GIETKUNST
HERLEEFT
NA VERVAL
VANEEUWEN
Burgemeester Boot:
„Aan geneeskundige voorzieningen
kunnen tonnen worden isspaard"
BEURSOVERZICHT
Tachtig jarige tot
erelid van rode
garde uitgeroepen
STERREN
LUIKLOK
STUDIE
VOORSLAG
KERN
ZUIVER
BEZETEN
Donderdag 13oktober 1966 DE VRIJE ZEEUW
Fagina 5
Brenguns in beslag
genomen
Ongeregeldheden
in Chicago
De Haarlemse politie heeft op
verzoek van de procureur-nege-
raal te Amsterdam in een Haar
lems pakhuis van een koopman
125 brenguns in beslag genomen,
een deel van een partij van 500
stuks die door de domeinen in
Soesterberg waren verkocht. De
andere 375 liggen in Utrecht op
geslagen en zullen vermoedelijk
ook in beslag worden genomen.
De koopman had de wapens op
normale wijze van de domeinen
gekocht. Zij waren vrijwel nieuw
en zouden in het Nederlandse
leger niet meer worden gebruikt,
omdat ze niet modern zijn. Vóór
de verkoop waren de mitailleurs
onklaar voor gebruik gemaakt.
Burgemeester J. 1. G. Boot van
Hilversum, die tevens voorzitter
is van de dienst geneeskundige
verzorging voor politiepersoneel
in Nederland, heeft in de rede,
waarmee hij gisteren de alge
mene vergaderi:»g van de Neder
landse maatschappij ter bevor
dering van de farmacie officieel
heeft geopend, onder meer ge
zegd, dat de kosten van de ge
meenschappelijke geneeskundige
voorziening onnodig worden op
gejaagd.
Dit niet het minst door de far
maceutische industrie via de
moderne reclame-media, terwijl
de verantwoordelijkheid dragen
de instanties niet de moed heb
ben uit te gaan van een beperkt
aantal goedkope geneesmiddelen
die hetzelfde effekt sorteren als
de duurdere medicijnen. Tonnen
goud, aldus de burgemeester,
kunnen worden bespaard, indien
de simplificatie een kans krijgt
en de zuinigheid wordt beloond.
„MET ALLEN VOOR ALLEN"
De burgemeester had er be
grip voor, dat het leven van deze
eeuw in het teken staat van „met
allen voor allen". Daarmee zijn
indrukwekkende resultaten be
reikt, vooral in sociaal opzicht,
maar we moeten ook oog hebben
voor het gevaar, namelijk dat wat
gemeenschappelijk wordt ver
zorgd, meermalen In financieel
opzicht gemeenschappelijk wordt
verwaarloosd.
Ondanks de zorg, die de zelf
standige ondernemer, die de
apotheker is, in vele opzichten
betracht, is het nog steeds een
onafhankelijke groep in een sa
menleving, die steeds sterker ge-
institueerd en hiërarchisch is op
gebouwd.
De burgemeester besloot met
de wens, dat de maatschappij
evenals in het verleden nog vele
initiatieven zal mogen ontwik
kelen, de inspiratie en het door
zettingsvermogen moge behou
den om de mensheid te dienen,
waaraan ze tot nu toe op konink
lijke wijze gestalte heeft ge
geven.
ONTSPANNING
VOOR KABINETSLEDEN I
Kariba-meer (Rhodesië): Rho-
desies minister-president I art
Smith toont hier een tijgervis, de
winnende vangst van een team
van kabinetsleden die de spor
tieve strijd aanbonden met teams
van de boerenbond en de tabak
associatie in Rhodesië. De vis
wedstrijd zou om veiligheids
redenen geheim zijn gehouden.
Winnaar werd de ploeg waarin
ook Ian Smith deelnam.
Een vijftienjarige negerjongen
en een politie-agent zijn dins
dagavond in een negerwijk van
Chicago gewond, toen een ben
de jongelui het vuur op hen
opende. Er werden veertig ar
restaties verricht.
De politie was de jongen te
hulp gekomen, toen deze met
anderen werd aangevallen door
een jeugdbende die zich de
„mighty blackstone rangers"
noemde. De politieman werd ge
troffen toen hij in een patrouil
le-auto zat.
INTERNATIONALS
ONGEANIMEERD
LAGER
Beursplein 5 heeft gisteren de
vaste stemming van dinsdag
voor de internationale waarden
niet kunnen voortzetten. De
markt onderging voor vrijwel
alle hoofdfondsen een koersreae-
tie. Kon. Olie daalde van 124,70
tot 124,30.
Philips zakte in van 86,10 tot
85,30 (87,65). Unilever was tach
tig cent lager op 81,10, terwijl
AKU zich vrij goed kon hand
haven met een verhandeling op
65,20. Voor Hoogovens werd een
onveranderde advieskoers opge
geven op 310. KLIM, welk fonds
dinsdag vijftig gulden steeg,
moest een flinke veer laten als
gevolg van het koersverlies voor
dit aandeel in Wallstreet met vijf
dollar.
Men was in Amsterdam teleur
gesteld over 't koersverloop van
dinsdag in Wallstreet. Men
De 80-jarige weduwe Anna
Louise Strong, een journaliste
van Amerikaanse geboorte, is
door de Chinese rode garde tot
erelid uitgeroepen. Zij volgt ge
heel en al de leringen van Mao
Tse-Toeng en heeft gezegd uit te
zien naar de „heerlijke dag waar
op, de revolutionairen hun biljet
ten in New York zullen aanplak
ken". Zij zou in nauw kontakt
met de hoogste Chinese leiders
staan. Sedert zij zich acht jaar
geleden in Peking vestigde, heeft
zij Mao, Tsjoe En-Lai en ande
re leiders vaak gesproken. Zij
was met hen in kennis gekomen
bij de vijf bezoeken, welke zij
tussen 1925 en 1947 reeds aan
China had gebracht, toen deze
mannen nog om de macht
streden.
Mevr. Strong is de dochter van
een congregationalistische predi
kant en is in Nebraska geboren.
Zij behaalde haar doctoraat in de
filosofie aan de universiteit van
Chicago. Na 1920 vertoefde zij
meestentijds in Moskou, waar zij
in 1949 op verdenking van spio
nage werd gearresteerd en het
iand uitgezet, ofschoon de be-
'huldiging later werd ingetrok
ken. Nu woont zij in de buurt
van het „plein van de hemelse
vrede" in Peking en wordt altijd
door een Chinese secretaresse
vergezeld. Mao zelf heeft bij het
diner op haar 80ste verjaardag
aangezeten.
vreesde dat Wallstreet de verko
pen van dinsdag tegen het slot
van de markt zou voortzetten.
Hierdoor was er in Amsterdam
van een terughoudendheid bij het
publiek en het buitenland sprake.
De geringe verkopen van lokale
zijde vormden toch nog een meer
derheid; vandaar dat de koersen
zich beneden het niveau van
dinsdag bewogen. Van Ameri
kaanse verkopen viel in de hoofd
fondsen weinig te bespeuren. De
handel had dan ook weinig te be
tekenen. Ten opzichte van de
hoogste koersen van dinsdag
avond toen Kon. Olie 126,70; Phi
lips 88 en Unilever 82 noteerden,
was de stemming gisteren aan
de flauwe kant.
De staatsfondsenmarkt was
flauw met vooral in het eerste
beurskwartier ruime omzetten.
Niet-.officiëel werden in de mor
genuren de nieuwste 7 procent
obligaties B.N.G. verhandeld op
lOOtji. Deze stukken kwamen
voor het eerst in de notering. De
advieskoers was 100 eerder laten
tegen een uitgiftekoers van 100.
Gezien deze advieskoers vraagt
de beurs zich af, waarom de toe
wijzing op deze lening voor velen
zo teleurstellend moest zijn. De
714 procent lening Blaauwhoed,
groot 8 min., waarop dinsdag
tegen 99 procent werd ingeschre
ven, is sterk overtekend.
Blijkens het eerste jaarverslag
tia de fusies van de Nederlandse
melkunie is de nettowinst over 't
afgelopen boekjaar met bijna 1
min. gedaald tot 0,99 min. De
directie rekent niet op een ver
betering voor het lopende boek
jaar. Zoals bekend werd het divi
dend verlaagd van 9 tot 5 pro
cent.
NABEURSKOERSEN
AKU: 64.30 (64.80)
Hoogovens: (300)
Kon. Olie: 125—126.80 (124.30)
Phiilps: 85.50—86.50 (85.45)
Unilever: 80.8081.30 (80.95)
K.L.M.: 430—445 (423)
Advieskoersen
buitenlands bankpapier
De advieskoersen voor het bui
tenlands bankpapier, vandaag
geldend in Amsterdam, luiden:
Engels pond 10.06--10.16
Amerikaanse dollar 3.60—3.64
Canadese dollar 3.33—3.38
Franse frank (100) 73.15—73.65
Belgische frank (100 7.077.12
Duitse mark (100) 90.55—91.05
Zweedse kr. (100) 69 5070.50
Zwitserse fr. (100 83.25—83.75
Italiaanse lire (10.000)
57.00—59.00
Deense kroon (100) 51.9052.90
Noorse kroon (100) 50.1051.1e0
Oostenrijkse schilling (100)
13.98—14.08
Portugese escudo (100)
12.50—12.65
Spaanse peseta (100 gr. coup)
5.97-6.12
(Van een onzer verslaggeefsters)
Toen in 1663 graaf d'Estrades, ambassadeur van de Zonnekoning
in de Nederlanden, een bezoek bracht aan de Amsterdamse werk
plaats van klokkengieter Frangois Hemony, was hij zo diep onder
de indruk dat hij deze kunstleraar bij de Franse vorst aanbevool
voor een jaargeld „omdat Hemo-
ny's carillons zo warm en rijk
klonken als een orgel". Hoe is
het mogelijk dat een dergelijke
kunst verloren kon gaan
Honderd jaar later wist niemand in
de wereld nog een zuivere beiaard te
gieten. De namen Francois en Pieter
Hemony werden legendarisch, het leek
of zij een geheim meegenomen hadden
in het graf.
Pas in onze eeuw is de kiokkengie-
terskunst opnieuw doorgrond. Pas na
de laatste wereldoorlog werd dit uniek
Vlaams-Nederlands ambacht hier weer
In vol bedrijf uitgeoefend. Alleen Ne
derlandse gieters maken thans de zui
vere beiaardklokken die zingen over
de lage landen en overal op aarde
waar mensen luisteren naar hun mu
ziek.
In het Brabantse Asten worden klok
ken gegoten aan de voet van de kerk
toren, het kan niet toepasselijker: so
nore luiklokken en zingende carillons.
Er ligt rulle aarde in de klokkengie
terij, er druipt smeltende was, er
vloeit gloeiend brons, en dag in dag
uit worden klokken geboren uit hun
„mantel", glanzend en gaaf in gloed
nieuwe schoonheid: Eijsbouts me fecit
anno 1966" staat in de sierrand van
een machtige klok geschreven.
■tnniiiH
Met behulp van een sjablone wordt
de kern van de te gieten klok ver
vaardigd.
Maar de kleine klokken die zojuist
onder onze ogen het levenslicht za
gen, dragen een ongewone versiering
van sterren; de inscriptie rondom de
benedenzijde luidt: Eijsbouts goo' mij
voor het Philipspersoneel in Nederland.
Dit zijn enkele klokjes uit de beiaard
die ter gelegenheid van het 75-jarig
jubileum van de Philips Gloeilampen
fabrieken door het personeel zijn aan
geboden. De sterren op de klokkeflan-
ken zijn een herhaling van het bekende
embleem.
Eenenzestig klokken zingen in deze
beiaard. Een maquette met zilverglan-
zende bellen in een miniatuur klokke-
stoel die toch nog bijna manshoog is,
geeft er een sierlijk en tegelijk impo
sant beeld van. De zwaarste klok heeft
in werkelijkheid een diameter van
1.75 m, de kleinste van 13 cm; het
totaalgewicht van de klokken bedraagt
16005 kg.
Duizenden jaren hebben de stemmen
van klokken een eigen betekenis ge
had. Wat dit Philips-carillon te zeg
gen heeft is het nieuwe geluid van deze
tijd. Niet: wij, de gelovigen, smeken
of danken. Niet: wij, de bestuurderen,
wekken op of wijzen terecht. Maar:
wij, het personeel laten onze klokken
klinken ter ere van het bedrijf.
Deze beiaard past in de allernieuw
ste ontwikkeling. De omvang van 5
octaven met 61 klokken is uniek voor
een concertbeiaard en even opzien
barend is het dat alle klokken kunnen
meespelen als het automatisch speel
werk zich laat horen en dat daarbij de
klokken hard of zacht kunnen klinken.
De vroegste klokjes ontstonden vier
duizend jaar geleden in het Eurazia-
tische steppegebied. Hun rituele galm
bereikte China.
Maar de Westeuropese klokkegieters-
kunst is, onbeïnvloed door de Chinese
klok, pas opgekomen met het chris
tendom. Missionarissen brachten de
luiklok vanuit de Angelsaksische eilan
den naar de kloosters van het vaste
land waar ze kerkelijke handelingen
met hun klank begeleidden.
In de latere middeleeuwen paste
de luiklok bij het zelfbewustzijn van
de steden en werd gebruikt voor de
uorfane boodschap als brandklok,
poortklok, zelfs als papklok.
De gieterskunst was in die dagen
„vrije kunst" bij uitnemendheid. Er
was geen sprake van een vooraf be
paalde vorm en de toonvorming was
dan ook willekeurig. Maar aan het
eind van de middeleeuwen evolueert de
klok tot instrument.
zuiverder worden: de eerste beiaar
den worden op de nieuwe torenuur
werken als „voorslag" geplaatst. In die
tijd had de beiaard 17 klokken, in de
17e eeuw werden het meestal 35, hon
derd jaar later 40 tot 42. Pas na de 2e
wereldoorlog bereikten ze de volle om
vang van vier octaven met ongeveer
47 klokken en nu is dan de enorme
schrede gezet naar 61.
Het carillon noort bij de Nederlan
den zoals de Vlaamse primitieven en
Breughel bij ons horen. Maar na 1716
raakte de klokkegieterskunst in ver
val. In de vorige eeuw was er nie
mand meer te vinden die een beiaard
tot leven kon roepen. In Engeland
raakte men weer op het goede spoor
alle 20e eeuwse vooroorlogse klokken
in Nederland zijn van Engelse make
lij. Ging die ambachtelijke kunst voor
Nederland verloren?
Tijdens de oorlog zwegen onze to
rens, de klokken werden geroofd; en
kelen kwamen terug, hun stem was
gebroken.
Maar nü hebben onze klokkengie
ters de kennis door studie weer her
overd en vervolmaakt met moderne
methoden. Nederlandse beiaarden zin
gen hier en overal hun eigen roem.
Een klok wordt gegoten van brons,
dat bij een temperatuur van omstreeks
1100 gr. Celsius vloeit in een holte
tussen twee vormen: tussen kern en
buitenmantel.
kern met behulp van een sjablone
waarin het profiel van de klok is uit-
gevijld.
De klokkegieter die tevens geschuts-
gieter is geworden, moet het geschut
een vastgestelde vorm geven. Van nu
af geeft hij die ook aan de klok. De
steden verlangen muziek, de toon moet
Nu bouwt de gieter een „valse klok"
over de kern, een namaakklok an
zand die hij overtrekt met een dun
laagje was waarop de ornament"n en
inscripties zijn geplakt, óók van was
en gegoten in een matrijs of in een uit
palmhout gesneden vorm.
De valse klok wordt omhuld met een
buitenmantel, een laag vuurvast ma
teriaal, die in zijn binnenwand de zui
vere afdruk van de valse klok be
waart.
Hij stulpt een stalen mantel over
dit alles heen. Tijd en hitte verharden
het vuurvast materiaal waarna de bui
tenmantel van de kern gelicht wordt.
De was kleeft aan de binnenkant van
de mantel maar een gloeiend vuur
brandt die sissend weg. Weg gaat ook
de valse klok. Er blijft nog de kern
waaroverheen de buitenmantel op
nieuw gaat koepelen maar de ruim
te daar tussenin die tevoren door de
valse klok was ingenomen zal nu de
bronzen klok vorm geven.
Uit een reuzenpan schenkt de gieter
het vloeibaar metaal door de vrijge
houden gietloop.
Dit is een groots ogenblik: vrij van
..gietgallen of bratsen" zal het metaal
stollen tot een glad gietstuk, gespan
nen van ronding, sierlijk van profiel,
voorwaarden voor een rijke toon. En de
klok zal een kroon dragen op de top.
Sonoor en helder moet de klokke-
stem zijn.
Na het afkoelen en schoonmaken
van het gietstuk, nemen vijl en beitel
kleine gietfouten weg en hier eindig
de destijds het werk van de gieter.
De klok ging de toren in en op de
flank stond dikwijls zijn taak te le
zen.
De beroemde Bredase Roelandklok die
verloren is gegaan, droeg als inscrip
tie:
Mijn naam is Roeland
Als ik luid aan ene kant
Dan is tot Breda alarm of brand
Als ik ga aan beide zijden
Dan is Breda in groot verblijden.
Die tot Breda in vreugd wil leven
Die moet de vrouwen de over
hand geven.
Maar voor de gieter van de beiaard
volgt nu dat hoogst belangrijk werk
van het stemmen.
Om de boventonen vast te stellen had
Hemony zijn eigen systeem; later in
de 17e eeuw kwam de stemvork in
gebruik. Maar na de tweede wereld^
oorlog introduceerde Eijsbouts de elek»
tronische methode en hiermee is dan
misschien eindelijk het geheim door»
grond waarnaar vanaf de vroegste
tijd is gezocht: die feilloos zuivere
toon.
Met de elektronisch voortgebrachte
toon als maatstaf worden correcties
in de klok aangebracht door het weg
halen van metaal uit de binnenwand
De hand die dit doet wordt geleid door
een samenspel van kennis en muzi
kaal gehoor.
De kennis van de gehele klokken»
gieterskunst wordt beheerst door de
aan Eijsbouts' gieterij verbonden
campanoloog André Lehr, een jonge,
door klokken „bezeten" man die de
technische, wetenschappelijke en kunst
zinnige aspecten van de klok kent,
veel heeft gepubliceerd en waarschijn
lijk in de wereld zijns gelijke niet
heeft.
De klokken van de beiaard zijn klaar
en van de laagste tot de hoogste har
monieus gestemd. Zij gaan naar bo
ven in 'n klokkenkamer waar weinigen
hun schoonheid nog zullen zien, maar
vanwaar velen, generaties lang, hun
stemmen zullen horen.
De Philips beiaard zal zingen vanuit
een klokkenkamer die in tegenstel
ling tot de gewoonte uit het verleden,
pas is ontworpen toen de samenstel
ling en de aard van het carillon al
bekend was.
De hoogte van de toren, de afme
ting van klokkenkamer en galmbor-
den zijn afgestemd op de klokken, tot
vervolmaking van het g luid. De klan
ken zullen meewaaien '.et de wind,
buitelen onder onze b.roomde wolken
luchten, gedempt worden door de re
gen.
