De overlevenden van Sfavenisse
Is de slag gewonnen?
tweede bl
Man van 55 is hertrouwd
HOE DE DUKEN BRAKEN
Zoals het was - Vóór de ramp - En zoals het ós!
Hei land is droog, het herstel vordert bij de dag
De kwetsbaarheid van de
Ver. Staten voor
luchtaanvallen
Weerbericht per telefoon
Zaterdag 30 Januari 1954
9e Jaargang No. 3061
Uit puiri ers wrakhout groeide een
nieuw dorp
v
HET HERSTEr
E VRIJE ZEEUW
Ergens in het verwoeste dorpje
Stavenisse is een eenvoudig
nieuw gebouwtje neergezet. Een
noodgarage. Een gewoon be
drijfje van een garagehouder,
die in de rampnacht van vorig
jaar zijn garage in de zee zag
verzwelgen.
Er verzwolg meer. De meeste
huizen van Stavenisse werden
vermorzeld door de 3 meter hoge
vloedgolf, toen de zeedijk over ki
lometers lengte wegschoof. Gara
gehouder Mol klemde zich vast
aan een stuk hout en werd gered
uit het kolkende water. Hij ver
loor zijn vrouw. Hij verloor ook
vijf kinderen in de leeftijden 16,
13, 8, 7 en 1 jaar. Hij verloor z'n
gehele bedrijf en zijn auto's.
En nu staat daar een nieuw
gebouwtje. Een nieuwe garage.
Het is de garage van Mol. Het
bedrijf loopt weer. En aan Mol
merk je niets. Helemaal niets.
Misschien herinnert u zich het
trieste dodencijfer van dat kleine
plaatsje op Tholen. De radio
riep het om, dagen later toen de
balans kon worden opgemaakt.
Toen was Stavenisse totaal van
de kaart verdwenen. Wegge
vaagd door één vloedgolf, die met
donderend geweld en kilometers
breed door de dijk brak.
Tweehonderd doden in Stave
nisse, zei de omroeper. Maar
misschien herinnert u zich dat
niet, omdat er tientallen plaats
namen op volgden met andere
cijfers. Ons is het wél bijgeble
ven, wij zijn eens gaan zien in
Stavenisse hoe het stond met het
herstel en met de overlevenden.
En zo vonden we er de bevolking
weer aan de arbeid. Gewoon,
alsof er niets gebeurd was. Alsof
er nooit 200 familieleden uit
deze kleine gemeenschap wegge
rukt waren en er nooit een ramp
nacht geweest was.
De garagehouder Mol was aan
zijn werk. Een jaar geléden was
hij één der eersten, die uittrok
om medemensen te redden, toen
ten Noorden van de bebouwde
kom een dijk het begaf. Hij reed
er naar toe in zijn auto en hielp.
Een tweede dijk brak en Mol
keerde weer naar het dorp om
hulp te halen. Er moesten men
sen in nood zijn in de polder. Die
mensen waren onbereikbaar. Hij
had juist zijn werkplaats be
reikt en'de auto stond nog met
de lichten aan buiten, toen de
vloedgolf uit het Westen kwam.
DE SLACHTOFFERS.
Mol heeft verder niet meer aan
het reddingswerk deelgenomen.
Hij moest zélf gered worden uit
de kokende en spokende zee,
waarin zwemmen onmogelijk
was door de chaos van wrakhout
en de woeste golven.
Zijn auto werd met brandende
lichten tegen de burgemeesters
woning gesmakt. Zijn gezin
kwam om. Dat zijn er zes van
de 153 officiële doden in Stave
nisse.
Wie waren die anderen? We
hebben er naar gevraagd in Sta
venisse, maar er wordt niet veel
over gesproken. De eigenaar van
het Oranjehotel mist 4 familie
leden. Hij zet de zaak voort met
zijn vrouw al zijn zij beiden al
aardig op leeftijd. Het cafe-
restaurant is opnieuw ingericht,
keurig maar eenvoudiger dan het
was, omdat niet alle schade ver
goed wordt. De nieuw gewitte
muren vertonen nu weer vocht-
plekken. Het water stond er 3
meter hoog
Misschien hadden we allemaal
het leven kunnen redden en de
meubels nog boven kunnen bren
gen" vertelt de vrouw, maar we
geloofden hier niet, dat het water
zou komen. M'n oude móeder
had nooit zoiets meegemaakt en
ik had 't nooit meegemaakt en ik
ben toch al 70. Wie denkt dan,
dat de plaats zal overstromen?
Wij maakten ons niet bang toén
de klok luidde".
En dan vertelt ze, hoe de wa
termassa van achteren het hotel
binnensloeg en er van voren door
heen en hoe de hond, die we nu
aanhalen, door die muur van
water op de trap terecht kwam,
zodat ze het dier konden redden.
HERSTELD.
Zoals de garagehouder weer
werkt in zijn nieuwe bedrijfje en
de eigenaar van het Oranjehotel
weer op vilten pantoffels bedient
in het hersteld café, zo is het
overal in Stavenisse.
De courantenbezorgster gaat
weer rond met haar kranten. Zij
heeft haar huisje zelf moeten
opknappen en wacht op vergoe
ding. Maar het huisje ziet er nu
uit als nieuw.
Rijen nieuwe huisjes staan er
in Stavenisse. De bevolking is er
weer aan het werk. De hotel
houder komt door de ramp
ƒ4000 te kort en als gevolg van
de inundatie in de oorlog schoot
hij er óók al zoveel, bij in, maar
hij bezit weer een zaak en kan
zijn gasten behoorlijk ontvangen.
De burgemeester zetelt weer in
zijn kamer op het gemeentehuis
en beschikt nu over een -mobilo
foon, zodat hij in volgende geval
len hulp kan oproepen. Maar zo'n
mobilofoon is er niet in alle ge
meenten. Er zijn er maar 5 in
heel ZeelandZe staan op de
gevaarlijkste plaatsen. Burge
meester L. A. Verburg .is er blij
mee. Toen verleden jaar Stave
nisse van elke verbinding ver
stoken was, moest hij 2 uur va
ren naar Tholen heen en 2 uur
varen terug om de hulpverlening
te organiseren.
DIE NIET BLEVEN
Er zijn ook mensen, die hun
geboortegrond voorgoed verlaten
hebben. Die kwamen niet terug
naar Stavenisse. Of ze kwamen
kort om de zaken te regelen en
verhuisden daarna naar veiliger
oorden. Zestig in getal.
Daar is bijvoorbeeld de land
arbeider Van 't Veer. Hij verloor
op die eerste Februari van 1953
zijn vrouw, drie kinderen waar
van één getrouwd, de schoon
zoon, zijn eigen schoonvader en
schoonmoeder en een zwager.
Van zijn getrouwde dochter ble
ven drie kinderen, resp. 13, 11 en
4 jaar, als wezen achter.
Toch hebben we bewondering
voor Van 't Veer. Hij heeft zijn
kleinkinderen tol zich genomen.
Bovendien heeft hij kans gezien
een nieuw leven op te bouwen.
Nu is deze Van 't Veer in onder
trouw. Zijn tweede vrouw komt
uit Ede. Is het te verwonderen,
dat deze zwaar getroffen vader
dezer dagen naar Gelderland is
verhuisd om daar in Ede weer te
gaan beginnen?
En Van 't Veer is 55 jaar oud.
Vele anderen zouden op die leef
tijd de moed niet meer kunnen
opbrengen.
HUIZEN, ZAND EN
MENSEN.
We dwalen zwijgend door de
nog onvoltooide straten. Eens
lagen hier alle huizen in puin,
alleen de kerk en het gemeente
huis en de zware muren van het
Oranjehotel weerstonden de
stormvloed. Nu lijkt Stavenisse
een nieuw welvarend dorpje.
Maar het aantal inwoners daalde
met 213.
Op het haventerrein, dat tij
dens de storm van 16 Januari j.l.
weer onder water sjond, staan de
met slib bedekte tractoren en een
dragline. Een drijvende kraan
grijpt zand uit een grote lichter.
Grote happen zand. Zand voor
de dijken. Zand voor de bouw
terreinen. Zand voor de wegen.
Eén vrouw schrobt het straatje
schoon. Dat deed ze ook vóór 1
Februari 1953. Nu doet ze het
weer. Er schijnt niets veranderd
te zijn als je de mensen ziet.
Maar er zijn open plekkén in de
huizenrijen. En er zijn ook open
plekken rond de tafels in die hui
zenrijen.
EENS.
Eens moesten deze straten vrij
gemaakt worden van wrakhout,
puin en verwrongen buizen. Eens
werden hier doden geborgen.
Eens was er er een centrale keu
ken en werden de voorraden aan
gevoerd per schip. Toen was er
een avondklok en hielden politie
mannen uit Zwolle de wacht bij
de ruïnes.
Er staan 100 nieuwe huizen.
Van de gemeente en van particu
lieren. 19 woningen kwamen
compleet uit Noorwegen.
ER IS OOK WINST.
Dank zij een gift van de Duitse
kerken bezit de gemeente nu een
echt Dorpshuis. Een plaats voor
ontspanning, waarvan de getrof
fen bevolking dankbaar gebruik
ma.cikt
Vreemd, dat deze mensen, die
vóóir de ramp geen behoefte aan
een vereniging hadden, nu warm
lopen voor de knutselavonden.
De burgemeester, die zelf in zijn
vrije tijd thuis de draaibank laat
snorren, zorgt er voor, dat de
jeugd bezig gehouden wordt. De
ouders hebben er pleizier in. Nu
is het wachten op een sportveld,
want 's morgens moeten de jon
gens óók Wat hebben.
„Al zou ik op m'n hoofd moe
ten gaan lopen, dat sportveld
moet er komen", zegt burge
meester Ver burg.
En dan komt er nog een nieu
we kleuterschool. En een wijk-
gebouw uit Zwitserland. En
80 van het beschadigde is ge
heel hersteld.
Stavenisse herrijst. Mooier
dan het ooit geweest is. De
straten worden gelijk verbreed.
Er komt riolering. Zó is 't nu in
Stavenisse.
Vreemd, dat er eerst een vrese
lijke ramp over een plaats moet
gaan, vóór er zoveel verbeterin
gen kunnen komenv. G.
Het wafer slaaf over de Kruin
cPHASEj en veroorzaakt afschuring
v.h. binnenbeloop
"PHASE
Hef wafer schuurf de kruin af
en veroorzaakt een grote
afschuring v.h.binnenbeloop
Stand op 1
Stand op 1
vloed
ZEE
eb
polder
c PHASE,
De kruin is verdwenen
en hef binnenbeloop is
zwaar beschadigd
D>JKf>00UBItA4K
PHASE
De dijk wordf doorbroken
en hef wafer stroomt bij
vloed de polder binnen
1 Febr. 53
Sfand op IFebr.
Sfand
vloed
vloed
polder
STH00MGAT
PHASE
Stand op 1Febr.'55
vloed
De dijk is dusdanig weggeslagen dat
het water zelfs bi) eb depolder
binnenstroomt.Een strcomgat is dan
ontstaan.
polder
Slechts weinigen hebben een
duidelijk begrip hoe onze dijken
zijn gebroken. Daarom geven
wij U in de tekening een duide
lijk overzicht hoe een dijkdoor
braak tot stand komt. In het
rampgebied heeft men de meeste
beschadigingen aan de dijken
kunnen constateren aan het bin
nenbeloop van de dijk. Het ont
staan van de meeste dijkdoorbra
ken in het rampgebied wordt
door de deskundigen als volgt
beschreven.
Het overslaande water heeft
het binnenbeloop van de dijk aan
getast door afschuring of af
schuiving. De aantasting van
de' dijk heeft zich voortgezet door
de kruin naar het buitenbeloop
van de dijk. Hierna kreeg het
water vrij spel op de van zijn
grasmat ontdane dijklichaam.
Een dijkdoorbraak valt uiteen in
verschillende phasen. Als de kruin
is verdwenen en het binnenbe
loop zwaar is beschadigd staan
wij op de grens van een dijkdoor
braak. Een dijkdoorbraak is een
feit als de dijk onder de vloedlijn
is afgeschuurd. Het water
stroomt dan de polder binnen.
Zulk een breuk is echter met niet
al te veel moeite wel te dichten.
Het wordt echter een stuk moei-
Dit ig de weg, welke toegang geeft tot het 'dorp Bruinisse. Noodwoningen zijn in de plaats geko
men van vele door het water vernielde huizen; alle bomen zijn verdwenen; het is er doods en triest.
Hoe het was, vóór de ramp, blijkt uit de inzet; een laan met prachtig geboomte, waarlangs het 'n
genoegen was te gaan. Zó kan het weer worden als de Stichting Nieuw Schouwen-Duiveland zal
slagen in haar boomplantactie. Foto A.N.P.
lijker wanneer de afschuivingen
zich voortzetten en komen te lig
gen beneden de lijn van de eb.
Het getij stroomt dan 4 maal per
dag door het ontstane stroom-
gat. Is de polder groot en diep
dan zal ook de kracht van het
water groter worden en zo ont
staan gaten van grote diepte.
Schelphoek en Ouwerkerk.
Vele dijken in het rampgebied
bezaten dijkmuurtjes. Deze heb
ben de golfslagen, ook de over
slaande golven, goed doorstaan
en hebben vermoedelijk in een
aantal gevallen een reeds ver
voortgeschreden verwoesting van
het binnenbeloop belet om tot een
doorbraak uit te groeien.
Als wij vast willen stellen hoe
de dijken zijn bezweken dan kun
nen wij wel zeggen, dat in negen
van de tien gevallen de gaten
zijn ontstaan door overslaand wa
ter en de daarop volgende af
schuring van het binnenbeloop.
Er zijn dan ook stemmen die
zeggen, dat de dijken hoger moe
ten en dat het binnenbeloop
sterker moet zijn en zachter moet
hollen.
Leest U de tekening eens
nauwkeurig, want zo zijn onze
dijken op 1 Februari 1953 be
zweken.
Nu, een jaar na de rampnacht
van 31 Januari op 1 Februari
kunnen wij zien, welk een gewel
dige arbeid er in dit jaar verzet
is. Een titanenstrijd tegen het
water werd gestreden en gewon
nen.
Het was een, jaar van zeer
harde arbeid voor «ie duizenden,
ingenieurs, dijkwerkers, hulp
troepen en wie al niet meer, maar
ook een jaar van intense span
ning voor hen, die niet in de
voorste linie aan het waterfront
streden. Heel Nederland leefde
mee met het gevecht tegen het
water. Men juichte bij een over
winning en men knarsetandde
bij berichten van tegenslag. Dan
had onze oude erfvijand kans ge
zien een spaak in het wiel te sie
ken en het werk van maanden
ging in luttele ogenblikken ver
loren. Maar Nederland kent het
water en hield vol. De successen
volgden elkaar op.
2 Februari viel de Krimpener-
waard reeds droog. Het gebied
rond Maassluis, De Hoekse
Waard, de Alblasserwaard, de
Biesbos en het ondergelopen deel
op Walcheren volgden enkele da
gen daarna. In dezelfde maand
Februari kwamen nog Rozen
burg, Putten. IJsselmonde, het
gebied rond Moerdijk en Zeven
bergen en de overstroomde pol
ders van Zeeuws-Vlaanderen
droog te liggen. In Maart volg
den St. Philipsland, Tholen en
Noord-Beveland. terwijl in April
Tiengemeten, Goeree en Over-
tiakkee en de westkust van
Brabant het water zagen verdwij
nen.
De laatste loodjes wegen het
zwaarst, dat waren Schouwen-
Duiveland en de smalle strook
van Zuid-Beveland. Op 21 April
werd het gat bij Rilland-Bath ge
sloten en op 9 Mei en 13 Juni de
beide gaten bij Kruiningen. Hier
mede was het ergste voor Zuid-
Beveland voorbij. Het zwaarst
getroffen gebied, dat van Schou
wen-Duiveland, heeft het langst
tegen het water moeten vechten.
Het aantal gaten en weggeslagen
dijken was hier het grootst. Het
ene succes volgde op het andere,
maar ook tegenslagen waren het
deel van de stoere werkers aan
Nederlands dijken De wanhoops
poging bij Zierikzee en de tegen
slag bij de eerste poging bij
Ouwerkerk zijn hier voorbeelden
van. Maar 5 November, op het
middernachtelijk uur, kon Neder
land de vlag uitsteken, want toen
was ook het laatste gat gedicht.
Maar laten wij nu vooral niet
denken, dat wij onze oude vijand
voor goed ingetoomd hebben. On
getwijfeld hebben wij een over
winning behaald, maar de zee
blijft loeren op een kans ons
weer te bespringen en wanneer
de omstandigheden ongunstig
zijn als vorig jaar, dan kan nie
mand voorspellen, wat er zal, ge
beuren.
TACHTIG PROCENT.
Inmiddels heelt men niet stil
gezeten. Buiten het geweldige
werk aan dijken en gaten heeft
men ook enorm veel werk ver
richt bij het herstel van de ge
troffen gebieden. Overheid en
particulieren hebben de handen
ineen geslagen en men is aan de
herbouw begonnen. Een enorme
hoeveelheid beschadigde huizen
werd hersteld. Verwoeste huizen
werden afgebroken, het puin
werd geruimd en men begon in
tensief aan de nieuwbouw.
Er zijn verschillende plaatsen
i in de getroffen gebieden te noe-
men, waar men werkelijk fantas
tische prestaties op dit gebied
heeft verricht. Overal is dat,
wat verwoest werd, opgeruimd
en in Zeeland werd reeds voor
ongeveer 70 tot 80 herbouwd.
Wanneer wij bijvoorbeeld een
plaats als Stavenisse onder de
loupe nemen, een plaats, die wel
zeer zwaar getroffen werd, dan
zien wij, dat van de 125 totaal
i verwoeste huizen er reeds 100 in
aanbouw of herbouwd zijn. Hier
was men zeer voortvarend.
In Mei waren de tekeningen
voor de herbouw gereed en wer
den deze bij de overheid inge
diend. Zeer snel heeftmen het
fiat gegeven en kon met het
werk worden begonnen. En zo is
het in verschillende andere plaat
sen gegaan. Men heeft veelal de
kans aangegrepen om verbete
ringen aan te brengen, zoals
nieuwe rioleringen, wegverbre-
ding en dergelijke. Zo heeft bui
ten alle leed en ellende, de ramp
ook nog een gunstige zijde ge
had. Er zijn ook plaatsen en
streken, waar men nog niet zo
ver gevorderd is. In West-Bra
bant "vlot het niet zo bijster, want
zien we naar Halsteren, dan is
van de totaal verwoeste wonin
gen pas 20 herbouwd. Daar
onder zijn verschillende Scandi
navische huizen, die men zo in
elkaar kan zetten!
DE SCHADE-UITKERINGEN.
Over het algemeen is men
tevreden over de regeling van de
financiële schade. Dat wil zeg
gen, de getroffenen hebben er
dikwijls veel geld bij moeten leg
gen, maar dat, wat terugbetaald
zou worden, werd ook vlot uitge
keerd.
Wanneer men zijn oor te luiste
ren legt, hoort men slechts wei
nig klachten. Dat is een bewijs,
dat de molen van het Nationaal
Rampenfonds vlot gedraaid
heeft, want was het gegaan, zo
als in ambtelijke kringen ge
woon is, dan was één en ander
ongetwijfeld nog niet geregeld.
Het bovenvermelde heeft be
trekking op de huisraadschade.
Met de bedrijfsschade wordt bin
nenkort een aanvang gemaakt.
Hopelijk zal ook dit onderdeel
vlot verlopen.
STERKER DIJKEN!
Bij het herstel van de dijken
heeft men meteen de gelegen
heid aangegrepen, ze te verster
ken. Op vele plaatsen werden
de dijken verhoogd en aan de
voet verbreed. De ondervinding
tijdens de ramp heeft ons name
lijk geleerd, dat het overslaande
water gevaarlijker is, dan de
watermassa's die van buiten
tegen de dijk dreunen. Ook heeft
men geconstateerd, dat de bin
nendijken over het algemeen van
weinig waarde zijn. Op verschil
lende plaatsen is men er toe over
gegaan, deze te slechten. Het
bleek namelijk, dat huizen in 't
open veld een betere kans maken
te blijven staan bij een eventuele
overstroming, dan huizen, die aan
een dijk gebouwd werden. Deze
laatsten hebben veel meer van
het woeste, kolkende en botsende
water te lijden en dikwijls worden
de fundamenten ondergraven.
Zo heeft men getracht lering
te trekken uit het gebeurde, op
dat bij een eventuele herhaling
zoveel mogelijk gespaard blijft.
In de toekomst zal Nederland
er echter voor moeten zorgen,
dat een herhaling onmogelijk
wordt. Wij hebben geleerd, dat
het beter iS nü millioenen te be
steden aan versterking van de
dijken en de algemene defensie
tegen het water, dan later mil
lioenen neer te moeten tellen
voor het herstel van de geleden
schade. Zolang één en ander niet
definitief in orde is, hebben wij
de slag tegen onze erfvijand nog
niet gewonnen. Slechts wanneer
de Zeeuwen en de bewoners van
de Zuid-Hollandse eilanden zich
even veilig mogen voelen als alle
andere bewoners van ons vader
land, kunnen wij de vlag uitste
ken en de strijd voor gewonnen
verklaren.
Het plan tot het sluiten der zee
gaten, dat momenteel in studie
is en waarover een rapport wordt
Verwacht, biedt ons een redelijke
kans onze defensie zó te verster
ken, dat elke aanval van het wa
ter kan worden afgeslagen. Bo
vendien biedt dit plan ook nog
andere mogelijkheden, namelijk
die van landaanwinning en het
winnen van de slag tegen de ver-
zilting. Voor ons land van levens
belang.
Wij hopen, dat alle krachten
zullen worden gebruikt om het
gestelde doel te bereiken.
De stafchef van de Ameri
kaanse luchtmacht, generaal
Twining, heeft op een vergade
ring van de Kamer van Koop
handel te Madison in Wiscon
sin verklaard,, dat de Noord-
Amerikaanse steden in het wer-
kingsbereiK van honderden Rus-
sisene vliegtuigen liggen, die via
het Noordpoolgebied zouden aan
vallen.
De enige manier om de Russi
sche bommenwerpers het ver
woesten van de Amerikaanse
steden te verhinderen. ïs mis
schien, dat de Ver. Staten hun
overwicht in de lange-afstands-
vliegtuigen handhaven, aldus de
generaal.
Eerder had de Amerikaanse
luchtmacht meegedeeld, dat het
progiram voor 137 Wings" -
eenheden van 30 vliegtuigen 2
Wings" middelzware bommen
werpers minder zal omvatten
dan aanvankelijk was beoogd.
Het plan voor de 137 „Wings"
dient tegen midden 1957 verwe
zenlijkt te zijn.
Zoals bekend zou van 1 Febr.
af voor particulieren in Amster
dam de gelegenheid bestaan
door K 03 te draaien het laatste
volledige weerbericht te verne
men.
In deze vorstperiode is het
publiek meer dan anders ge
ïnteresseerd in de vooruitzich
ten. Zodoende is de technische
dienst van de P.T.T. er toe over
gegaan reeds met ingang van
Vrijdag telefonische weerbe
richten te verstrekken.
DE NATIONALE RAMP
ZÓNDAG IFEBR.
s'Gravenhaqe,^PGouda
s Gravenhagen
OGouda -
Rdanv.
=Gcere?
Overfl.r
schouwe
I Duivel.;
oRoosend
cRooserd
i4,'bungo5&' Goes
Ar
Mpu rgo
BELGIË
Antwerpen
BELGIE
nrwerpen
Zeeuwsch Vlaand.
Ramp yverd veroorzaakt" door N W.storrti
en springtij.indenacht v.Zaterd. op I
Zondag De dijken braken op ca. 550 1 ITTTn
plaatsen. Beschadigd werd SOCkm.dijK
Overstroomde
gebieden
Nieuwe
dijkdoorbraken
11 111 ill Drooggekomen
BONDER-DAG 5ftBR.
2000 vaartuigen en 125vliegtuigen
in reddingsactie Stand v. het
Nat.Rampenfonds 3,1 mill.gulden
Grave nhaqe^^
yp Gouda
s'-Gravenhaae
6Nov'53 werd
het laatste stroom
gat gesloten en
waren de dijken
weer dicht
Schouwe
roosend
Roosend
uwerkerkl
BELGIË
ntwerpen
BELGIE
244vlieghjiqen van 5 nahonaliheihen inacHe
Totaal werden er17mill.zandzakken gebruikl
Stand v.h. NahRampenfonds ruim 11,501111
SluiNngvd belangrijkste stroomgaten
Febr.'53 <>Mei '53
O MaartJ"™
CApml (DAug.
Herstelde dijken
totaal werdener 67stroomgater> ueslc n
