De Vlissingse kermis,
vroeger en nu
Muziek
op de
kermis
informatiepagina van de gemeente vlissingen
Prijs voor
kermisstad
Vlissingen
•£>ML
n.r'.^TU bo:iK
1
Kermisbedrijf
is familie
bedrijf
.TÜQPMK
vussmom
Doedelzakken
Nikkelen Nelis
Kermisorgel
Muziek!
Het ontstaan:
van kerkmis, via jaar
markt, tot kermis
Tijdvak
Traject
Woensdag 11 juli 1990
DE FAAM - DE VLISSINGER
VLISSINGEN KERMISSTAD
redactie: stafbureau voorlichting en inspraak, stadhuis vlissingen, telefoon 01184-87000, toestel 333, 335 en 337
Het kermisbedrijf is een aparte
wereld. Want hoewel het ver
schijnsel kermis al zo'n duizend
jaar bestaat, leidt de kermis in
de huidige tijd van technologie
en informatie nog steeds een ge
heel eigen leven. Want de Dikke
Dame en de Kop van Jut mogen
dan gezelschap hebben gekre
gen van de Waarzegcomputer
en de Super-Polyp en de uitba
ter mag dan anno 1990 een mo
derne ondernemer zijn, een
uniform beeld van kermismen-
sen is er niet.
De kermis is zo divers als de at
tracties die er zijn en de mensen
die er rondlopen. Hoewel het om
een vrij beroep gaat en iedereen
een plaats moet pachten, blijft
de kermisbranche overwegend
een familiebedrijf. In Nederland
gaat het om ongeveer 1.250 ge
zinnen met in totaal zo'n 1.400
inrichtingen. Het zijn geen ande
re mensen dan u of ik, maar ze
hebben wel hechtere leefge
woonten. De kermisman of -
vrouw is echter al lang niet meer
de "speelman" van vroeger. Hij
of zij is een moderne onderne
mer die vaak grote investeringen
heeft gedaan en financiële risi
co's neemt. Grote attracties
kosten in aanschaf tegenwoor
dig een miljoen gulden en meer!
Alleen met muziek lééft een
kermis. Alhoewel die muziek
door de eeuwen heen is veran
derd, vormt ze nog steeds een
onlosmakelijk deel van de ker
mis. Zeker in deze tijd. Disco,
soul, wave, hip-hop, house,
breakdance, metal, rap. De
kermis laat alle genres horen.
De kermis is altijd bij de tijd,
zeker wat de muziek betreft!
In vroeger eeuwen werd overi
gens de muziek op de kermis
gemaakt door straatmuzikanten
die dansmuziek speelden op
eenvoudige instrumenten. Ze
maakten echte volksmuziek en
trokken met de kermisklanten
mee van plaats naar plaats.
Ze speelden vooral op doedel
zakken. De doedelzak werd,
evenals de draailier, de flageolet
en de trommel, beschouwd als
een muziekinstrument van min
der allooi. Dure instrumenten als
koperen blaasinstrumenten, bij
voorbeeld de trompet en de
meeste snaarinstrumenten, bij
voorbeeld harp en luit, werden
voorbehouden aan de betere
standen.
Erg goed werden de straatmuzi
kanten van de kermis ook niet
betaald voor hun diensten. Hun
maatschappelijk aanzien was
meestal tamelijk laag. Zoals de
meeste reizende beroepsbeoe
fenaars werden ze gewan
trouwd. De muzikanten waren
berucht om hun onregelmatige
levenswandel en de straatzan
gers hadden een duidelijke voor
keur voor platvloerse (daarmee
was blijkbaar meer geld te ver
dienen) en soms ook opruiende
teksten.
De levende kermismuziek heeft
tot in de twintigste eeuw stand
gehouden. Maar het "volkse"
karakter van de muziek is in de
loop der eeuwen wel verdwe
nen. Een echte kermismuzikant
bleef nog tot de jaren '70 van de
ze eeuw de Nikkelen Nelis. Maar
eigenlijk was hij al sinds lang
verdrongen door de mechani
sche muziek.
Al in de vorige eeuw mechani
seerde de kermismuziek zich.
Nog niet in de vorm van de ge
luidsinstallatie met platen en
banden maar in de vorm van
een orgel dat op kermissen, in
de stoomcarrousels, de cocktail
paleizen, de cake-wal ks, de ci
nema's en vooral natuurlijk de
danszalen, de hoogste noot ging
blazen. In de twintigste eeuw
ontstond zelfs het typische ker
misorgel met een fors, helder
geluid om boven het lawaai van
de kermis uit te komen, en met
een tamelijk bonte vormgeving
overeenkomstig de romantische
tierlantijnen die de kermisattrac
ties van toen hadden. Helaas
zijn de meeste van deze prachti
ge orgels verdwenen...
Maar natuurlijk: op de kermis
klinkt nog steeds muziek, in
overvloedige mate, al zijn de
klanken aangepast aan de
klanken van nu. De doedel
zakspeler en de liedjeszanger
zijn verdwenen. Maar deson
danks klinkt er nog altijd mu
ziek op de kermis. En net als
dat sinds mensenheugenis het
geval is, is het doel daarvan
onveranderd: bijdragen aan
dat enorme feest dat kermis is!
Nikkelen Nelis op de kermis in
vroeger dagen.
Dat vroeger alles beter of ge
zelliger was, kan niet waar zijn.
Toch kunnen veel oudere Vlis-
singers boeiende verhalen
vertellen over vroeger, op de
kermis... Hoe zag die kermis er
trouwens vroeger uit? De
gemeente-archivaris van Vlis
singen, de heer drs. C.H.J. Pe
ters, bezag de geschiedenis
van de Vlissingse kermis. Hij
kwam daarbij tot het hierna
volgende.
Kermis op de Zeilmarkt in 1955. Rechts ijzerhandel Polak met daarnaast de poffertjeskraam. Links achter
zijn de flats aan het begin van de Gravestraat nog in aanbouw (de palen van de bouwsteigers zijn van
hout...). Op het hek op de voorgrond staat "Doorgaand rijverkeer gestremd" en het bord links verwijst het
verkeer naar Middelburg en Bres kens via de Walstraat (toen een straat met twee-richtingverkeer...).
Foto: gemeentelijke archiefdienst, foto Dert.
Een uitstekend georganiseer
de en begeleide kermis die
goed gepromoot wordt. Om
deze reden heeft de gemeente
Vlissingen het predikaat Ker
misstad 1989-1990 gekregen
van de Nationale Bond voor
Kermisbedrijfshouders (BO-
VAK). Bij de prijs horen een
oorkonde en een porceleinen
speeldoos. Vlissingen is er
trots op!
De BOVAK vindt dat Vlissingen
een kermisvriendelijk klimaat
heeft. Het juryrapport noemt de
Vlissingse kermis in haar geheel
van een uitstekend niveau. De
ligging is centraal, de promotie
staat met vuurwerk, extra attrac
ties en publiciteit op een hoog
peil en het overleg tussen de
kermisexploitanten en de ge
meente verloopt in een prettige,
correcte sfeer.
Vlissingen is de eerste Zeeuw
se stad die het predikaat Ker
misstad heeft toegekend
gekregen. Ook Geleen, Weert,
Venray, Zaanstad, Roden, Ca-
pelle aan de IJssel en Zwolle
waren in de race. Maar Vlissin- Op de foto: de porceleinen speeldoos als tastbaar bewijs dat Vlissin
gen won! gen kermisstad bij uitstek is (foto: Ruben Oreel).
Het fenomeen kermis is afgeleid
I van het woord kerkmis. In de
middeleeuwen was het een jaar
lijks volksfeest en vaak jaar
markt, oorspronkelijk ter
gelegenheid van de gedenkdag
der kerkwijding. Hoewel dus van
origine een katholiek feest, bleef
het na de reformatie toch
bestaan. Ook te Vlissingen. Ken
nelijk was het zo ingeburgerd
dat het niet meer uit te roeien
viel. In de loop der eeuwen zijn
daartoe overigens, met name
door de kerkeraad der Neder-
duitsch Gereformeerde kerk,
verwoede pogingen onderno
men. Het kan ook zijn dat de ker
mis vanwege een meer aardser
reden toch bleef voortbestaan,
namelijk een economische. Er
kwam daarmee geregeld geld in
het laatje. Dat dit extra geld dan
I weer ten goede kwam aan de ar
men rechtvaardigde voor velen
dan weer het voortbestaan van
de kermis.
j In Vlissingen is de tijd van de
kermis tegenwoordig vrij nauw
keurig bepaald. Dat was in de
middeleeuwen wel anders. De
kermis kon dan vallen in het tijd
vak tussen 7 juni en 11 juli. Dit
was afhankelijk van de datum
waarop het Pinksteren was. Het
was namelijk Vlissingse kermis
vier weken na Pinksteren. Aan
gezien Pinksteren weer afhanke
lijk is van de Paasdatum
(namelijk vijftig dagen erna), en
Pasen kon (en kan nog) vallen
tussen 22 maart en 25 april, zal
het uiteenlopen van de datum
van de kermis duidelijk zijn. Dit
duurde tot 1645. Op 6 juni van
dat jaar werd door het stads
bestuur bepaald dat "de voorsz.
jaermarckt van nu voortaen jaer-
likx zal werden gehouden op
den XVI july aanvanck nemende
met den zeiven daghe ende con-
I tinuerende voorst sooveele da
gen daeraan volgende als
vanouts gebruyckelijck is ghe-
weest". In diezelfde verordening
blijkt ook dat het stadsbestuur
liever van jaarmarkt dan van ker
mis sprak. Dit laatste herinnerde
immers nog teveel aan het oor
spronkelijke katholieke woord.
Begrijpelijk, men leefde in 1645
immers nog in een andere tijd
dan wij in 1990. Toen waren de
scherpe kantjes nog niet overal
af. De zogenaamde Tachtigjari
ge oorlog was nog niet eens
voorbij.
De kermisattractie "Looping the
loop" op het Bellamypark in
1952. Op de achtergrond de ca
fé's Dekker en De Witte Ballons
en de muziektent. Plaatsnemen
in "Looping the loop" kostte 35
cent. En daar ging je helemaal
voor over de kop...
Foto: gemeentelijke archief
dienst, foto Dert.
Nu terug naar onze kermis, of
jaarmarkt zo u wilt. Het geheel
had toen ook meer weg van een
jaarmarkt. Er stonden kramen
spullebazen prezen via de Vlis-
singsche Courant hun kramen,
spellen, schommels, caroussels*
en andere vermakelijkheden
loop der eeuwen weinig wijzi
ging ondergaan. Vanaf de mid
deleeuwen bestond het uit: de
Grote Markt, de Bierkaay en
Een van de oudste foto's van de Vlissingse kermis uit het gemeente-archief: een oliebollenkraam uit 1910.
De kleine rechts in de rijdende stoel likt er de vingers bij af...
Kermis op de Nieuwendijk in 1955. Rechts op de foto het toenmalige hotel-café-restaurant Noordzeeboule-
vard, in het midden de kermiskramen op de Nieuwendijk (met nog jonge boompjes) en daar achter de
masten van de "schuutjes" in de Vissershaven. De Hollandsche gebakkraam is ook gespecialiseerd in
frites... Foto: gemeentelijke archiefdienst, foto Dert.
met diverse waar op het ker
misterrein. "IJdele spelen" wer
den niet toegestaan. Zo werd de
bevolking eeuwenlang gewaar
schuwd dat er bijvoorbeeld geen
"comaedianten, koordedansers,
marionetten, lotterijekramen,
draaijborden ofte iets dergelijks"
toegestaan was. De gildebestu-
ren hielden wel een oogje in het
zeil opdat alles volgens de spel
regels zou verlopen.In de ne
gentiende eeuw trad er al een
verandering op in het jaarlijkse
kermisvertoon. Toen werd er al
weer van kermis gesproken. De
aan. Een voorbeeld: een spulle-
baas nodigde uit: "Op de Nieu
wendijk, bezoekt de schoone
jonge reus Raimond, oud 15
jaar, lang 1.95 m. en zwaar 225
pond. Waarbij ouders en voog
den beleefd worden uitgenodigd
met hun kinderen te komen daar
men nog nooit zulks een vol
maakt natuurwonder heeft ten
toongesteld. Doctoren en
geneeskundigen genieten vrij
entree".
Het kermisterrein heeft in de
Oostzijde (thans Bellamy
park), de Beurs, de Nieuwen
dijk en de Pottekaay (thans
Wilhelminastraat) tot aan de
Stenenbeer.
Wel een wijziging ondergingen
de attracties. De kern is echter
niet veranderd: een volksfeest,
bekend onder de naam kermis
zoals vanouds, via een om
zwerving van jaarmarkt.
"E jèi
1- ,r"ah.-,\-
K i fx v, v: v
