ABDIJ
IEUWS
Vijftig jaar
Zeeuwse landschap
Een eenvoudige maar attractieve
Sint Nicolaas Actie met vele kansen
1SURPRISKJAP,
u WEET SNEL uw PR>JS
m
Tarieven Zeelandbrug
1:1 EL. i
De Zeeuwse slavenhandel
ZEE LAN I)
IX DE PEN
Wenskaarten voor Nepal
ARMEN EN ARMENZORG
DE FAAM - DE VLISSINGER
Woensdag 27 november 1985
Volgend jaar viert de stichting Het Zeeuwse Landschap haar
vijftigjarig bestaan. Provinciale staten wordt voorgesteld
voor de viering een subsidie van 1 1 2.000,— beschikbaar
te stellen.
Feestelijkheden
Subsidie
IN BEROEP
In de Zeeuwse Bibliotheek is tot
30 december een tentoonstelling
te zien over de geschiedenis van
Suriname onder de titel Sranan
Krobé - Suriname Dichterbij. Er
wordt uitvoerig aandacht besteed
aan de rol van Zeeland in de Suri
naamse geschiedenis. Het mate
riaal is afkomstig uit de collectie
van de Zeeuwse Bibliotheek, het
Rijksarchief in Zeeland, s het
Zeeuws Museum en het Konink
lijk Instituut voor de Tropen.
In Zeeland bestond al vroeg be
langstelling voor de route naar
West-lndië. Dat blijkt bijvoor
beeld uit het boek van Dierick
Ruyters "Toortse der zeevaart om
te beseylen de custen geleghen
bezuyden den Tropicus Cancrie,
als Brasilien, West-lndiën, Gui
nea, Angola etc.", dat in 1 623 in
Vlissingen werd uitgegeven. Het
tentoongestelde boek, in het bezit
van de Zeeuwse Bibliotheek, is
het enige exemplaar dat nog be
waard is gebleven.
Uit deze vroege periode dateert
ook het "Vreemt Verhael van
Lourens Lourensz, Zeeuw", ge
publiceerd in 162 7 door Nicolaes
van Wassenaer. Zeeuw werd door
de Indianen, die zich zeer vijandig
gedroegen tegenover vreemde in
dringers, gevangen genomen. Hij
bracht acht jaar in gevangenschap
door, waarna hij door de beman
ning van een Zeeuws schip werd
bevrijd in ruil voor een oud geweer
en twee bijlen. In 1626 kwam hij
heelhuids terug in Zeeland, waar
hij aan de heren van de West-In
dische Compagnie verslag uit
bracht, van zijn avonturen onder
de menseneters.
Behalve aan deze vroege contac
ten wordt op de tentoonstelling
aandacht besteed aan de verove
ring van Suriname in 1 667 door
de Zeeuwse vlootvoogd Abraham
Crijnssen, de verkoop van Suri
name door de Staten van Zeeland
in 1682, de geschiedenis van
Fort Zeelandia en het Zeeuwse
aandeel in de slavenhandel.
Aanvankelijk was het vervoeren
als handelswaar van in Afrika ge
kochte of buitgemaakte negersla
ven naar Amerika het monopolie
van Spanjaarden en Portugezen.
Na 1621 werd dit alleen-recht
vooral door Zeeuwse kapers
doorbroken. De kapers en leden
van de West-Indische Compagnie
veroverden slavenschepen, waar
na de slaven meestal op de Antil
len werden doorverkocht.
Rond 1635 ging de W.I.C. be-
stuurddoordeHerenXIX, waarvan
er vier door de Kamer van Zeeland
waren benoemd) zelf aan slaven
handel doen. De Portugese kolo
nie en "slavenmijn" Angola en
het eiland Sao Thomé werden
door een aantal garnizoenen be
zet.
De verovering van Suriname le
verde een belangrijk afzetgebied
voor deze lugubere handel op.
Tussen 1668 en 1676 werden er
ongeveer dertig slavenschepen
gelost, bijna alle Zeeuwse, met
5.000 negers. Door het alleen
recht van de W.I.C. om slaven te
verhandelen speelden de Zeeuwen
een belangrijke rol. Eind 1 7e eeuw
vervoerden zij bijna 15 procent
van alle verhandelde slaven.
Er ontstond een driehoekshandel,
varend van Europa via West-Afri-
ka naar Suriname om vervolgens
met een nieuwe lading naar Eu
ropa te zeilen. Veel van de ruilwa
ren die in West-Afrika werden ge
bruikt voor de "koop" van slaven
waren oorspronkelijk door de Ve
renigde Oost-Indische Compag
nie uit Nederlands-lndië verkre
gen. Bij de bouw van de Zeeuwse
Bibliotheek - het gebouw staat op
de plaats van de West-Indische
pakhuizen - werden onder andere
kaurischelpen uit de Indische
Oceaan gevonden. De schelpen
waren een geliefd ruilmiddel in
West-Afrika.
De Middelburgse Commercie
Compagnie heeft later de leiden
de rol in de slavenhandel overge
nomen. De laatste slavenreis
werd in 1804 ondernomen.
Doordat het verbod op de slaven
handel op steeds grotere gebie
den van toepassing werd ver
klaar, kwam geleidelijk aan een
eind aan de meest beruchte, maar
in economisch opzicht zeer bloei
ende periode uit de Zeeuwse ge
schiedenis.
Met ingang van 1 januari worden de toltarieven voor de Zeelandbrug
gewijzigd. De huidige tienrittenkaarten, die vijfentwintig gulden per
stuk kosten, kunnen na nieuwjaar worden opgebruikt. Zij kunnen niet
worden ingewisseld.
Per 1 januari, vanaf zeven uur 's morgens, zijn bij de tolhuizen, aan de
Noordbevelandse kant van de brug, twintigrittenkaarten te koop voorde
categorieën personenauto's, lichte vrachtwagens en zware vrachtwa
gens.
Het Zeeuwse Landschap heeft in
overleg met gedeputeerde staten,
het dagelijks bestuur van de pro
vincie, besloten dat in het jubi
leumjaar extra aandacht zal wor
den besteed aan activiteiten die
het gebruik van de natuurterrei
nen tot doel hebben. Uitgangs
punt daarbij is een van de doel
stellingen van Het Zeeuwse Land
schap: het begeleiden van recrea
tie in waardevolle natuur en land-
schapsgebieden in Zeeland. Die
benadering sluit aan op het stre
ven van de provincie toerisme en
recreatie verder te ontwikkelen.
Centraal in de viering wordt 31
mei een feestelijke bijeenkomst
gehouden, hetzij in de Statenzaal,
hetzij in de Zeeuwse Bibliotheek
in Middelburg. Daarmee samen
hangend wordt een buitenmani
festatie opgezet op het Abdijplein,
ook in Middelburg. Voor dit on
derdeel is geen provinciaal geld
nodig, want de stichting kan dat
uit de eigen middelen betalen.
Op publicitair gebied komen er
een boek, een zakboekje en een
Land van Saeftinge, in beheer bij Het Zeeuwse Landschap.
De actie Zeeland helpt Nepal - voor de bouw van schooltjes op het
platteland van West-Nepal - heeft, speciaal met het oog op de komende
feestdagen wenskaarten laten maken. Op de kaart is een foto van een
Nepalees jongetje afgedrukt, dat het Namaste-gebaar maakt. Namaste
(uitspraak namastee) is de algemene groet in Nepal, maar hetzelfde
gebaar en hetzelfde woord worden ook gebruikt om wat specialere
gevoelens tot uitdrukking te brengen.
Zeeland helpt Nepal worden be
steld. Het bureau-adres is Sint
Pieterstraat 42, 4331 EW Mid
delburg. De kaarten kunnen ook
telefonisch worden besteld bij het
bureau en wel via nummer
01180-31507. m
Zeer toepasselijk dus om in de
komende kersttijd zo'n kaart aan
familie, vrienden, bekenden, za
kenrelaties enz. te sturen.
De kaart wordt gecompleteerd
met een inlegvel van handge
schept, Nepalees papier met
daarop gedrukt het woord Na
maste. Het papier is gemaakt van
de bast van laurierstruiken.
De foto op het front van de kaart is
gemaakt door Rudi de Groot uit
Den Haag.
De kaart, inclusief inlegvel en en
veloppe kost twee gulden. De op
brengst komt volledig ten goede
van de actie, want de provincie
heeft de drukkosten voor haar re
kening genomen, terwijl drukkerij
Den Boer in Middelburg ervoor
zorgt, dat de bestellingen worden
afgeleverd.
De kaaTten worden via een aantal
boekhandels in Zeeland ten ver
koop aangeboden, maar zij kun
nen ook bij het bureau van de actie
jubileumnummer van het drie
maandelijkse tijdschrift Zeeuws
Landschap.
Het grote jubileumboek wordt ge
bruikt om de geschiedenis van Het
Zeeuwse Landschap op schrift te
stellen. Verder wordt aandacht
besteed aan de verschillende ty
pen landschap in de provincie, het
beheer van natuurgebieden, de
relatie tussen natuurbeheer en
landbouw, de financiering van
natuurbeheer en de rol van de
overheidsinstanties in natuur- en
landschapsbeheer. Ook wordt een
beschrijving opgenomen van alle
natuurgebieden die bij Het
Zeeuwse Landschap in beheer
zijn.
De oplage is 6.000 exemplaren,
waarvan er 3.000 naar Het
ttfeeuwse Landschap gaan en de
andere 3.000 worden via de
drukkerij aan de boekhandel aan
geboden. Het Zeeuwse Land
schap wil het boek aan zijn dona
teurs en mensen die zich als zo
danig aanmelden voor 28,30 te
koop aanbieden. Met verzend
kosten komt het bedrag op
ƒ34.70.
Om meer bekendheid aan de uit
gave en aan Het Zeeuwse Land
schap te geven wordt huis-aan-
huis in de provincie via de PTT
een brief bezorgd. De stichting
heeft aan de hand van een proef-
mailing al 200 nieuwe donateurs
kunnen inschrijven, die jaarlijks
minimaal vijfentwintig gulden be
talen. Het Zeeuwse Landschap
heeft nu 2.100 donateurs. De
kosten van de huis-aan-huis-actie
worden begroot op
120.000,— Gedeputeerde
staten schrijven in hun voorstel
aan provinciale staten, dat bij een
respons van drie procent de uit
gave in ongeveer twee jaar kan
worden terugverdiend, want het
gaat in totaal om vijfduizend
adressen. Zou twee procent van
de aangeschrevenen zich als do-"
nateur melden, dan duurt dat vier
jaar'.
Het zakboekje bevat informatie
over alle natuurgebieden in Zee-
- land, dus niet alleen die in beheer
zijn bij Het Zeeuwse Landschap.
Alle donateurs krijgen het gratis
aangeboden.
Het Zeeuwse Landschap maakt
een tentoonstelling met het zee
klei-landschap als hoofdmotief.
Het gaat dan ook om oudland,
nieuw land en laagten. Het water
en de duinen krijgen op de ten
toonstelling een ondergeschikte
rol. De expositie wordt geopend
tijdens de centrale viering op 31
mei en vervolgens zal het mate-
Een rittenkaart voor een perso
nenauto gaat veertig gulden kos
ten, voor een lichte vrachtwagen
zestig gulden en voor een zware
vrachtwagen tachtig gulden.
De tol voor een enkele rit, dus
zonder rittenkaart, komt voor een
bestuurder Van een personenauto
op vier gulden, voor een bestuur
der van een lichte vrachtwagen op
zes gulden en voor die van een
zware vrachtauto op zeven gul
den. Het tarief voor motorrijders
verandert niet, dat blijft een gul
den. Voetgangers, voornamelijk
buspassagiers, hoeven al een
aantal jaren geen tol meer te be
talen.
riaal de provincie doortrekken. Het
is de bedoeling aan de tentoon
stelling een lesbrief te verbinden.
De provincie werkt mee aan de
totstandkoming en inrichting van
de expositie.
Op 31 mei wordt ook een
dja/videoklankbeeld gepresen
teerd met daarin de diverse na:
tuurgebieden in Zeeland en de
werkzaamheden van natuurbe-
schermende organisaties. Na af
loop van het jubileumjaar kan de
serie worden opgenomen in de
filmotheek van de provincie om in
voorlichtingsprogramma's te ge
bruiken. Bij de realisering van de
serie is de provincie dan ook be
trokken.
Een andere aktiviteit is het plaat
sen van weerbestendige informa
tieborden in zes natuurreservaten
en vogelobservatiehutten in drie
van die gebieden. Voor de grotere
terreinen worden terreinfolders
gemaakt, waarin wordt vermeld
welke natuurwaarden er te vinden
zijn en hoe die in onderling ver
band kunnen bestaan. Bij twee
grote reservaten moeten onbe
mande informatiepunten worden
gemaakt.
Een deel van de activiteiten neemt
de stichting Het Zeeuwse Land
schap voor eigen rekening, maar
voor een ander deel wordt de fi
nanciële hulp van de provincie in
geroepen. De tentoonstelling, het
dia/videoklankbeeld, de twee in
formatiepunten, de borden en de
observatiehutten en de terreinfol
ders worden gezamenlijk begroot
op ƒ112.000,— Aan provin
ciale staten wordt voorgesteld dit
uit de provinciale kas te betalen.
Provinciale staten beslissen op 1 3
december.
Personenauto
Onder de categorie personenau
to's vallen, behalve personenau
to's, bestelauto's tot 1.000 kilo
gram laadvermogen en tractoren
op twee assen en zonder aan
hangwagen.
Lichte vrachtwagens
Bij lichte vrachtwagens gaat het
om vrachtwagens, bestelauto's
met meer dan 1.000 kg laadver
mogen en landbouw- en andere
voer- en werktuigen op twee as
sen en zonder aanhangwagen en
om personenauto's, bestelauto's
tot 1.000 kg laadvermogen en
tractoren op twee assen met een
eenassige aanhangwagen.
Zware vrachtwagens
Tot zware vrachtwagens worden
gerekend autobussen en touring
cars, vrachtauto,s, bestelauto,s
boven 1.000 kg laadvermogen
en landbouw- en andere voer- en
werktuigen op meer dan twee as
sen of met een aanhangwagen.
Verder worden eronder verstaan
personenauto's, bestelauto's tot
1.000 kg laadvermogen en trac
toren op twee assen en met een
aanhangwagen op twee assen.
In de loop van december worden
bij de tolhuizen informatieblaad
jes met de nieuwe tarieven en de
categorie-indeling verstrekt.
Op dinsdag 3 december houdt de
tweede kamer uit gedeputeerde
staten driemaal zitting om be
roepschriften over bijstandszaken
te behandelen.
De bezwaren richten zich tegen
besluiten van de gemeenten Vlis
singen, Middelburg en Goes. De
zittingen beginnen om 1 1.00,
11.20 en 11.40 uur. Zij zijn
openbaar en worden gehouden in
het provinciehuis. Sint Pieter
straat 42, Middelburg.
Abdijnieuws is de
informatierubriek van de
provincie Zeeland.
Redactie:
bureau voorlichting.
Sint Pieterstraat 42,
4331 EW Middelburg,
telefoon 01180-31392
of 31402
Koop bij de deelnemende winkeliers, herkenbaar aan het
raambiljet.
Bij ieder totaalbedrag aan boodschappen ontvangt u een
gratis bon.
Bonnen kunt op zaterdag 30 november, tussen
11.00 en 16.00 uur inleveren bij de 'Middelburgse Surprise-
stad'-stand op de Markt. Ook op woensdag 4 december
tussen 19.00 en 21.00 uur is dat mogelijk.
Iedere ingeleverde bon geeft kans op een prijs. Van
videorecorder tot grabbeltonattentie. Maar er zitten ook
'nieten' tussen. Het lot bepaalt dat.
DOOR CHRIST PETERS
'Archiefsprokkels' is .een
rubriek die in principe we
kelijks verschijnt. Voor de
inhoud tekenen per keer
de gemeentearchivarissen
Christ Peters (Vlissingen)
of Peter Sijnke (Middel
burg).
Eindredactie Ad Hanne-
man.
Tableau met wapens van de baljuw, de burgemeesters en zes diakenen naar
aanleiding van de verbouwing van het weeshuis in 1661. Foto: Gem.
archiefdienst Vlissingen.
Tot de armenzorg moet ook
gerekend worden de zorg voor de
wezen. Hierbij kunnen we
onderscheid maken in: zorg voor
wezen op het platteland en zorg
voor wezen in de steden.
In de steden waren er al vrij snel
aparte instellingen en gebouwen
opgericht ten behoeve van de we
zen. Zoals de Weeskamer (sinds
waarden. Soms zelfs werd be
paald dat de verzorger geld toe
moest geven. Dit hield verband
met de leeftijd van de wees. Als
het al wat oudere kinderen betrof
die bijvoorbeeld al mee konden
werken op het land.
Ook werd later, als de wezen gin
gen verdienen, rekening gehou
den met het in hen geïnvesteerde.
Een deel van het door hen ver-
de 15e eeuw toezicht houdend op diende loon vloeide dan weer voor
een bepaalde tijd terug naar hun
verzorgers. Dat kon zeer ver gaan,
blijkens het volgende stukje:
compareerde verscheenvoor
Schout ende schepenen van Wester
de voogden) en de weeshuizen.
Op het platteland daarentegen
was het vaak de Kerkeraad die
maar moest zien dat er een oplos
sing gevonden werd voor het we
zenprobleem. Dit gebeurde dan souburg d'eers. Rubert Marteijn als
meestal door pleegouders voor die aangestelde voogd over de vijf min-
kinderen te zoeken. Echter zo derjarige kinderen, nagelaten van
eenvoudig als het hier staat was Hendrik van der Wijle, onder
het niet. Vooral niet in tijden van West-Souburg overleden, gepro-
algemene armoede, als men zélf al creert bij Henderina Stams, ver
moeit e had om de eindjes aan el- zoekende authorisatie machti-
kaar te knopen. Elke meer of ging) om de penninghen bij de heer
minder te vullen mond telde mee. Abr. Cloudoré als boekhouder
De Kerkeraad moest dan over- reder) van het schip gen. t IV il-
gaan tot uitbesteding onder voor- lemijna op het welke is op de
thuysreyse comen te overlijden
Philip van Wijle weese voorn, en
dus d'maandgelden van hem ver
dient niet wel konden werden ont-
f'angen, als met authorisatie van de
weesmeesters gegeven aen den
voogd voorn
Met andere woorden: Een wees,
Philip van Wijle had, zoals zo ve
len van zijn lotgenoten, aange
monsterd op een schip. Het loon
dat hij daarmee verdiende moest
hij voor een deel aan zijn verzor
gers afstaan. Helaas was deze
Philip op de thuisreis gestorven
terwijl hij nog gage tegoed had.
Dit werd nu door zijn verzorgers
geclaimed.
Steden
In de stad. waar uiteraard gezien
het inwonertal meer wezen
voorkwamen werd er voor de op
vang van wezen al vroeg een apart
huis gesticht. Gezien de plaats
ruimte kan hier helaas niet een
uitvoerig overzicht gegeven wor
den van de ontwikkeling van het
instituut weeshuis in Vlissingen in
het algemeen, noch van het in de
19e eeuw ontstaan van een wees
huis van bijzondere signatuur. We
zullen ons beperken tot tot het al
gemene weeshuis in de 18e eeuw.
Daarin werden dan de jongens en
de meisjes opgenomen tot ze zelf
standig in hun onderhoud konden
voorzien. Voor de een was dit
eerder dan voor de ander. Men
bleef echter tot een bepaalde
leeftijd nog onder toezicht van het
weeshuis. Voor jongens was dit 25
jaar en voor meisjes 20 jaar. Van
de jongens werd verwacht dat ze
naar zee gingen (ten tijde van de
V.O.C. en de W.I.C. naar resp.
Oost- en West-lndië) terwijl van
de meisjes werd verwacht dat ze
een betrekking als dienstmeisje
zochten. In de administratie van
het weeshuis werd precies de
handel en wandel van de kinderen
bijgehouden.
Laten we eens een jaar bekijken:
1708. In dat jaar kwamen er te
Vlissingen 11 meisjes en 11 jon
gens in het weeshuis. Bij één van
die jongens, Klaas Steen die 23
mei 1708 in het weeshuis was ge
komen op 4 jarige leeftijd, stond
vermeld: "Klaaijs Steen is tijdens
de zeereis aan land weggelopen
naar de Barbaren en Turks gewor
den, tot schande van alle christenen
(12 januari 1723"). Waarom hij
weggelopen is, wordt niet ver
meld. Kennelijk was dat niet in
teressant.
Ziekenverzorging
Het weeshuis vervulde nog een
andere sociale functie n.l.: zie
kenverzorging van minvermogen
den.
Een voorbeeld van 18e eeuwse
patiëntenzorg krijgen we uit het
volgende: "Loureijs de Camp. oud
16 jaar, (sone van Maatje de Lan
ge. wed. Loureijs de Camp) is 18
October 1745 in dit weeshuis geko
men om van den steen te werden
gesneden, welke operatie door de
heer Pauwlus de Wint des anderen
daags omtrent de middag in de
jongensziekenkamer is geschiet, na
alvoorens den pacient door de Hr.
predicant Goduardus Vroolijkhert
hertelijk was aangesproken en door
gem.hr. predicant in afwezen van
den operateur en de pacient, op de
school ten aanhoren van alle kin
deren, God om zijnen zegen over te
doenen cuere heeft gebeden, waar
na de cuere gedaan wiert in een tijd
van iets meer dan een quartiere ue-
re. En is bevonden dat deze steen te
wegen van een once. Dezen jon
geling is zoo gelukkiglijk genezen
dat hij op den 26 dag zijn kerkgang
heeft gedaan en is weder na op den
II december na zijn moeder ge
gaan
Het gebouw waar dit heeft
plaatsgevonden stond op de hoek
van thans de Coosje Buskenstraat
en Badhuisstraat.
Tot 1795 waren de wezen daarin
gevestigd, daarna is het kazerne
geworden. Deze kazerne is afge
broken in 1884. Op die plaats is
het tableau (zie foto) met jaartal
1661 ingemetseld, herinnerend
aan een periode van een vorm van
armenzorg.
DUIZENDEN GESCHENKEN
fS
DOE GEZELLIG MEE
H
^1
1;
