n
1
J
v
Onthulling Monument te Axel
'i
Destadonderdegrond
4
1
J
i
'f
'i
i
4
i
i
n i
w
i
c i
w%
M
tl
•t
r
i
t
;v
1
V
c
t'
1 i
c G
1
M
ii
*i<
^c'Cic dag, daar het juist vier jaar
geleden was, dat de Poolse troe
pen Axel als bevrijders binnen-
l ikken. Op deze dag zou de Mo
numentcommissie het in brons
gegoten monument aan de ge
meente overdragen en de Poolse
Colonel Szydlowski, in tegenwoor
digheid van Poolse oud-strijders,
het ter ere van de le Poolse
Pantserdivisie opgerichte monu
ment onthullen.
Des namiddags had een plech
tige -kranslegging plaats op de
graven der gesneuvelde Polen,
die alhier op de Algemene Be
graafplaats aan de schoot der
aarde zijn" toevertrouwd, terwijl
een deputatie van Polen, w.o.
Colonel Szydlowski en enige offi
cieren met een 30-tal Poolse oud
strijders in civiel des voormiddags
OAk een H. Mis van Requiem
meemaakten in de R.K. Parochie
kerk alhier.
Het meesterstuk van heden
daagse Nederlandsche beeldhouw
kunst is alzo, eerder dan zelfs de
insiders hadden durven verwach
ten gereed gekomen en de voort
varende, uit onze streek geboor
tige beeldhouwer, de heer C.
Stauthamer uit Amsterdam, heeft
met deze geestes-schepping de
grootst mogelijke eer ingelegd.
Een schets van de betekenis
van dit tot het gemoed van de
toeschouwer sterk sprekende mo
nument, dat de goedkeuring van
de Kring van Beeldhouwers ver
wierf en ook Provinciale en Rijks
commissies moest passeren, plaat
sten we reeds de vorige week in
ons blad. De zeer omvangrijke
plaatselijke commissie had tevo
ren in grote eenparigheid dit ont
werp uit een drietal miniatuur-
maquette's gekozen en zo was
het niet te verwonderen, dat een
paar duizend belangstellenden uit
alle geledingen der bevolking po
pelend van nieuwsgierigheid het
ogenblik stond te verbeiden waar
op de plechtige onthulling aan de
Zeestraat en de hoek der Oranje
straat plaats zou hebben.
Officieel waren ruim honderd
genodigden tevoren op de Raad
zaal genodigd, waar de Voor
zitter van de Monumenten-
commissie, de heer P. J. Olijsla-
ger, de aanwezige autoriteiten
nadat deze gearriveerd en gezeten
waren, aldus toesprak:
Dames en Heren,
Namens de Monumenten-com
missie heb ik de eer en het ge
noegen U hartelijk welkom te he
ten op deze bijeenkomst en tevens
dank te zeggen voor Uwe aanwe
zigheid.
In het bijzonder begroeten wij
hier Colonèl Szydlowski, bevrij
der en ere-burger van Axel, zijn
aanwezigheid stellen wij ten zeer
ste op prijs en verder alle Poolse
vrienden, leden van Ged. Staten,
etc.
Vier jaren liggen reeds achter
de dag der bevrijding, een dag
onvergetelijk voor het hedendaags
geslacht door de verschrikkingen
van de oorlog, maar ook onver
getelijk om haar schoonheid,
doordat wij de „vrijheid" ver
kregen.
Nog zien wij het glorieuze bin
nentrekken van de le Poolse
Pantserdivisie, onder aanvoering
van Colonel Szydlowski en een
onbeschrijfelijk enthousiasme der
bevolking.
Getekend door de hardheid van
de strijd, trokken zij vastberaden
zegevierend door de straten om
de laatste zuiverings-acties in
ons stedeke uit te voeren.
Wij konden juichen: „Het juk is
van de hals genomen, God Dof!
Wij zijn geen slaven meer."
Het morgenrood der overwin-
,ning. zo dikwijls verscholen ach
ter donkere wolken, doch waarin
wij onwrikbaar geloofden, was
voor ons onweerstaanbaar door
gebroken.
Helaas ging deze strijd gepaard
Roman door
CHARGES FOWLEY
Vrij vertaald ,en bewerkt
door Mr. W. d'OBERON
36)
(Nadruk verboden.)
„Er zal veel meer gebeuren,
Taó." riep Jacques met de meeste
overtuiging uit. „De ontdekking
van het gat in de steengroeve zal
verschrikkelijke gevolgen heb
ben!"
Opnieuw was Bermond verbaasd
over de geweldige uitwerking van
zqn bedreiging. Tao werd zicht
baar bleek! Zijn laatste troef
uitspelend, snoefde Jacques bru
taalweg: „De heer Stone, de
Inspecteur Zolm en het hele per
soneel weten nu even goed als u
en ik, dat mevrouw Stone in
avondtoilet, met al haar diaman
ten, door de ma-fou in haar huis
werd overvallen. Zij werd naar
de steengroeve gesleept! Mijn
verloofde is laags dezelfde weg
ontvoerd!"
met offers, zowel aan militaire
als aan burgerlijke zijde; dank
baar dienen wij echter te zijn, dat
nog niet grotere óffers gebracht
moesten worden waarvoor onze
gemeente is gespaard gebleven.
Het was daarom juist gezien
van de' Edelachtbare heer Burge
meester Van Oeveren, om in Mei
1945 een Commissie uit de bur
gerij te vormen, wier taak het
was een passend gedenkteken
voor onze bevrijders te stichten.
Onze fCommissie ging, dank
baar voor de opdracht, met en
thousiasme aan het werk.
Enthousiasme is echter een
factor, welke voor een dergelijk
object niet mag overheersen.
Immers maar al te dikwijls blijkt,
dat in dit geval verkeerde wegen
worden -ingeslagen.
Het was ook zeer juist, dat van
Regeringszijde voorschriften be
stonden, teneinde te voorkomen,
dat in ons land allerlei monumen
ten tot stand zouden komen on
der de indruk van het eerste
ogenblik.
Verschillende adviezen moesten
worden ingewonnen en, na de
nodige voorlichting van deskun
dige zijde, werd besloten de beeld
houwer C Stauthamer te Amster
dam de opdracht te geven.
Wij achteïi ons gelukkig, dat de
keuze is gevallen op deze Zeeuws-
Vlaming van geboorte. Vanaf het
ogenblik, dat het eerste contact
met hem tot stand kwam heeft
deze zich met hart en ziel aan de
zaak gewijd. Steeds hebben wij
met hem op buitengewoon pret
tige wijze samengewerkt.
De meesterlijke wijze waarop
deze beeldhouwer zich van zijn
taak heeft gekweten, heeft onder
zijn collega's grote bewondering
gewekt.
Wij danken u, mijnheer Staut
hamer, voor alles wat gij hebt ge
daan om tot het welslagen te
geraken.
Ongetwijfeld zal de tijd de dag
van 19 September 1944 doen ver
bleken, doch het monument zal
steeds getuigen van dank en hulde
van onze generatie; moge dat van
geslacht op geslacht worden over
gebracht.
Daarom aan ons de taak het
opgroeiend geslacht steeds op deze
ereplaats te wijzen.
Moge ieder die er een bezoek
brengt, gedenken hen die vielen
voor onze „vrijheid" en thans
rusten in vreemde bodem ver van
huis. Ik besluit met een gedicht
van de Nederlandse dichter Jan
de Groot:
„Geen volk dat met ons, zo
[nadruk'klijk weet
Wat vrijheid waard is, wat haar
[prqs bedraagt
Dan 't Poolse, dat voor
['s Werelds vrijheid leed,
En op deez' gronden tot de dood
[toe streed
Tot beul en beulsmaat waren
[weggevaagd.
Daarop verlieten de vele geno
digden het stadhuis en begaf dit
gezelschap zich naar de Zee
straat, waar een duizendkoppige
mensenmenigte zich om het mo
nument verzameld had.
De heer Olijslager nam hier
andermaal het woord en sprak
het volgende begeesterende woord
dat via de versterker op kern
achtig, gearticuleerde wijze tot
ons kwam:
Geachte aanwezigen
Morgen herdenken wij de dag
onzer bevrijding. Vier jaren zijn
sedertdien verlopen, doch als de
dag van gister staat in onze her
innering gegrift wat wij toen
allen beeefd hebben.
De le Poolse Pantser Divisie
onder de eminente leiding van
Colon. Szydlowski rukte na zware
strijd Axel binnen. Zij bracht ons
de „vrijheid" waar wij allen zo
vurig naar hadden verlangd en
waarin wij met een rotsvast ver
trouwen hadden geloofd. Helaas
kostte onze vrijheid offers, zowel
„Ik begrijp er niets van," zei
Tao, die met inspanning van al
zij,n kracht trachtte te' glim
lachen. „Over welke weg spreekt
u toch Een steengroeve Ik heb
al zoveel steengroeven gezien. Zij
zijn niet diep en afgesloten door
mensenhanden of door instortin
gen!'
Hoe weinig opvallend het ook
was, Bermond merkte zeer goed,
dat 'de Chinees het laatste woord
met een zekere nadruk uitsprak.
Dat was genoeg voor hem. Dat
hij een toespeling op een instor
ting kon maken, bewees, dat Tao
alles wist. Zijn kalmte bewarend,
probeerde Jacques een laatste
aanval op zijn tegenstander, die
hem moest doen winnen of verlie
zen. Hij ze'de, alsof hij zeker
van zijn zaak was: „Nu is het
genoeg, Tao! Gelooft u werkelijk,
dat wij kinderen zijn Denkt u,
dat de instorting onze onderzoe
kingen kan tegenhouden Die
truc was veel te doorzichtig! Dat
is immers kinderspel! Iedereen
zc'jl geraden hebben, dat die be
roemde Instorting, de doorgang
moest verbergen! Op dit ogen-
aan Poolse, als aan Axelse zijde,
Onze bevrijders gaven hun leven,
om ons te sparen.
Axel is de enige gemeentq in
Oostelijk Zeeuws-Vlaanderen
waarom een felle strijd woedde,
zodat in de militaire geschiedenis
van deze tijd gesproken wordt
over: „De slag om Axel".
Toen Axel was gevallen, waaler
den de Poolse strijdkrachten in
snelle opmars uit over het Oost
Zeeuws-Vaamse land, zodat op 20
Sept. practisch geheel dit district
was bevrijd, en een eind was ge
komen aan de verzuchting, die
zo juist uitgedrukt Is in de ver
zetspoëzie
'k Verlang naar een dag, vol
[Rood, Wit en Blauw,
Met de zwier van Oranje er
[boven!
Ik snak naar 't Wilhelmus, zijn
[hou en zijn trou,
Waarin Hollanders kunnen
[geloven.
Ik snak naar die dag, dat hij
[kome heel gauw.
Ik snak naar een land vol van
[Rood, Wit en Blauw!
Is het wonder, dat in Mei 1945
op initiatief van de burgemeester
werd besloten tot het stichten
van een monument, waarin onze i
gemeente de gevallen Polen wil i
eren? Onmiddellijk na het vormen j
van het comité bleek ook bij de
bevolking de drang daartoe te
bestaan en ondervonden vyij grote
steun en medewerking uit alle
lagen der inwoners. Velen van u
hebben met ongeduld de dag
tegemoet gezien, waarop het mo
nument zou verrijzen. Het tot
stand komen van een dergelijk
gedenkteken eist echter veel ge
duld, omdat de voorbereiding veel
overieg eist.
Gelukkig waren wij echter toen
wij beslag konden leggen op de
heer Stauthamer, Zeeuws-Vlaming
van geboorte, die onze ideeën op
een eminente wijze heeft verwe
zenlijkt.
In de loop der tijden zal de dag
van 19 Sept. 1944 verbleken, doch
het 'monument zal steeds getui
gen van dank en hulde van onze
generatie.
Colonel Szydlowski!
May I ask You now, as libera
tor of Axel, to give us the honour
to unveil the monument.
Colonel Szydlowski dankte in
het Engels voor de buitengewone
eer en vriendschap die Axel op
nieuw tot uiting bracht. Hij
schetste de hoge; waarden van de
vrijheid en hij belichtte dit vrij
heidsideaal ook in het licht van
dit gedenkteken dat hier ter na
gedachtenis zijner dappere wapen
broeders werd daargesteld. Het
gaat daarbij minder om het ab
stracte begrip vah het monument
dan wel om „de ziel" die spreekt
uit dit beeld.
Met de wens dat nooit of nim
mer Axel zich meer zal hebben
op te offeren in een strijd voor
verloren vrijheid, ging hij daarop
over tot de onthulling.
Een ademloze stilte en een golf
van ontroering kenmerkten dit
onvergetelijke moment, waarop
de stervend getroffene vallende
strijdersfiguur aan de menigte
werd vertoond, nadat de Colonel
de linten in beweging had ge
bracht en dit voor allen zichtbaar
werd.
Na deze minuut stilte die in
acht genomen werd brachten de
harmonie „Concordia" het Poolse
Volkslied en de Chr. zangvereni
ging „Asaf" vervolgens 2 cou
pletten van het,,Wilhelmus" ten
gehore.
De heer Olijslager droeg daar
op het monument over aan de
Burgemeester, wie .hij verzocht
het namens de gemeente Axel
wel te willen aanvaarden.
De Burgemeester zeide het mo
nument gaarne namens de ge
meente Axel te willen aanvaar
den en stond stil bjj de beteke
nis ervan, zijnde dit een herinne
ringsteken aan de strijd, die ge
streden werd onder bloed en -tra
nen. Uit dat oogpunt is ook de
plaats waar het monument ver
rezen is, gelukkig gekozen. Déze
plaats toch heeft de strijd v^n
nabij gezien. De eerste aanval in
de slag om Axel gold immers de
brug op die onvergetelijke Zater
dagmiddag, toen de granaten vie
len en de kogels knetterden en
Axel des avonds welhaast één
vuurzee geleek. Deze plaats zal
dan ook altijd herinneren aan de
zware strijd der dappere Poolse
strijders, die deze strijd met
zware offers en met gaten in
hun geledingen ten einde toe vol
brachten. Tevoren hadden zij en-
der de verzengende zon van
Noord-Afrika en vervolgens in
Italië, Frankrijk en België zich
met roem overdekt. Zo kwamen
ze tot hier om door hun strijd en
offer ons de vrijheid te brengen,
die zo juist door dit beeld wordt
gesymboliseerd en tot uiting is
gebracht door de kunstenaar.
Spreker stelt de vraag: Is daar
een monument voor nodig en het
begrip „vrijheid" daarop op zijn i
juiste waarde taxerend, kan hij
niet anders, dan deze bevestigen 1
beantwoorden. Met een groet aan 1
de Poolse soldaten, die onze
boeien braken en in het bijzonder
Colonel Szydlowski en zijn dap
peren, aanvaardt hij het mo ij-
ment, hetgeen voortaan als eigen
dom van de ganse Axelse bevol
king, zeker door allen met eer
bied zal worden aanschouwd e i
in haar hoede wordt aanbevoioh
Laat ons daarbij altijd in ge
dachte blijven houden de dappe
ren die voor ons gevallen zijn!
Namens Ged. Staten werd
daarop het woord gevoerd door de
heer C. Phüipse, die mededeling
deed van de ontstentenis van as
Commissaris der Koningin. Zeer
zeker is deze echter lezs middag
in gedachte in uw midden. Ont
roerende ogenblikken wai en he
zegt spreker, die wij deze middag
hier mochten meemaken. Hij her"
innerde aan de kritieke dage i van
September 1944 toen allerlei ver
ontrustende berichten ook tot het
Provinciaal bestuur doordrongen.
Spreker hoopt, dat wij verder door
God mogen gespaard blijven voor
rampen en onheilen en brengt hij
hulde aan Colonel Szydlowski.
Hiermede was deze diep tref
fende en waardige plechtigheid
van de onthulling, waarbij enige
tientallen ex-Poolse strijders in
civiel aanwezig waren, ten einde
en volgde een défilé van al de
officieel uitgenodigden, waarbij
gelegenheid was bloemen aan de
voet van het gedenkteken te leg
gen. Militairement geschiedde dit
het eerst door Colonel Szydlow
ski, daarop volgden o.a. de vereni
ging „Axel-Polen", het gemeente
bestuur en tal van Axelse vereni
gingen, teveel om in het bestek
van dit blad op te noemen. Vol
staan we met te zeggen, dat in
een minimum van tijd het monu
ment herschapen was in een
kleurrijke botanische waranda,
die het plantsoen voor het monu
ment, waaraan tevoren ook de
uiterste zorg was besteed, een
prachtvolle aanblik gaf.
Toen des avonds enige schijn-
werpers 'n krachtige lichtstroom
i op het monument wierpen, had
het geheel iets feeërieks, maar
1 bovenal sprak -tot de duizenden
hekijkers, die zich gisteren en
Zaterdag om het kunstwerk ver
dringen, de zielsvolle uitbeelding
van de getroffen strijdersfiguur
met de ene hand vol smart op het
hart gedrukt en de andere ten
offer bereid... in stervensnood
nog het hoge goed der vrijheid
schenkend
Op zeer waardige wijze heeft
Axel andermaal éénsgezind de on
verbreekbare band met Polen
aangehaald. Thans is deze be
lichaamd in een monument, dat
tot het nageslacht van onze dank
baarheid zal spreken. Symbool-
vol spreekt deze geest van erken
telijkheid uit dit kunstwerk, dat
nu onze stad voortaan sieren zal
en die zich uit in de dichterlijke
opdrachtwoorden op het voetstuk:
,,Aan Polens zonen
,,die op dezen grond
„voor onze vrijheid
„tot den dood toe
„streden,"
Even groots en waardig en toch
sober en plechtig verliep verder
deze voor Axel historische dag
die in de avonduren met een twee
tal concerten van de plaatselijke
muziekkorpsen werd besloten.
mm
DE BDUDE INCOMSTE VAN ONS VORSTELIJK GEZIN IN
DEN HAAG.
blik is een troep Werklieden bezig
alles op te ruimen! De muur
wordt ook weer afgebroken! U
weet, over welke macht Charlie
Stone beschikt. Zijn wil is hier
wet! Over een uur zullen alle
metselaars en slopers van Kowa
bezig zijn met het openbreken
van de doorgang! En niet alleen
olone en ik zullen door die gang
op zoek gaan naa*- de twee vrou
wen, maar het hele politiecorps
van Kowa, zo nodig versterkt
door een regiment soldaten... een
heel leger desnoods!"
Tao beefde over al zijn leden
i en kon geen woord meer uitbren-
gen. In de stilte die volgde dacht
Jacques: „Indien ik Tao zijn
doodvonnis had voorgelezen, zou
j, hij zeker niet meer ontdaan zijn
j geweest! De komst van de politie
en de soldaten bij de grot /e
schijnt voor hem een geweldige-
catastrophe te betekenen!" Voor
zichtig concentreerde Jacques al
zijn aandacht weer op de houding
van Tao. Deze was niet erg ge
ruststellend! De Chinees zat in
elkaar gedoken, zijn hand scheen
iets in zijn mouw te zoeken. Ber
mond begreep, dat dit een mes
moest zijn. Hij was overtuigd,
dat hij de Chinees makkelijk on
schadelijk kon maken, temeer
daar deze verzwakt was door
het veelvuldig gebruik van opium.
Toch trachtte Jacques een
tweegevecht met Tao te ver
mijden, daaj- hij overwoog dat Tao
misschien de enige Chinees was,
die wist waar Evelyne en Janine
verborgen waren.
,,Kom, Tao, zet niet zo'n drei
gend gezicht! Zelfs al zoudt u
mij uit de weg ruimen, dan zijn
er daarginds op de heuvel altijd
nog honderden mensen, die uw ge
heim weten!" Bij deze woorden
richtte de Chinees zich weer op
en slaakte een diepe zucht.
„Charlie Stone moet die steen
groeve niet openbreken!" zei hij
op geheimzinnige toon, behoed-
zaam om zich heen kijkend, alsof
hé vreesde, eat men hen kon af
luisteren. „De politie en de sol
daten moeten niet bij die groeve
komen. Verbinder dat, Bermond!
Is het mogelijk? Zoudt u dat
kunnen?"
A-ls ik gebruik maak van al
mijn invloed op Stone en de poli
tie, dan hoop ik gedaan te krij
gen, dat het werk onderbroken
wordt! Maarer is geen mi
nuut te verliezen! De muur zal
nu wel afgebroken zijn en het op
ruimen begint dan!" Deze woor
den verhoogde de angst van de
Chinees nog meer. „Welnu, Ber
mond, laat net werk oi .middellijk
ophouden! Ik betaal u die dienst
met zoveel geld, dat u schatrijk
zult zijn!"
„Ik houd niet van grappen,
Toi!" antwoordde Jacques min
achtend. ,,U kent mijn voor
waarden: ik wil mevrouw Stone
en mijn verloofde terug hebben,
of niets!" Het gelaat van Tao,
dat nu vol diepe lijnen en groeven
was, verried een grote ongerust
heid en afmatting. Hij aarzelde,
Bermond had hem verrast, toen
hij enigszins onder de invloed van
dc opium was. Op een ander ogen
blik had men een zo gevaarlijke
tegenstander nooit kunnen over
winnen. Het succes maakte Ber
mond stoutmoedig: heftig riep hrj:
„De twee vrouwenof niets!"
(Wordt vervolgd.
