Een historische Julimaand
Het voorspel tot het grootste drama, dat
de wereld ooit beleefd heeft
In deze dagen gaan de gedachten terug naar hetgeen zich vijf en
twintig jaar geleden afspeelde, het voorspel tot het grootste drama,
dat de wereld ooit gekend heeft. Hieronder laten wij een overzicht
volgen uit die bewogen dagen.
25 JAAR GELEDEN....
Maarschalk Jofi're, opperbevelhebber van
het Fransche leger in 1914, de held van de
Mame; indien hij er niet geweest was, zou
de oorlog wellicht binnen enkele weken
beslecht geweest zijn.
„Op deze historische plaats heeft Ga-
vrilo Prinzip de vrijheid verkondigd", al-
dus luidt met den datum van 28 Juni 1914
in Cyrillisch schrift de gulden inscriptie
van een zwart-steenen gedenkteeken, welke
in 1930 geplaatst werd bij den brug te Se-
rajewo, waar de 19-jarige gymnasiast zijn
moordwapen met een welgemikt schot
richtte op den Oosterjrijkschen troonopvol-
ger aartshertog Frans Ferdinand en diens
gemalin gravin Ohotek. En ongeveex een
kilometer buiten de stad op het Serviseh-
orthodoxe kerkhof bevindt zich op de laat-
ste rustplaats, waarheen het stoffelijk over-
schot van den moordenaar in 1920, twee
jaar na zijn dood in gevangenschap te Oll-
miitz, was overgebracht, een grafmonument
als een hulde aan den zg. strijder voor de
Slavische vrijheid. Bovendien werd het vo-
rig jaar in zijn geboorteplaats Bosansko
Grahovo een gedenkteeken te zijner eere
opgericht in den vorm van een gebouw
met een leeszaal en andere cultureele in-
stellingen, hetgeen een markant bewijs
vormt, hoe diep onze hedendaagsche „cul-
tuur" wel moet zijn gezonken.
De tragiek van deze heele historie is wel
dubbel schrijnend, als men daarmede ver-
gelijkt, op welk een denigreerende wijze
de slachtoffers van dezen laffen moord, het
Kroonprinselijk echtpaar, vanwege zijne
morganatische echtverbintenis op instigatie
der Weensche hofkliek, overhaast en zon-
der het minste eerbetoon als het ware ten
grave werden gesleept.
Maar nog gruwelijker zou de droeve na-
sleep zijn van dat eerste schot, dat om 11
uur 15 van dien rampzaligen dag werd ge-
lost en een tragiek van millioenen men-
schenlevens ten gevolge zou hebben. Het
afvuren van dat schot werd het sein tot het
inwerkingtreden van het ingewikkelde ra-
derwerk, dat men politiek pleegt te noe-
men.
Tal van raadselen over het verloop der
daarop volgende besprekingen en politieke
demarches zijn heden ten dage nog steeds
onopgelost, ondanks de ontzagwekkende
hoeveelheid litteratuur, welke aan het uit-
breken van den wereldoorlog is gewijd.
Eerst later, als de memoires van de daarbij
betrokken politici eenmaal het licht zullen
hebben gezien, zal mogelijk een beter his-
torisch inzicht in den gang van zaken kun-
nen worden verkregen.
naar het Noorden niet uit te stellen en ver-
trok den volgenden dag.
De Oostenrijksche ministerraad kwam op
7 Juli bijeen, op welke zitting werd beslo-
ten een nota aan de Servische regeering te
zenden. Een week later echter vergaderde
deze ministerraad opnieuw, ditmaal te
Ischl. Bij die gelegenheid werd besloten in
plaats van een nota, Servie te vergasten op
een ultimatum. De Engelsche gezant kwam
hiervan op 16 Juli ontijdig op de hoogte en
seinde dit onmiddellijk aan zijn regeering
te Londen, terwijl ook de Fransche en Rus-
zijn troepen in hun standplaatsen. De Fran
sche gezant te Londen, Paul Cambon, werd
ter informatie naar Parijs geroepen, waar
hij tot 27 Juli verbleef. De hachelijke situ-
atie noopte voorts den Duitsdhen Keizer
overhaast naar de Duitsche hoofdstad terug
te keeren.
Nauwelijks was de nieuwe dag daarop
aangebroken, om om 1 uur des morgens
van den 26en Juli werd voor de Russische
vestingen de oorlogstoestand geprocla-
meerd. Nog minder dan 2i/a uur later volg-
de officieel de van-kracht-wordin,g van den
oorlogsvoorbereidingstoestand voor het ge
heele Europeesch-Russische gebied. Daarop
richtte de Duitsche regeering aan Rusland
de waarschuwing, dat Russische mobilisa
tie-maatregelen tegen Duitschland onmid
dellijk de Duitsche mobilisdtie ten gevolge
zouden hebben.
Engeland weigerde in te gaan op een ver-
zoek van Duitschland om te St. Petersburg
een matigenden invloed uit te oefenen, doch
stelde voor een conferentie bijeen te roepen
van afgevaardigden van Engeland, Frank-
rijk, Italie en Duitschland. Om 4 uur des
namiddags volgde het bevel aan den bij
Portland samengetrokken vloot om zich ge-
reed te houden. Daarop werd de Duitsche
vloot uit de Noorsche wateren teruggeroe-
pen. Framkrijk stelde toen de „mesures de
precaution", waarbij de verloven deT mili-
tairen werden ingetrokken.
Lloyd George, die zich gedurende den We
reldoorlog deed kennen als een der felste
tegenstanders van de Centrale Mogend-
heden.
Toch willen wij het wagen aan de hand
der reeds vaststaande feiten een overzicht
te geven van de gebeurtenissen, welke in
die bewogen Julimaand van 1914 zich heb
ben voorgedaan en welke onmiddellijk
voorafgingen aan den grooten wereldoor
log. Wij maken hierbij o.m. gebruik van
„Kriegsausbruch", d.i. notities, welke des-
tijds door Keizer Wilhelm persoonlijk zijn
opgesteld en na den wereldoorlog door den
ex-monarch in zeer beperkte oplaag wer
den gepubliceerd.
Op 5 Juli ontving de Duitsche Keizer
van Franz Josef een persoonlijk schrijven,
waarin deze den door den moord gerezen
situatie en de plannen der Oostenrijksche
regeering uiteenzette. Keizer Wilhelm be-
sprak den toestand met de regeeringsauto-
riteiten, die aanvankelijk het geheele ge-
val als een zuiver Oostenrijksche aangele-
genheid beschouwden, waarbij inmenging
van alien grond ontbloot zou zijn. Zoodoen-
de besloot de Keizer zijn voorgenomen reis
Wilhelm II, keizer van Duitschland, bond-
genoot van Oostenrijk-Hongarije.
sische regeering langs deze route ervan in
kennis werden gesteld. Inmiddels ging de
gezamenlijke Engelsche vloot rond Port
land op manoeuvre.
Daarop volgde van 19 tot 23 Juli een be-
zoek van President Poincare en den Fran-
schen minister-president Viviani aan het
Russische Tsarenhof. Volgerls Duitsche le-
zing zouden de grootvorstinnen Anastasia
en Militza op 22 Juli aan den Franschen ge
zant Paleogue hebben medegedeeld, dat
haar vader, de Koning van Montenegro
haar in een cijfertelegram zou hebben me
degedeeld, „dat voor het einde der maand
(Volgens de Russische tijdrekening voor 15
Aug.) de oorlog zou zijn uitgebroken
Van Oostenrijk zou niets overblijven
Frankrijk zou Elzas-Lotharingen terugne-
menDe Russische en Fransche legers
zouden zich te Berlijn treffen.Duitsch
land zou worden vernietigd."
Den 21en Juli om 6 uur's avonds vond te
Belgrade de overreiking plaats van het Oos
tenrijksche ultimatum. De Duitsche Rijks-
kanselier richtte daarop via de gezantschap-
pen te St. Petersburg, Parijs en Londen no-
ta's tot de overige groote mogendheden,
teneinde het OostenrijkschServische ge-
schil te localiseeren. Rusland en Frankrijk
trachtten daarop tevergeefs den Engelschen
minister Sir Edward Grey te bewegen om
stelling te nemen. De Russische minister
van buitenlandsche zaken Sasonow ver-
klaarde tezelfder tijd, dat de Russische mo-
bilisatie in ieder geval moest worden door-
gevoerd; tevens zegde hij den Servischen
gezant te St. Petersburg toe, dat Rusland
geen agressieve handelingen van Oosten
rijk ten opzichte van Servie zou toelaten,
terwijl bovendien de Fransche gezant aan
de Russische regeering deed weten, dat
Frankrijk in geval van nood al zijn ver-
plichtingen, voortspruitend uit het bestaan-
de bondgenootschap, zou nakomen. In den
namiddag van dienzelfden dag kwam te St.
Petersburg de ministerraad bijeen. Op deze
vergadering werd vastgesteld, dat Rusland
bereid was Servie te ondersteunen en bij
te staan.
In een bijeenkomst, welke den volgenden
dag (25 Juli) under voorzitterschap van
den Tsaar te Krasnojer Selo werd gehou- j
den, besloot men tot een gedeeltelijke mo
bilisatie tegen Oostenrijk, voor het geval
dit land een offensief tegen Servie zou on-
dernemen. Voorts verklaarde Sasonow aan
den Engelschen gezant, dat Rusland, indien
het zeker was van de hulp van Frankrijk.
de geheele risico van een oorlog op zich zou
nemen. Om 3 uur's namiddags proclameer-
de Servie de mobilisatie. Grey deed den
Engelschen gezant te St. Petersburg weten,
dat hij niet geloofde, dat de Engelsche
openbare meening het zou billijken, indiei
het imperium van wege Servie in een oo:
log zou worden gewikkeld. Indien het ech-
ter tot een oorlog zou komen, zou Engelar
uit andere overwegingen erbij betrokkei
kunnen worden. Om 6 uur in den namidda'
vond de overreiking plaats van het Serv
sche antwoord op het Oostenrijksche uit'
matum. Weliswaar waren hierin de meestt
eischen ingewilligd, doch Oostenrijk toon-
de zich onbevredigd met gevolg, dat de di-
plomatieke betrekkingen tusschen beide
landen werden verbroken. Om half 10 des
avonds volgde daarop de mobilisatie van 22
Oostenrijksche infanterie- en 2 kavaieriedi-
visies tegen Servie. Als antwoord hieropj
consigneerde Rusland am half 12 des avonds
George V, koning van Engeland in de jaren
dat het groote werelddrama zich voltrok.
Inmiddels zeitte Rusland zijn oorlogsvoor-
bereiding voort, terwijl thans ook Frankrijk
zijn troepen in hun standplaatsen consig
neerde. Het voorstel van Grey, werd door
Duitschland van de hand gewezen, daar
een bijeenkomst van een dergelijke samen-
stelling zonder twijfel ten nadeele van Oos
tenrijk zou besluiten. De Duitsche Keizer,
die intusschen te Potsdam was aangeko-
men, stelde, althans volgens zijn eigen no
tities, onmiddellijk alles in het werk, ten
einde een oorlog te voorkomen. Hij zond
persoonlijke telegrammen aan den Tsaar
van Rusland en den Koning van Engeland,
terwijl hij tevens de Oostenrijk-Hongaar-
sche regeering aanspoorde met Servie tot
een minnelijke schikking te geraken. Vol
gens anderen echter zou het juist Duitsch
land zijn geweest, dat Oostenrijk in zijn
recalcitrante houding stijfde. De uitbarsting
liet intusschen niet op zich wachten.
28 Juli des voormiddags verklaarde Oos-
Nicolaas II, Tsaar van Rusland, wiens tra-
giseh einde in den kelder te Serajewo alge-
meen bekend is.
tenrijk-Hongarije Servie den oorlog. Kei
zer Wilhelm deed aan den Tsaar telegra-
fisch nogmaals een dringend verzoek om
zijn vredesbemoeiingen te willen ondersteu
nen. Sasonow zond daarop aan den Russi-
sohen gezant te Berlijn een telegram, waar
in werd verklaard, dat ten gevolge van de 1
oorlogsverklaring van Oostenrijk aan Ser
vie de Russische regeering den volgenden
dag de mobilisatie zou bevelen van de troe
pen te Odessa, Kiew, Moskou en Kasan.
Tevens werd in dit telegram verzocht de
Duitsche regeering er van in kennis te stel
len en nadrukkelijk te verklaren, dat Rus
land geenerlei agressieve bedoelingen ten
opzichte van Duitschland koestetrde. (Naar
beweerd wordt, zouden de Engelsche en
Fransche gezanten te St. Petersburg er bij
de Russische regeering op hebben aange-
drongen te bewerkstelli^en, dat de schuld
van den oorlog door de openbare meening
op Duitschland zou worden geschoven, ten
einde het daardoor mogelijk te maken, dat
het Engelsche volk voor den oorlog zou
worden gewonnen.)
Op 29 Juli des morgens om 7 uur zette
de Engelsche vloot koers naar Scapa Flow,
doch nam hierbij de route om de Oostkust
in plaats van, zooals aanvankelijk in de be-
doeling lag, om de Westkust, daar men an-
ders een treffen vreesde met de Duitsche
vloot. Bovendien zond de Engelsche regee
ring aan leger en vloot een warning tele
gram" om op alle eventualiteiten te zijn
voorbereid. Denzelfden ochtend zond de
chef van den Russischen generalen staf aan
de oommandanten van de stelling War-
schau een telegram, waarin 30 Juli werd
vastgesteld als dag van de algemeene mo
bilisatie.. Grey liet zich tegenover Liohows-
ky aldus uit: „Zoolang het oonflict beperkt
zou blijven tot Oostenrijk en Rusland, zou
de Britsche regeering zich afzijdig houden.
Mochten echter ook Duitschland en Frank
rijk erin worden betrokken, zoo zou de si
tuatie voor zijn regeering gaheel verande-
ren en zou het Britsche Rijk niet langer
werkloos kunnen toezien."
Om half zeven des namiddags zond Kei
zer Wilhelm aan den
Tsaar opnieuw een te
legram, dat tengevolge
had, dat deze denzelf
den avond am II uur
telefonisch aan Suchom-
linow beval de mobili
satie tegen Oostenrijk
op te houden. Aan dit
bevel van den Tsaar
werd echter niet vol-
daan! Inmiddels deed
Duitschland aan Enge
land het voorstel om in
geval van een Duitsoh-
Franschen oorlog neu-
traal te blijven tegen de
verzekering, dat Duitsch
land geen enkele ge-
biedsuitbreiding ten
koste van Frankrijk
voor had.
Op de Oostenrijksche
mededeeling van de
Russische mobilisatie in
de vestinggebieden con
signeerde Duitschland
al zijn troepen in hun
standplaatsen.
Zoo zijn wij genaderd tot 30 Juli. Nog
slechts woedt de oorlogsfakkel alleen in
Zuid-Oost-Europa, nog kan het vuur be
perkt blijven en een wereldbrand worden
voorkomen. Niet alle hoop is verdwenen;
besprekingen en onderhandelingen zetten
zich voort. Het is een hausse-toestand in de
wereld der diplomatie. Van Engelsche zijde
komt een bemiddelingsvoorstel en de Duit
sche regeering maant het Oostenrijksche
bewind hierop in te gaan, omdat een weige-
ring van iedere meeningsuitwisseling met
St. Petersburg als een zware fout zou wor
den aangerekend.
Nieuwe hoop wordt gewekt, als am 1 uur
20 des namiddags Keizer Wilhelm een tele- j
gram bereikt van den Tsaar, waarin deze
zijn dank uitspreekt voor de bemiddelings-
pogingen van den Keizer; tevens wordt er j
in medegedeeld, dat de getroffen militaire j
maatregelen slechts geLden als een verde-
digingsmiddel tegen Oostenrijk, terwijl er i
voorts in wordt aangekondigd, dat de Tsaar i
zijn generaal a la suite Tatischtschew met
instructies zou sturen. De generaal is nooit
te Berlijn aangekomen.
Dan volgt ruim 2 uur later een telegram
van Keizer Wilhelm aan den Tsaar, waarin
hij hem wijst op den grooten ernst van
den toestand, terwijl hij in geval van een
Russische mobilisatie tegen Duitschland de
geheele verantwoordelijkheid voor de ge-
volgen van zich afzet.
Eindelijk op 31 Juli tusschen 8 en 9 uur
des voormiddags wordt in het geheele Rus-
j sische Rijk de algemeene mobilisatie afge-
kondigd. De Italiaansche ministerraad
ieemt het besluit, dat in den op handen
zijnden oorlog voor Italie geen grond aan-
vezig is, waarom het ingevolge het drie-
andenverbond DuitschlandOostenrijk
italie) tot hulpverleening is verplicht. Italie
zal dien tengevolge neutraad blijven. Om 2
uur 4 in den namiddag zendt Keizer Wil-
iielm nogmaals een telegram aan den Tsaar
waarin hij hem wijst op de traditioneele
Duitsch-Russische vriendschap en hem te
vens dringend waarschuwt voor de gevol-
;en van de Russische ..oorlogspolitiek". Dit
elegram kruist een telegrafische boodschap
/an den Tsaar, waarin deze te kennen geeft
iat een tenietdoen van de militaire voor-
ereidingen om technische redenen onmo-
;elijk was.
Intusschen is om 12 uur 23 des namid-
"ags in OostenrijkHongarije de algemee-
:ie mobilisatie geproclameerd. Om 1 uur
erklaart Duitschland officieel den toestand
an dreigend oorlogsgevaar aanwezig. 2i/2
uur later seint de Rijkskanselier aan den
Duitschen gezant te St. Petersburg, dat de
mobilisatie zal worden afgekondigd, indien
Rusland niet binnen 12 uur zijn oorlogs-
j toerusting tegen Duitschland en Oostenrijk j
zou staken.
Aartshertog Frans Ferdinand van Oosten
rijk, die vijf en twintig jaar geleden te Se
rajewo werd vermoord.
Een maand van ondragelijke spanning en
onontwarbaar politiek gekijf was verstre-
ken, zonder dat men maar een sehrede
vooruit was gekomen op den weg, welke
uiteindelijk zou voeren tot een bevredigen-
de oplossing van het geschil; de vertroebel-
de sfeer was allerminst opgehelderd, doch
integendeel werd met koortsachtigen ijver
gejaagd naar een catastrophe, welke onaf-
wendbaar bleek te zijn.
Op 1 Augustus deelde Grey aan Cambon
mede, dat hij een sehending der Belgische
neutraliteit door Duitschland niet zou dul-
den en dat iedere demonstratie van de
Duitsche vloot aan de Fransche kust zou
worden verhinderd. Op een vraag van den
Duitschen gezant te Londen of Engeland
zich wilde verplichten neutraal te blijven,
indien Duitschland de verzekering gaf de
Belgische neutraliteit niet te schenflen,
bleef Engeland het antwoord sohuldig. Ook
op andere vragen (o.m. welke garanties
Engeland voor zijn neutraliteit wilde be-
dingen) als op het aanbod van de integri-
teit van Frankrijk en zijn kolonien gaf
Grey een ontwijkend antwoord met te zeg-
gen „Engeland moet zijn handen vrij heb
ben."
Om 1 uur namiddag antwoordde de Fran
sche regeering op de Duitsche vraag van
den vorigen avond: „Frankrijk zal doen,
wat zijn interessen hem gebieden." 3 Uur
nadien proclameerde Frankrijk de algemee
ne mobilisatie, weer 1 uur later gevolgd
door de mobilisatie van het Duitsche leger.
Daar Rusland het hem gestelde ultimatum
onbeantwoord had gelaten, volgde om 6
uur des avonds de oorlogsverklaring van
Duitschland aan Rusland..
Om half 11 zond de Duitsche Keizer nog
een laatste telegram aan den Tsaar, echter
tevergeefsch. Wodan was reeds op stap en
de wereldbrand was niet meer te stuiten.
Op 2 Aug. des voorm. om 2 uur 25 werd
het officieele mobilisatiebevel der Engel
sche vloot afgekondigd. Engeland nam de
bescherming op zich van de Fransche kust
en de Fransche scheepvaart tegen de Duit
sche vloot. Om 8 uur 's avonds richtte
Duitschland een ultimatum tot Belgie voor
Koning Albert van Belgie,
vrij en doortocht der Duitsche troepen. Den
volgenden dag nam de Roemeensche regee
ring het besluit neutraal te blijven, ondanks
de moeiten, welke Koning Carol zich in
den kroonraad had gegeven Duitschland en
Oostenrijk-Hongarije bij te springen.
Om 6 uur namiddags verklaarde Frank
rijk aan Duitschland den oorlog. Italie bleef
nog neutraal.
In den nacht van 3 op 4 Aug. trokken de
Duitsche troepen Belgie binnen. en daar
mede was de gruwzame menschenslachting
voor goed ingezet. Een ultimatum van Enge
land volgde en nog denzelfden dag kwam
de oorlogsverklaring van Groot-BrittanniS
aan Duitschland.
Zoo stonden de z.g. Centralen (Oosten
rijk-Hongarije en Duitschland, waarbij zich
later Bulgarije en Turkije voegden) tegen
over de geallieerde mogendheden Servie,
Montenegro, Rusland, Frankrijk, Belgie en
Groot-Brittannie, waarbij later Japan, Ita
lie, Roemenie, Griekenland en ten slotte de
Ver. Staten zich aansloten.
De wederzijdsche legersterkten bedroe-
gen in den aanvang resp. 3.500.000 man te
gen 5.800.000 man. De menschheid dook on-
der in een zee van ellende, waarvan de
de dampen thans na 25 jaren nog steeds
den gezichteinder benevelen.
O
