvol ^gevierd. Dickens
ligt begraven in de Westminster
abbey en bij zijn graf heeft de
koningin van Engeland een krans
gelegd.
„De echte moeilijkheden komen
pas daarna", zegt Bomans. „De
Dickens Fellowship houdt elk jaar
in Londen zijn Annual Conference.
Ik neem aan, dat u Engels spreekt.
Annual is met twee ennen. Anders
komen er uit de vijftig branches
zo'n driehonderd man, maar deze
keer verwachten we er driedui
zend. Het hoogtepunt is het banket
en de vraag was dus: Hoe zet
ik die 3000 man aan tafel? We
hebben de oplossing gevonden in
de Westminster Hall, die berekend
is op grote groepen. Daar zal het
dus moeten gebeuren. Er wordt
eerst afgegeten en daarna begin
nen de speeches.
Dit jaar voer ik tijdens de An
nual Conference niet het woord.
Een honderdste sterfdag moeten ze
maar zelf opknappen. Ik heb wel
in 1959 de feestrede uitgesproken.
Dat is een enge opgaaf, want je
staat tegenover kenners en je kunt
niet met ouwehoerenpraatjes bij ze
aankomen. Het is ook nog de be
doeling, dat je wat nieuws zegt,
met feiten aan komt dragen, die
nog niet bekend zijn. Voor zo'n
speech van een halfuur moet je
dan ook minimaal een halfjaar
studie uittrekken. Aan het einde
van zo'n rede pak je je glas en stel
je voor om een toast uit te bren
gen op de „immortal memory of
Charles Dickens". Dat is een vaste
procedure. Er wordt ook niet ge
klapt. Daar is het moment te groot
voor.
Dickens zelf was ook een emi
nente redenaar. Hij wist precies
welke effecten hij moest gebrui
ken om een zaal te bespelen.
Dickens droeg ook eigenlijk niet
voor, hij acteerde. Hij koos uit zijn
boeken alleen de passages, die het
op het toneel goed deden en die
herschreef hij dan. Hij had een
indrukwekkende kop, de kop van
een magiër. Hij was tijdens zijn
voordrachten altijd in het zwart
gekleed en stond voor een spierwit
scherm, dat verlicht werd door
acht gaslantaarns. Als het licht
aanging begon hij meteen te spre
ken en dat ging zo drie uur aan
een stuk door. Zonder microfoon.
Zonder tussenapplaus. Die man is
uiteindelijk van uitputting gestor
ven. Toen hij voor zijn laatste
Godfried Bomans bij de achter
tuin van zijn huis in Bloemendaal:
„Dit is een volk van krompraters".
tournee naar Amerika ging was hij
al een wrak, maar hij zette toch
door. Hij had gewoon geen zin
meer om te leven. Je leeft en
blijft gezond door een vlam, die in
je brandt. Als die dooft, ben je
kapot.
Dickens heeft het er op aan la
ten komen. Hij had van alles in
zijn leven gehad. Zijn macht was
onvoorstelbaar. Vergelijkbaar met
die van Disraeli en Gladstone. Als
hij iets aanviel, was het binnen
een jaar van de kaart. Hij heeft
aan zijn boeken 40.000 pond ver
diend en aan zijn lezingen 60.000
pond. Zijn populariteit kende nau
welijks grenzen, maar zijn per
soonlijk leven kreeg op den duur
toch het allure van een drama.
Ik wil best bekennen, dat ik
veel van Dickens geleerd heb.
Zonder hem zou ik me waarschijn
lijk anders hebben ontwikkeld.
Zou ik hooghartiger, ironiseher,
sarcastischer zijn geweest. Door
hem heb ik begrepen, dat de basis
van elk schrijverschap is, dat men
van mensen houdt. Dickens was de
eerste, die een arbeider beschreef.
Hij kwam zelf uit de kleine mid-
DEN HAAG (ANP) In 1972 moet ieder ontwikkeld land een
overdracht van gelden voor ontwikkelingshulp, groot ééén procent
van zijn bruto nationaal produkt, bereikt hebben. Het aandeel hierin
van overheidshulp moet zodanig toenemen, dat dit in 1975 op 0,7 pro
cent van het bruto nationaal produkt komt.
De vijfde commissie van het wereldvoedselcongres (hulp uit de publieke
sector) heeft, zo blijkt uit deze aanbeveling iets meer haast dan de com-
missie-Pearson die in haar vorig jaar verschenen rapport aanbeval de ene
procent aan hulp in het algemeen voor 1975 te bereiken, de 0,7 procent aan
overheidshulp liefst in 1975 maar in ieder geval voor 1980.
(Van onze correspondent)
MADRID Een Spaanse uit
vinder heeft een automotor ont
wikkeld, die op water loopt. De
ontdekker, Arturo Estevez,
hoopt zijn prototype binnenkort
voor het publiek te demonstre
ren. Het geheim van zijn ver
brandingsmotor is gebaseerd op
het principe van de hydraulise
d.w.z. het afbreken van wa
ter in waterstof en zuurstof,
daarbij de waterstof als brand
stof gebruikend.
Als het geheel werkt, dan zal
niet alleen de automobilist een
praktisch vrije macht over zijn
paardekrachten hebben, maar
het afvalprodukt, de zuurstof,
zal de lucht niet vervuilen. Als
je wagen zonder brandstof komt
te zitten, is het slechts wachten
op de volgende regenbui.
De wagen wordt in de buurt
van de Spaans-Portugese grens
getest. Totnutoe zijn er nog
geen internationale olie- en pa-
troleummaatschappijen in pa
niek geraakt.
(Copyright The Guardian-
De Stem)
(ADVERTENTIE)-.
De commissies vijf t.e.m acht van het
wereldvoedselcongres, die vorige
week hebben besproken hoe de
noodzakelijke hulpbronnen gemobi
liseerd kunnen worden, hebben in
het afgelopen weekeinde hun rap
porten en aanbevelingen opgesteld.
Als de betrokken landen dat nodig
hebben, meent de vijfde commissie,
zal de hulp aan de landbouw in
toenemende mate vergroot moeten
worden. Er zal dan voor die hulp
een speciaal streefcijfer gehanteerd
moeten worden. De commissie wil
een geleidelijke verbetering van de
voorwaarden, zodanig dat de over
heidshulp in 1980 grotendeels wordt
verstrekt in de vorm van schenkin
gen en „zachte" leningen.
Hulp moet worden losgemaakt van
aankoopverplichtingen tegenover het
gevende land, zodat het ontvangende
land de hulpgelden kan gebruiken
voor het doen van aanschaffingen in
andere ontwikkelingslanden. Liever
dan door het politieke belang van
een der partijen wil de commissie
aard, omvang en bestemming van de
hulp bepaald zien door overwegin
gen, die de ontwikkeling als zodanig
betreffen.
Een internationale schuldsane-
rings- en herfinancieringspolitiek zal
opgezet moeten worden, zodat ont
wikkelingslanden voortdurend en in
toenemende mate buitenlandse gel
delijke hulp kunnen ontvangen.
Hulpovereenkomsten moeten uitstel
van terugbetaling mogelijk maken,
als het ontwikkelingsland ernstige
moeilijkheden heeft met zijn beta
lingsbalans.
Voedselhulp, zo meent de vijfde
commissie verder, moet een aanvul
ling ën geen vervanging zijn van
andere vormen van hulp. De rege
ringen dienen een groter deel van
hun voedselhulp langs multilaterale
weg te geven; de aankopen moeten
zoveel mogelijk geschieden in ont
wikkelingslanden en tegen wereld
marktprijzen. Aan de tien landen
die vandaag over de uitbreiding van
de EEG beginnen te onderhandelen
(zie elders dit blad) vraagt de com
missie" de verzekering, dat de resul
taten van die besprekingen geen
averechtse gevolgen zullen hebben
voor ontwikkelingslanden.
WASHINGTON (RTR) De
Amerikaanse regering heeft het ini
tiatief genomen voor een vele mil
joenen dollars vergend programma
voor het tot ontwikkeling brengen
van een superveilige auto, welke
binnen vijf jaar in serie zal kunnen
worden geproduceerd.
De Amerikaanse minister voor
vervoer, J. Volpe, heeft het project
bekendgemaakt en medegedeeld dat
twee Amerikaanse maatschappijen
deel zullen nemen aan een contract
ter waarde van 7,8 miljoen dollar
ter vervaardiging van een proefmo
del binnen achttien maanden. Dit
model zal vier deuren hebben, vijf
personen kunnen vervoeren en on
geveer 1.800 kilogram wegen.
(Van onze redactie buiteltnd)
KEULEN Ir. Necdet S. Akalin
een Turks gastarbeider, begon in
Duitsland als pompbediende. Naast
zijn werk studeerde bij aan de uni
versiteit van Braumschweig. Een
maal afgestudeerd, ging hij werken
bij Volkswagen. Daar kreeg hij het
idee om samen met zijn in het
buitenland werkende landgenoten
een investeringscoöperatie op de
richten.
Een onderzoek had uitgewezen dat
300.000 Turkse gastarbeiders teza
men over een spaargeld van 800
miljoen gulden beschikten. Als alle
Turkse gastarbeiders een deel van
hun spaarcenten in een gezamenlijke
pot stopten, zo redeneerde iir. Aka
lin, dan konden ze met dat geld in
Turkije iets beginnen. Dat was het
begin van N.V. ISBIR.
Op het ogenblik heeft ISBIR 2.400
aandeelhouders, waarvan 650 in Ne
derland. Met het geld uit deze in
vesteringscoöperatie sticht men in
Turkije fabrieken.
Weel u: u telefoneert meer. Daardoor kunnen wij
nieuwe technieken toepassen - de kabelcapaciteit
vergroten. Dat leidt tot verlaging van de kosten.
Vooral op lange afstanden. Bij het internationale
overleg kwam het volgende, voor Nederland
aangename resultaat uit de bus: telefoneren naar
16 landen in Europa wordt goedkoper, naar
4 landen duurder. Enkele voorbeelden:
België
Denemarken
Frankrijk
Italië
Spanje
West-Duitsland zone 1
West-Duitsland zone 2
Zweden
nieuw oud
tarief tarief
f 0.70 f 0.60
f 0.85 f 1.40
f 0.85 f 1.20
f 1.75 f2.50
f2.00 f3.15
f 0.70 f 0.70
f 0.85 f 0.95
f 1.20 f 1.90
Ook de telextarieven profiteren van deze
internationale onderhandelingen die overwegend
gunstig uitpakten.
Naar 9 landen wordt het telexverkeer goedkoper.
Naar 2 duurder. Niet kwaad.
Het spijt ons: telegrammen zijn zo arbeids
intensief - ze worden naar bijna alle landen duurder.
Stuur een kaartje of briefje naar PTT,
Antwoordnummer 004, Den Haag. We sturen u
dan een folder met alle tarieven en alle verdere
gegevens.
»U betaalt bij automatische verbindingen de
werkelijke kosten, gebaseerd op de duur van
het gesprek. Bij niet-automatische verbindingen
geldt een minimum tarief van 3 minuten.
(In het verkeer met België 1 minuut)
denstand, zijn vader was klerk bij
de navy. Hij kende de tobberds,
hij leefde tussen hen in, zag hun
grootheid. Als je hem had ge
vraagd, wat burgerlijkheid was,
had hij het waarschijnlijk niet
eens begrepen.
Ik weet zeker, dat hij de tegen
woordig vaak gebruikte tenn
„klootjesvolk" nooit over zijn lip
pen had kunnen krijgen. Ik heb
zelf ook een hekel aan dat woord.
Het getuigt van grenzeloze hoog
moed. Je stelt je daarmee op een
misplaatst voetstuk. De vader, die
zich krom werkt voor de studie
ven zijn zoon, de moeder van een
debiel kind, dat nachten op de
rand van het bed zit. Al die men
sen, die geduldig him lijden dra
gen, behoren tot het klootjesvolk.
Dickens had respect voor dit kloot
jesvolk.
Mijn affiniteit met Dickens komt
niet tot uiting in mijn werk. Ik
schrijf duidelijk anders. Maar ik
voel mij wel verwant aan zijn
levensinstelling. Hjj was een
man, die alles in dank
aanvaardde. Die kon genieten
van bloemen, van gras, van een
goede maaltijd. Hij omhelsde de
vrouwen en leefde met volle teu
gen. Ik weet, dat je tegenwoordig
verdacht bent, als je opgewekt
bent. Een man, die het leven zon
der meer aanvaardt is suspect.
Pessimisme is de grote mode en
Biafra, Cambodja en Vietnam zijn
de clubspeldjes, waar je eer mee
inlegt.
Ik vind dat een vrij goedkope
bezigheid, als je het daarbij laat.
Ik heb tijdens de bevrijdingsfees
ten in een tent in het dorp vragen
van de jeugd beantwoord. Ik stond
versteld van het diepe pessimisme,
dat bij deze jonge mensen leefde.
Het was een prachtige dag, de
bomen stonden in bloei, maar er
werd alleen gesproken over apart
heid, huizennood en agressie. Ik
CHARLES DICKENS
wil wel, dat er geen misverstanden
ontstaan. Ik heb respect voor het
engagement, maar ik heb geen res
pect voor mensen, die fanatisch
alleen maar kijken naar de zere
plekken.
Als je alleen de lamp aandoet op
momenten dat er iets zweert vindt
een vertekening plaats. Wat wij
via televisie, pers en radio in de
huiskamer krijgen is een totaal
verrotte zaak. Alleen de excepties
halen de publiciteit. De jongen, die
het best kan vinden met zijn ou
ders en op zijn kamertje zit te
blokken voor zijn akte Frans komt
niet aan bod. De jongen, die een
steen door de ruit van een consu
laat gooit wel. Dat Untergang des
Abendlandes-idee vind ik fataal
voor onze samenleving".
Bomans staat op, mompelt „een
ogenblikje" en sloft op moeilijke
voeten zijn tuin in. Daar staat hij
langdurig gebukt boven een
bloembed. Als hij na enkele minu
ten terugkomt bij het tuinameuble-
ment zegt hij: „Ik zag een on
kruidje. Ik heb daar een open oog
voor. Heeft u zo genoeg over Dic
kens?"
Hij kijkt naar boven en ver
volgt. „De lucht betrekt. Dat is
een prachtige zin. Ik heb als kind
meegespeeld in een stuk, waar ik
dat ook mocht zeggen. Ik was op-
perkabouter en op het moment dat
ik zei: „De lucht betrekt", moesten
enige dames uit de gegoede stand
dozen met confetti leegkieperen.
Helaas begonnen ze iets te vroeg
en zat ik al dik onder de confetti,
toen ik mijn volzin uitsprak. Ik
herinner me nu nog, dat er in de
zaal werd gesnikt".
Hij schenkt me een weke hand
en verdwijnt in het grote, donkere
huis.
Toen hij Eric of het kleine in
sectenboek schreef was hij 22, drie
jaar tevoren had hij zijn bestseller
Pieter Bas bij een uitgever ge
plaatst. Eric, dat in België op de
verplichte literatuurlijst voor het
eindexamen staat, werd indertijd
vergeleken met de eerder uitgeko
men Kleine Johannes van Frederik
van Eeden, maar in feite las Bo
mans het boek pas, nadat hij Eric
had voltooid. „De kleine Johan
nes", zegt hij vol afgrijzen, „vind
ik een buitengewoon eng boek met
een buitengewoon enge boodschap.
Al dat gedoe met die Waldeman-
nen vind ik eng".
Van de opbrengst van de 25
boeken, die hij tot nog toe ge
schreven heeft, kan hij gedurende
de rest van zijn leven uiterst com
fortabel freewheelen. „Ik ben fi
nancieel onafhankelijk", heeft hij
tijdens het gesprek onthuld, „en
dat kan wel eens handig zijn. want
ik ben een luie schrijver. Ik kom
alleen tot werken, als ik in tijd
nood zit, ik moet aan de definitie
ve deadline staan, dan wil het
misschien nog wel lukken. Ik vind
het heerlijk, dat het op die manier
moet gaan. Alle schrijvers hebben
trouwens dezelfde werkmethode,
met uitzondering misschien van
Vestdijk. Ik lees ook nooit een
boek van me over. Ais het gedrukt
is, is het voor mij voorbij. Ik
begrijp ook eigenlijk niet goed,
waarom mensen mijn boeken ko
pen. Ik ben telkens weer verbaasd.
Daarin verschil ik duidelijk met
Dickens. Dickens heeft zich geen
moment verbaasd over dingen, die
hij deed. Hij had wel de beschei
denheid van het echte genie. Een
opgeblazen man bereikt nooit de
top".