m
- 1 hztSSZTlt
Wjj had den in Zeeuwsch-Vlaand-eren betere
verkeersmiddelen gekregen. Reeds lang be-
stonoen de tramwtgen van Breskens-Malde-
ghem -Schoondij ke-D zendijke-Belg.scne gi ens
■en Hulst-Walsoorden. De Z.V.T.M. was tot
stand gekomen en bracbt over bet geheele
middenstuk van Z.-Vlaanderen een groot net
wan tramverbindingen. In Bet verste Westen
en in bet verste Oosten werden eveneens plan-
men omtworpen. Maar de exploitatie met
stoomkracbt duidde bij vernieuwing op den
slechten toestand van het water in Z.-Vlaan
deren.
Betere landwegen kwamen tot stand. De
electriciteit deed baar intrede. Z.-Vlaanderen
streefde naar omboog. Er was arbeidzaam-
beid, behoorlgke winst, een algemeen opge-
wekte ^evenskracbt en moed. Met energie
girg iedereen er %ian bet weik. Mannen als
HiuSdnga, .burgemeester van Ter Neuzen, die
later Hombacb als voorzitter van bet comitfe
opvolgde, ook Vienings, destijds nog in Goe3
woonachtig, gingen den boer op en wekten op
tot .mMewerking aan de tot standkoming der
waterleiding.
Wij heripneren ons de werkzaambeden van
de Ingenieurs Bijl en Roelants, maar bet
meest van Ir. Dr. J. G. Carnere c.i., -die met
groote energie en liefde voor zijn arbeid zich
aan bet omvangrijke tec.nisahe werk gaf,
onder de boofdleiding van den beer Krul, met
niet minder wilskracbt, bekwaamheid, tact en
beleid begiftigd. e
De bydroloog Dr. J. Vensluys m.i. gaf in
een rapport ae resultaten der bydrolog.scba
onderzoekingen omtrent bet grondwater on
derzoek. Dr. J. F. Steenhuis verwerkte de
geoiogische gegevens. Er werd bard gearbeid.
In 1919 werden de pompproeven gebouden.
In 1923 zag reeds bet rapport bet licht. De
tecbniscbe werkzaambeden waren ook op aan-
drang der regeering opgedragen aan bet rijks
bureau om alle speculaties te vo-orkomen, te
vermiiden. Nauwkeurig moest onderzocht
worden of bet wel mogelijk was, water uit
Zeeuwsch-Vlaand-eren te beirekken.
Intusschen werd ook een zoogenaamde zm-
fcercommissie benoemd, om onder leiding van
Prof. Nelemans van Delft na te gaan of
mogelijk was water te betrekk.n uit Ossen-
drecht en dat te leiden door middel van een
anker in den Scbeldebodem naar Zeeuwscb-
Viaanderen vn zoo ja, wat daarvan de kosten
■Bouden zijn. De commissie bracbt m 1921
rapport uit. Van meet af waren er alzoo
groote moeilijkbeden. Allereerst bet zoeker
maar de waterwinplaats. Verder de frnan-
tieele moeilijkbeden.
Het Rijk bad voor de financiering een ren
tage vend -voorschot aan 4% rente in uit-
zicht gesteld, maar re-ds in 1922 werd mee-
geaeelu dat in geen geval, gelet op aen on-
gunstigen toestand van 's lands financien
dat tegen 4% meer zou kunnen en gere-
kena zou moeten woraen op 6 rent- De
op te zetten rentabiliteitsberekenmg moest
b.ermede dus rekemng bouden. het was zoo-
■waar geen kleinigbeid. Het betrekken van
watxr uit Noord-Brabant over Mederiandscb
geoied werd op j 8.250.000 begroot, terwyl be
trekken van water uit zieeuwscb-Vlaanaeren
Kelf begroot werd op 5.332.000, teiwyl bij
betrekken uit Noora-Brabant door den zm-
,ker aan bet eind daarvan m Zeeuwscb- Vlaan
dei'.n een buippompstation no-cdig zou z.jn
geweest, waarvan de bedrijisonKosten nog
eens aanzienlijk zouden woraen verzwaard.
De taneven zouaen op d-eze wyze, om tot
een rendabel bedrijf te komen, veel te boog
worden en aansiuiting zou dan acbt'.rwege
bbjven. Aanvankelijk rexenae men op een
vermterdeimg van de bevolking toe een
kleine 100.000 in bet 30e bedrijisjaar. Men
gmg na, boev-el woningen binnen 25 M. af-
stands van bet ontw-orpen net zouden liggen
en dan bleek dat 84 der inwoners aans.uit-
fcaar zouoen zijn, hetwelk men dan in bet
30e bedrijisjaar verwacbtte, teiwyl men er
op r.kenae dat daarvan weder 92 dan aan-
gesk>ten zouden zijn. Nauwkeurig werd on
derzocht naar een verwacnt wa.ervei oruik
voor buisboudelijke do-eleinden an pubbeke
diensten en voor landbouw en Industrie en
mien aiwam dan voor bet 30e oedryxsjaar tot
een gemiddeld etmaalgebruik van 582U M3. en
«.n maximaal etmaalgebruik van 7800 M-'.
Voor drylkracht op bet pompstation dacbt
anen zicb electriciteit. De totaae lengte van
bet bmzennet m le aanleg werd ges^nat op
plus minus 340 K.M., terwijl een zev.ntai
grootere of kleinere watertorens waren ont
worpen.
A-s bedrijfsvorm werd de N.V. voorgesteld,
waarin deememenoi- gemeenten de aanaeel-
houders zouden zijn, naar evenredigbe.d van
bet zielental op zekeren dag. Op oeze wijze
zou gedeeltelijk bet kapitaal bijeenkoman en
verder door een obligatieleening. Er zou voor
gezorgd worden, dat de gemeentebjke finan-
oen ouiten btzwaar zouuan blijven en geen
toelastingverbooging zou noodig zijn. Uit de
opbrengsten van het bedrijf zouden rente en
a.i<jssntgtii op de te lei/eren kapitalen moe
ten worden voldaan teiwijl, omdat dit in den
e.rsten tijd niet mogelijk zou zijn, in een reser-
vefonds een te leenen extra kapitaal daar-
voor zou worden gestort en Wj onvernoopte
uitputting daarvan door middel van een risico-
garantie van bet Ryk en de Provmcie, de ge-
tme.nten voor schade zouden worden gevrij-
waard.
Veel aansluitingen zouden echter, fen om
hygienische redenen fen om redenen van ren-
tabiliteit van den aanvang af noodig zijn.
Daarom zou de vrijbeid van de aan de buis-
leidingen wonenoan om met aan te sluiten,
moeten worden btperkt, waartoe de voile
medewerking der gemeentebesturen noodig
zou zijn. Immers er zouden bepalingen voor
verplicbtt aansiuiting, zeker voor nieuw te
toouwen woningen, maar ook voor andere in
de bouwverordeningen moeten worden opge-
nomen. Voor nieuwe woningen zou dit geen
bezwaar zijn, dewijl de aans.uiting gratis zou
kunnen geschieden en men dus vrjj zouda zijn
van bet maken van regenbakken, maar voor
bestaande woningen zou toch zektr een rem-
mende bepaling moeten worden gemaakt,
Waardoor men niet tot aansiuiting verplicht
zouue zijn, wanneer man in voldoende hoe-
veelhefd voor de bewoners van een perceel
goed drinkwater had, in qualiteit gelijk te
stellen met goed leidingwatar.
De ervaring had geleerd dat dergelijke be
palingen, e.ders geen aanleiding tot moeilijk
beden had gegeven. Door dergelijke bepalin
gen zoudan B. en W. een zacbien drang kun
nen uitoefenen, terwijl de praktijk elders
leerde dat tocb wel vrijwillig vnj voldoende
aansiuiting werd gevraagd. Echter mochten
in verband biermede de tarieven z.ker met
te hoog gssteld worden.
Men begrootte bq wijze van voorbeeld
kaonertariel nemende:
voor fefen-kamerwoningen 8 met e.n ver-
bruik per jaar van 40 MJ.;
voor 2 kamers 13 met een verbruik per
jaar van 50 M3.;
voor 3 kamers 19 met een verbruik per
jaar van 60 M3.;
voor 4 kamers 25 met ean verbruik per
jaar van 70 M3.;
en zoo voorts tot 8 kamers en i"^r 60
met een verbruik per jaar van 120 MA
Er waren 314 twee-kamerwoningen geschat
en 226 driekamerwoningen p.r 1000. De con-
clusies waren dus dat de stichting van een
centrale drinkwatervoorziening voor Zeeuwsch
Viaanuertn ceonn.sch zeer goed mogelijk was
'in er voldoende hoeveelheid water van goede
hoeaamgneia in bet g^west geworven kon
worden; dat een op den duur rendabel bedrijf
zou kunnen worden verkregen, ook als de
gelden voor 6 zouden moeten worden ge-
u, by caageiijke tarieven, wanneer er van
meetaf een flink getal aansluitingen zouden
zijn, waartoe de gemeentebesturen zouden
moeten medewerken.
Deze zouden zicb dan vereenigen in een
N.V. met een maatschappelijk kapitaal van
f 5.635.000, waarvan f 5.400.000 voor de uit-
voering der werken en in 't 13e jaar f 235.000
reservefonds zoude moeten worden gestort,
om daaruit de verliezen van de eerste exploi-
tatiejaren te dragen. Op deze wijze zouden
de deelnemende gemeenten plus minus /70
per boofd der inwoners moeten storten en
leenen, terwijl rente en aflossing dan zou zijn
gedekt, zoodat de gepieentefinanoien niet er
door beiinvloed zouden worden en derhalve
van verzwaring van belastingdruk geen sprake
zou zijn.
In den winter van 1922 op 1923 werd een
groote propagandatocbt gemaakt in de ge
meenten, door bet bouden van voordrachtan
met of zonder licbtbeelden en in den zomer
van 1923 werd officieel aan alle raden het ver-
zoek gedaan om toe te treden tot een op te
richten N.V. Zeeuwscb-Vlaamscbe Waterlei
ding Maatschappij.
Op 2 Januari 1924 waren reeds 15 van de
35 gemeenten toegetreden, waaronder de
grootste, met in totaal plus minus 45.000 in
woners, meer dan de belft dus, daar het aan-
tal toen plus minus 75.000 was. Er werd ge-
rekend op meerdere samenwerking. Het ge
tal heeft zicu uitgebreid tot 20. Daartoe hseft
echter bet oomitfe kracbtig een propaganda
moeten voeren. Inmiddels was de heer J. Hui-
zinga, burgemeester van Ter Neuzen, daarvan
voorzitter geworden en bij heeft met kracbt
en energie een goed deel dezer propaganda
geleidi en zelf gevoerd. De andere leden waren
behalve de secretaris Mr. P. Dieleman, de bur-
gemeesters van Sohoondijke, Axel, Cadzand,
IJzendijike, Sas van Gent, Biervliet, Hulst, St.
Jansteen en Breskens.
Er werd getracht een duidelijk begrip te
geven van de groote hygienische en economi-
sche belangen eener waterleiding. Er werd
getracht de bevreesde gemeenteraadsleden
goed duidelijk te maken op welke wijze de gs-
meentefinancien buiten den geheelen opzet
gebouden zijn en hoe belastingverbooging was
uitgesloten, terwijl aangegeven werd boeveel
tet water ongeveer de bevolking zou kosten.
Voor dat alles gaf bet comitfe een populaire
■brochure uit met plaatjes, b.v. in fig. 1 zag
men de beteekenis van bet duivenhouden voor
de regenbak. Ook werd er wel eens een doode
kat in gevonden of eenig ander minder frisch
dier. Om van de „luusjes", die naar men
meent, het water zoo'n zoete smaak geven
maar te zwijgen.
Op vervuiling van het water, dat men drin-
ken moet, werd emstig gewezen, vervuilen ook
door gier, mest, urine.
In fig. 2 Het men verontreiniging van een
zakput door een beerput zien. Het groote be
lang van een betere drinkwatervoorziening
voor mensci# en dier werd nog eens annge-
toond en in fig. 3 een drinkput bij een boer-
derij te Heinkenszand gegeven. De fceteskems
van goed en voldoend water voor bet boeren-
■bedrijf door den rijkszuivelconsulent Zwager-
man, werd andermaal ter lezing aanbevolen.
De droge jaren 1921 en 1922 spreken voor zidh
zelf. Het belang voor den veestapel is onge-
meen groot.
Goed water geeft beter vee, meer melk en
betere melkgift.
Fig. 4 gaf een drinkbak in de weide. aange-
sloten aan de waterleiding onder Kloetinge.
De ontwikkeling der Industrie en bet goed
water werd eveneens onder bet oog gezien. De
Z.-Vl. tram moest duizenden guldens schade
lijden door gebrek aan goed ketelvoedingwater
en liet daarom, hoe kostbaar ook, uit Zuid-
Beveland water per tankschip aanvosren.
Ook de middenstandsbedrijven, restaurants,
hotels, winkels, eischen goed water.
Fig. 5 gaf den toestand te Ter Neuzen, n.l.
bet water halen per emmertje in den drogen
zomer van 1922, wat zeer duur en zeer onge-
noegzaam was.
Het propagandajboekje gaf verder een popu
laire bescbrijving van tet plan voor Z.-Vlaan
deren en van den finantieelen opzet en too..de
uitnemend aan hoe de gemeentefinaneien geen
gevaar liepen en de belastingen door de stich
ting der waterleiding niet zouden worden ver-
hoogd.
Verschillende tarieven werden onder het oog
gezien en aangetoond dat de kleinste woningen
nog geen 16 cent per week voor meer dan 10
emmers per dag (40 M3. per jaar) zouden
moeten tetalen, terwijl in den drogen zomer
1923 te Ter Neuzen 8 cent per emmer of 8
per M3. werd betaald en bij de waterleiding
10 emmers voor twee cent!
Twee derde der bevolking zou 16 tot 37 cents
per week moeten betalen.
Het vraagstuk van de verplichte aansiuiting
werd eveneens behandeld.
Verplicbting zou bestaan voor woningen 40
of op minder dan 40 M. van een hoofdbuis
gelegen en dan alleen als zij zonder 'goed en
voldoend water zouden zijn, terwijl gelijk
reeds is gezegd, natnurlijk voor alle nieuwe
woningen aansiuiting- verplichtend zoude zijn.
Op de praktijk in Zuid-Beveland, Noord-Ho -
land, Tbolen, Westland en Noord-West-Bra-
bant werd gewezen.
Inmiddels waren er ook reeds toen, zij bet
no°- gespeend aan alle personaliteiten, en
zii°bet geheel ter goeder trouw of van prin-
oipieelen aard, verschillende bezwaren.
Deze waren aan bet comitfe gebleken m de
tall-ooze besprekingen die gebouden waren met
vel-8 gemeenteraadsleden en anderen.
Principieel'- bezwaren hadden sommigen
tegen de verplichte aansiuiting; anderen be-
twisten, ondanks alle beweringen van de des-
kundigen,' dat er te St. Jansteen en Clmge
genoeg wat r vocrhanden zijn zou om gebeel
Zeeuwsch-Vlaandeien te voorzien.
Aangetoond werd dat er m elk gevaJi ge-
noeg water was om gebeel Zeeuwscb-Vlaaji
derln te voorzien met een toamune van de
bevolkir.g als normaal gerekend tot over 30
jaar, bh„vi!id te voorzien, een bevolking, die
men scbatte dat over 30 jaar m Zeeuwscb-
Vlaanderen zou wonen, voor een uitputtm
der waterwinplaats geen gevaar, dewijl het
geen regenbak is, maar regelmatige watertoe-
Vl°Ge1vnraagd werd of (net water voor elk huis-
boudelok -gt-bbJik goed was,
aangetoond, terwijl de vraag was of in deze
"ombere tijden bet wel noodig of gewenscbt
is die aan te leggen, nu de gezondheids^estand
zeer goed is. Enkele andere vragen van prac
tischen aard werden nog beantwoord.
Deze propaganda lei-dde alzoo tot een ver
meerdering van bet aantal gemeenten dat
wilde toetreden tot de N.V.
Deze werd dus opgencht m 1926en wel op
3 Sotember 1926 bij acte voor wijlen uo.aris
Pb Callenfels te Ter Neuzen. Daarin werden
begrepen 20 en later 21 gemeenten met 58.300
inwoners, die deelnamen naar een maatstaf
van pirn, f 71 per inwoner, voor bet reserve-
uiuegrepen.
Het comitfe bad toen de geldleening, o.a.
eenige millioenen ook onder dak gebraeht bij
rijksfondsen voor toen zeer -aannemel.„ke voor-
waarden. De risico-garantie van r.jk en provin-
cie waren bovendien verkregen, evena.s de
noodige concessies en verg-unningen. Een direc-
teur stand te worden benoemd. Er moest
maar een besluit meer worden genomen door
de gemeenten, wat slecbts van formeelen aard
werd geacht, geboden door de toetred-ng tot
de vennootsebap en de bepalingen der statu-
ten, n.l. tot bet aangaan der geldleeningen,
waarvoor de gelden gereed lagen, om de stor-
tingen op de aandeelen te kunnen doen.
Inmiddels waren er tal van bezwaren ge-
rezen, van allerlei kant.
De oude oppositie tegen de verplicbting der
aansiuiting was wel wat geslonken, maar
bleef toch nog. Vooral conservatieve tegen-
standers bleven zicb daar acinter verscbuilen.
Velen waren daarbij' ook inderdaad principieel
van een andere gedachte. Het bezwaar werd
gewel-dig aangewakkerd en omrmgd met aller
lei andere. Er brak een ware storm tegen de
waterleidingplannan ten de maatschappij en
bet bestu-ur uit. Onder de werkelij-ke en ver-
meende bezwaren, mengde zicb politieke anti-
pathie, nijd en jalouzie en allerlei minderwaar-
dige agitatie.
Dat men er tegen was om water voor geld
te moeten koopen, ligt zoo in de menschelijke
ziel. Ook in de klaagliederen van Jeremia
wordt er geklaagd: Wij zijn zoo arm, dat wij
niets meer hebben. Wig worden heelemaal
overbeerscbt door uitlanders, door menscben
uit een andere streek. Aanschouw en zieonzen
smaad aan. Wij bebben geen buis en geen
hof, waaruit wij ons bronwater kunnen be
trekken of ons hout kunnen hakken voor niets.
Alles moeten wg door zwaren arbeid verdie-
nen. 't Wordt alles even duur, tot de ncod-
zakelijikste levensbehoeften toe. En zoo beet
,;.et dan „ons water moeten w(j voor geld drin-
ken." (Klaagliederen 5:4.) Wg zijn zonder
bescherming. Wij bel-uisteren dan ook in de
oppositie tegen de waterleiding en de ver-
pilicbte aansiuiting de klacbt van bet voik van
bet oude v-erbond dat men geen water in een
bepaald slecbten tijd betrekken kon zonder
geld, dat is zonder betaling.
Men vergat zeer zeker, dat water goed en
■deugdelijk levend water, een onwaarueeroare
scbat is, maar dat net verkrijgen van groote
aardsche schatten altgd met moeilijkbeden
gepaard gaat.
Moeilijkbeden zijn er echter om te overwin:
nen. Zij prikkelen tat waakzaamheid, tot
wilskracbtig optreden. .Moeilgkneden, die vol-
op in den weg werden geworpen, staalden bet
karakter, boe zij ook uiteindelijk tijdelijk, zij
bet slecbts kort, overwonnen en Uet met de
grootste opoffering en arbeid van jaren her
verkregen reultaat vernietigde.
Voor een niet gering deel was politick of
afgunst de oorzaak, zonder dat dit gezegd
werd. En nijd is altij-d bet paard, waarop de
Booze rjjdt, zooals Cbrysostomus zeid-e, die er
zelf zoo oneindig veel onder geleden beeft en
die vreet aan de ziel evenals de roest, zooals
de H. Basilius zoo kemaobtig bet mtdrukt.
De formeele bezwaren waren, behalve de
oude tegen de verplichte aansiuiting, de even
eens telkens herhaalde, dat de gekozen water
winplaats niet deugde en niet genoeg water
Allerlei bezwaren ook kwamen er tegen die
samenstelling van bet College van Commissa-
rissen en tegen de werkzaambeden van som
migen, zelfs tegen den voorloopigen aankoop
van de benoouigde terreinen, ai gescbiedde
deze beneden -de scbattingen, door volkomen
eerzame, deskundige l-ieden verricbt.
De commissarissen acbtten bet nood.g om
een gebeel onpartijdig onderzoek naar de be
zwaren te doen instenen door een zeer breede
commissie, te benoemen door de aandeel-ou-
ders. j
Ter Neuzen was formeel met de oppositie
begonnen door wel niet te weigeren de ver-
eischte besluiten tot geldleening te nemen,
maar bet nemen daarvan uit te stellen. Door
dat voorbeeld meenden anderen dit oox te
kunnen doen en niet gebonden te z.jn. Zeker
zouden de -commissai'lssen bebben kunnen
overwegen of niet recbtekimd-g de aandeel-
houders tot storting zouden kunnen worsen
veroordeeld, maar waar de zaak op onder.mg
vertro-uwen en in deugdelijke samenweik.ng
moest tot stand gebracbt worden en in bet
uitsluitend belanig der streek, gmg dat met
aan en konden commissarissen met beier doen
dan een commissie van onderzoek te laten be
noemen.
Het pompgebouw, recbts het gebouw met de zuiveringsinstallaties.
standers ook van daarin leiding gevende per-
sonen, waren in de commissie benoemd. De
commissarissen vreasden in geen enkil opzicht
ook maar eenig onderzoek, zicb wel tewust,
dat er niets te verbergen was en dat er geen
dingen waren gescbi-ed, die bet daglic-ht niet
konden zien. Het rijksbureau stelde zicb be-
schikbaar voor bet gsven van inlichtingen. De
regeering stelde nog eenig bedrag bescbikbaar
voor de kosten. De voorzitter wandoopte per-
soonlijk niet aan Zeeuwsch-Vlaamsche trouw
en onbevangenbeid.
Allereerst nicest de keuze der waterwin
plaats worden onderzocht of bet zou zi,n St.
Jansteen en Clinge dan wel Noord-Brabint,
oftewel bet water uit de Ardennen te betrek
ken uit Brugge voor l.et Westen en uit St.
Nicolaas voor het Oosten.
De commissie gaf bet rijksbureau en de
Maatschappij gelijk in de keuze. Het duin-
gebied onder Cadzand en de bo-ogere gronden
langs de Belgische grens in West Zeeuwsch-
Vlaanderen, benevens de diepere lagen na-bij
Sluis, waren alien onderzocht en leverden of
niet voldoende water of niet van behoorl.jke
kwaliteit. Het betrekken uit Noord-Brabant
zou veel te duur zijn. Ook uit BeLgie be.rek-
kend zou men in de exploitatie veel boogere
onikosten hebben. Maar bovendien, uitvoarige
deskundige onderzoekingen badden aangetoond
dat bet voor bet 30e bedrijfsjaar te verwach-
ten watergebruik blijvend aan de ontworpen
prise d'eau zal kunnen' worden onttrolcken.
D.w.z. dat de geregelde voedir-g door den neer-
siag op het door den watervang bebeerscat
gebied met die benood'igde hoeveelheid over-
eenkomt. Het is een reservoir, dat geregeld
wordt aanigevuld.
Wij staan bier dan ook, mijne deeren, op
den oudsten, meest historischen bodem van
Zeeland. Ook wij louden van de historische
continuiteit en het is als met de waterputten
van vader Abraham, die zijn zoon Izak weder
liet opgraven. Hier, waar onze inrichting ge-
bouwd is, staan wij op de terreinen waar de
oude Romeinen, zoo b&kend door bun mach-
tige aquaeducten, waardoor zij over verre
streken behoorlijk drinkwater bracbten, hun
waterputten ook hebben gcbouwd, langs en
bij den Heirweg op Dendermonde.
Hier lag bet oude Inghelosenberghe, in deze
scboone, zandige streek tegen bet Waes.and.
De ijverige, zoo door en door kundige bis.ori-
cus dezer streek, de beer Everaard, de scarij-
ver van zoo menig mooi opemucbt-pel, ves-
tigde mijn aandaciht, waarvoor ik hem zoo
dankbaar ben, hem, den echten, fieren V-a-
mirjg, er op boe wij, staande op bet Pompsta-
tionterrein, aan de rechterhand ,,den ouden
beirweg op Dendermonde" bebben, tbans St.
Janstraat genoemd, die in de grij,ze oudheid
al genoemd is onder de Romeino-cbe wegen in
Vlaanderen, terwijl aan den linkerkant, met
de acbterzijde grenst ons station er aan, de
Heerstraat loopt. Daar liepen de legio:nen
der Romeinen. Deze beide wegen voeren naar
het oude Cusforde (St. Gilles) in Waesland,
het land van die wase, de modder en bet
moeras, en naar Stekele (Stekene), alwaar
ontwijfelbaar zeker RomeinsCie nederze.tin-
tren waren. Op deze beide plaatsen werden
in de potaarde, de septarisobe klei, pracntige
Romeinsche waterputten van eikenlbout opge-
dolven, waarvan Gij exemplaren kunt zien in
on 9 Augustus 1927 werd een algemeene het museum te St. Nicolaas. Is bet met heer-
^Jbn Sveraadering ge.iouden. Deze lij:k te weten, dat wg bier de putten der yade-
aanaeelbouQersvergadering gebouden.
scbeen geen voldoende bevrediging te schen-
ken. Op 30 Augustus werd een n.eitwe verga-
dering gebouden waarm dan commissar.s-en
meded&eiden te bebben besloten tot bet mstel-
len van een commissie van onderzoek naar
de opgeworpen of nog op te werpen bezwa
ren lij bestond uit een 50-tal heeren, onder
voorzftterscb-ap van den beer H G. van Ncf-
trik Jr., oud-lid van Gedeputeerde Staten van
Zeeland en oud-wetbouder van Vbssmgen te
Dordrecht, terwijl Dr. J. G. Ramaxer, g^meen-
te-secretaris te Breskens, bet secretariaat zou
waarnemen.
Het comitfe bestond uit vertegenwoordigers
van verso-illende groepen: grool-mduMne^en,
middenstand, gezonabeidsco.nmissie, gemeen
teraadsleden, arbeiders en land'touwer^
De voorzitter der Maatschppg instaxleerde
13 Maart 1928 de commissie met een rede.
Hierin dee-lde bij mede, dat de co.nmisear.ssen
van oordeel geweest waren, dat mannen mt
allerlei kring in de commissie moeo en n en
en zoowel warme voorstanders als beftige
tegenstanders van de zaak. De aandeelboud-
sters hadden personen mogen noemen en d,e
waren ook benoemd. Zoo zou de commisne
zijn samengesteld uit vertcgen^oordigers van
gemeentebesturen, groot-industneelen, arbei
middenstand, in den meest ruimen zan
des woords, landbouw en hyg.emsten.
De voorzitter wees op het illogische van de
oppositie, nu regeering rgksbureau, commis
sarissen en zooveel desk-undigen en
lijk -
ren, in figuurlijken zin genomen, weder op-
graven en dat wat eeuwen geleden vcor of in
den aanvang on-zer jaartelling bier plants had,
weder geschiedt? Voorziening van drinkwater
uit bet tekken met de sepotarienklei, ieon-
doordringbaar is voor water, als bodem Hier
moet ook gelegen bebben het oude Inghelo
senberghe. Vlak bij ons pompstation ligt de
Warandastraat. Immers zoo genoemd naar de
Waerande der Steensehe Vrijheeren? Ten
Noorden leiden de boveragenoemde wegen na r
de villa Malaorum, de dingpiaats der volke-
ren, het scboone Hulst van lateren tijd en
van ;°:.eden.
Groot zijn de veranderingen, die sed-ert zgn
gekomen en boe veel eerbied wij ook bebben
voor de oudheid, wij zullen er tocb met aan
■derjken ncg, gelijk weieer gescbiedde, voor
onze gronden .ti-enden te gaan betalen aan bet
oude klooster in Baudeloo.
Midden door onzie terreinen stroomde een-
maal de Eden-watergang en de Bergb-water-
gang. Daar lag in de 13e eeuw nog
Ber°-b", de aarden wal, die bescbermde de
heir-berg. Het is niet alleen een volkstradatie
die bij onze terreinen het oude Steen laat lig
gen maar de fundamenten, d e in de akk-rs
der omgeving af en toe gevonden zgn en nog
worden, duiden daarop wel ze-ei«eel
bij Inghelosenberghe lag bet kasteel St.
Daar woond-en die goede lleden, van Heer
Ze^er wier naneven wij zoo kranig b.bben
Sen snelen in de Steensehe Openlucbtspelen
worden tegemoet gekomen, maai- erkende zg
tocb dat zonder deze de tot standkoming der
waterleiding, niet wel moge-lijk zoude zgn. De
verpnenting zou-de de aansiuiting bevorderen
en dit zo-u een aanleiding zijn tot lager tarlef,
waardoor ook de arbeidersbevolking er van
profiteeren kon.
In Woningwet, Bouwverordening, Waren-
wet etc. zijn zooveel dwingende bepalingen,
dat waarlijk de verplicbting tot aansluiLing
bij een waterleiding, in bepaalde omstandig-
beden, geen nieuw beginsel kon geacbt wor
den te zijn.
Wat het waterverbruik betreft, meende de
commissie dat slecbts de toename der bevol
king niet zoo ruim gesteld kon worden, als
aanvankelijk door bet rijksbureau werd ge
acbt. In een aanvullend rapport bad dit bureau
daarmede dan ook reeds rekening ge.ouden.
ue eapaciteit van bet bedrijf moest zooda-
nig worden ingericht, en daarmede ging de
vennootsebap uit den aard der zaak accoord,
dat -alle gemeenten in Zee-uwsch-Vlaanderen
er van zouden kunnen profiteeren, wanneer
zg tot aansiuiting zouden overgaan.
Uitvoerig ging de commissie de kwestie der
tarieven na. Vooral cok, omdat uit de groot
ste gemeente, n.i. Ter Neuzen, nog al bezwa
ren tegen de in 't ontwerp geno-emde tarieven,
naar voren waren gebraeht. Het lid der com
missie, de heer N. J. Harte te Ter Neuzen,
bad op eigen initiatief met groote nauwgezet-
beid en ijver die zaalt onderzocht.
Het ontwerp behield de mogelijkheid tot eon
andere wijze van tari-efheffen in. Immers, wat
tot grondslag van -berekening was -genomen,
diende slecbts als voorbeeld, terwijl later de
gemeenten-aandeelb-oud'3ters, nog moesten be
sluiten, weik tarief bet beste voor de streak
zou geacbt worden te zijn. Zoo bekeek de
commissie een „systeem Harte" en zette zg
dat in haar rapport uitvoerig uit-een. In hare
conclusies beval de commissie een kamertar.ef
aan, dat matig moest zijn, varieerend tusschen
7 en 52 voor huisi.oudelijk gebruik, ter
wijl zij die, van welke bet rijksbureau voor
niet-huishoudelijk verbruik was uitgegaan,
aanvaardbaar acbtte.
De rentabiliteit van bet bedrijf acbtte zij
dan verzekerd, terwijl ook zij van oordeel was
dat geen belastingverbooging in -de gemeen
ten het gevolg zou-de zijn, nocb ook op eeniger-
le-i wijze de gemeente-financien een nadeel.gen
invloed van de waterleiding, kwam zij tot
stand, zouden ondervinden.
Wat bet bestuur der maatschappij aangaat,
bracht de commissie hul-de aan bet initiatief
en de werkkracbt van leidende personen, maar
oordeelde zij dat bet college van commissa
rissen beter anders ware samengesteld en niet
zooals nu uit burgemeesters, den voorzitter
uitgezonderd. Zij was -van oordeel, -dat bet
doelmatiger ware een kleiner college te beb
ben en dan samengesteld uit 2 prsonen uit de
dagelijksche besturen der gemeenten, 2 indu-
strieelen, 1 landbouwer of iemand uit land-
bouw'kringen, 1 middenstander, in den ruim-
sten zin des woords, 1 arbei-der of leider eener
arbeidersorganisatie, 1 luygienist en dan een
voorzitter.
Waar bovendien de wijze van verkiezing
d-oor de aandeelboudsters van dit college van
commissarissen, aan, ook naar bet oordeel der
commissie, re-chtmatige grieven was onder-
worpen, oordeelden zij bet beste, dat de tegen-
woordige fun-ctionarissen bun mandaat ter be-
scbikking zouden stellen. Meerd-eren zouden
opnieuw kunnen worden gekozen. De commis
sie rekend-e bet echter tat baar zedelij-ke pl-bt
uitdrukkelijk vast te stellen, -dat baar in ^een
enkel opzicht gebleken was, dat, hetzij door
bet Dagelijks-ch Bestuur, betzij door d'en raad
van eommisisarissen, band-elingen gep.eegd
waren, gericht op bet benadeelen der vennoot-
Sicbap, al ken niet on-tkend, dat wel eens leden
van et bestuur individueel woorden badden
gesproken en daden badden gedaan, die bij
vele te goeder trouw zijnde personen tot niai
der juiste conclusies hadden geleid en daar-
door schade aan de zaak badden to2gebraeht.
Etenii'e der gecritiseerde bestuursdaden wer
den genoemd, waaruit bleek, dat, hoezeer ook
becrieiseerd, -deze zeer juist waren geweest,
of van onein-dig ve-el mind-er beteekenis dan de
rijke fantasie van sommigen zicb bad voor-
Se]Het was er medegegaan als met d-en Vlve-
genden HoUander, die ook uit Ter Neuzen
was uitgevaren en storm of geen storm, en
ai moest bij, naar bet beette, het laatste oor
de-el trotseeren, doorzett-e onder de leuze.„de
kaap vaar ik om!" wat er ook vermet.gd
word-e. Tegen dergelike opposanten, d^e voor
geen enkel argument vatbaar bleken kon men
niet veel doen. Zelfs d-e commissie kon haar
niet overtuigen, evenmin als commissar.ssen,
die het ook gepoogd hadden, dat hadden ve
mocht Wanneer jb.v. iemand, die absoluut
Set deskundig is, tocb met allerlei met^be-
ennen volled-ig vertrouwen
en geen oogenblik kon worden gedacat dat
waaf de zaak zoover gevorderdwasdat
slechts formeele besl-uiten moesten worden
Sl waartoe men zicb al verbonden bad
sommige gemeenteraden _daarop; zoud^
genomen
maar 't is het zout-e, 1'cet -brekke, hier is J men veuig uet oordeel aan na„
Soete, te drinken, voor mensch en dier!
laHet keurig zakelijk, wel gefundeerd rapport
e van onderzoek, kon echter vele
KemeS" urIn niet doen besluiten de een-
gemeeiiLeuca ^„t0vnad-shesluiten te
ageeren Hij verzoobt de commissie de opposi-
UeargSmenten samen te vatten en«;
te onderzoeken en onpartgdig te advisee
te ouuew. p-eiezon en ge-
Velen bebben niet alles gelezen en -ge- plaats had onderzocht, bekeek zij d
- kunnen z-oo moeilijk besluiten An crT.nr,,H^iai2ren van bet
riig
ren
zetten o, S»S
die zicb voor de zaaK gavexi.
verstand zou moeten weggermm
De voorzitter verwachtte,_dat men
voort zwaren tegen __grondsH,gen van
personaliteiten, objecUef alles
zou
ken.
De
grootste vijanden van de zaak en tegen-
erneeernsetSen -t regent er lest.
Nadat de commissie de keuze ^d-er water-
ont-
werp van "het rijksbureau, door het bestaur
der vennootscha-p, uit den aard der zaak,
0VWMn°d7n'verplichte" aansiuiting betreft,
ontkende zij" niet, dat ^^^^SeSmS
rnaal
h,t
o-elukkig zeldzaam voorx-omend -geval, d
werk wilde destrueeren en zonder to«htne-
jnin-r van eenige bistorische continue et te
zien van besluiten der gemeenteradei
te rekenen ook met het
eenteraadsbesluiten
aanzien van besluiten der gemeenterad_en, zon
dat verschillende autoriteit-en en rijks
