Verwarring rondom Sint
Meester Koekebakker moest zèif
de koekplank kunnen snijden
Sinterklaasweek
jeeót eler traditie
Woensdag 23 novemfcer '60
SINT NICOLAASNUMMER - DE VRIJE ZEEUW
Pagina 9
door dr. P. H. RITTER
TIPS VAÏV
ST. NICOLAAS
SYMBOLIEK EN HISTORIE IN HET HANDWERK
Heilige en beschermheer
Van Sinterklaas tot
Santa Claus
Pere Noël
Eén van de lichtpunten van onze tijd, die het
leven kapot slaat tegen de vlakte der vulgari
sering is, dat de legende nog niet geheel is ge
storven. Ziet hier de blijde achtergrond van
Sinterklaas. In een periode, die de afstand van
ver van ejkaar gelegen werelddelen tot enkele
etmalen terugbrengt, huppelt het paardje van
Sinterklaas nog braaf op en neer en hoewel
meer dan één luchtvaartmaatschappij aan de
goede Heilige een veilige overtocht kan bieden
in een luttel aantal uren, staan wij nog altijd
aan de kade, om de stoomboot uit Spanje te
zien aankomen.
De geschenken, waarmee de bisschop onze
kinderen opgetogen maakt, worden niet uit
vliegtuigen „gedropt" (o akelig anglicisme, ik
denk er altijd bij aan snoepgoed), neen zij glij
den behoedzaam door de schoorsteen in het
schoentje, dat in de nacht der verwachting
met sluit om kleine voeten, maar door een be
schikking van het jonge hart aan het brave
paard is afgestaan.
Niet de neonlampen schijnen op Sinterklaas
avond door de bomen, maar de oude maan,
rnet haar betoverend licht.
Sint Nicolaas betekent kindervreugde en kin
dervreugde betekent mensengeluk. Het woord
„geluk" is een machtig woord in een tijd van
koude oorlog, je durft het niet aanraken. Maar
Sinterklaas legt het als een stralende waarde
op onze tafel. Zorgen en angsten worden weg-
gezongen door het koor van heldere kinder
stemmen en op die ene avond van het jaar
leven wij in een verkwikkende onbekommerd
heid.
Is het, temidden van de vele duisternissen
waarin wij vertoeven, geen zegen, dat enige
hardnekkige legenden zich handhaven, die zijn
geworteld in de spontane, menselijke natuur?
Niet altijd nemen wij deel aan de jachting van
het leven, niet altijd verliezen wij ons in de
alzijdige versombering.
Er zijn een paar ogenblik
ken in de jaargang, waarop-
wij tot rust komen, waarop
wij ons verdiepen in het
sprookje, dat vele geslachten
lang door de ouderen aan de
jongeren is overgedragen en
dat de glans van een ver ver
leden in zich heeft, het
sprookje, dat dan niet meer
een droom is, maar een door
leefde werkelijkheid.
Sinterklaas is de blijmoe-'
digste van alle overleverin
gen. De „goedheilige" man is
de exponent van het gelukki
ge gezinsleven en daarmede
de vertegenwoordiger van
een waarde, waaraan Neder
land nog altijd gehecht is.
Hij beweegt ons tot meer dan
genieten van zijn levensver
haal en van zijn avonturen.
Hij roept ons op, om actief
bezig te zijn, om deel te
nemen aan zijn feest, dat
ieder jaar weer een nieuwe
schakering heeft en nieuwe
verrassingen bereidt.
Het is geen rozige sproke,
waarin hij is geplaatst. Het
strenge, bestraffende element
is in hem aanwezig, maar
ook de jolijt, wij zouden
haast zeggen het onbekookte.
Want het is tegenwoordig
een gevaarlijk werk, op een
paard over de daken te rij
den, met al die televisie-an
tennes
Sinterklaasavond is de
avond van het gereinigd ge
voelsleven. Een Sinterklaas
feest kan nooit uitlopen in
een sentimentele stemming,
omdat de daden van de Sint
en van de mensen die hem
omringen, altijd met humor
zijn doorsprenkeld. En dan
is er dat prachtige aan Sin
terklaas, dat op zijn avond
de mensen elkaar de waar
heid mogen zeggen. Wij zul
len de kinderen met de gard
niet al te lastig vallen, maar
wij hopen, dat zij tussen vol
wassenen hevig zal worden
gezwaaid.
Sinterklaas is een veelzijdi
ge man. Hij is de straffer en
de strooier, hij is de ruiter-
te-paard en hij is de zacht
zinnige grootvader, die in de
leunstoel aan de kinderen
zijn verhalen vertelt. Hij
doorbreekt de moderne
levensstijl met de herinne
ring aan de „goede oude
tijd".
Wij weten wel, dat die
oude tijd niet altijd zo goed
geweest is, als hij ons op de
pakjesavond tegemoet komt,
maar wij beleven dan toch
een illusie, die heilzaam is
voor de gezondheid van onze
ziel, die een afleiding nodig
heeft van de actuele beslom
meringen. En daarom lezers,
laten wij voortgaan met voor
de handhaving van Sinter
klaasavond propaganda te
maken. De courant, uw levens
gezellin. zal altijd weer deel
nemen aan het vrolijke feest.
Er is geen enkele volksge
woonte die zo verkwikkend
en bekoorlijk is als de be
stendiging van de traditie
van de vijfde december.
Warm water en tgele) zeep
zijn nog altijd de beste mid
delen om roet e.d. van gezicht
en handen te verwijderen.
0 De post heeft het al druk ge
noeg met het verzenden van
de aangeboden Sint Nicolaas-
pakketten. Stuur daarom ook
eens wat per brief. U bent wel
gebonden aan afmetingen,
maar deze zijn nog vrij be
hoorlijk. Een brief mag ten
hoogste 2 kilogram wegen, de
grootste afmeting mag 60 cm
bedragen, terwijl de lengte,
breedte en hoogte samen niet
meer mogen bedragen dan 90
cm. En verzend vroeg
0 Een boterletter moet als volgt
verzonden worden: een pas
sende doos, bekleed met vet
vrij papier, een stuk karton
zo groot als de bodem van
de doos, eveneens bedekken
met vetvrij papier, de ietter
met een gekleurd lintje vast
binden, de overschietende
ruimte opvullen met papier.
0 Om zoekraken van het pakket
te voorkomen, legt u binnen
in de doos nog een extra pa
piertje met het volledige
adres van bestemming. Ge
bruik geen visitekaartje als
label, doch een stevig stukje
karton en bevestig dit met een
behoorlijk touwije aan de
doos. Plakt u het adres op de
doos, dan niet alleen maar de
hoeken bestrijken met lijm,
maar het gehele etiketje.
0 Vraag inlichtingen op het
postkantooi. welk papier een
bint-Nicolaaspakket naar het
buitenland moet vergezellen.
Vraag ook, of hetgeen u ver
zenden wilt, wel mag worden
uitgevoerd. Voor liet buiten
land zijn altijd nodig: een bui.
tenlandse adreskaart en een
aantal 'soms 1, vaak echter
méér) douaneverklaringen.
0 Eventuele vloeistoffen moet
men verzenden in een goed
gesloten fles, in een stevige
kist. De fles in papier wikke
len en de ïuimte opvullen met
ruim houtwol. Op het pakket
dient u een aantekening te
stellen van „Breekbaar" en
„Deze kant boven".
WABE KUNSTWERKEN UIT DE OUDE DOOS
Wanneer wij tegenwoordig inkopen doen voor het Sint-Nicolaas-
feest, dan worden veel de speculaas, of taaipoppen gekocht om de
speculaas of het taai-taai. De vorm van het produkt doet slechts
weinig ter zake. Zoveel is er van de symboliek van het geven van
deze poppen afgedaan, dat we Mientje rustig een speculaasvrijster
geven en Karei een manlijke taaifiguur. „Het gaat toch maar om
de lekkernij", meent men.
Dit verschijnsel is een onderdeel van de totale vervlakking die
wij kunnen constateren ten aanzien van veel symboliek. De diepere
betekenis van vele oude gebruiken ontgaat de moderne mens en
daarmee gaat ook de romantiek verloren. Het is triest, maar ten
slotte een feit, waaraan weinig valt te veranderen, het is een neven
verschijnsel van de ontwikkeling der moderne tijd.
In vroeger jaren leefde de
symboliek volop in ons volks
leven en daarvan werd door de
ambachtsman dankbaar gebruik
gemaakt om zijn kunstzinnige
capaciteiten uit te leven. Het is
trouwens een feit, dat in vervlo
gen eeuwen er meer kunstzin,
orginaliteit en persoonlijk crea
tief vermogen van de ambachts
man werd gevraagd dan tegen
woordig.
Dat zien we duidelijk geïllu
streerd in het beroep van koeke
bakker. In onze tijd is daar bij
zonder veel fabriekswerk bij en
slechts nog incidenteel hand
werk. Doch vfoeger was het
alles handwerk wat de klok
sloeg. In de drukke tijd voor het
Sint-Nicolaasfeest werkte de
koekebakker bijna dag en nacht
om er voor te zorgen dat hij een
behoorlijke voorraad had voor
zijn klanten. Vooral waar het
ging om het vervaardigen van de
speculaas-'en taaipoppen kon hij
zich danig uitleven in zijn kunst
zinnige neigingen.
Er waren namelijk kockebak-
kersgilden, die het eigenhandig
snijden van een fraaie koekplank
Koning Willem I
als exameneis stelden voor het
behalen van de meestertitel. Uit
die oude tijd bekende koekplan-
ken bewijzen ons duidelijk, tot
welk een opmerkelijke artistieke
prestaties de leden van het koe-
kebakkersgilde in staat waren.
Er zijn bijzonder fraaie exempla
ren onder, waarbij het opvalt
welk een buitengewone aandacht
er aan het detail werd geschon
ken.
VALK, VOS EN VRIJER
We zien bijvoorbeeld geschied
kundige uitbeelding, zoals Jacoba
van Beieren met een valk op de
hand. Een dergelijke pop werd in
weerwil van het feit, dat zij een
vrouw voorstelde toch aan een
meisje gegeven en wel in ver
band met de symbolische beteke
nis die aan de valk werd ver
leend, want de valk maakte voor
haar jacht pp eei# minnaar. Was
de pop van manlijke vorm. dan
stelde deze kleine plaaggift haar
toekomstige vrijer voor. Ook
werden wel dierfiguren gegeven,
zoals bijvoorbeeld éen vos, die in
dit geval het symbool was van
de wijsheid, de' sliprheid.
Ook schroomde men vroeger
niet om Tiistcfrische voorstellin
gen in speculaas te „vereeuwi
gen" wanneer men vervuld van
het een of ander, daaraan artis
tiek uitdrukking wenste te ge
ven. Zo zien we bijvoorbeeld een
oude koekplank, die Koning
Willem I uitbeeldt en we zien er
een met een luchtballon er in
gesneden. Zeer kunstzinnige uit
beeldingen, doch die zijn geïnspi
reerd op de belangrijke gebeur
tenissen in die tijd.
AL VOOR CHRISTUS
Overigens dateren dit soort
koeken alsmede hun koekpian-
ken niet van enkele eeuwen ge
leden. Reeds vóór onze jaartel
ling kenden de Friezen reeds
deze vormen. Alleen werd er
geen speculaas of taai in gedaan
maar gewoon deeg en zo ontston
den fraaie gevormde broden,
veelal in de vorm van dieren, die
bedoeld waren als offerbroden en
die de werkelijke dierenoffers
moesten vervangen. Men sneed
hiertoe de afbeelding van derge
lijke dieren bijvoorbeeld een
schaap, een os, enzovoort in het
hout en z0 ontstond een soort
gietvorm, waarin het deeg ge
drukt kon worden. Na het bak
ken bleef de vorm gehandhaafd.
Uiteraard zijn vrijwel alle hou
ten vormen in de loop der jaren
verloren gegaan, maar- enkele
bleven behouden en van vele an
deren weten uit oude geschrif
ten hoe zij er uit zagen. Reeds
in de veertiende eeuw was het
in veel kloosters gewoonte
elkaar honingkoeken te geven.
Ook deze koeken werden door
middel van kunstig bewerkte
koekplanken in fraaie vormen
gebakken. En na de honingkoe
ken. kwamen speculaas en taai
taai.
DE LOPENDE BAND
De oude betekenis van offer-
koele verdween langzaam maar
zeker en de dierfiguren verande
ren veelal in menselijke afbeel
dingen. De pop werd een symbo
lisch schertsartikel, waarvan
men vroeger een dankbaar ge
bruik maakte tijdens het Sint-
Nicolaasfeest om elkaar er tus
sen te nemen.
Met de ontwikkeling van de
moderne tijd veranderde het
handwerk in fabriekswerk, de
symboliek ging grotendeels ver
loren en nu koopt men zonder
op de vorm te letten een zakje
van tien volkomen gelijke, niets
zeggende taaipoppen om op die
manier tien personen een taai
lekkernij te geven, ongeacht of
het jongens, meisjes, of oudere
mensen zijn.
Het is jammer, al leeft het
aloude Sinterklaasfeest nog vol
op onder ons volk, er is toen wel
iets van de fijne trekjes verloren
gegaan. De bakker snijdt zijn
eigen koekplank niet meer cn
de klant eet zonder te kijken.
De tijd van plezierige verwachtingen, welke nu eenmaal steeds
aan het St. Nicolaasfeest voorafgaat, leent zich uiteraard bijzon
der tot een soort schatgraven in de rijke voorraad anecdotes,
legenden en,ware verhalen" welke jons van de heilige be
waard zijn gebleven. En als er bij dit alles iets opvalt, dan is dat
wel het feit hoezeer realiteit en legendevorming op vaak merk
waardige wijze met elkaar zijn verweven. Bezien we voorts het
huzarenstukje dat men op den duur zelfs aan de hand van de
Nicolaasfiguur zich een geheel nieuw personage Père Noël, ofwel
Santa Claus) heeft gecreëerd, dan wordt het ons enerzijds duide
lijk dat de heilige Nicolaas immer fel in ae belangstelling van de
mensen heeft gestaan, terwijl hef anderzijds opvalt, dat deze zelf
de mensen er niet bepaald toe hebben bijgedragen, dat* het beeld
van hun vereerde heilige ons vandaag „zonder franje" gemakke
lijk is voor te stellen.
Zo wordt het dus een spoorzoeken naar de feiten, door cle
mensen van vandaag gedurig omringd met een waar rookgordijn
van legenden en onwaarschijnlijkheden, opgedist door de mensen
van gisteren.
Hoe het zij, om met Louise de Vilmorin te
spreken„In den beginne was er een Nico
laasNicolaas, de beminnelijke Griekse
bisschop, waarvan verhaald wordt dat hij in
de vierde eeuw drie kinderen uit den dode
opwekte en drie arme meisjes aan een bruid
schat hielp. Gezien het feit dat voornoemde
drie kinderen door een boosaardig herbergier,
eerst vermoord, daarnj, in stukken gesneden
en vervolgens als consumptievlees werden in
gezouten, mag het geen opzien baren dal hun
opwekking door monseigneur Nicolaas als iets
buitengemeen mirakuieus werd gezien.
Naast, deze bekende legende
treft ons echter tevens als een
veel teerder, doch niet minder
ontroerend en opmerkelijk ver
haal, de overlevering welke ons
bewaard bleef van zijn geboorte.
Op deze dag namelijk zou de
kleine pasgeborene allen reeds
een duidelijk teken gegeven
hebben van zijn ongewone ga
ven. Bij het eerste bad dat de
zuigeling kreeg, zou hij zich na
melijk ineens, rechtop staande
in het water hebben opgericht,
terwijl o.e geschiedenis ons ver
der meedeelt dat het kind leeds
toen een getuigenis aflegde van
zijn vroomheid „par droit de
naissance", acor op de maanda
gen en vrijdagen te weigeren de
moedermelk tot zich te nemen,
omdat dit de dagen van onthou
ding waren
Zuiver historisch bezien staat
eigenlijk niets omtrent zijn le
ven volkomen vast, zodat de
deur wijd open stond voor de
legendevorming. Aangenomen
kan echter worden dat het leven
van de heilige een samenvatting
is van bijzonder welke ons be
kend zijn van de authentieke
bisschop van Myra en een
naamgenoot van hem welke
eveneens in de vierde eeuw in
Klein-Azië leefde.
Jacoba van Beieren met
een valk op de hand.
(Nadruk verboden.)
De heiligverklaring maakte
hem niet alleen tot Sint, doch
ook tot vermaard volksheilige,
die tevens schutspatroon werd
van de zeelieden. Werd een in
woeste storm in nood verkerend
schip immers niet, nadat de
zeelui Sint Nicolaas ter hulp
riepen, behouden omdat de hei
lige de storm had doen beda
ren? Een tweede mirakel! Daar
mee was er echter nog geen
eind gekomen aan het aantal
patronaatsschappen, want de
scholieren, de graanhandelaren,
de bootwerkers, de vissers, de
wijnhandelaren, de kuipers, tot
zelfs de binnenschippers op de
Seine maakten hem tot hun
hoge beschermheer.
Ons Nederlanders komt de
ietwat twijfelachtige eer toe om
het eerste steentje ertoe bijge
dragen te hebben dat de be
gripsverwarring Sint Nicolaas
Santa Claus in de wereld kwam
met alle gevolgen van dien.
Toen onze voorouders name
lijk voor het eerst voet aan wal
zetten in het toen nog ongerep
te Amerika, hadden zij de Nico
laasfiguur feitelijk zo'n beetje
voor zich opgeëist en „gean
nexeerd". Ergens sprak deze
katholieke heilige de protestan
te Nederlanders van die dagen,
qua karakter bijzonder aan. Sint
Nicolaas was overigens niet
voor niets beschermheilige van
Amsterdam
Bij dit „annexeren" kon het
eigenlijk niet anders of ergens
zou ook getornd worden aan
uiterlijk eninnerlijk van de
patroon. De goede bisschop zag
zichzelf ineens uitgedost met 'n
verplichte baard (voordoen zien
we hem vaak zonder afgebeeld,
daarenboven noopt zijn leeftijd
hij werd 80 jaar hem niet
tot 't dragen van een dergelijk
lange baard als heden) terwijl
'evens de rode mantel zijn in-
rede deed. Voeg hierbij het in
e nieuwe wereld ingestelde
erplichte gezonde bolle wangen
gezicht (een opvallend contrast
met het vaak ascetisch voorko
men op oude afbeeldingen), het
van Klaas afgeleide (Santa)
plaus en de eerste stap in de
richting der verwarring is er.
Omdat zijn feest op 6 decem
ber valt en zijn gulheid (de
bruidschat voor de drie meis
jes reeds spreekwoordelijk
was, werd hij bovendien weldra
verward met de goede geest die
de Kerstcadeautjes uitdeelde.
Onder dit aspect keerde de „her
ziene" visie van de goedheilig
man terug in Europa, dat op dat
moment in hem moeilijk meer
kon zien dan een soort ou-bolli-
Een luchtballon uit de tijd toen
de mens zijn eerste pogingen
ondernam het luchtruim te ver
overen.
Dik 'beslagen winkelruiten,
Drukke boodschapdoende ma's,
Overwerkte winkeljuffers
't Is de week van Sinterklaas.
Overvulde étalages,
J Lichten, lichtjes, talloos veel,
Platgedrukte kinderneuzen,
Arme-kinders-luchtkasteel.
'n Elektrieke trein (u weet wel)
Is de hartewens van Jan:
(Jan's moe vraagt voor Jan een broekje.
Want hij heeft er haast geen an.)
Borstplaat gaat weer hoogtij vieren,
j Speculaas flirt met banket,
Duizend Jacob Catse pennen
Worden in bedrijf gezet.
't Ongeruimdste rijmwoord rijmt toch,
't Is de waanzin, die het wint.
Wellicht komt er zelfs een dichter,
Die op „Weesp" een rijmwoord vindt.
Deze week wordt ieder anders,
Zelfs een saaie Piet doet dwaas;
Alle kind'ren worden snoesjes,
Want straks is het Sinterklaas.
Week van ouderwetse vreugde,
Week, waarin de mensheid leert,
Dat het héè-lijk is te géven
(O) is 't leuker: omgekeerd?
CLINGE DOORENBOS.
Nadruk verboden.)
ge grijsaard vol min of meer ge
waardeerde grapjes en trekje.
Hoezeer de nieuwe Sint de
oude in diskrediet had gebracht,
blijkt wel uit het gedrag van 't
Britse parlement, dat. in de 17c'e
eeuw een wet uitvaardigde die
van de heilige rechtstreeks een
ongewenst persoon binnen En-
gelands grenzen maakt. Hi°r
werd de heilige, hoe wonderlijk
het. ook klinkt, dus feitelijk een
„verblijfsvergunning" gewei
gerd...
De cadeautjestraditie op haar
beurt heeft, om het verhaal nog
ingewikkelder te maken, óók
nog een andere uitleg gevonden
en wel via een overlevering als
zouden de middeleeuwse rond
trekkende zangers, de „jong
leurs", die van deur tot deur
gingen om er in vrolijke refrei
nen Christus' geboorte te bezin
gen, als zodanig de eersten ge
weest zijn om, via het geschenk
van hun lied, de „Noël"-gedach-
te te verpersoonlijken. Aangeno
men wordt ook dat op de jaar
dag' van dit groot evenement de
burgers en kasteelheren ge
schenken uitdeelden en dat het
deze goede gevers zijn die in de
loop der tijden de gedaante van
Père Noël zouden hebben aange
nomen. Het is in Vlaanderen
dat we deze Père Noël terugvin
den met dezelfde hoedanighe
den en met de zelfde „uitrus
ting" als de legendarische Sint
Nicolaas van Myraterwijl in
het oosten van Frankrijk Père
Noël wordt beschouwd als zijn
rechtstreekse plaatsvervanger.
Bij deze all-round verwarring
kunnen we dan ook meevoelen
met een Frans journaliste die
onlangs verzuchtte dat met na
me in Frankrijk, Sint Nicolaas
op 't ogenblik eigenlijk de grote
banneling is van de december
maand, immers, zegt hij, ener
zijds belet de tot Père Noël uit
gegroeide Nicolaas het Kerst
kindje om, zoals vanouds, op 25
december de cadeautjes uit te
delen en anderzijds is Sint Nico
laas als schutspatroon in Frank
rijk praktisch in het vergeet
boek geraakt.Met deze uit
spraak in gedachte, zal het geen
bevreemding wekken dat er nog
onlangs in de Franse pers een
voorstel werd gedaan om Sint
Nicolaas reeds in de eerste da
gen van december „in te voe
ren" en hem min of meer de
taak op te leggen, de mensen
langzaam voor te bereiden op 't
komende Kerstfeest, hen dus te
leiden naar de kribbe, waar het
kindje Jezus de geschenken zou
uitreiken.... Met andere woor
den Sint Nicolaas niet meer
zien als een soort avant-pre-
mière van het Kerstfeest, met
als gevolg twee keer schoen-
zetten in één maand, maar meer
als inleider van het groot ge
beuren op 25 december.
Pas dan kunnen we weer to
neeltjes verwachten als b.v,
vroeger in Lotharingen waar het.
Kindje in de Kerstnacht de
kinderen onder de tien jaar
kwam bezoeken en dit met het
getinkel van klokjes aankondig
de. De kinderen knielden dan
neer om te bidden, terwijl de
moeder zich verwijderde met de
boodschap dat ze niet uit het
raam mochten kijken omdat
anders het kindeke Jezus hen
met een vurige hand zou slaan.
Na een ogenblik verscheen dan
op de drempel de aangekondig
de gast in de gedaante van een
klein meisje, in het wit gekleed,
met voor ieder die braaf geweest
was een sparreboompje van on
geveer 20 cm hoog versierd met
suikerwerk en noten.
Kenmerkend voor de verwar
de „taakverdeling" van de diver
se hoofdfiguren in de december
maand is wel de viering in het
gebied van Dróme, waar de
katholieke kinderen op het kin
deke Jezus zaten te wachten en
de protestante gelijktijdig op
Père Noël. Onnodig te zeggen
dat het hier niet lang kon duren
of ook de laatste kenmerken
van de oorspronkelijke Sint Ni
colaas in de Père-Noëlfiguur
waren verdwenen
Het historisch verloop be
ziende kunnen we, hoewel onze
voorouders aan de wieg van
Père Noël-Santa Claus hebben
gestaan, eigenlijk niet al te veel
sympathie opbrengen voor deze
vercommercialiseerde Sint-fu-
guur, maar wel kunnen 'we met
vreugde constateren dat althans
in ons land ae populariteit van
de enig-echte Sint (Nicolaas)
nog ongebroken is, al kunnen
we dan diep in ons hart wel iets
voelen voor dat Franse idee.
