Tunesië... markant ontmoetingspunt van de eeuwen
van
Keulse pot
tot
Gammastraal
Het amfitheater in Ei Djem herinnert aan de Romeinse cultuur, die op de puinhopen van Carthago bloeide.
Het Romeinse amfitheater van El Djem in Tunesië heeft met het colosseum in Rome al
les gemeen, alleen is het minder bekend. In de stenen, waarop de tijd zijn tanden heeft
stukgebeten, staan namen gegrift van vrij recente bezoekers. Gaicomo Zoli heeft in 1940
de trappen van het theater beklommen en later heeft Helmut Winkler er tussen twee
veldslagen door aan cultuur gedaan. Hetzelfde geldt voor Bill Andersen uit Arizona, die ach
ter zijn naam het jaartal 1943 geschreven heeft en van wie we niet weten of hij het nu,
zevenentwintig jaar later, nog zou kunnen navertellen.
Het theater van El Djem staat tussen Sousse en Sfax, aan de rand van de steppe. Inder
tijd moet het omgeven geweest zijn door Romeinse nederzettingen, maar van die bouwsels
is geen spoor meer te bekennen. Alleen het theater staat er nog, een beetje dwaas, een
een beetje sinister. Weerbarstige getuige van wat eens gebeurd en geweest is. Eenzaam en
i>nvergankelijk symbool van vergankelijkheid.
Tunesié is een land, waar sinds de
stichting van Carthago, legers en
culturen ietwat nonchalant doorheen
zijn gespoeld en, schijnbaar even ter
loops, hun merktekens hebben ach
tergelaten. De ruïnes van Carthago
bijvoorbeeld hebben niet de majesteit
van het Forum Romanum, maar wie
zal zich daarover verwonderen? De
woede waarmee de Romeinse legers,
anderhalve eeuw voor Christus, de
stad overvielen, liet weinig plaats
voor culturele overwegingen. Over
de resten van Carthago, aan het
strand ten Oosten van Tunis, spoelt
nu de zee. En van jaar tot jaar brok
kelen ze verder af. Een beetje oud
heid hier, een beetje oudheid daar.
En verder de sinds eeuwen onveran
derde en weinig naar verandering
zoekende cultuur van de Arabische
wereld. Moskeeën en Souks, ezels en
kamelen en de indolentie van mensen
die weten dat morgen en overmorgen
de zon ook weer zal schijnen.
Tunesië was tot voor kort nog een
Frans protectoraat. Nu is het zelf
standig en het wil die zelfstandig
heid waar maken. Het land heeft
geld nodig en omdat de fosfaatmij-
nen en een opkomende industrie
maar een beperkte bron van inkom
sten vormen, kijkt men uit naar toe
risten. Overal langs de kust verrij
zen moderne hotels en minister
Mondher ben Hammar, die de porte
feuille van toerisme houdt, spaart
geld noch moeite om de kwaliteiten
van zijn land in de welvaartsstaten
te propageren. Dat hij daarmee suc
ces heeft, bewijzen de cijfers: sinds
1964 gaat de curve van het toeristen
bezoek in sterk stijgende lijn.
Wat zoekt de toerist in Tunesié?
En wat vindt hij er? Voor de zon-
aanbidders is het niet zo moeilijk.
Want stranden zijn er genoeg en de
zon vindt er slechts met moeite wat
wolken waarachter ze zich zou kun
nen verschuilen. Voor degenen die
het strand niet haten, maar toch wel
wat meer willen zien dan zand en
bloot, is het een andere zaak. Want
iedereen heeft zo zijn eigen smaak
en over smaak valt niet te rede
twisten.
In elk geval is het, i'oor wie het
land echt wil zien, nuttig te vermel
den, dat Tunesié uit twee duidelijk te
onderscheiden delen bestaat. Het
noorden met zijn mediterrane kli
maat, zijn sinaasappel- en olijfbo
men, en het zuiden, dat tegen de Sa
hara aanleunt en waar de natuur een
wanhoopsgevecht schijnt te leveren
tegen de agressieve woestijn. Dit
zuiden, dat bij Gabès en Gafsa be
gint, heeft ons oneindig geboeid. De
olijfbomen krijgen er geen kans
meer. De grond is er dor en droog en
steenachtig. En in de oasen, waar de
opdringende woestijn haar nederlaag
moest erkennen, schieten de palmen
uit de grond met het groeigeweld
van de tropen. Gabès zelf, een bad
plaats, 400 kilometer ten zuiden van
Tunis, is zo'n oase. De wegen, die er
van het noorden uit heen leiden zijn
goed tot zeer redelijk. De stad zelf is
een uitstekende basis voor v/ie met
een minimum aan ontberingen (of
moeten we zeggen een maximum
aan comfort?) de woestijn wil ver
kennen. Even buiten de stad begint
de verlatenheid. Hier en daar nog
wat groen en dan, dertig tot veertig
kilometer naar het zuidwesten, niets
meer dat aan de bewoonde wereld
herinnert. De auto spoedt zich door
een maanlandschap -van eendere,
ronde, steenachtige heuvels, die door
de zon worden geteisterd. En dan, na
nog eens twintig kilometer, Matma-
ta, de ondergrondse stad. Een stad
van Berbers, die er hun kuilwonin-
gen hebben gegraven en al juist vol
doende toeristen hebben gezien om
hun kamelen klaar te houden voor
wie op een verre van gerieflijke zit
het geheel overschouwen wil.
Matmata. Bruingeel en met huizen
die geen huizen meer zijn. De bewo
ners, zwartgebrand en zo arm als
mieren, maken een vriendelijke in
druk. Hun historie is er een van eeu
wen. Eerst hebben ze zich moeten
verschuilen voor de indringers uit
het noorden en omdat ze geen nieu
we risico's wilden lopen zijn ze maar
gebleven waar ze waren, kennelijk
in de overtuiging dat veiligheid nog
belangrijker is dan een beetje wel
vaart. Het enige hotel dat Matmata
rijk is blijkt eveneens een uitgebrei
de kuilwoning te zijn. De onder
grondse vertrekken zijn helder en
zindelijk gemeubileerd en we
schamen ons bijna voor de medede
ling de pernod is er van dezelfde
kwaliteit als in een Parijse bistro.
Terug naar Gabès. En dan een an
dere weg op, die naar het zuidoosten
voert, en vervolgens, met de kust
mee, weer naar het noorden buigt.
De weg naar Djerba, het groene ei
land, met zijn duizenden en duizen
den palmbomen. Ze groeien er in het
wild en het is alsof ze de krijtwitte
dorpjes trachten te overwoekeren,
waarvan de daken nooit hoger zijn
dan de palmen. De vrouwen dragen
er hun kruiken statiger dan in de
rest van Tunesië, met een haast bij
belse trots en met dezelfde verach
ting voor tijd en uur als de kameel
drijver, die zijn vierbenige en bultige
slaaf gebruikt om uit diepe putten
het water te hijsen, dat voor de be
vloeiing van het land onontbeerlijk
is. Djerba heeft een groot aantal
luxueuze hotels. En nog steeds zijn
er nieuwe hotels in aanbouw. Of ze de
ongereptheid van het eiland niet zul
len aantasten, staat te bezien. Tot nu
toe heeft men, mede dankzij strenge
architectonische voorschriften, de
witte bouwsels langs de kust aardig
in overeenstemming weten te houden
met de ongereptheid van het land
schap en de eeuwen-oude cultuur.
Het zijn de tegenstellingen die Tu
nesië interessant maken. Het con
trast tussen de olijfbomen van het
noorden en de palmen van het zui
den, tussen de moderne stadswijken
van Tunis en het Arabische stads
deel, waar in de overdekte souks en
in de aanpalende stegen de meest
uiteenlopende zaken te koop zijn.
subcommissie van de gezondheids
raad toestemming gaf voor een be
perkte afzet van de handel van enke
le bestraalde voedingsmiddelen. Het
ging om zestien ton aardappelen, drie
ton aardbeien, een ton asperges en
een ton cacaobonen. Later in novem
ber, kwamen daar nog champignons
bij. Bindende voorwaarde, de be
straalde prodnkten moeten duidelijk
herkenbaar zijn aan de verpakking.
Het bioemvignet maakt dat onder
andere mogelijk. Doel van bet be
stralen van asperges is de groei af
te remmen. Bij de aardbeien wordt
schimmelvorming voorkomen even
als bij champignons. Bij de aardap
pels wordt spruitvorming voorkomen.
„Bij de bestraling van aardappels
gaat het om een keuze: conserveren
en spruitremmen is mogelijk met
chemische middelen en door bestra
ling. De chemische spruitremmings-
middelen zijn vrij sterk werkende
stoffen. Je mag er dus niet te veel
van gebruiken. Die stoffen verdwij
nen bovendien niet zo maar, er blij
ven resten van in de aardappel. Ook
al was je en schil je de aardappels
nog zo grondig, je raakt de resten
van de chemische middelen niet
kwijt. Nu hebben we dus de keus,
wil ik mijn aardappels gaan conser
veren met chemische remmings
middelen die voor een deel meeko
men in de keuken of wil ik het doen
door bestraling waardoor niets ach
terblijft. Een van de voordelen van
bestraling is immers dat het een fy
sisch proces is. Als het stralen af
gelopen is is het ook weg. Als u in
de zon loopt, dan reflecteert u de
zonnestraling maar als de zon ach
ter een wolk verdwijnt, dan straalt u
geen zonlicht uit. De straling is er,
maar als die weg is dan is hij ook
weg. Dat is het voordeel van fysi
sche processen, er blijft niets van ach
ter. En daarom heeft het bepaald voor
delen vanuit gezondheidsoogpunt de
bestraling, als die net zo goed werkt
als chemische stoffen, niets in de
weg te leggen, misschien zelfs op een
gegeven moment de voorkeur te ge
ven. Als men van die chemische
stoffen afkan moeten we er ook van
af".
De employees van het rijksinstituut
voor de volksgezondheid hebben vrij
Men kan er afdingen op de prijs
van een gouden armband of van een
kleurig tapijt. Maar wie toevallig
meer behoefte heeft aan de kop van
een pas geslachte geit, hoeft er even
min lang te zoekn. Voor één gulden
veertig is hij de man!
Voor de onverbeterlijke chauvinis
ten zij nog vermeld, dat Tunis een
Hollandstraat heeft en dat een
schoenpoetsertje uit de medina be
langstellend informeerde hoe het met
Croefie ging, want met die eigenwijze
Nederlandse ui hebben ze daar wat
moeite. En nu we toch op de vader
landse toer zijn gegaan: van de mili
tairen die na de desastreuze over
stromingen herstelwerk verrichtten
bij Kairouan, hebben we er nog maar
twee ontmoet. Een kapitein en een
luitenant.
Ze stonden op het strand van
Monastir en staarden weemoedig
in de verte, zoals eens zuster An
na. Ze waren achtergebleven om
het scheepstransport van het rol
lende materiaal m de gaten te
houden en ze vroegen zich geïr
riteerd af waar die verloekte boot
nu eigenlijk wel bleef. Want op
een gegeven moment wil je, on
danks het zomerse zonnetje en
de rijpe sinaasappelen, toch wel
weer naar huis.
J. VERDIESEN
willig: de primeur gehad van de be
straalde aardappels voor ons land.
Dr. Spaander:
„Wat ligt er nu meer voor de hand
om, wanneer het aankomt op een
eerste zogenaamde gebruikers-proef
de medewerking van je eigen des
kundigen in te roepen. Zij kennen
de materie. Het begrip straling heeft
voor hen niets geladens. Overigens
het meest overtuigende bewijs, dat
een produkt zo veilig is als je be
weert, wordt toch wel geleverd wan
neer je het zelf als eerste gebruikt.
Alle medewerkers van het rijksinsti
tuut voor de volksgezondheid hebben
een circulaire thuis gehad met de
vraag of ze mee wilden doen. Er
hebben er honderden meegedaan.
Die vonden het gewoon een sport".
En van te voren was nadrukke
lijk vastgesteld, dat dit geen nade
lig gevolg kon hebben?
„Nee, van die aardappelbestraling
kon je geen kwaad verwachten. Ik
zie het zo: ik kan met een aardappel
drie dingen doen. Ik kan hem bewa
ren door bevriezen, door koken, en
daar tussen in kan ik gaan bestralen.
Een aardappel die bevroren geweest
is, is niets meer aan, een aardappel
die je gekookt hebt, loopt niet uit.
Maar daartussenin bereik je met veel
minder energie dan je nodig hebt
voor vriezen of koken, toch hetzelfde
effect met bestralen: het niet uitlopen
van de aardappel. Het is eigenlijk
grappig dat bij de voedselbewarings-
technieken 't bevriezen geweldig veel
heeft gewonnen. Een grote hoeveel
heid voedsel wordt in bevroren toe
stand klaargemaakt. Denk aan bevro
ren maaltijden, aan diepvries, het
vriezen heeft dus een deel overgeno
men van wat vroeger door het kook-
proces gedaan werd, nl. het inblikken.
Want wat is het inblikken anders dan
het koken onder afsluiting. Als men
mij nu vraagt is bestraling gevaar
lijk dat zeg ik koken of bevriezen
gevaarlijk? Dat koken doet veel
meer bij die aardappel, kijk maar
eens naar een gekookte aardappel of
naar de slapte van de bevroren
aardappel. Bestraling blijft ook niet
in de aardappel achter, dus de ver
wachting dat er iets gebeuren zal is
minimaal. Vroeger heeft men voor
het inblikken en het bevriezen nooit
De toerist die Tunesië bezoekt,
moet in het bezit zijn van een
geldig paspoort voor alle we
relddelen en van een pokken
briefje dat niet ouder is dan
drie jaar. Bovendien kan voor
hem (of haar) het volgende nog
wetenswaard zijn
De Tunesische munteenheid is
d>e dinar, verdeeld in duizend
millimes. Eén dinar is zeven
gulden.
Dinars moeten ter plaatse wor
den gekocht. Ze mogen ook niet
worden uitgevoerd.^ Wil men
voor zijn vertrek méér dan vijf
dinar temigwissëlen, dan moet
men kunnen aantonen dat men
per dag minstens vier dinar
heeft besteed.
De prijzen van de maaltijden in
een goed hotel zijn aan de ma
tige kant. Een Tunesisch bier
tje, uitstekend van kwaliteit,
kost ongeveer één gulden veer
tig. Wie aan het vaderlandse
bier wil moet een rijksdaalder
neertellen. Overigens heeft Tu
nesië ook excellente wijnen.
Sigaretten zijn in Tunesië duur.
Behalve i!n Monastir, waar men
in een free duty shop de we
reldmerken kan kopen voor
één gulden per pakje.
Een goede inheemse drank is
de boukha, een vijgenjenever.
Hij kost nauwelijks meer dan
onze vaderlandse borrel en
men moet er rekening mee
houden dat hij iets meer alco
hol bevat.
Wie gaat winkelen in de souks*
mag op de prijs met zo'n veer
tig procent afdingen. Veogler
moet men niet gaan. Want die
kooplieden zijn op slot van re
kening ook niet gek.
Voor gemiddeld 24 gulden per
dag kan men in de Tunesische
steden auto's huren. Men be
taalt daarnaast de benzine.
Goedkoop is het niet, maar het
maakt je vakantie wel interes
santer.
Voor een bezoek aan de woes
tijn kan men niet met een zo
mershirt of een gebloemd jurk
je volstaan. Want de Sahara
mag overdag een oven zijn,
's nachts is het er koud. En dan
in je hotel blijven, met zö'n
sterrenhemel, zou bijna misda
dig zijn.
Bij een bezoek aan Carthaagse
of Romeinse oudheden biedt
men de toerist quasi-tersluiks
oude munten aan tegen een
verre van schappelijke prijs.
Of ze echt zijn moet men maar
afwachten. Beter is het dus
geen risico te lopen, ook al is
de kop van Hamilcar duidelijk
herkenbaar.
Wie de oudheid zoekt kan zich
overigens troosten met de we
tenschap dat er bijzonder in
teressante musea zijn, waarvan
we vooral het Bardo-museum
in Tunis kunnen aanbevelen.
De luchtverbindingen met Tu
nesië zijn uitstekend. K.L.M.
en Tunis Air vliegen met
straalvliegtuigen regelmatig
van Amsterdam op Tunis en
omgekeerd. De vlucht duurt
ongeveer drie uur.
De taal hoeft in Tunesië niet
veel problemen te geven. Met
Frans kan men overal terecht.
In de hotels spreekt men ook
Engels en Duits. En in één van
de souks zei een koopman
grijnzend: kijkeniekope! Waar
uit mag blijken dat ook het
Nederlands er al aardig in
burgert.
de vraag gesteld of dat gevaarlijk
was. Men heeft het gedaan en nie
mand maakte zich daar zorg over.
Bij de inblikindustrie heeft men de
veranderingen die men teweeg brengt
met koken en zo nooit als bezwaarlijk
beschouwd en die veranderingen zijn
niet gering'. En evenzo bij het zouten
en het roken, processen die men ook
niet uitvoerig heeft onderzocht".
Op het gebed van voedselbewaring
zitten rus duidelijk grote veramderi-
nen in de lucht. Maar ook op het ge
bied van de sterilisatie door bestraling
Medische appendages en labaraitori-
umartikelen zullen dit jaar voor het
eerst op fabrieksschaal gesteriliseerd
worden door gammabestraling. De
„onderlinge pharmaceutisehe groot
handel G. A. „in Utrecht heeft een
eigen gammabestralingsunit aange
schaft, die, geplaatst in Ede, nog dit
jaar gaat „draaien". De bestraling
van de wegwerpartikelen vindt dan
in hun eindverpakking plaats, waar
door herbesmetting tengevolge vam in
pakken absoluut is uitgesloten. Een
bijkomend voordeel is dat bij gam-
mabestralingen geen temperatuur -
yerhogingen in het behandelde mater,
riaal optreden, hetgeen vooral bij
het gebruik van thermoplastische ma
terialen van groot belang is.
Een grenzeloze toekomst voor
de bestraling dus? „Ik ben geen
ziener, ik ben onderzoeker", zegt
dr. Spaander. Bestraling als con
serveringstechniek is zeker niet
alleen-zaligmakend. M\jn ver
wachting is dat in toenemende
mate men zich zal gaan interesse
ren voor deze nieuwe mogelijk
heid als men die maar niet gaat
zien als een concurrentie van de
bestaande methoden. Ik zie be
straling niet ais een methode die
de bestaande conserveringstech
nieken, die op zich goed zijn, weg
wil werken".
(Van een onzer verslaggevers)
UTRECHT De tijd van de zwaar in de pekel ingelegde boontjes
is lang voorbij. De huisvrouw van vandaag heeft nu in de winter
maanden een ruime keus in zomergroenten. Gesteriliseerd in potten,
blikken of diepvries. Daarnaast echter is de laatste jaren een andere
wijze van conserveren opgekomen, deels reeds op vrij grote schaal
toegepast, deels nog in het experimentele stadium. Het bestralen
met gammastralen.
Wij Nederlanders zijn een bar
voorzichtig volkje. Over ijs van één
nacht wagen wij ons niet. En dat is
maar goed ook, zeker waar het om
onze gezondheid gaat. Wordt in lan
den als Canada, Israël en Rusland
bestraling van voedsel al heel lang
op grote schaal toegepast, wij gaan
er stapje voor stapje in uitgebrei
de proefnemingen, voor elk produkt
apart een goedkeuring van het minis
terie van sociale zaken en volksge
zondheid toe over. Maar de lijst
van vrijgegeven produkten groeit ge
stadig: aardappels, aardbeien, cham
pignons, ziekenhuisvoedsel en binnen,
kort vis.
Die goedkeuringen komen niet zo
heel voorzichtig als het gaat om be
straalde produkten. Niet omdat het
bang is dat bestraald voedsel gevaar
op zou leveren voor de volksgezond
heid. Meer uit gebrek aan technische
ervaring met deze nieuwe conser
veringsmethode. Daar komt nog iets
bij: als de man-in-de-straat het woord
bestraling hoort, denkt hij meteen
aan Hirosjima en zijn gevolgen. De
consument kan niet beter op zijn ge
mak gesteld worden dan door zeer
strenge eisen die van overheidswege
aan voedingsmiddelen gesteld wor
den.
Hoe groot die angst wel kan zijn,
is onlangs in Turkije gebleken waar
een graanbestralingsinstallatie een
grapje van bijna twee miljoen dol
lar, voor de helft door de UNO be
kostigd weer wordt afgebroken,
zonder ooit in bedrijf te zijn geweest.
De publieke opinie was er tegen
Een wat moderner land als Zwit
serland heeft juist de bestraling van
graan dankbaar aangegrepen om het
zonder chemische middelen insekten-
vrij te maken. Dat dan in het bijzon
der voor het voedergraan. De aanlei
ding ertoe was het afkeuren in Ame
rika van een partij Zwitserse kaas:
er zat een te hoog gehalte aan resi
duen van chemische bestrijdingsmid
delen, DDT en Lindaan, in. Met het
voedergraan hadden de koeien de
middelen geslikt en dat was aan de
kaas te merken.
Waarom nu naast de bekende en
reeds lang geaccepteerde methoden
van conservering nog een nieuwe er
bij? Zijn daar dan zoveel voordelen
aan verbonden? Die vraag hebben
we, gesteld aan dr. J. Spaander, di
recteur-generaal van het Rijksinsti
tuut voor de Volksgezondheid.
„Zoals de meeste methoden van
conservering heeft ook deze methode
zijn eigen toepassing. In bepaalde ge
vallen kan de bestraling conserve
ring teweeg brengen waar we tot nu
toe geen methode voor hebben om te
conserveren of misschien methoden
die veel moeilijker zijn. Laat ik u
een voorbeeld noemen: vis. Vis is
een belangrijke bron voor eiwitvoe
ding voor hele volksdelen. Men zal
dus graag die vis nog verder land
inwaarts brengen, maar vis is een
bederfelijke waar. Ze moet nu ver
voerd worden in koelwagens en dat
is een kostbare geschiedenis. Als je
vis bestraalt dan blijft die bij norma
le temperatuur langer houdbaar. Op
die wijze is het mogelijk om vis over
veel grotere afstanden in gebruiks
klare, zo goed mogelijke verse toe
stand te vervoeren zodat mensen in
bijvoorbeeld Afrika die nu niet in
staat zijn voldoende eiwit in hun
voedsel te krijgen, wel dit eiwit kan
brengen. Dat is dus een duidfflijk
technologisch voordeel."
Nee, het ministerie is voorzichtig
genoeg. Het duurde tot half mei, vo
rig jaar voor de staatssecretaris van
sociale zaken en volksgezondheid, dr.
R. J. H. Kruisinga, op advies van
de commissie voedselbestraling, een
Het bioemvignet waaraan be
straald voedsel herkenbaar is.