KERST
MIS
VOOR
TIENERS
eerste kaart
amerika
per post
JË BENT als vader met
je tiener-kinderen vrij
gauw uitgepraat over
Kerstmis. Het is geen
onderwerp dat hen op
voorhand al bezig
houdt, en bezinning is trou
wens helemaal geen begrip
waar ze veel brood in zien. Ze
knetteren er liever meteen op
los en met de reacties is het
dan ook snel bekeken.
Die van 17 demonstreert on
verholen zijn afkeer van het
burgerlijk kerstfestijn van de
consumptiemaatschappij met
z'n eten en drinken en denne-
groen, de boom met ballen, het
kribbetje, de lichtjes en de
liedjes. Het moet een vredes
feest zijn, zegt hij, maar daar
ziet hij geen bliksem van te
rechtkomen. De sluizen van
z'n maatschappij-kritiek gaan
meteen open: Vietnam en
Biafra, de dienstweigering die
door de commissie niet erkend
wordt, de knuppels van de po
litie, de NATO-wapens die
Portugal in Angola heet te ge
bruiken, de autoritaire gezags
structuur die hij overal ont
waart, op school, in de kerk
die paus zeg de discrimina
tie, de uitbuiting, de commune
als ideaal tegenover de maffe
gezinsstructuur, de afgang van
de politici wat was Farce
Majeur weer lekker hard
de rijken die steeds rijker, de
armen die al maar armer wor
den. Een vredesfeest: hoe zou
dat moeten zonder dat het
schijnheilig wordt?
Die van 15 heeft daar helemaal
geen moeite mee, een gezellig
heidsmens, gevoelig voor de
sfeer die in zijn herinnering
rond het kerstfeest hangt, de
traditie, de intimiteit, het ver
van te verwachten, dan kan
het alleen maar meevallen,
maar je kunt het natuurlijk
ook niet op z'n beloop laten. De
sfeer is broos, maar de bouw
stoffen moeten wel worden
aangevoerd. Ouders blijven
ook voor tieners degenen die
'moeten overdragen wat ze
zelf in kerstmis belangrijk vin
den, in de hoop dat er wat van
zal aanslaan en beklijven en
tot in de kindskinderen zal
worden bewaard. Een proces
van cultuuroverdracht waarin
je niet behoort te falen, althans
dat je niet moedeloos mag op
geven.
De kunst zal dan wel zijn om
niet als een dode vis met elke
stroom mee te drijven, maar
evenmin om overal blindelings
tegenop te roeien houden wat
je hebt, zonder je ten koste van
alles aan elk detail vast te
klampen. En die van 17 dwingt
je dan wel om je af te vragen,
wat je in kerstmis zo belang
rijk vindt dat je het houden
wilt. Het antwoord lijk je bij
die van 15 te zienbehoefte
om een traditie levend te hou
den, een feest van warmte en
innigheid, waarin duidelijk een
gevoelstoon klinkt. Maar dat is
een gekleurde traditie, zegt die
van 17, een miskleur-gebruik
knus en kneuterig feestvieren
zonder je wat aan te trekken
van de realiteit die je buiten
sluit, lekker, eten terwijl er
buiten honger wordt geleden,
vrome liedjes zingen en daar
mee het geween overstemmen.
Wat begin je met kerstmis is
de wereld na twintig eeuwen
christendom beter dan zij was?
Akkoord,, zeg je dan: mis
schien heb je gelijk. Maar wil
je haar dan laten zoals zij is
Eigenlijk zijn kerstkaarten
allang niet meer „in". De
heilwensen die zakenlieden
elkander toesturen, zijn meer
relatiegeschenk dan „kaart".
Maar toch blijven kerstkaarten
een belangrijk produkt en is
menigeen er rijk aan gewor
den. Hiernaastmoderne kerst
kaarten, gemaakt naar oude
schilderijen. Ze verschillen niet
zo gek veel van de antieke
(geheel boven).
tekaartje. Daarom konden ze ge
makkelijk versierd zijn met franje,
satijn en parelmoerknoopjes. Als
voorstelling fungeerden dieren, kin
deren, mooie meisjes, zomertafere-
len, alles in veelkleurendruk. Daar
na werd tot aan het begin van de
wereldoorlog de Duitse kerstkaart
ook in de Engels sprekende landen
populair: Santa Claus, oude haard
steden, besneeuwde poorten, winter
landschappen en tenslotte ook de
stal van Bethlehem.
Maar de intussen opgekomen ge
woonte elkaar gedichtenbundeltjes
te sturen bleef in Engeland lang in
zwang.
Een van de grootste kaarten-in-
dustrieën ter wereld: de Hallmark
Cards Ie. te Kansas City, droeg in
Amerika veel bij tot het artistiek ni
veau van de kerstkaart, door hoge
prijzen uit te loven. Een totaal van
80.000 dollar werd in drie jaar voor
ontwerpen gewonnen door kunste
naars uit drie werelddelen. Voor de
wedstrijden van 1949 en 1952 kwa
men 14.000 ontwerpen binnen.
trouwde kader. Hij vindt het
allemaal nog niet zo slecht,
kan er zich bij voorbaat op
verheugen, zal straks enigs
zins plechtig rondwandelen,
bereid om dingen mooi te vin
den waarvoor z'n broer al ja
ren met afgrijzen de kamer
uitloopt, klassieke muziek bij
voorbeeld, bereid zelfs nog om
de mis te dienen waar de an
der echt alleen nog maar naar
toe gaat om thuis geen bonje
te krijgen: je moet de jonge
ren geen slecht voorbeeld ge
ven, zeggen wij dan.
Met name niet aan die van 13,
die op het woord Kerstmis
spontaan met „lekker eten"
heeft gereageerd: ze is er nog
niet aan toe om de neus op te
halen voor de geneugten van
de consumptiemaatschappij
(bij die van 17 lijkt ons dat
trouwens ook meer theorie dan
beginselvaste praktijk: hij wil
best mee-eten van wat hij
eigenlijk als zich gemanipu
leerd voelende consument zou
moeten verafschuwen).
Vier dagen Kerstmis want
daar komt het toch dit jaar
ongeveer op neer hoe zul
len ze aan de verwachtingen
beantwoorden? Die van 13 wil
ook best wel meer dan alleen
lekkere hapjes, al zal ze de.
sfeer anders benaderen en be-
invloeden dan de twee oudsten,
jonger als ze is, duidelijker
heen en weer geslingerd tus
sen behoefte aan geborgenheid
en behoefte aan zelfstandig
heid, van de ene minuut op de
andere ongenaakbaar en toe
gankelijk. Spannend is dat,
zo'n tiener die alles tegelijk
probeert te zijn, een speels
kind èn een hippe vogel, en het
dan ook ongelooflijk druk heeft
met bezig zijn en wegdromen,
een leven dat niet denkbaar is
zonder voortdurend Veronica
en alle sterren op grote en klei
ne prenten in vele kleuren aan
de muur, maar evenmin zonder
het leesvoer uit de bibliotheek
(graag een liëfdesboek)uren
sport, dieren om voor te zor
gen, papier om vol te tekenen,
nou ja, een vol bezet leven,
waarin Kerstmis gewoon ook
nog het aureool van de vakan
tie heeft: heerlijk, geen
school!
Kerstmis voor tieners: er is
geen eensluidend recept voor,
ieder kind is anders, ieder ge
zin is anders. Je doet misschien
maar het beste met er weinig
Het christendom is geen sta- ,5
tisch gegeven. Niet een sys
teem dat de mensen voor eens r
en voor altijd in vaste vorm is
geschonken. Het is meer een
opdracht over een wijze van le-
ven, die in elke generatie tel
kens opnieuw weer moet wor-
dert waargemaakt. En kan r
kerstmis dan niet telkens op
nieuw een zinvol startpunt
zijn V
Alles begint immers beschei- -
den, en zelfs de blijde bood-
schap met de geweldige conse-
quenties die jij er terecht in
ziet, werd aangekondigd met
de geboorte van zoiets hulpbe-
hoevends als een kind. Zo is de y
leer die de wereld kan hervor-
men niet met een theorie ge-
start, maar in een zeer mense
lijk teken de mens nabij be-
bracht. En even tekenend is
het decor waarin dat gebeurde,
een decor met mensen die lo-
gisch redeneerdende herberg
is vol, zoek het zelf maar uit,
we sluiten de deur. Ze sloten
de deur, ze sloten hun hart.
Misschien is de kern van
kerstmis wel om precies het
omgekeerde te doenopen je
hart, geef je gewonnen, acht
het kleine niet gering. De ba-
sis daarvan ligt natuurlijk in 1
geloof, en geloven gaat verder s
dan redeneren. En precies op
dat punt waar het verder gaat,
wordt het praten stilte, dient
het mysterie zich aan dat het
verstand niet bevatten kan en r
wordt de overgave gevraagd
waarin een mens klein moet
willen worden, klein als een
kind.
Kerstmis is voor ons, zeggen
wij, zo'n moment dat je die
overgave als het ware tastbaar
kunt maken, en dat willen we
houden. Het is geen moment
van het grote gebaar, het is
meer huiselijk dan mondiaal,
het is meer iets van het hart
dan van het verstand, het be
weegt eerder het gemoed dan
de rede die het toch niet vatten
kan. Enfin zoiets is het onge
veer, en waarom zou je dan de
hele aankleding overboord
gooien die de fantasie er om
heen geweven heeft, licht en
glans, gezelligheid, kleur? Ook
dat is een stuk realiteit. Het is
zelfs een stuk vrede.
Nou ja, hang dan maar weer
wat engelenhaar in de boom,
zegt die van 17. Lekker vredig'
C. DE V.
De afzender kan er wat van ma
ken. Niets staat hem in de weg fo
to's van zijn nieuwe bungalow er
voor te gebruiken of ingewikkelde
„opzet-taferelen", die ettelijke gul
dens per stuk kosten.
Maar de statusbouwende ontvan
ger dan! Zorg er toch voor dat hij
er genoeg krijgt om de schoorsteen
mee vol te zetten, er daarna vol
doende overhoudt om aan rode lin
ten tegen de muur in de gang te
hangen, en bovendien in kerstboom-
vorm op een deur te plakken.
Het summum van dikdoenerij is,
er maar een paar uit te stallen
en de rest naast de open haard te
leggen. Zo'n stapel, zeg! Daarna
terloops vermelden dat het enkele
dagen zal kosten ervoor te bedan
ken...
Zakenlieden versturen aan hun re
laties minstens een bijzondere heil
wens, nauwelijks meer „kaart" te
noemen. Een relatiegeschenk is
echter meer „in".
Eventueel wordt een kaart bij in
gepakt.
De Unicef-kaarten en die Voor het
Kind maken het de ijdele verstuur-
ders en ontvangers wel een beetje
moeilijk. Want onherroepelijk krijg
je er een groot aantal met hetzelf
de plaatje erop. Dat wordt schiften
hoor. Een keer de Drie Koningen
op de schoorsteen, een keer in de
vestibule en een keer aan het lint.
Maar de vierde wordt al te veel.
Gelukkig dat hier een milde glim
lach voor het nobele doel veel goed
kan maken.
Met dat al is het kerstkaarten
versturen in ons land nog niet zo'n
oude gewoonte. In het begin van de
ze eeuw zond men rustig visite
kaartjes' rond. Men bracht boven
dien nieuwjaarsvisites in uitgebrei
de kring. Langzaamaan infiltreerde
de mode van Engelse origine en
Duits doorzetten, kerstwensen per
kaart te sturen. Aanvankelijk met
simpele tekst en afbeelding, tot aan
wat u dezer dagen in de bus gaat
krijgen.
De allereerste kerstkaart werd op
9 december 1842 getekend, geëtst en
vermenigvuldigd door een 16-jarige
jongen, William Maw Egley. Op de
kaart staat bovenaan: „AAN..." en
onderaan: „VAN...", waaruit blijkt
dat de maker hem bedoelde voor
algemeen gebruik. Geheel overeen
komstig de mode van die tijd, was
het kleinood volgetekend met figu
ren, situaties en details, te zamen
vier verschillende scènes voorstel
lend: links boven een lange rij dan
sende paren; rechts boven een fa
milie aan het kerstdiner; links on
der een groepje armen die goede
gaven ontvangt van een lady op haar
rijke drempel; rechts onder een ta
fereel gewijd aan ijsvermaak. Bui
ten het lijstje van deze vier minia
tuur-etsjes komen op de kaart nog
kleinere afbeeldingen voor: links
boven een jongedame bezig 'n brief
te schrijven..., maar rechts een heer
die kennelijk leest wat de dame te
voren geschreven heeft. Over de in
houd van dit millimeterbriefje hoeft
geen twijfel te bestaan, want Cupi
do is bij de heer geplaatst. Langs de
onderkant zijn bekende oud-Engelse
toneelfiguren te ontwaren (Punch en
Judy) en daarnaast een groep mu
zikanten. Tussen dit alles in: een
boerenkinkel, een edelman, 'n har
lekijn en een ballerina. De bood
schap van deze kaart waarvan een
exemplaar in het Brits Museum be
waard wordt, luidt: Merry Christ
mas and a Happy New Year to
You".
Op 3 december 1942 feliciteerde
de Amerikaanse gelukwenskaarten-
industrie Groot-Brittannië uitvoerig
met het eeuwfeest van de uitvin
ding van de kerstkaart! Dat zal de
gelukwensers aanleiding hebben ge
geven extra-kaarten te maken, want
als ergens deze industrie en gewoon
te bloeit, dan wel in de Verenigde
Staten.
Daar was het een in Beieren ge
boren, lithograaf, Louis Prang, die
in 1873 de eerste kerstkaarten „ont
wierp". Hij deed het al dadelijk op
commerciële grondslag. Een zekere
mevrouw Whitney tekende zakelijke
kaarten voor hem om te gebruiken
op de internationale tentoonstelling
in Wenen. Later zette hij in de ruim
te die opengelaten was voor de na
men van de zaken eenvoudig de
woorden Merry Christmas": de
Amerikaanse kerstkaart was gebo
ren.
Maar in hetzelfde jaar reprodu
ceerde Prang voor zijn familie en
vrienden een kaart met handteke
ning van Dickens. Het origineel, dat
geschilderd was door mrs. Whitney
en door Dickens van een handteke
ning voorzien, was nog te bewonde
ren op een tentoonstelling van an
tieke kerstkaarten in 1956.
Twee jaar na Prangs start kwa
men de kerstkaarten in Amerika
algemeen te koop. In 1880 schreef
Prang prijsvragen uit voor kerst
kaarten en loofde voor de beste ont
werpen bedragen uit van 200 tot
2000 dollar. Twee jaar later konden
in Engeland kunstenaars van de
Royal Academy meedingen in een
prijsvraag met beloning van 5000
pond (toentertijd 60.000). De klein
handelsprijs op dat moment was ech
ter betrekkelijk hoger dan vandaag.
Niet alle gezindten waren het eens
met de nieuwe mode van kerstkaar
ten sturen. Baptisten, methodisten,
mennonieten en lutheranen zagen 't
tot de eeuwwisseling met zwaar ge
fronste wenkbrauwen aan. Katholie
ken en enkele protestanten gaven 't
eerst hun verzet op.
Vóór 1900 was het in Engeland
geen gewoonte de kaarten te onder
tekenen en per post te versturen.
Men gaf ze af tegelijk met een visi
dikdoenerij
kerstkaarten
vaak
romantische
DE KERSTKAART is
in de eerste plaats:
brenger van een heil
wens. Maar ook: een
goedmaker voor on
bedoelde verwaarlo
zing gedurende het afgelopen
jaar. Zo'n kaart is ook gemakke
lijk, om een draadje dat heel los
jes is geworden tussen relaties
(familie soms, laat ons eerlijk
wezen), even met een lusje vas
ter te strikken. Maar het kan ook
een sleur of vervelende verplich
ting zijn. Tenslotte, om dan ook
maar helemaal eerlijk te wezen:
het is soms een statussymbool.
