VRIJE STEMMEN
Nederland herdenkt de bevrijding
DAGBLAD VOOR ZEELAND
Oe
Prof. Gerbrandy over het beleid in Londen
Maandag
6 Mei 1946
UJAARGANG
NUMMER 456
Alg. Leiding: B. G. Kloosterziel en S. L. Boerma. Hoofdredacteur J. Koekebakker. Redactie en Admin.: Goes, Beestenmarkt 2. Tel. 2163. Gironummer 410357
Onovertroffen gemeenschapszin in de hoofdstad
EEN MINUUT is het jachtige stadsleven van Amsterdam
tot volslagen stilstand gekomen toen Zaterdagmorgen
om klokslag 11 uur de straatlantaarns met hun lampen
daartoe het sein gaven. Met een voor Nederland tot dusverre
zeker onovertroffen gemeenschapszin hield een ieder halt
op de plaats waarop hjj stond, gingen de hoeden af en ston
den de militairen in de houding. Eén minnut gedacht de
geheele hoofdstad hen die voor onze bevrijding xijn gevallen.
Velen voelden een machtige ontroering.
De aanblik die de hoofdstad
des middags bood was een waar
unieke: in alle deelen van de
stad kon men in de straten,
waarin dikwijls huis aan huis
dé vlaggen waren uitgestoken,
parades van allerlei aard voor
bij zien trekken. Daar waren
kinderoptochten met praalwa
gens, voorafgegaan door harmo
niecorpsen, georganiseerd door
het Amsterdamsche speeltuin
verbond. Overal hadden de
buurtvereenigingen kinderfees
ten georganiseerd, op vier pun
ten in de stad voerde de tooneel
groep „De Keten" het wagens-
spel van Ben Albach, „De Drie
Burgers" op, twee Lunaparken
werden opengesteld. Er waren
concerten en filmvoorstellingen
in de open lucht.
Zoo vierden die Amsterdam
mers den eersten verjaardag
von onze bevrijding, die zich
geen plaats hadden kunnen be
machtigen in het Olympisch Sta
dion, waar 55.000 toeschouwers
het grootsche „Spel der Bevrij
ding' aanschouwden.
Eenige mnuten na tweeen vlo
gen twaalf Lancaster-vliegtui
gen van de R.A.F. in formatie
laag over de huizen, als symbo
lische groet van onze bevrijders,
het spel der bevrijding
MEDE als een vervolg
op het bevrijdingsspel
het vorige jaar in het
Stadion te Amsterdam opge
voerd, werd ook dit jaar, en
wel Zaterdagmiddag, in een
grootsch geheel de bevrij
ding uitgebeeld. Dat het een
vervolg was, bleek wel hier
uit, dat men niet weer den
geheelen oorlog in beeld
bracht, maar alleen het laat
ste jaar, de bevrijding en
den heropbouw ua&raan dan
een hulde en een maanwoord
voor de toekomst werden
vast geknoopt. Weer 50.0C0
toeschouwers uadden het
Stadion gevuld en onder de
eeregasten bevonden zich
Prinses Jnliana, Prins Bern-
hard, de Prinsesjes Beatrix
en Irene.
A. den Doolaard, de schrijver
van „Het spel der Bevrijding"
naar ideëen van Carel Briels,
zegde met duidelijke stem de
dikwijls beeldende tekst, die op
het wijde veld in bewogen vor
men werd omgezet. Weer was
hier de landkaart van Neder
land uitgeteekend en voltrok
zich het geweldige drama, waar
van wij getuige zijn geweest.
Geallieerde legers verdreven de
Duitschers, Nederland werd vrij,
de vlaggen gaan in top, de be
volking keert terug en gaat aan
den opbouw. Dit laatste werd
verzinnebeeld ln het herstel van
een gebroken brug, den
bouw van een huis. den aanleg
van een stuk dijk op Walcheren
spoormannen zetten een sein
paal in elkaar. Kortom heel Ne
derland ging weer aan den slag.
Een treffend moment was de
opkomst van talrijke kin
deren in rood wit blauwe of
oranje jurkjes, en een zeer groot
militair défüé van Land-Lucht
vaart en Marine troepen, Mar-
va's en de Marinekapel en de
Koninklijke Militaire Kapel,
stukken geschut en pantserwa
gens.
Een polderwerker uit Wal
cheren legde namens allen een
bloemstuk bij het symbolische
graf, dat in het midden van het
veld opgericht was, ter nage
dachtenis van hen, die vielen
Het spel sloot met een vlaggen-
parade te paard met de vlaggen
van de 42 Vereenigde Volkeren,
het gebed van Roosevelt tot be
houd van den vrede en het Wil
helmus. Herhaaldelijk appalus
toonde bewondering en het me
deleven van de duizenden toe
schouwers. Niet minder dan
5000 mdedewerkers hebben on
der opperleiding van Carel
Briels dit spel weer tot een groot
succes gemaakt. Het was dik
wijls een bont geheel mede door
allerlei provinciale kleederdrach
ten en de vendelzwaaiers van
talrijke gilden uit het zuiden
des lands. Een groot koor, sa
mengetrokken uit verschillende
zangvereenigingen, heeft onder
leiding van Joep Schreurs, den
tekst afgewisseld met toepasse
lijke liederen.
De residentie in feesttooi
VERAL in de residen
tie is de bevrijding op
waardige en tevens
feestelijke wijze herdacht.
Het begon reeds in de och
tenduren, toen omstreeks 10
unr door de hoogste klassen
van de scholen in het Benoor
denhoutkwartier in het Ro
sarium bij het monument
voor Koningin Emma een
vrijheidsboom geplant werd.
Om 11 uur klonken eenige da
verende explosies, die het in
gaan van de minuut stilte aan
kondigden. Terstond verstomde
ieder gerucht, auto's stopten,
wielrijders stapten af, voetgan
gers bleven ter plaatse staan.
Nadat enkele knalpatronen
het verstrijken van den tijd van
stilte hadden aangegeven, zon
gen honderden stemmen het Wil
helmus.
Des middags stroomde'het pu
bliek in groote drommen naar
de binnenstad waar de drukte
omstreeks 3 uur haar hoogte
punt bereikte. Tallooze draai
orgels, orkestjes en muziekkorp
sen verhoogden met hun klan
ken de feestvreugde. Overal
droegen vrouwen en meisjes de
Hooge onderscheiding
voor Prof. Gerbrandy
BIJ gelegenheid van een bij
zondere ministerraad in het
departement van Justitie
waarbij de oud-minister-presi
dent Prof. Mr. P. S. Gerbrandy
aanwezig was, hield de voorzit
ter van den ministerraad Prof.
Ir W. Schermerhorn een toe
spraak. Minister Schermerhorn
memoreerde de beteekenis van
de door de regeering Gerbiandy
weder opgenomen diplomatieke
betrekkingen met het Vaticaan
en de Sowjet-Unie.
Ten slotte deelde de minister
president mede dat H. M. de
Koningin Prof. Gerbrandy be
giftigd had met het Groot
kruis van de Orde van den
Nedcrlandschen Leeuw.
Het Grootkruis van den Ne-
derlandschen Leeuw is de hoog
ste Nederlandsche civiele onder
scheiding. Zij kan echter ook
aan militairen gegeven worden.
Generaal Snijders was ermee be
giftigd. Prins Beernhard bezit
het Grootkruis en voorts zijn er,
buiten Prof. Gerbrandy, nog
twee dragers, ni. oud-Gouver
neur-Generaal Tjarda van Star
kenborgh Stachouwer en de
voorzitter der Eerste Kamer
Mr. W. L. baron Vos van Steen-
wijk.
nationale feestrok en waren
voorts fleurig uitgedost met
oranje en rood-wit en blauw.
Om 3 uur klonk vanaf het toren
tje van de regeeringsgebouwen
aan het Buitenhof het Wilhel
mus en voorts werken van Mo
zart, Palestrina, Gabrieli en an
deren.
Ook elders in de stad hadden
festiviteiten plaats.
Op het A.D.O.-veld werd een
feestelijke bijeenkomst gehou
den van alle plaatselijke jeugd
organisaties.
In de binnenstad waren des
avonds de lichten aangegaan.
Overal brandden de oranjelamp
jes op het Lange en Korte Voor
hout, langs den Vijverberg, voor
het Koninklijk Paleis en op
vele andere plaatsen.
Tallooze winkels hadden voor
het eerst na vele jaren hun
neonlichten en lichtreclames
weer ontstoken, zoodat de resi
dentie hiermee een vooroor-
logsch aanzien kreeg. Daarnaast
stonden vele bekende gebouwen
en monumenten te baden
floodlight.
Vervolg, op pagina
E,V.C. tegen vernietiging
van groente
Het hoofdbestuur van de Een
heidsvakcentrale heeft een tele
gram gezonden aan den minis
ter-president en den burgemees
ter van Haarlem, waarin het
protesteert tegen vernietiging
van groente, zooals in Haarlem
zou geschied zijn. Het verzoekt
onmiddellijk ingrijpen en ver
klaart zich bereid kostelooze
uitdeeling te organiseeren.
De Tromp weer thuis
Om kwart voor negen voer
Vrijdagmorgen H. M. S. Tromp,
na sinds 1939 niet meer in Ne
derland te zijn geweest, de
groote sluis van IJmuiden bin
nen. Het oorlogsschip zag er -
in zijn oorlogskleur schitte
rend uit. De flottilleleider, die
van Gibraltar kwam, was na de
vele avonturen tijdens den oor
log goed gerepareerd.
In de haven stonden duizen
den menschen de „Tromp" op
te wachten en luidt schalde hun
gejuich over het water.
Mededeelingen
Op onze kantoren te Goes,
Middelburg:, Vlissingen, Tholen
Zierikzee en Wissenkerke ligt
de pasagierslijst van het m.s.
„Sommelsdijk" ter inzage.
Op 14 Mei vertrokken, zal
het vermoedelijk 9 Mei in Am
sterdam aankomen.
Op onze kantoren te Goes,
Middelburg, Vlissingen, Tholen
Zierikzee en Wissekerke, even
als op de plaatselijke Roode
Kruisbureau's, ligt ter inzage:
de lijst van personen, die zich
buiten de geallieerde gebieden
op Java bevinden.
Minder brood in Belgie
Vanaf 10 Mei zal het broodrant
soen ln België van 400 gram op
350 gram teruggebracht worden.
Byrnes en Bevin bijeen
Nadat op verzoek van minis
ter Byrnes de bijeenkomst der
vier ministers van Buitenland-
sche Zaken Zondagmiddag was
uitgesteld, heeft Byrnes zijn
Eritschen ambtgenoot Bevin
verzocht tot een onderhoud in
zijn hotel. Dit onderhoud heeft
ruim een uur geduurd. Bevin
weigerde na afloop de journa
listen te woord te staan. Zon
dagavond was Byrnes door Mo-
lotof uitgenoodigd op het diner.
De bedenkelijke houding van oud-minister de Geer
THANS is aan de Staten-Generaal toegezonden ,l»et rap
port, door Prof. Mr. P. S. Gerbrandy, op verzoek van
de regeering samengesteld met betrekking tot het in
Londen gedurende de oorlogsjaren gevoerde beleid.
Blijkens zijn inleiding bedoelde Prof. Gerbandy niet een be
schrijving te geven van al de hoofdwerkzaamheden -der re-
goering in Londen maar in korte trekken een beeld te
schetsen van het gevoerde beleid, door o.a. over belangrijke
regeeringsdaden enkele mededeelingen te doen, welke -gedu
rende den oorlog niet konden worden verstrekt.
Het vertrek der Regeering
Op den dag van den Inval,
Mei 1940, besloot het kabinet in
zijn met spoed bijeengeroepen
vergadering, de ministers
Boitenlandscbe Zaken en van
Koloniën, de heeren van Klef-
fens en Weiter, af te vaardigen
naar Londen (en Parijs) om het
noodige contact met de verbon
den regeering(en) op te nemen.
De heer v. Klelfens was vice-
president van den ministerraad,
zoodat het geven van leiding in
deze moeilijke dagen op den
heer de Geer alleen rustte.
Het liet zich spoedig aanzien, dat
de strijd niet lang kon worden
volgehouden. Op Zaterdag 11 Mei
1940 nam het kabinet het besluit
H. M. de Koningin te raden, we
gens het toen reeds voor Den
Haag dreigende gevaar, maatrege
len te nemen, ten einde de resi
dentie te verlaten en zich, indien
mogelijk, naar Zeeuwsch-Vlaande
ren of anders naar Engeland
begeven. Voorbereidingen
getroffen.
Over wat het kabinet te doen
stond, wanneer de vijand verder
opdrong, was geen beslissing ge
nomen. De op Zondag 12 Mei 19-10
in den laten namiddag verkregen
inlichtingen, het opdringen van
pantserafdeelingen in de richting
Rotterdam en Den Haag, maakten
duidelijk, dat een beslissing niet
zeer lang kon worden uitgesteld.
De heer de Geer was Vrijdag
avond en Zaterdagavond telkens
naar zijn woning vertrokken, ten
einde 's nachts thuis te zijn, de
meeste andere ministers bleven
permanent ln het gebouw van het
ministerie van Economische Za
ken, ten einde op alles voorbe
reid te zijn. Op Zondagavond 12
Mei 1940 was de heer de Geer,
ondanks sterken aandrang, op
hem uitgeoefend, niet bereid met
de andere ministers ln het ge
bouw aan het Bezuidenhout te
blijven, maar verliet ais tevoren
zijn collega's, ten einde thuis te
zijn
De toestand kritiek
In den nacht van Zondag op
Maandag (13 Mei 1940) werden
de leden van het kabinet door
generaal Winkelman en diens
chef-staf, generaal v. Voorst tot
Voorst, gewaarschuwd, dat de
toestand kritiek werd, zoodat
het kabinet van oordeel was,
dat het onverantwoord was het
vertrek van H. M. de Koningin, gen van 10 tot 14 Mei 1940 was
langer uit te stellen. In den niet krachtig.
loop van de terstond bfjeengi
roepi vergadering van den mi
nisterraad, waarb(j inmiddels de
heer de Geer, haastig van zijn
woning weggeroepen, zich had
gevoegd, werd later in den och
tend de mededeeling ontvangen,
dat H. M. de Koningin tot ver
trek had besloten, hetgeen door
het kabinet met instemming
werd vernbmen.
In de vergadering, die in den loop
van den nacht en den ochtend
gehouden werd, werd geen for-
meele kabinetsbeslissing genomen
tot een collectief verplaatsen van
het kabinet, in de voortgezette
vergadering te Hoek van Holland
werd, nadat met name de heer
Dijxhoorn den heer de Geer op de
noodzaak daarvan had gewezen,
zulk een beslissing wel genomen
en alle ministers hebben zich
aar deze beslissing gevoegd.
H. M. de Koningin vertrok )n
den loop van Maandagochtend i3
Mei 1940 naar Hoek van Holland
en in den loop van den dag met
een torpedojager naar Engeland.
Het vertrek van het kabinet vond
in den avond van dien dag plaats.
Naar mijn meening is ook ach
teraf de Juistheid der beslissing
var» de regeering, zich naar Lon
den te verplaatsen, bevestigd. Al
lee! op deze wijze is het gelukt:
a. zorg te dragen, dat geen der
hoogste gezagsdragers werd ge
vangen genomen, hetgeen de
vjjand zeker zon hebben uitge
buit;
b. den strijd als bondgenoot In
de rU der Vereenigde Volken
voort te zetten;
c. het opperbestuur over de
Overzeesche Gebledsdeelen in
handen te houden;
d. steun en leiding te geven
aan het volk in bezet gebied.
Ten einde tegenover het Neder
landsche volk den schijn zelfs te
vermijden, alsof de leden der re
geering zich persoonlijk in vei
ligheid stelden, werd van elk
plan, gezinsleden mede te nemen,
welbewust afgezien.
De beteekenis van de daad van
Koningin en Kabinet kan, wan
neer men let op wat aan andere
staten (België en Frankrijk b.v.)
in den oorlog wedervoer, niet
spoedig te hoog worden aangesla
gen
Het heengaan van minister
de Geer
De leiding door den heer de
Geer gegeven in de moeilijke da-
In Londen manifesteerde zich
spoedig een onduidelijke hou
ding, die naar later bleek neigde
tot een compromis met den
vijand, zoodat de ambtgenooten,
die hem afmaten naar zijn staat
kundige loopbaan en groote tech
nische kennis, in hun vertrouwen
werden geschokt. Drie voorvallen
mogen dit verloop illustreeren.
Eerste voorval: In verband
met de overgave door Winkelman
was het noodig. een communique
uit te geven, dat voor de pers in
het buitenland goede voorlichting
gaf en de stelllngname in Neder
land als doorvechtende natie dui
delijk stelde. Het was niet moge
lijk den heer de Geer te krijgen
tot de goedkeuring van een com
munique, dat dit doorvechten dui
delijk stelde.
Tweede voorval: Het
werd gewenseht geoordeeld de
heer de Geer achtte zulks zelf
ook gewenseht dat de minis
ter-president een radiorede hield.
Het is, ondanks de grootste moei
te, aan niemand onzeT, noch aan
den aangewezen leider van -len
regeeringsvoorliehtingsdienst, ge
lukt, van den Inhoud van deze
rede voor de uitzending kennis te
nemen, hoewel de heer de Geer
zulks toegezegd had. Uiteraard
was deze eerste rede van het t.l-
lergrootste belang voor het aan
zien van het Rijk. Met allerlei lis
tigheden is het den heer de Geer
gelukt met een van Nederland-
schf zijde niet goedgekeurden
tekst voor de microfoon te ko
men. De indruk van de rede in
Engeland was miserabel.
Derde voorval: Een der
eerste zaken, welke de regeering
had ter hand te nemen, was de
regeling, nu vervat ln het besluit
I. 1940. De tekst van de zijde
van justitie met groote zorg op
gesteld werd door den heer de
Geer telkens weer sterk gecriti-
seerd. Totdat het eindelijk geluk
te het met hem eens te worden.
Toen het echter er op aankwam,
de voordracht aan de Koningin
te teekenen weigerde de heer de
Geer, voorgevende, dat hij ln het
besluit een aantasting van de
rechten van Nederlanders zag.
DU argument was in strijd met
den opzet van het besluit, het
welk juist het tegendeel wilde, in
strijd met de andere te verwach
ten maatregelen in het buitenland
met name in de Vereenigde Sta
ten van Noord Amerika; het be
sluit was een conservatoire maat
regel in het belang van het Ne-
derlandsch deviezenbezit.
Vervolg op pagina 1
HET WEER
Aanvankelijk nog krachtige
Noordelijke wind. Later op
den dag geleidelijk iets af
nemend. Wisselende bewolking
met hier en daar nog een
paar buien. Guur weer.
Zon onder 20.12, op 5.01.
Maan op 9.00, onder 1,24.
Eerste Kwartier: 8 Mei.
