Woensdag
24 April
Feuilleton.
No. 97.
1912.
Haaf en Smart.
50e Jaargang.
Verschijnt dagelijks, uitgezonderd op Zon- en Feestdagen.
fjbormemeEits-flduertenfiën op zeer uoorde&lige uooraaarden
BINNENLAND.
De St. Jacobstoren.
VLISSINGSCHE COURANT.
Prijs per drie maanden 1.30. Franco per post 1.50.
Afzonderlijke nummers 5 cent. Men abonneert zich bij alle Boek
handelaren, Postdirecteuren of rechtstreeks bij de Uitgevers
Firma F. VAN DE VELDE Jr., Kleine Markt 58.
ADVERTENT1ÊN van 1 —4 regels 0.40. Voor eiken reg; 1
meer 10 cent. Bij directe opgaaf van driemaal plaatsing derzelfde
advertentie, wordt de prijs slechts tweemaal berekend. Groote
letters en clichés naar plaatsruimte.
TELEFOONNUMMER 10.
Kamerverkiezing In het district
Hoorn.
De uitslag van de gisteren gehouden
stemming was ais volgtUitgebracht
6520 geldige stemmen, daarvan ver
kregen de heerenmr. D. Fock (V.L.)
12, L. Hoejenbos (S. D. P.) 1198,
W. J. M. H. M. de Jong (U. L
2757. Fr. Netscher (Vrijz.-dem). 38,
D. Theunissen (agrariër) 372 en H.
Cb. Vegiel (A. R), 2225 stemmen,
zoodat herstemming moet plaats heb
ben tusachen de heerea De Jong en
Vegtel.
Bij de verkiezing in 1909, toen
het district 8145 kiezers telde, waren
er bij eeiste stemming 6896 geldige
stemmen uitgebracht. Daarvan ver»
kregen de heerea Ferf (u. 1.) 2857,
Wesseling (R. K.) 2043, Van Kuyk-
hof (s. d. a. p.) 824, Klomp (land.
cand.) 759 en Rutgers (a. r.) 422.
Bij de herstemming werd toen de
heer Ferf gekozen met 4561 stemmen
tegen 2365 op den heer Wesseling.
Ziektewet.
Door het bestuur der Nederlandsche
vereeniging voor Psychiatrie en Neu
rologie is aan de Tweede Kamer een
schrijven gericht, waarin genoemd
bestuur verklaart zich uit een medisch
en sociaal-hygiënisch oogpunt te kun
nen vereenigen met de strekking van
het verzoekschrift, dat door de Artsen
Geheelonthouders-vereeniging voor
Nederland en zijn koloniën ter zake
het ontwerp Ziektewet bij de Kamer
is ingediend.
Departementen Algemeen Bestuur.
Het rapport der Staatscommissie
voor de reorganisatie van de depar
tementen van Algemeen Bestuur be
rust thans bij den ministerraad, ook
in verband met de beslissing over de
openbaarmaking van het rapport.
Het verluidt, dat de commissie
voor een kleiner, doch goed bezoldigd
ambtenaarscorps is.
Nu Vrijdag door den gemeenteraad
een beslissing zal worden genomen
over het voorstel van Burg. en Weth.
betreffende het inwinnen van advies
over de wijze waarop de St. |acobs-
toren zal worden herbouwd, zullen
wij de adviezen van de deskundigen
die zich vóór gewapend beton heb
ben verklaard, in beknopten vorm
opnemen.
De heer W. C. Hofkamp, directeur
van gemeentewerken te Leeuwarden
schrijftVoer gewapend beton, „keert
de vraag om". Waarom wel eikenhout
en geen gewapend beton en spreekt
o—
28.)
Zijn moeder moest toch iets voor
hem doen, zei zij schouderophalend
toen zij echter een vermaning kreeg
omtrent haar andere ongerechtighe
den en vernam, aan wien zij dat te
danken had, werd zij boos en riep
„Rainer moet zich maar met zichzelf
bemoeien. Dikwijls spreekt bij woor
den, die iemand de schrik om 't hart
doen slaan. Wanneer Tobias slecht
was, is hij dit hoofdzakelijk geworden
uit nood en ellende; doch op den
„Edelhof" gaat ook niet alles toe
zooals het behoort en wanneer den
heer von Hohenfels op een goeden
dag iets slechts gebeurt, kan men
gemakkelijk raden, wie daarvan de
schuld draagt".
Tot stilte vermaand/verwijderde
zij zich zwijgend, maar van dat
oogenblik af telde Rainer een ver
bitterde vijandin meer, die ijverig In
zijne ervaring van eikenhout uit, op
gedaan bij i de restauratie van den
toren „Oldehove".
De heer A. W. Bos, directeur van
gemeentewerken te Amsterdam Hel
gebruik van cementbeton verdient
z.\ alle aanbeveling, aan de duur
zaamheid van de constructie, mits
goed uitgevoerd valt niet ie twijfelen.
De heer Van Ruijven, directeur van
gemeentewerken te DordrechtReke
ning houdende met de moeielijkheid
die algemeen gevoeld wordt met het
verkrijgen van goed eikenhout en met
de wenschelijkheid om brandgevaar
te voorkomen, acht ik de toepassing
van gewapend beton voor het door
u aangegeven doel zeer wel mogelijk.
De heer G. I. Struik, directeur v/h
bouw en woningtoezicht ie Rotterdam:
Zag ruim twaalf jaren geleden te
Rijssel en Roubarxdoor Hennebique
uitgevoerde werken in gewapend be
ton, die reeds een reeks van jaren
hadden bewezen, dat dit materiaal
weerstand biedt aan zware trillingen,
ongelijke verwarming, ongelijke droog
te graad, aan alle invloeden van het
weer en van het vuur, zooals ZEd.
tot heden nog geen ander combinatie
materiaal bekend is. Noemt het in
slaan van bliksem erger dan gevaar
voor brand. Overigens schaart hij
zich 't korist aan de zij van de h.h.
E. Cuijpers, Krijger en Leliman.
De heer L. Krook, directeur van
gemeeniewerken te Zwolle Kan zich
geen oordeel veroorloven omtrent de
duurzaamheid van gewapend beton.
Hij twijfelt niet of gewapend beton
zal in de toekomst bij torenbouw in
ruime mate worden toegepast. Wordt
de teren in zijn ouden vorm opge
bouwd, moet naar zijne meening de
opbouw ook weer in hetzelfde mate
riaal geschieden en staat alzoo aan
de zij van hen die gewapend beton
veroordeelen.
Wijst met overlegging van een
tijdschrift op de in 1906 te Hamburg
afgebrande kerk met toren, waarvan
de torenspits is geconstrueerd van
gewapend beton.
De heer i. Wiilemse, directeur v/h
bouw- en woningtoezicht te Haarlem
Sympatiseeit met üe idee, den toren
in zijn oorspronkelijke vorm te her
bouwen, terwille der historische her
innering. Is voor gewapend beton,
het wil hem voorkomen dat bij toe
passing daarvan, mits naar eisch uit
gevoerd, duurzaam werk verkregen
wordt.
De heer Van der Steen van Om
meren, ingenieur b/d gemeentewer
ken te 's GravenhageGeeft in een
zeer uitvoerig, zaakkundig rapport
zijne meening over betonijzer te ken
nen en zegt dat het maieriaai dag-
teekent uit de laatste 60 jaren, terwijl
reeds tientallen van jaren op groote
schaal taliooze werken zijn uitge-
de weer was de ongunstige meening
welke men reeds omtrent hem bezat,
nog te vermeerden.
Hildegard was haar vader tegemoet
geijld en had zijn handen met kussen
en tranen bedekt. Zij meende, hem
niet genoeg bewijzen van kinderlijke
zachtheid te kunnen geven, en het
drukte haar zwaar, dat zij een geheim
al was het nog zoo onschuldig, voor
hem had. Het onrecht, dat zij hem
had aangedaan, wiide zij daarvoor
weer goedmaken, dat zij aanhoudend
kleine opmerkzaamheden verzon en
er op stond hem zoo goed mogelijk
te verplegenwant hoe onbeduidend
de wonde ook was, hield zij hem
toch een paar dagen in huis.
In het slot had men de gebeurtenis
eveneens druk besproken, doch er
eigenlijk weinig gewicht aan gehecht.
Walter von Scholten bleef langer
dan aanvankelijk zijn plan was. De
bewondering, welke hij voor Con
stance gevoelde, groeide aan van uur
tot uur en veranderde eindelijk in
vurige liefde. Hij was geen hartstoch
telijke, exentrieke natuur, die vlug in
vuur geraakle en vlug weer afkoelde.
Wat hij vast had, hield hij vast met
voerd, zoodat de practijk zich over
de duurzaamheid wel eenigermate
kan uitspreken. Beton zonder bewa
pening is al duizende jaren oud en
de groote nog in tact gebleven bouw
werken der Romeinen staan daar,
als levende getuigen van het feit. dat
beton in goede menging en oordeel
kundig uitgevoerd een onvergankelijk
bouwmateriaal mag genoemd worden.
Geeft verder een overzicht van het
roestvrij construct ren en roestvrij
blijven van het ijzer in beton, ge
staafd door ervaringen. Hij zou geen
oogenblik twijfelen betonijzer voor
den torenbouw toe te passen, zonder
dat de schoonheidsvormen van het
monument benadeeld worden zoowel
om da volkomen onbrandbaarheid
als geringe kosten. Geeft aan 'c slot
eenige wenken voor uitvoering waar
door het innig verba d, tusschen
vloeren balken, stijlen en koker een
stijfheid verkrijgt die met een hout
constructie nooit te bereiken is.
De heer L. C. Dumont, directeur
van gemeentewerken te Haarlem
Naar zijne msening is het tijdstip nog
niet gekomen om over de duurzaam
heid van gewapend beton te kunnen
oordeelën. Wanneer de toren in zijn
oorspronkeiijken vorm wordt her
bouwd, moet ook gelijksoortig mate
riaal gebruikt worden. Hij noemt
herbouw in cementbeton een histori
sche bouwkundige leugen. Voor
vloeren en andere werken die de
torenvormen niet beheerschen kan hij
met de toepassing van beton ijzer
meegaan.
De heer H. J. Brouwer, gemeente-
bouwmeester te MiddelburgAfge
scheiden van de vraag, in hoeverre
het aanbeveling verdient voor het
reconstiueeren van een monument
als den Vlissingschen toren, gebruik
te maken van gewapend cement be
ton, dus in aigemeenen zin genomen,
komt het mij voor, dat gewapend
beton zich bij uitstek eigent voor
torenbouw, mits de uitvoering met
zorg geschiede, zooals dit ook geldt
voor ieder ander bouwmateriaal.
De heer G. de Jongh, oud-direc
teur van gemeentewerken van Rotter
dam Mijn antwoord omtrent den
herbouw van den toren in gewapend
beton is reeds medegedeeld in mijn
antwoord aan dr. Staverman, dat
door den druk publiek is gemaakt
en waarnaar ik u kan verwijzen.
Aan den Weledel. G:b,: Heer D.r.
Staverman: In antwoord op Uw
schrijven van 11 dezer in zake den
wederopbouw van den St. Jacobstoren
te Vlissingen, kan ik U als mijn ge
voelen raededeelen, dat in den tegen-
woordigen tijd het gewapend beton,
m.i. zeer ztker in aanmerking moet
kornen bij den bouw van torenspitsen.
Zoo dit werk door bekwame handen
in gewapend beton wordt uitgevoerd
bewonderenswaardige kracht Wel is
waar maakte zijn gansche wezen den
indruk alsof hij zich nooit door den
machtigen invloed van het oogenblik
kon laten meeslepen en rot op zekere
hoogte beoordeelde men hem in dit
opzicht vrij juist. Hij was geen
dweeper en enthousiast, doch een
raensch, die scherp onderzocht en de
wereld zag in haar werkelijke gestalte,
die zich niet liet verblinden, maar
ook niet bedriegen omtrent 't ont
breken van onvolkomenheden. Schol
ten ontdekte zeer goed, dat freule
von Arnheim eigenschappen had, die
haar aan den rand des verderfs
konden brengendat haar wildheid
en haar heerscheucht, haarhoogmoed
vad haar niet het ideaal van vrouwe
lijke zachtheid maakten, maar juist
haar energie en hart fochtelijkheid,
in vereeniging met haarg oote schoon
heid ketenden hem. Dit driftig klop
pende hart te veroveren, deze tro's
te veranderen in zachtheid, de trot-
sche lippen woorden van zachtheid
en liefde te hooren fluisteren, dat
was een prijs, die waard was, dat
men er met volharding om voctri.
Tot nog toe mocht het hem echter
is de duurzaamheid daarvan zeker
veel grooter, dan wanneer het in
eikenhout wordt gemaakt of in grenen
of vurenhout. Ook het jaarlijksch
onderhoud za! vee! minder zijn. Maar
de voornaamste reden, waarom de
toepassing van gewapend beton m.i.
aanbeveiing verdient is gelegen in
de wegneming van brandgevaar. Tal
van torenspitsen zijn in den loop
der jaren vernietigd of beschadigd
geworden door brand, ontstaan door
het ir.siaan van den bliksem, door
onvoorzichtigheid van loodgieters of
door overslaan van brand, indien nu
het hout in den torenbouw zoowel
wat trappen, vloeren als kap betref*,
vervangen wordt door een constructie
in gewapend beton, dan behoeft men
voor brand niet meer te vreezen.
Daar het materiaal zich tot elke
uiting leent en de belasting zeer ra
tioneel op de torenmuren kan over
gebracht worden, behoeft in dit op
zicht ook geen bezwaar gemaakt
worden.
Ds heer J. A. van der Kioes, prof.
in de kennis van bouwmaterialen
aan de Techn. Hoogeschool te Deifi
ln beginsel voel ik iets voor uw
denkbeeld, doch ik heb bezwaar
tegen het geven van raad zonder iets
van het werk gezien ie hebben.
De heer J. Schipper, hoofdopzichter
bij de Gemeentewerken te Hilversum
Gegevens ter vergelijking van duur
zaamheid van eikenhout en gewapend
beton staan mij nitt ten dienste en
zullen omdai laatstgenoemd materiaal
nog jong is, moeielijk te krijgen zijn.
Met het oog op brandgevaar verdient
gewapend beton beslist de voorkeur.
Ook is het m.i. tegenover het nage
slacht eerlijker voor het namaken
van den ouden toren in de 20e eeuw
ook 20e eeuws materiaal ie gebiuiken.
De hceren W. J. de Groot, adjunct
direeieur van Gemeentewerken te
Amsterdam en Van der Meij, tech-
nisch-adviseurDe heer van der Mey
vindt het streven den toren na te
maken tegenover het nageslacht niet
verdedigbaar, omdat dit aanleiding
zou kunnen geven tot archeologische
mystificatie. Wordt deze wederop
bouw niet zoo getrouw mogelijk
gevolgd, maar het oude silhouet
zooveel mogelijk benaderd in een
andere vormenspraak dan is er niets
tegen de structuur van den toren uit
een ander materiaal, dan het thans
niet of zeer moeilijk te verkrijgen
eikenhout saam te stellen. De heer
de Groot onderschrijft dit rapport
en geeft de voorkeur aan de gewa
pende beton-constructie ook met
lood te öekieeöe.1.
De beer J. M, Breebaart, oud hoofd
inspecteur van het bouw- en woning
toezicht te Utrecht: In de laatste
jaren toch is en wordt dit materiaal
bij den bouw van zeer belangrijke
niet gelukken, Constance gunstig
voor hem te stemmen. Voor haar
gloeiende fantasie zweefde een gan.sch
ander beeld. Soms scheen het wei,
alsof zij iels voor hem gevoelde, doch
reeds in het volgende oogenblik deed
een spotachtig gezegde, een koele
verbaasde biik dezen indruk weer
verzwijgen. Zij verheugde zich in de
macht barer bekoorlijkheid en werd
spoedig geprezen als de meest ge
vierde schoonheid van den omtrek.
s Morgens verliet zij dikwerf, mis
schien we! om Alexandra te tarten,
het park. Zij wandelde dan naar den
molen, waar zij soms Hildegard ont
moette, die, terwijl Rainer nog sliep,
het haar lief geworden plekje bezocht.
Eerst wilde het jonge meisje haar
ontwijken, maar langzamerhand kwam
ook zij eenigszins onder den indruk
van de bekoring weike Constance
wist uit te oefenen. De herhaalde
vragen naar den toestand van den
gewonde troffen haar en liet duidelijk
zien boe onrechtvaardig de haat
jegens de slotbewoners was. Zij hield
van freule von Arnheim, doch vreesde
haar ook een weinig, want deze wist
haar te imponeeren. Steeds klonk er
werken door mannen van erkende
bekwaamheid met goed gevolg toe
gepast, terwijl aan het gebruik van
eikenhout in afmetingen en hoeveel
heid ais hier zouden moeten worden
geëischt, groote bezwaren zijn ver
bonden, omdat goed en behoorlijk
gewaterd eikenhout in de hier be-
noodigde afmetingen hoogst moeielijk
te bekomen zal zijn.
De heer J. J. Weve, directeur van
gemeentewerken te Nijmegen Voor
toepassing van beton ijzerwerken is
door ZEd. een studiereis gemaakt
en onder de vele werken ook het
paleis van justitie te Verviers bezocht
waar zelfs de kapbinten en dakver-
sciraiingen in gewapend beton zijn
uitgevoerd. Over de deugdelijkheid
Vati gewapend beton is hij het eens
omdat hij geen andere dan goede
ondervindingen heeft. Hij zou voor
zich geen oogenblik aarzelen om op
constructieve gronden een torenspits
te maken van gewapend beton. Als
vereerder van oude monumenten,
zou hq een oud gebouw, dat een
maal verwoest was, niet willen na
bootsen, maar wijst er op hoe oude
gebouwen op moderne wijze kunnen
worden voltooid, zonder aan de
harmonie van het geheel schade te
doen.
De heer T. Kruger, directeur van
gemeentewerken te TilburgHet mo
ge uit een historisch oogpunt de
voorkeur verdienen den toren van
eikenhout te bouwen, maarzeker is het
dat een toren van gewapend beton
duurzamer en brandvrijer zal zijn. Ik
zie geen bezwaar de renaissance to
renspits, die in alle lijnen en ver
houdingen ge'rouw den vorigen toe
stand weergeeft te bouwen van ce=
mentbeton.
De heer J. H. Neiszen, directeur
iets bevelends in de vriendelijke
woorden, en Hildegard was evenals
haar overleden moeder, gewoon zich
ie schikken. Zij w.lde haar vader niet
ongehoorzaam zijn, maar evenmin
Constance beleedigen, die toch immers
ook niets met den onzaiigea twist
had uit te staan. Bovendien wilde
de grootmoeder niet, dat zij steeds
thuis zat. Zulk een jong ding moest
beweging hebben. „Wanneer gij vader
den tijd wiit helpen verdrijven, zorg
dan dat, zoolang hij slaapt, gij uw
gewone wandeling naar den molen
doet", zei zij en duldde geen fegen-
spiaak. Hildegard ging dan en keerde
telkens bedrukt terug, wanneer zij
freule von Arnheim niet had gezien.
De morgen toen zij naar as oude
Lize waren gegaiur, bleef bij haar
nog aliijd in aangename herinnering.
Rainer herstelde spoedig; de ge
dwongen rust begon hem te vervelen.
Hij gevoelde behoefte met den ouden
ijver weer werkzaam te zijn en het
verruimde in te halen.
(Wordt vervolgd,)
