Port Royal belangrijkste
archeologische vindplaats
BEURSOVERZICHT
DoacfenSag 7 november 1968
DE VB I JE ZEEUW
Pagina 7
BETERE BEZETTING
BIJ ASSELBERGS
IJZERINDU STRIE
Dodelijke botsing
Handelscentrum
Op de tast
Conserveren
VRUDAG 8 NOVEMBER 1968
HILVERSUM I: 7.00 Nieuws;
7.10 Het levende woord; 7.15 Badi-
nerie: klassieke en moderne mu
ziek (gr.) (7.30 Nieuws; 7.32 Actua
liteiten; 7.50 Overweging; 8.00
Nieuws); 8.30 Nieuws; 8.32 Voor
de huisvrouw (9.00 Gymnastiek
voor de huisvrouw); 9.35 Water
standen; 9.40 Schoolradio; 10.00
Stereo: Aubade: klassieke en mo
derne muziek (gr.); 11.00 Nieuws;
11.02 Voor de zieken; 11.55 Mede
delingen; 12.00 Van twaalf tot
twee: gevarieerd programma (12.22
Wij van het land: 12.26 Medede
lingen voor land- en tuinbouw;
12.30 Nieuws; 12.41 Actualiteiten:
13.00 Raden maar...); 14.05
Schoolradio; 14.30 Stereo: Musiës-
ta: licht gevarieerd muziekpro
gramma (opn.): 15.00 Mensen als
u en ik - profiel van een volk:
Deel IV: Zigeuners.- 15.30 Stereo:
Proefdraaien: nieuwe lichte gram
mofoonplaten met commentaar;
16.00 Nieuws; 16.02 Mariniers
kapel der koninklijke luchtmacht:
16.30 Boem!: Popshow; 17.15
Snortkompas; 17.45 Actualiteiten;
18.00 Kapel van de koninklijke
luchtmacht: 18.30 Nieuws en weer-
praatje; 18.46 Actualiteiten- 19.05
Wereldpanorama; 19.15 Stereo:
Lichte orkestmuziek met zang
soliste; 19.35 Wijd als de wereld:
wekelijkse internationale oriëntatie
in kerk, zending en oekumene;
19.45 In: licht gevarieerd platen-
programma; 20.50 Gezicht op
Delft, hooFspel; 22.00 Kans op
kunst: kunstkroniek; 22.30 Nieuws,
nieuwer, nieuwst: gevarieerd pro
gramma (22.40 Nieuws); 23.55
24.00 Nieuws.
HILVERSUM II: 7.00 Nieuws;
7.10 Ochtendgymnastiek; 7.20
Stereo: Lichte grammofoonmuziek;
7.54 Deze dag; 8.00 Nieuws; 8.11
Radiojournaal; 8.20 Stereo: Lichte
grammofoonmuziek (8.30 De
groenteman); 8.50 Woordelijk.:.:
vandaag de dag; 9.00 Voor kleine
bezetting: Kralings vrouwenkoor
en het Rijnmondkwintet: moderne
muziek; 10.00 Voor de kleuters;
10.10 Arbeidsvitaminen: populair
verzoekplatenprogramma (11.00
Nieuws): 11.30 Stereo: Pianoreci
tal: moderne muziek; 11.55 Beurs
berichten; 12.00 Blik op de wereld:
een infcrmatief programma; 12.26
Mededelingen voor land- en tuin
bouw; 12.29 Uitzending voor de
landbouw; 12.39 Lichte grammo
foonmuziek: 12.49 Recht en slecht,
praatje; 13.00 Nieuws; 13.11 Actua
liteiten; 13.20 Voor de midden
stand, Draatje; 13.25 Klassieke mu
ziek (gr.); 14.10 Toerisme: een
veertiendaags programma met toe
ristische informatie uit binnen- en
buitenland; 14.30 Poëzie op pun
ten: wedstrijd in het voordragen
van luchtige poëzie tussen Belgi
sche en Nederlandse gymnasias
ten; 15.00„ Klein chanson: chan
sonprogramma; 16.00 Nieuws;
16.02 Thuis: programma voor
thuiszittenden; 16.45 Wiener fest-
wochen 1968: De Wiener sympho-
niker: moderne en klassieke mu
ziek; 17.40 Informatie: achtergron
den en commentaar; 18.00 Nieuws;
18.16 Berichten; 18.20 Uitzending
van de P.v.dA.; 18.30'Hee: een
programma voor onvolwassenen;
19.10 Jazz-rondo: Jeugdsentimen
ten 1957; 19.30 Nieuws; ,19.35 Cri
terium: kunst nader beschouwd;
20.00 Tot beter begrip: een cursus
muziekluisteren; 20.45 Ruimte
voor de mens (IV): Met de land
bouw op de koffie, lezing; 21.00
Stereo: Klassieke muziek (gr.);
22.30 Nieuws; 22.40 Actualiteiten;
22.55 Stereo: Prettig weekend:
licht nlatenprogramma; 23.55
24.00 Nieuws.
HILVERSUM III: 9.00 Nieuws;
9.02 Klink - klaar, zonder nonsens
(10.00 Nieuws): 11.00 Nieuws;
11.03 Micro-notities; 12.00 Nieuws;
12.03 Agent 000; 13.00 Nieuws;
13.03 Programma me' Hans Kem-
na; 13.30 Hein; 14.00 Nieuws; 14.03
Lynx; 15.00 N;euws: 15.03 Muziek-
boetiek (16.00 Nieuws); 17.00
Nieuws; 17.02 Radiojournaal; 17.05
18.00 Tussen 10+ en 20pro
gramma voor de tieners.
BRUSSEL (Ned. uitz.): 12.00
Nieuws; 12.03 Lichte muziek; 12.40
Weerbericht, mededelingen, pro
gramma-overzicht en SOS-berich-
ten voor de schippers; 12.48 Lichte
orkestmuziek; 12.55 Buitenlands
persoverzicht; 13.00 Nieuws, weer
bericht, dagklapper en beursbe
richten; 13.20 Tafelmuziek; 14.00
Nieuws; 14.03 Schoolradio (15.00
Nieuws); 15.30 Klassieke muziek;
16.00 Nieuws; 16.03 Beursberich
ten; 16.09 Dansmuziek; 17.00 Nws,
weerbericht en mededelingen:
17.15 Etnische muziek; 17.45
Geestelijke liederen; 18.00 Nieuws;
18.03 Voor de soldaten; 18.28
Paardesportuitslagen; 18.30 Lichte
orkestmuziek; 18.35 Verkeerswen
ken; 18.40 Lichte orkestmuziek;
18.45 Sport; 18.52 Taalwenken;
18.55 Lichte muziek; 19.00 Nieuws,
weerbericht en actualiteiten en
weerpraatje; 19.30 Muzikale lezing;
20.30 Amusementsprogramma
(22.00 Nieuws en berichten; 23.00
Nieuws); 23.4023.45 Nieuws.
TELEVISIEPROGRAMMA'S
NEDERLAND I: 11.00—11.50
Schooltelevisie; 18.50 In kleur: De
Fabeltjeskrant; 18.56 Reclame;
19.00 Journaal; 19.03 Reclame;
19.06 Toontje, tekenfilm; 19.15
Concert voor jonge mensen: filhar
monisch orkest van New York:
moderne muziek; 19.56 Reclame;
20.00 Journaal en weeroverzicht;
20.16 Reclame; 20.20 Interview
met Nana Mouskouri; 20.30 In
kleur: Harlem Impressies: film
reportage; 20.55 Jenny: liedjespro
gramma met instrumentale bege
leiding; 21.20 Onaantastbaar, tv-
feuilleton; 22.05 Transit: Tour de
chant van bekende buitenlandse
artiesten; 22.4022.45 Journaal;
23.0023.30 Teleac: En'France
avec Nicolas (2).
INTERNATIONALS
LICHT VERDEELD
De internationale waarden heb
ben gisteren het verhoogde koers-
niveau van dinsdag merendeels
kunnen consolideren. Philips
kwam daar zelfs bovenuit met een
eerste verhandeling op 164,40
tegen dinsdag als slotkoers 163,20.
Even steeg Philips tot 164,90,
maar winstnemingen deden de
koers teruglopen tot 164,50.
A.K.U. was een dubbeltje lager
op 107; Kon. Olie bleef onveran
derd op 205,30 en steeg daarna tot
205,60: Hoogovens verbeterde een
paar dubbeltjes tot 112,60; Unile
ver echter moest 30 cent prijsge
ven op 141,50 na een opening van
141,20. De handel was kalm.
Beursplein 5 moest het zonder de
tlotkoersen van Wallstreet stel
len, omdat de beurs daar dinsdag
gesloten bleef.
Van de cultures kon Amster
dam Rubber zich een kleinigheid
verbeteren op 65; H.V.A. was
zwak op 110%. Van de scheep
vaartwaarden ontmoette Kon.
Boot goede belangstelling waar
door dit fonds bijna 2 punten op
liep tot 124%. De overige scheep
vaartwaarden gaven geen veran
deringen van betekenis te zien.
Ook in deze sector verliep de han
del kalm. De staatsfondsenmarkt
was prijshoudend met weinig
zaken.
In aandelen Vlismar en die van
Pakhoed Holding werd op ver
zoek van het beursbestuur geen
notering opgemaakt in verband
met een te verwachten communi
qué.
Later liepen de koersen van de
internationale waarden iets terug
waardQOr op vrijwel het laagste
punt van de dag werd gesloten.
Voor Philips betekende dit op
164, nog een koerswinst van 80
cent vergeleken met de slotkoers
van dinsdag. A.K.U. sloot op 106;
Hoogovens op 112; Unilever
kwam op een dieptepunt van
139,40, maar verliet de markt op
140 en Kon. Olie op 205,20.
Van de scheepvaarten steeg
Kon. Boot tot 126.
In de eerste periode verbeterde
Alb. Heijn f4,50; Billiton-II 1;
A.C.F. 1.50 en Heineken ƒ3.
Ned. Kabel ging 12; Hoek's ma
chines 7; Gist-Brocades 5 en Bèrg-
oss 15 punten omhoog. Gero was 7
punten hoger niet aan te komen.
Bijenkorf-Beheer daalde 9; Vet-
tfiwinkel 13, Scholten Carton 10;
Nutricia en Holl. Melksuiker
leder 6. Delta en Centrale Suiker
mij ieder 5 punten. De Wereldha
ven was 9 punten lager laten en
Hellingman 6 punten lager laten.
Direct nabeurs werden de der-
NEDERLAND II: 18.50 In kleur:
De Fabeltjeskrant; 18.56 Reclame;
19.00 Journaal; 19.03 Scala, een
informatief programma; 20.00
Journaal; 20.16 Reclame; 20.20 In
kleur: Ironside, tv-feuilleton: 21.10
De jonge onderzoekers: magazine
voor wetenschap in wedstrijdver
band; 21.20 Mies en scène; 22.20
22.25 Journaal.
BELGIE (Ned. uitz.):14.05
16.00 en 18.25 Schooltelevisie;
18.55 Zandmannetje; 19.00 Luceat:
katholiek-godsdienstige uitzending;
19.30 Programma-overzicht; 19.50
Nederlandse taalwenken; 19.55
Mededelingen en weerbericht;
20.00 Nieuws; 20.25 Industrie: do
cumentair programma; 21.10 Onze-
Lieve-Vrouw der Visschen: speel
film; 22.00 Nieuws; 22.10—22.50
Medium.
ZAANDAM: Luchtopname van
de nieuwe brug over de Zaan, een
onderdeel van het Coentunnel-
tracee. Op de voorgrond Koog
aan de Zaan, op de achtergrond
Zaandam.
de kwartaalcijfers 1968 van het
Unilever-concern bekend ge
maakt. Deze cijfers, waarvan de
verwachtingen hoog gespannen
waren, bleken een tegenvaller te
zijn. Er kwamen dan ook vele
verkooporders los waardoor de
koers van Unilever inzakte van
140 tot 135. In totaal daalde Üni-
lever bijna 7 gulden, dat is 35
punten op de oude omrekenings
basis. De koers van Unilever was
de laatste tijd opgelopen op ge
ruchten van een bonus-uitkering.
De bezetting van de bedrijven
van Asselbergs ijzerindustrie en
handelmaatschappij tp Bergen op
Zoom was in de eerste negen
maanden van het lopende boek
jaar beter dan in dezelfde perio
de van 1967. De eigen produktie
zal daardoor naar de directie ver
wacht dit jaar rond 20 pet hoger
zijn. De geldomzet zal mede ten
gevolge van toegenomen'uitbeste
ding en een lichtgestegen prijs
peil met circa 30 pet stijgen. In de
resultatencijfers weerspiegelt de
ze verheugende ontwikkeling zich
echter niet op adequate wijze.
Door de voortdurende scherpe
concurrentie is de stijging van het
orijspeil wederom achtergebleven
bij de stijging van de kosten,
waardoor de winstmarge verder
verkrapte. Produktiestagnaties
die onvermijdelijk verbonden wa
ren met de uitvoering van enige
belangrijke diepte-investeringen,
oefenden een nadelige invloed uit.
Deze investeringen zijn nu nage
noeg voltooid en verwacht wordt
dat deze bij gelijkblijvende om
standigheden spoedig bij zullen
dragen tot de winst die per 30 sep
tember j.l. na afschrijvingen
slechts bescheiden was.
Gezien de huidige orderporte
feuille verwacht de directie niet,
dat zich in de resterende neriode
van dit boekjaar belangrijke wij
zigingen in de gang van zaken
zullen voordoen.
Doordat de bestuurder van een
van de wagens geen voorrang
verleende, ontstond woensdag
morgen omstreeks tien uur op
een kruispunt in Drunen een bot
sing tussen twee personenauto's.
Hierbij kwam de 19-jarige M. van
Oers uit Drunen om het leven.
en vleesmarkt en ongeveer twintig
particuliere woningen. Het aantal
opgehaalde voorwerpen is groter dut
het totale aantal voorwerpen, dat ge
durende de laatste twintig jaar op
het hele westelijk halfrond uit oude
wrakken is gehaald.
Onder die voorwerpen bevinden zich
tweeduizend flessen, zesduizend pij
pen van klei, tonnen beenderen van
(Van een medewerker)
JAMAICA
Om twintig voor twaalf 's mid
dags op 7 juni 1692 werd Port
Royal getroffen door een hevige
aardbeving kort daarop gevolgd
door een vloedgolf. In enkele mi
nuten was negentiende van de
stad ondergelopen of in de zee
gegleden. Niet meer dan tien
hectare land bleek aan het eind
van de dag voor het water ge
spaard. Meer dan tweeduizend
fnensen waren op die ding om
het leven gekomen en binnen
een maand stierven er nog eens
drieduizend als gevolg van de
epidemieën - tyfus en dysen-
trie - djp op de ramp volgden.
De meeste overlevenden staken
de haven over en stichtten op
het vasteland de stad Kingston.
Ofschoon Port Royal, toen het
door de ramp werd getroffen, slecht»
enkele tientallen jaren oud was, was
het het belangrijkste import-handels
centrum in de Nieuwe Wereld. De
ruime haven was altijd vol schepen
en de hoeveelheid en verscheiden
heid van goederen, die via de kaden
werden verscheept was verbazing
wekkend: Jamaioa's eigen export
goederen naar Engeland en Noord-
Amerika waren onder meer suiker,
rum, indigo, katoen, specerijen, ma
honie en verfhout, maar ook goud,
zilver, edelstenen, zijde en tabak,
afkomstig uit de buit van piraten of
uit de winstgevende smokkel met
de Spaanse koloniën. De import van
Jamaica bestond voornamelijk uit in
Europa vervaardigde goederen, voed
sel en negerslaven uit Afrika zowel
voor eigen gebriiik als voor de handel
met de Spanjaarden.
De stad bevatte tweeduizend ge
bouwen, voor het merendeel van
baksteen gemaakt en vele waren
twee of drie verdiepingen hoog. De
bevolking bedroeg ongeveer achtdui
zend mensen. Hoewel de meeste ei
gentijdse kronieken beweren dat de
meerderheid van de inwoners „god
deloze mannen" waren, waTen er
toch vier verschillende protestantse
kerken, een rooms-katholieke kapel
en een synagoge. Drie goed gebouw
de forten verdedigden de stad, van
welke er twee tijdens de ramp in het
water verdwenen. De belangrijkste
gebouwen waren: het Kings House,
waar de eiland-raad vergaderde, het
Gouverneurs Paleis, de Sint-Paulus
Kerk (Anglicaans), de Beurs, het cen
trum voor alle zakelijke transacties
de Marshallsea, een gevangenis voor
mannen en Bridewell, de vrouwen
gevangenis.
Na de ramp werd veel bergings
werk verzet, aangezien „vele miljoe
nen ponden sterling verloren' waren
gegaan". Als gevolg echter van het
feit, dat er slechts primitieve duik-
apparatuur ter beschikking stond en
doordat de meeste gebouwen wa
ren ingestort en alles wat zij be
vatten bedolven was onder tonnen
baksteen, konden die eerste bergers
het grootste deel van wat verloren
was gegaan toch niet te voorschijn
brengen.
De meeste geleerden zijn het er
over eens, dat Port Royal de belang
rijkste onderzeese archeologische
vindplaats is op het westelijk half
rond en om die reden nam de rege
ring van Jamaica in 1966 het initia
tief voor een opgravingsproject voor
de verzonken stad-
Het doel van deze opgraving t»
drieledig: het produceren van een
nauwkeurige kaart van de verdron
ken stad, kennis verschaffen over
de constructie en het ontwerp van de
gebouwen, sdsmede het weer aan de
oppervlakte brengen van bouwmate
riaal, dat nog intact is, en van even
tuele kunstvoorwerpen, met het oog
op een reconstructie van de belang
rijkste gebouwen en om die kunst
voorwerpen te kunnen exposeren in
een «pedaal Port Royal Museum.
In tegenstelling toit het gebied, dat
moet worden afgezocht als men een
oud scheepswrak onderzoekt, is de
vindplaats van Port Royal reusachtig
groot: ongeveer 150.000 vierkante
meter en bovendien moet zo'n vijf
meter beneden de zeebodem worden
gegraven. Het graafwerktuig, dat
wordt gebruikt heet „luchtlift" en
werkt min of meer volgens het prin
cipe van de stofzuiger. Terwijl de
„luchtlift" modder en zand op een
bak pompt, stellen duikers beneden
de plaats vast van kunstvoorwerpen
en muren van gebouwen, maken daar
een aantekening van en sturen dat
naar boven. Een van de grootste pro
blemen bij het werk hier is het zeer
slechte zicht. Voor elke dag het gra
ven begint, is er gewoonlijk niet
meer dan zo'n halve meter zicht.
Zodra men een aanvang maakt met
het pompeni is het zicht gereduceerd
tot nul en moeten de duikers in
het absolute duister voornamelijk op
de tast, werken om gegevens te ver
zamelen en kunstvoorwerpen op te
sporen.
Een ander groot probleem vor
men de grondverschuivingen. Om
dat de duikers op de bodem van
het gat, dat wordt gegraven, moeten
Een zilveren zakhorloge dat tussen de ruïnes gevonden is. Meer dan 100
arbeidsuren waren voor het schoonmaken nodig. Maar nu loopt het uur
werk dan ook weer perfect. (foto Unesco Centrum Nederlands-
liggen en het pompen constant het
slib aan de zijkant van deze gaten
ondermijnt, komen vaak grondver
schuivingen voor en zijn al vaak
duikers bedolven onder tonnen mod
der omgevallen muren of grote ko-
raalafzettingen. Gelukkig zijn er geen
doden gevallen, maar wel enkele
zwaargewonden.
Na meer dan twee jaar werken
heeft men slechts vijf procent op
gegraven van het totale gebied. In
dit gebied zijn de overblijfselen
blootgelegd van twee herbergen, een
tinnegieterij, een timmermanswerk
plaats, een schoenmakerij, twee
schildpadbunnen, drie scheepswrak
ken (van schepen, die tijdens de
ramp verloren zijn gegaan), de vis-
mensen en dieren, 50.000 met ko
raal en roest bedekte ijzeren voor
werpen, twee ton aardewerk (het
merendeel in scherven en moet aan
elkaar worden gepuzzeld), meer dan
500 gave voorwerpen (waaronder
ketels, potten, pannen, schuimspa
nen, lepels, kandelaars, medische in
strumenten, scheepsbeslag enz.), 2500
zilveren Spaanse munten, vijf gou
den rintgen en vele andere zaken,
Geheel onverwacht hebben we ook
menselijk haar gevonden, een klont
versteende boter, een gaaf tabaks
blad en fragmenten textieL
Eén van de grootste problemen
die men ontmoet bij een opgraving
van deze omvang is de conserve
ring van de opgehaalde voorwerpen..
Voorwerpen van aardewerk, lood, ko
per, brons, zilver en tin scheppen
geen bijzondere problemen, maar zg
vragen wel een aanzienlijke hoeveel
heid werk. Voorwerpen van hout,
been, ijzer en glas anderzijds geven
grotere moeilijkheden, aangezien et
nog geen goede conserveringsmetho
den voor zijn ontwikkeld, zodat ze
onder zoet water bewaard moeten
worden om ze tegen uiteenvallen te
behoeden. Nadat we langdurig zélf
hadden geëxperimenteerd met deze
materialen zonder al te veel succes,
zocht de regering van Jamaica de
steun van de Unesco. De heer Gar
ry Thomson, conservator van de Na
tional Gallery in Londen, werd door
de Unesco aangezocht en kreeg een
beurs om een jaar te werken aan
de ontwikkeling van een goede con
serveringsmethode voor deze ver
gankelijke voorwerpen. Hij heeft al
enkele positieve resultaten bereikt
en we geloven, dat hij uiteindelijk
succes zal hebben met de ontwikke
ling van een methode, die niet al
leen van nut zal zijn voor onze op
graving, maar ook voor andere, el
ders ter wereld, waar men met het»
zelfde probleem wordt geconfron
teerd-
De schrijver van «lit artikel bfi
een verzameling gebruiksvoorwe^f
pen, die men heeft opgedoken,
(iota Unesco Centrum Hedoris^)'
