werk in
uitvoering"
Plannen voor de herbouw van Rotterdam werden in de oorlogsjaren gemaakt
Wereld kijkt met
respect naar wat
er tot stand kwam
Nadat reeds eerder beperkende maat
regelen waren getroffen, werd in juli
1942 verordend, dat alle herbouwwerk-
caamheden moesten worden gestaakt.
Op de bouwterreinen heerste van dat
moment een haast onwezenlijke rust,
maar binnenskamers werd in geheime
bijeenkomsten aan de herbouw van
de stad doorgewerkt. Gaandeweg
kwam men daarbij vrijer te staan van
de herinnering aan het beeld dat ver
loren ging en de overtuiging kwam op,
dat ook de richting, waarin de vorm
voor de nieuwe stad moest worden ge
zocht, een andere zou moeten zijn. On
der leiding van ir. C. van Traa, direc
teur van de dienst van Stadsontwikke
ling en Wederopbouw, ontstond aldus
het zogenaamde Basisplan voor de her
bouw van de binnenstad, dat 28 mei
194B door de gemeenteraad werd aan
vaard en kort daarop ook door de
landsregering werd goedgekeurd.
Overeenkomstig de richtlijnen van het
basisplan heeft de binnenstad meer
nog dan tevoren het karakter gekregen
van een administratief, commercieel en
cultureel centrum. Industrieën worden
er geweerd en verwezen naar de voor
hen gereserveerde terreinen aan de
rand van en buiten de stad. Het aantal
woningen blijft in dit deel van de stad,
waar in 1940 bijna 25.000 woningen
werden verwoest, beperkt tot circa
10.000. Dientengevolge is de woning
bouw vooral in de buitenwijken en in
de zogenaamde „neighbourhood units"
tot ontwikkeling gekomen.
Van 81 mei 1945 tot 1 januari 1962 zijn
in totaal 59.751 woningen gereedgeko
men, waardoor het aantal sinds het
bombardement gebouwde woningen, de
tijdens de oorlog gebouwde noodwonin
gen niet medegerekend, steeg tot
65.332. De woningbouw vindt gestadig
voortgang.
Evenals alle oude binnensteden had de
oude binnenstad van Rotterdam, hoe
gezellig zij ook geweest moge zijn, tal
van tekortkomingen. Stedebouwkundig
gezien was zij eigenlijk niet veel meer
dan een vrij onordelijk geheel van indi
viduele panden, die gewoonlijk zonde)
noemenswaardige samenhang met el
kaar en met het geheel waren ontwor
pen en gebouwd. Het nieuwe centrum
daarentegen is, zoals een Amerikaans)
journalist het eens uitdrukte, „een
ruim en luchtig samenstel van zorg
vuldig gegroepeerde bouwwerken, ont
worpen voor een stad, die zich heef
toegelegd op handel en industrie."
Dt r uimte en luchtigheid, die het nieu
we stadscentrum kenmerken, zijn on
dei meer verkregen doordat men bij 't
ontwerpen van het stadsplan over het
algemeen bredere wegen heeft aepro-
verkeer met de haven- en industrie*
complexen in dit gebied. In de loop van
1966 komt de ondergrondse verbinding
Centraal Station-Zuidplein gereed.
Tengevolge van de oorlogshande
lingen en door de stadsuitbreiding
men denke bijvoorbeeld aan de
In een cirkel om de stad gelegen
„neighbourhood units" is het toch
reeds nijpende probleem der groenvoor
ziening nog urgenter geworden. Ook
aan de oplossing daarvan werd alle
zorg besteed. Rotterdam, waar in de
tweede helft van de achttiende eeuw
de door de oorlog verwoeste Oude
Plantage werd aangelegd als het eer
ste publieke park in Nederland, be
schikt thans weer over 486 hectare
openbaar groen. Daarin zijn begrepen
het Park aan de Maas en het Kra-
lingse Bos. Niet daarin opgenomen
'zijn de Zuiderparkgordel, ongeveer
245 hectaren sportvelden, volkstuinen,
speelweiden, park en water. In deze
en andere recreatieoorden de mo
derne Diergaarde Blijdorp kan de
Rotterdammer toeven in zijn vrije uren.
Verder heeft hij Hoek van Holland
in de nabijheid, strand en kampeer
terrein, het vakantiecentrum Kruinin-
ger Gors te Oostboorne. De gemeente
raad keurde in 1960 een tienjarenplan
voor de recreatie goed. Dat plan be
oogt de aanleg van recreatieve en
sportmogelijkheden in het Rotterdam
se gebied in sterke mate te bevorde
ren.
CULTUREEL LEVEN
Rotterdam heeft een sterk ontwik
keld cultureel en amusementsleven.
De stad telt enkele vooraanstaande
musea waaronder het moderne Museum
Boymans-van Beuningën met zijn uit
gebreide verzameling oude meesters,
terwijl modernen er een bijzondere
plaats innemen. Er zijn twee schouw
burgen (een op de linker en een op
de rechter Maasoever) en vele biosco
pen. Men beschikt over het Rotter
dams Philharmonisch Orkest onder lei
ding van Eduard Flipse en heeft sinds
kort de beschikking over een nieuw
concertgebouw. Onlangs bestond dit een
jaar en veel Nederlandse televisiekij
kers bewaren aan dit lustrum waar
van zij mochten meegenieten goede
herinneringen vanwege de parodistis
che wijze waarop kunstenaars van
naam hun medewerking verleenden aan
dit jubileumconcert met als „klap
stuk" Toon Hermans, die het orkest
dirigeerde.
Zowel wat beoefening als belangstel
ling betreft neemt Rotterdam een be
langrijke plaats in de nationale en
internationale sportwereld in. De voor
naamste daar beoefende sporten zijn
voetbal (het grootste stadion is het
Stadion Feijenoord met 65.000 zitplaat
sen) atletiek, tafeltennis, zwemmen,
korfbal, boksen, volleybal, basketbal,
turnen, zeilen (Kralingse Plas en Berg
se Plassen) en de ruitersport. (Kra
lingse Bos). Met betrekking tot laatst
genoemde sport is de Rotterdammer
trots op het jaarlijkse internationale
concours hippique.
jecteerd dan die in de oude binnenstad.
Tevens is men er vanuitgegaan, dat een
aanmerkelijk groter deel van de be
schikbare grond moest worden ge
bruikt voor het aanleggen van par
keerterreinen, binnenhoven en andere
rustpunten. De oppervlakte van de on
bebouwde grond is hierdoor toegeno
men van 45 tot 70 procent; die van de
voor bebouwing beschikbare grond is
dienovereenkomstig gedaald van 55 tot
30 procent. Aangezien men echter door
de ruimere aanleg in staat werd ge
steld hoger te bouwen en tevens een
rationeler gebruik van de grond heeft
gemaakt, is het totale bouwvolume
vrijwel gelijk gebleven aan dat in de
oude binnenstad.
Het open karakter van het nieuwe cen
trum is eveneens te danken aan het
herstel van het eertijds verbroken con
tact tussen de stad en de rivier. Men
heeft de reeds bestaande Leuvehaven
uitgebreid tot een ruim centrum voor
de beurtvaart, dat tot diep in de stad
doordringt en ais het ware een venster
op de rivier vormt. Vlak langs de rivier
is een nieuwe waterkering in de vorm
van een aantrekkelijke boulevard aange
legd, waardoor de daarachter gelegen
stadsdelen tegen een mogelijke over
stroming zullen zijn beschermd.
VERKEERSBEHOEFTEN
Al is de ruime aanleg dus niet alleen
het resultaat van verkeerstechnische
overwegingen, zij hebben er wel be
langrijk toe bijgedragen. Terecht heb
ben de hedendaagse verkeersbehoeften
een krachtig stempel gedrukt op het
Basisplan, dat in aanvulling op de
voornaamste drie verbindingen noord
zuid voorziet in drie hoofdverbindingen
oost-west. Behalve deze verkeersaders
kent het plan winkelstraten, naar ver
houding smal en afgesloten voor het
doorgaand verkeer, gemengde winkel
en verkeersstraten, welke breder zijn
en tevens dienen voor het verkeer in de
binnenstad, en expeditiestraten, die
gelegenheid bieden winkels en bedrij
ven aan de achterzijde te bedienen. In
het plan is een ruim aantal parkeer
terreinen van niet te grote omvang op
genomen, terwijl langs de bredere we
gen parkeerstroken zijn gereserveerd.
Ten einde te voorkomen, dat op den
duur ook in de nieuwe binnenstad een
verward bebouwingsbeeld zou ontstaan,
is in het Basisplan een systeem opge
nomen, dat voorziet in het samenbren
gen van gebouwen met soortgelijke
functie. De voornaamste nieuwe bank
gebouwen bijvoorbeeld zijn vrijwel alle
in de omgeving van het Beursgebouw
gelegen. De Rotterdamse Schouwburg,
die bijna uitsluitend is gebouwd van
materialen afkomstig uit de verwoeste
binnenstad, staat er nu nog wat een
zaam en verloren bij.
De twee grote stations zijn samenge
voegd tot het nieuwgebouwde Centraal
Station. Winkels zfln bijeengebracht in
aantrekkelijke winkelcentra ten oosten
en ten westen van Rotterdams belang
rijkste boulevard, de Coolsingel. Deze
Hetgeen in Rotterdam na de oor
log Is gepresteerd heeft niet alleen
de bewondering opgewekt van de gan
se natie, maar niet minder van de
gehele wereld. Na het laffe bombar
dement van een weerloze stad werd
Rotterdam in de geschiedenis onmid
dellijk genoemd naast een plaats als
Coventry, eveneens doelwit van een
aggressieve Duitse aanvalsoorlog. Maar
Rotterdam herrees, dank zij grote
steun van het rijk, tot de boeiende
stad die zjj thans is. Door andere ste
den (Amsterdam bijvoorbeeld) wordt
wel eens wat meesmuilend over dit
alles gesproken, maar aan initiatie
ven heeft het in de Maasstad nim
mer ontbroken. Er is een „image"
opgebouwd die volkomen beantwoord
aan de nijverheidszin van de zeer ar
beidzame bevolking. De voorbeelden
daarvan liggen in Rotterdam (denh
aan het Metro-object) voor het grij
pen.
BIJ DE FOTO'S:
...het tSeeld van Ossip Zadktne behoudt
in hot moderne Rotterdam een een-
trale plaats en houdt voor het nage.
slacht de herinnering levend aan de
oorlogsverwoestingen tijdens de mei
dagen 1940. Tevens symboliseert het
de overwinning die valt te behalen
wanneer een ganse gemeenschap zich
inzet voor de opbouw van wat eens zo
grondig werd vernield...
...De Rotterdamse Lijnbaan als win
kelcentrum kreeg landsliike vermaard
heid.»
Wie bij de gemeentelijke voorlichting in Rotterdam om documentatie
materiaal vraagt over de bouwactiviteiten in deze 's werelds grootste ha
venstad, die onlangs zelfs New York sloeg, krijgt een welgevuld pakket
paperassen aangereikt, gestoken in een fleurige enveloppe met daarop de
suggestieve tekst „ROTTERDAM, WERK IN UITVOERING". Een
goede blikvanger, die nog eens helemaal onderaan op die enveloppe wordt
•vertaald waar men leest „Work in progress", „Achtung Baustelle" en
„Travaux". Jarenlang stond Rotterdam in het middelpunt der belangstel
ling als een der zwaarst getroffen steden van Europa. Niet alleen immers
waren door het bombardement van 14 mei 1940 en de daardoor veroor
zaakte brand vrijwel de gehele binnenstad en een groot gedeelte van de
oostelijke stadswijk (260 hectare) in de as gelegd, maar bovendien waren in
het najaar van 1940 omvangrijke vernielingen aangericht in het havenge
bied. Over een lengte van bijna acht kilometer meer dan een derde van
het totaal waren de kaden voor zeeschepen opgeblazen en circa veertig
procent van de havenoutillage was volkomen verwoest. Door deze mate
riële vernielingen en het stelselmatig wegvoeren van tienduizenden manne
lijke inwoners was het stadsleven in al zijn aspecten dermate ontwricht,
dat men in feite van een „totale verwoesting" moest spreken. Het viel niet
moeilijk te beslissen waar men het herstel moest beginnen. De haven was
altijd Rotterdams voornaamste bron van bestaan geweest. Aan haar herstel
diende dan ook alle mogelijke voorrang te worden verleend. Nog tijdens
de bezetting waren in geheime bijeenkomsten tal van voorbereidende werk
zaamheden verricht, en op 15 juni 1945 werd met het daadwerkelijke
herstel begonnen. Dit werk, dat werd uitgevoerd door een combinatie van
vijf Nederlandse en drie Engelse aannemingsmaatschappijen stond onder
leiding van H. G. J. ter Marsch, directeur van de Diwero (Dienst voor de
Uitvoering van de Wederopbouw van Rotterdam). Deze dienst had al eer
der het puinruimen in de verwoeste binnenstad ter hand genomen.
centra zijn door winkelstraten met de
overige delen van de stad verbonden.
Een van de methoden, die men heeft
toegepast voor het onderbrengen van
getroffen bedrijven, is het systeem der
collectieve gebouwen. Daarbij zijn een
aantal min of meer soortgelijke onder
nemingen in één groot pand gevestigd,
waar zij gezamenlijk profiteren van
centrale voorzieningen.
In 1941 werd reeds begonnen met de
bouw van een Industrieflat van vijf
dubbele panden met een totale vloer
oppervlakte van 7.600 m 2. De ervarin
gen met dit complex opgedaan waren
met de bouw van een Industriegebouw
dusdanig, dat in 1947 werd begonnen
met een totale vloeroppervlakte van
18.000 m 2, dat in 1951 gereedkwam.
In 1960 werd op de linker Maasoever
een verzamelgebouw in gebruik geno
men met een oppervlak van 45.000 m 2
bedrijfsruimte.
waarvan de Lijnbaan zich internationa
le faam verwierf.
BRUGGEN EN TUNNELS
Het grootste probleem voor het stads
verkeer vormt wel de rivier, deze le
vensader van één der twee grootste ha
vens ter wereld. Omstreeks 1880 wer
den de spoorbruggen en bruggen voor
het wegverkeer, via het Noordereiland,
in gebruik gesteld, die thans een ern
stig obstakel voor het scheepvaartver
keer vormen. Een verkeerstunnel met
zes rijbanen zal 1970 deze brug gaan
vervangen. Ook voor het spoorwegver
keer is een tunnel geprojecteerd. In
1942 kwam de Maastunnel gereed, deze
tunnel bracht ook geen oplossing op
lange termijn; door de snelle groei van
het gemotoriseerd verkeer zijn lange
wachttijden tijdens de spitsuren be
paald geen uitzondering. In de loop van
1964 komt de Van Brienenoordbrug ge
reed, een grote, hoogliggende verkeers-
brug met zes stroken voor snelver
keer en een voor bromfietsers; het jaar
daarop de Beneluxtunnel tussen Schie-
dam-VIaardingen en Pemis voor het
Verreweg het grootste collectieve ge
bouw is het reusachtige Groothandels
gebouw, waar meer dan 200 groothan
delaren huisvesting hebben gevonden.
Dit 38 meter hoge bouwwerk met een
verhuurbare vloeroppervlakte van
100.000 m2 en autoweg door de kelder,
over de begane grond en langs de eer
ste verdieping, is het grootste moderne
zakenpand in Europa. Het bevat behal
ve de kantoren, magazijnen en toonka-
mers van de hier gevestigde grossiers
een aantal winkels, een café-restaurant
een cafetaria, zes kegelbanen, verga
derlokalen, tentoonstellingszalen, can-
tines, een postkantoor, een reisbureau,
een bank, kiosken en een kapsalon. De
kelder biedt parkeer- en reparatiegele
genheid voor 400 auto's. In het Groot
handelsgebouw werken thans meer dan
5.000 personen d.w.z. 1 op elke 150
Rotterdammers. (De bevolking van de
stad bedroeg op 1 januari 1964 731.525.
Rotterdam is het Mekka gewor'den van
de hedendaagse stedebouw en archi
tectuur. Belangwekkende oplossingen
zijn gevonden voor de winkelcentra,
