'Walcheren...om de hoek'
nieuwe kijk op een eiland
Deltaband brengt
oud-Vlissingen
op Kerstkaarten
Minister opent
Janneke Dierxschool
SCRIPTIE OVER WALCHERSE LANDARBEIDERS GEBOEKT
495:
6»
HET WEEKBLAD
WALCHEREN
LET OP!
□EVÜSSINGEtil
Voorlichter
mag niet
voorlichten
r
ANGST BIJ PZEM
Zijn vader was de jongste van elf en bij
samenkomsten van de familie hoorde hij veel over
vroeger. Het leven op het land als landarbeider. Ja
daarover vertelden ze het meest. Het liep als een
rode draad door de gesprekken. Over de
herinneringen kon men lachen, maar ook treurig
voor zich uitkijken als er weer een anecdote was
verteld. En zo kwam in 1981 het boek
'Landarbeiders' van de Zeeuwse journalist Kees
Slager uit. Dat was feitelijk voor Jan Zwemer (26)
aanleiding om hetgeen hij in familiekring had
gehoord verder uit te diepen.
Slecht
Vier dorpen
Dominee
Koopmans
Afro-Surinaamse muziek
decor traditionele
Kloveniersdoelen Middelburg
of
Postbus 5017
4330 KA Middelburg
CULTUUR
NIEUW SPEL
ZAKENHART
RUBRIEKEN
AL 70 JAAR
HET VERTROUWDE ADRES
VOOR UW
BETERE GESCHENKEN
EN EEN
SFEERVOL GEDEKTE TAFEL
KLEUREN-^i
POSTER TEGEN I
MINIPRIJS
SPRINT PHOTO!
I*. A. Rossël
tandprotheticus
Woensdag 26 november 1986
MSSNGE
DEZE WEEK IN
oplage 22,800. wekelijks gratis huis aan huis op geheel walcheren in combinatie met de faam. totale oplage 44.950. uitgave provinciale
zeeuwse courant b v. administratie: markt 51, postbus 5017. 4330 ka middelburg, 01180-81162. advertentie: walstraat 56-60. postbus
18, 4380 aa vlissingen, 01184-84000. privé w. metse, 01184-62320. redaktie: ad hanneman, 01180-81170.
Te mooi om te versturen. De
kerstkaarten 1986 van de Vlis-
singse Deltaband. Ken unieke
serie kersl- en nieuwjaarskaar
ten met beelden van oud-
Vlissingen. Ware kunstwer
ken. Pentekeningenvan kunst
schilder en tekenaar L. Burgs
uit Ovezande. Op speciaal ver
zoek gemaakt voor de Delta-
band. Vijf verschillendde
voorstellingen voor een rijks
daalder. Beelden van hel Korte
Groenewoud, een kijkje op de
Sint Jacobstoren vanuil de Sa-
razijnstraat, hel oude, recente
lijk afgebroken stadhuis, de
vissersvloot op de zeilen en ijs-
schotsen op de Schelde. "Een
unieke verzameling die slechts
eenmalig wordt uitgegeven",
verzekert Joop Bukkens, de
voorzitter van het actiecomité
van de Deltahand.
Na Tsjernobyl, de Russische
plaats waar een kerncentrale
ontplofte, moet Jack de Lan
ge, voorlichter in de centrale
in Borssele, heel wat kritische
vragen beantwoorden over de
toepassing van kernenergie.
Vit hn PZKM-blad De Brug
van oktober/november blijkt
dat deze man uit Terneuzen
heel wat engelengeduld in zijn
bagage moet stoppen als hij 's
morgens op weg gaat om de
kost te verdienen. De Lange
doet zijn taak evenwel - zo
meldt de redacteur van het
PZEM-blad - met zoveel elan
en enthousiasme "dat je zou
denken dat hij aan het prille
begin van een flitsende carriè
re staat'. Daaruit blijkt dat
De Lange de jongste niet meer
is. Zeker als daaraan wordt
toegevoegd: "Er zit geen sleur
hij Jack. Eaat staan dat de
elasticiteit van zijn geest inge
boet zou hebben". En: "Zijn
enthousiasme doet menig jon
gere verbleken".
Maar er zit de voorlichter iets
dwars, voert De Brug-
redacteur zijn verhaal tot een
hoogspanning. "Veel mensen
halen - en daar kan hij goed
inkomen - na het gebeuren in
Tsjernobyl er van alles en nog
wat bij als het over kernener
gie gaat". Onder meer: "Zo
zijn onze bloemperken al me
nigmaal doelwit van bezoe
kers geweest". En dan blijkt
dat de bezoekers een rijk
bloeiende ruiker mee naar
huis namen. Overigens niet
om de bloemenpracht thuis te
bewonderen, maar ze wilden
de bloemen onderwerpen aan
een onderzoek, waaruit dan
moest komen vast te staan of
het stralend blocmcnpark
radio-actief 'besmet was'.
Dat verhaal in De Brug was
nu voor ons een mooie gele
genheid om de bewoners in
dit gebied te laten lezen hoe
De Lange omgaat met de arg
waan. De Lange stemde toe in
een interview. Hij meldde ver
der trots dat een uiterst pro
fessionele fotograaf nog on
langs foto's had gemaakt van
hem voor een stukje in een
landelijk blad.
Afgelopen maandag helde hij
ons echter met de droeve me
dedeling dat zijn directeur
Tiktak geen interview
toestond. "Een kerncentrale
was na Tsjernobyl een nogal
gevoelig onderwerp", meende
Tiktak. Dat vonden wij ook.
En daarom wilden we een
voorlichter laten voorlichten.
Dat is zijn vak. Met dat doel
gaat De Lange ook elke mor
gen richting boot over de
Westerschelde.
Maar als een voorlichter niet
meer mag voorlichten? Ja,
dan is het ook nieuws.
De onderwerpen van de penteke
ningen komen uit de privéverza-
meling van de comitévoorzitter.
Het eerste pakket kaarten wordt
tijdens de jaarlijkse uitvoering van
de Koninklijke Harmonie 'Ons
Genoegen', waarvan de Deltaband
deel uitmaakt, aangeboden. De
bedoeling was aan burgemeester
Van der Doef, maar die is die
avond -zaterdag 29 november-
verhinderd. Naar een 'waardige'
vervanger wordt nog gezocht.
De baten van de kaartenactie wor
den bestemd voor de aanschaf cn
vervanging van de uniformen
waarin de 55-koppige Deltaband
in binnen- en buitenland 'ope
reert'. "Momenteel hebben we
drie uniformen, een galapak, een
Spaans kostuum en een zomeruni-
form. Voor onderhoud en aan
schaf van nieuwe uniformen is
veel geld nodig. Vandaar dat we
deze actie op touw hebben gezet",
licht voorzitter Bukkens toe. En:
"We hebben bewust gekozen voor
dit unieke onderwerp. Kerstkaar
ten met een dorpje of een land
schap in de sneeuw zijn overbe
kende onderwerpen, maar afbeel
dingen van oud-Vlissingen is echt
'iets anders dan anders'.We heb
ben grote verwachtingen van onze
actie".
Nadat de eerste exemplaren een
'officiële' bestemming hebben ge
vonden tijdens de uitvoering in het
Scheldekwartier, krijgen ook de
bezoekers van die muziekavond
gelegenheid om de 'kunstwerken'
aan te kopen. De leden van de
Deltaband zullen ook wijkgericht
een huis-aan-huis verkoop hou
den. En voor degenen die daarbij
vergeten worden, zijn bestellingen
mogelijk bij Joop Bukkens of
John van Ressum, respectievelijk
te bereiken via de telefoonnum
mers 01184-66473 en 64586. De
pentekeningen van L. Burgs zijn
gedrukt bij drukkerij Zeelandia in
Goes.
Wijlen Jan Bouman heeft hele ge
neraties Volkskrant-lezers aan
zich verplicht door zijn tekenin
gen en verhaaltjes over Neder
landse bezienswaardigheden.
Voor wie hem toen miste of juist
plezierige herinneringen wil opha
len brengen de Stichting Matrijs
in Utrecht en de Nieuwkoopse
uitgeverij Heuff de serie boekjes
'Om de hoek...' uit: getekende
gidsjes van Nederland De pen is
onmiskenbaar die van Bouman,
de tekst van Gijs ten Ham. 'Wal
cheren... om de hoek' heet het
eerste deeltje en het staat vol we
tenswaardigheden die maar be
kend zijn bij een handjevol in
siders.
Wist u bijvoorbeeld dat de Franse
schrijver Jules Verne in 1881 Vlis
singen bezocht en de stad weinig
complimenteus zou neerzetten als
"een gat"? Verne hield zijn slech
te humeur vermoedelijk over aan
een lading bunkerkolen, die hij -
naar zijn zin- te duur moest
betalen.
En dan verscheen er op 20 sep
tember 1571 een uiterst vreemde
beklaagde voor de Middelburgse,
rechtbank: de os, die Tanneken
Arents, huisvrouw van Huigen
Jansz, op de horens nam ,,sulx
dat sy van desselve quetsure
gestorven es". Het dier kreeg de
doodstraf, het vlees moest wor
den "gedistribueert" onder de ge
vangenen en de ossekop op een
staak gezet. Of 't zou helpen...
Zo speurden Bouman en Ten
Ham Walcheren af om in woord
en beeld verslag te doen. Vaak
gaat het om praktische bijzonder
heden, die toerist en 'eigenhei
mer' van pas komen bij een tocht
je door stad cn land maar ook om
belevenisjes en feitjes, die de 'gro
te geschiedenis' net niet hebben
gehaald maar wel leuk zijn om te
weten. "Walcheren... om de
hoek" wordt besloten met een re
gister en de adressen van VVV's
en musea. Het boekje telt 112 pa
gina's, is met de hand geschreven
maar zeer leesbaar en kost
12,90.
l)rs. J. de'Koning, minister van
Sociale Zaken en Werkgelegen
heid, verricht maandagmiddag I
december de officiële opening van
de Janneke Dierxschool in Ter-
neuzen. I.aler die middag wordt
de Janneke Dierxschool in Mid
delburg. de hoofdvestiging, offi
cieel in gebruik genomen. De ope
ningshandeling daar wordt ver
richt door gedeputeerde drs.
R.C.E. Barbé.
De Janneke Dierxschool, ver
noemd naar de Terneuzense soci-
aliste en vrouwenvoorvechtster
Janneke Dierx, is een vrouwen
vakopleiding. Het initiatief tot
oprichting van de school is uitge
gaan van de Vrouwenbond FNV.
Met name Henny Klein-
Hesselink, voorzitter van de afde
ling Zeeland van de Vrouwen
bond FNV, heeft daarbij een zeer
belangrijke rol gespeeld. Van de
initiatiefgroep maakten voorts
bondsbestuurder Tjeu Strous en
de stichting 'Vrouw en Werk' deel
uit. Er werd subsidie aangevraagd
bij het Europees Sociaal Fonds
(150.000 gulden), de provincie
Zeeland (75.000 gulden) en het
district Arbeidsvoorziening
(75.000 gulden). Op de subsidie
verzoeken werd positief gerea
geerd, zodat men in september
van start kon gaan. De hoofd
vestiging van de Janneke Dierx
school is ondergebracht in het
Centrum voor Beroepsoriëntatie
en Beroepsbeoefening in Middel
burg. In Terneuzen wordt een bo
venverdieping van een groot pand
aan de Markt gehuurd.
In Middelburg bestaat het aanbod
uit een cursus Computergebruik
en een cursus Eigen Bedrijf; in
Terneuzen kunnen vrouwen kie
zen uit twee computercursussen
van verschillend niveau. In de
(jaar)eursussen is ook een flinke
praktijkstage opgenomen. De be
langstelling voor de cursussen is
groot. Zo groot zelfs dat men een
wachtlijst heeft moeten instellen.
Per leerjaar kunnen in totaal
slechts 100 vrouwen worden ge
plaatst, 60 in Middelburg en 40 in
Terneuzen. Elke vestiging be
schikt over een crèche.
...ik heb die verhalen
m'n hele leven gehoord...
"Over het boek van Slager waren de meningen verdeeld. De één
zei het klopt precies, de ander vond het maar overdreven".
Vanaf vandaag ligt het boek van Jan Zwemer zelf in de boek
handel. Het is een bewerking van zijn doctoraal-scriptie voor
het vak Nieuwste geschiedenis. Onder de titel 'Een zekel om
geit-eten te snieën' gaat Zwemer in het boek in op het armoedige
bestaan van de Walcherse landarbeiders. Dat hij nu doctoran
dus is kan hem geen barst schelen. In plat Zeeuws stelt hij vast
dat die titel hem geen andere Jan Zwemer maakt.
hun arbeiders, ze zelf om de revo
lutie vroegen. Later moesten die
dominees zoals dominee Koop-
mans in Grijpskerke, weer bakzeil
halen, het kerkbestuur, dat
meestal bestond uit boeren, pikte
deze preken niet. Zwemer noemt
ook de Middelburgehe Courant
die in de jaren van en na de eeuw
wisseling bekend stond als pro
gressief liberaal. Die krant publi
ceerde in 1931 een dreigbrief van
een arbeider, die gericht was aan
een boer. Er werd meer loon
geëist. De redactie van de Middel-
burgsche Courant haalde er voor
publicatie alle spel-en taalfouten
uit. Dit in tegenstelling tot De
Zeeuw, een blad van christelijk
signatuur. Die plaatste dc brief,
maar wèl met alle fouten die deze
nauwelijks geletterde arbeider op
schreef.
Drs. Zwemer popelde in 1984 om-
de mensen te interviewen. Nu
keeg hij ook in de gaten dat de
verhalen van zijn vaders familie
in Oostkapelle bepalend waren
geweest voor zijn denken, een kri
tisch denken.
En hij geloofde de
verhalen van de mensen die ooit
leefden als onderdrukten. Hij
weet zeker dat ze de waarheid
spraken. "Ik had voor sommige
verhalen maar écn bron. Maar
waarom zouden die mensen lie
gen". Zo hier en daar liet hij na
men weg. Ook dc namen van boe
ren heb ik niet gebruikt. Alleen
als ze in openbare organen zaten.
En van de geïnterviewden ge
bruikte ik alleen de naam in het
boek als ze daarvoor toestemming
Zaterdagmiddag is het enige
tijdstip dat de in Oostkapelle ge
boren en getogen Jan Zwemer
zich vrij kan maken. In een mise
rahei huis aan de Nieuwe Haven
("Als je eens over huisjesmelkers
wilt schrijven moet je hier zijn")
is zijn kamertje tweehoog achter
niettemin gezellig en warm. Jan
Zwemer is nog maar nèt 'thuis'
uit Amsterdam waar hij tweeen-
eenltalve dag werkt op de Vrije
Universiteit, het instituut waar hij
zich bekwaamde tot historicus.
De behandelingg van zijn boek in
de PZC van die dag stemt hem te
vreden. "De auteur heeft begre
pen waar het omgaat". Hij heeft
het artikel nog maar nèt aandach
tig gelezen.
Praten met Jan Zwemer is ook
ontdekken dat alledaagse dingen
geschiedenis zijn. Hij schreef de
geschiedenis van Walcherse land
arbeiders op uit monden van
mensen die het aan den lijve had
den ondervonden, maar ook
pluisde hij in archieven van ker
ken, regeringsenquetes over de
landarbeid in 1866 en 1906, bla
den van de landarbeidersbonden
de dorpspolitiek, waaraan in die
jaren tot aan de Tweede Wereld
oorlog voornamelijk werd gedaan
door de heren boeren. De vier
Walcherse dorpen Oostkapelle,
Grijpskerke, Serooskerke en Aag-
tekerke stonden model bij zijn
studie. Hij noemt deze vier repre
sentatief voor geheel Walcheren,
het eiland waar de landarbeider er
het beroerdste aan toe was. Wat
de christelijke politiek betreft
krijgt zijn studie nog een vervolg.
In het decembernummer van het
Zeeuws Tijdschrift analyseert hij
de statenverkiezing van 1946,
waarbij Zwemer de SGP en ARP
en hun tegengestelde belangen on
der de historische loep neemt.
Dat een afstudeerscriptie later
wordt vertaald naar een boek
komt niet zo vaak voor in Neder
land. Zwemer: "De Engelsen
doen dat vaker. Van hen heb ik
het eigenlijk afgekeken. Een be
langrijke rol daarbij speelden Ge
orge Ewart Evans en Robert
Moore. Moore bestudeerde vier
mijnwerkersdorpjes en maakte
van zijn scriptie een boek, dat
enorm veel waardevol materiaal
bevat. Van die mensen heb ik veel
geleerd. Hun werk heb ik geboeid
zitten lezen".
Bij zijn studie stuitte hij ook re
gelmatig op tegengestelde inter
pretaties. Machtige lichamen
stonden niet als vanzelfprekend
aan de kant van de heren boeren.
Hij noemt enkele dominees die
vanaf de kansel de 'bazen' waar
schuwde dat als ze zo door zou
den gaan met het knechten van
Het leven van de landarbeiders,
daarmee is Jan Zwemer bijna ver
groeid. "Ik heb ze m'n hele leven
gehoord. Vooral als de broers en
zussen van mijn vader bij elkaar
waren. De verhalen over het leven
van landarbeiders maakten in
druk. Toen in 1981 het boek van
Kees Slager uitkwam, laaiden de
gesprekken weer op. En toen ik in
1984 een onderwerp moest kiezen
voor de scriptie, wist ik vrij snel
wat ik wilde.
"In augustus van dat jaar ben ik
begonnen met de Middelbursche
Courant door te lezen. Ik nam
een aantal aandachtsjaren: van
1917 tot 1920 en van 1930 tot
1933. Het waren ook jaren van te
genstellingen. Tussen 1917 en
1920 gingen de arbeiders zich or
ganiseren. De boeren verdienden
toen veel aan de oorlog, maar de
lonen waren laag. Tussen 1930 en
1933 was ook in Zeeland de crisis
merkbaar. De lonen moesten om
laag. De Nederlands Christelijke
Landarbeidersbond stelde toen
vast dat hun Zeeuwse leden er niet
slecht aan toe waren. En die op
Walcheren in het bijzonder".
Authentieke cn traditionele Afro-Surinaamse muziek valt zon
dag 30 november te beluisteren in de Kloveniersdoelen in Mid
delburg wanneer 'Era Era Sound' optreedt. Era Era Sound tim
mert sinds 1980 aan de weg van de internationale muziekwereld
en het repertoire van de band bevat ritmische elementen uit
Zuid-Amerika, Afrika en het Caraïbisch gebied.
De groep vermengt deze ritmische formule vaak ook nog met
harmoniëen uit de jazz. hetgeen een frisse sound oplevert. Era
Era Sound trad in de loop der jaren op tijdens de meest uiteen
lopende festivals, van het North Sea Jazz Festival en het
Oostende Rhythm and Jazz Festival tot aan het nationale pop
concours 'De grote prijs van Nederland'. Tijdens het Middel
burgse concert ligt vóór de pauze de nadruk op de traditionele
Surinaamse muziek. Na de pauze komen ook andere stijlen en
invloeden aan bod.
Het optreden van Era Era Sound begint om 16 uur.
1 HBS
*Jan Zwemer: Waarom zouden die mensen liegen
Electrische schrijfmachine
van zeer goede
kwaliteit, nu voor:
incl. koffer
incl. B.T.W.
incl. 1/2 jr. garantie
Zolang de voorraad strekt!
Vlissingen Badhuisstr. 137
01184-10740
Terneuzen Noordstr. 78
01150-12304
Vorige week donder
dag verheugde Middel
burg zich over het eer
ste Cultureel café in de
Schouwburg. Zeeuw
se amateurpodium
kunstenaars toonden
dat de status amateur
best goed is voor een
avondje vermaak.
Zo tegen de feestda
gen vaak, introduceert
de spelletjesfabrikant
zijn nieuwste vondst.
Zo ook dit jaar en in
Trefcenter wordt gede
monstreerd hoe dat
spel is te spelen.
Bakker Rotte in Mid
delburg is wat dichter
naar de Markt gekro
pen. De Gravenstraat
verloor te veel aan
trekkracht naar het
winkelpubliek.
Korte informatie, podi
um, film, expositie, uit,
kinderboeken, ar-
chiefsprokkels, bougie
tot bumper en zaek'n
bin zaek'n.
Wie meer wil weten over de geschiede
nis van Walcheren kan er niet omheen
om 'Een /ekel om geil-elen te snieën'
Ie kopen. Het boek is uitgegeven bij
Kanoy Boeken in Middelburg en is
vanaf vandaag (woensdag 26 novem
ber) Ie koop in de boekhandel. Hel
kosi 29,50.Behalve teksten is bel
werk verluchtigd mei authentieke
foto's.
HVICt KWAlirfclT GARANTIE
iU>l ANGE OU M 50 MIDDELBURG
01180 13221
Tegen inlevering van deze bon
leveren wij u een kleurenposter j
(formaat 30x40 cm)
van Fli2i95
voor slechts
Walstraat 78. Vlissingen, tel 19260
SPRINT PHOTO-
UW KLEURENFOTO'S IN 2 UUR
Zonder overdrijven
kun je zeggen dat de
allermooiste make-up
doos van Middelburg
staat bij Mieke Petiet.
O, kom maar eens
kijken...
Kunstgebitten
reparaties
en
vernieuwingen
Spec, voor
slechtzittende protheses
en ingevallen gezichten
Spoedig klaar.
Tel. afspraken 01184-14533
Hobeinstraat 52 Vlissingen
