A 1 g s m s 8 a
Hieuws- ea Advertentieblad
Z 8 e u w s c b V U a a d e r e a,
No. 4304.
Zaterdag; 15 November 1902.
42e Jaargang.
7 0 0 t
Binnenland.
Gemengde berichten.
ABONNEMENT:
Inzending van advertentien v6or 3 uren op den dag der uitgave.
EERSTB BIjAD.
Chamberlain en de generaals.
Om Somaliland.
Een geelhoek ower Siam.
Als antwoord op de vele aauvallen van zijn
vijanden naar aanleiding van de onderhandelingen
met Siam, heeft de Fransche Minister van Buiten-
landsche Zaken, Delcasse, een geelboek uitgegeven,
dat de stukken bevat, die sedert Februari 1894
met de Siameesche regeering gewisseld zijn. Het
toont aan dat het, in weerwil van de overeenkomst
van 3 October 1893, nooit ontbroken heeft aan
geschilpunten, welke vooral betrekking hadden op
de onzijdige zone aan den rechteroever van den
Mekong. Het belangwekkendste stuk van het
geelboek is een telegram van den gouvemeur
Doumer van 21 April 1899, waarin Doumer over
het bezoek bij den Koning van Siam te Bangkok
aan den Minister van Kolonieen verslag doet.
Doumer stelde destijds de hoofdtrekken van het
tegenwoordige traktaat op en stelde zelf de ont-
ruiming van Tsjantaboem voor, waaruit de oppo
site thans een wapen smeedt tegen Delcasse.
Tsjantaboem, seinde Doumer, is voor ons zonder
strategische, politieke of economische waarde.
Doumer kenschetst verder zijn voorstellen als het
uiterste van het bereikbare. Als tegencoucessie
zou Siam een Fransch ingenieur plaatsen aan het
hoofd van de openbare werken te Bangkok en
het verplichte onderwijs door Fransche ouder-
wijzers in ds Siameesche scholen invoeren. Del
casse heeft tenslotte den laatsten eisch prijs-
gegeven, maar weteD door te zetten, dat Siam
zich bij de uitvoering van openbare werken, ook
buiten Bangkok, aan de controle van Frankrijk
onderwerpt en geen vreemdelingen in dienst neemt,
in het leger in het gebied van den Mekong.
Opmerkelijk is verder, dat alleen Deensche offi
oieren bij de gendarmerie geduld worden.
TER KEMESSCHE COURASfT.
Per drie maanden binnen Ter Neuzen 1,Franco per post: Yoor
Nederland 1,10. Yoor Belgie 1,40. Yoor Amerika 1,82*.
Men abonneert zich bjj alle Boekhandelaars, Postdirectenren en Brieven-
bushouders.
ADVEETENTlfSJT:
Yin 1 tot 4 regeli 0,40. Yoor elken regel meer f 0,10.
Bjj directe opgaaf ran driemaal plaatsing derselfdc advertenti# vordt ds prjjs
slechts tweemaal berekend.
Grootere letters worden naar plaataruimte berekend.
■tit bl»d Ter.akljat Woen»di>«. en VrlJ«l»K»von<l, »ltge*on«ler<l op hij ,le Firms V. J. VAM tm T.r Mrm.rm.
De //Daily Chronicle" meldt, dat bij de au-
dieutie met Chamberlain, die twee uren duurde,
Botha de voornaamste redenaar was. De la Rev
sprak weinig. Chamberlain hoorde geduldig aan
wat hem door den tolk werd vertaald en wierp
er nu en dan een vraag tusschen. De vredes-
voorwaarden werden behandeld, die door de
Engelschen niet gehoudeu zouden zijn. Chamber
lain werd een omvangrijk, door Botha, De la
Rey en De Wet opgesteld document overhandigd,
dat door Botha mondeling werd toegelicht. Botha
zeide, dat hij en De la Rey daarom om dit onder-
houd haddeu verzocht, omdat zij hopen, dat Ohain-
berlain, als hij in Zuid-Afrika is, de in 't stuk
vervatte punten nauwkeurig zou ouderzoeken.
Daarna werd de terugkeer van Wessels, Fischer
en Wolmarana besprokeu. Chamberlain verklaarde
de zaak te zullen overwegen. Ook de financieele
stenn aan de Boeren werd besproken en geheel
ontoereikend verklaard. De leeningsvoorwaarden
noemde Botha ongunstig. Chamberlain beloofde
aan deze vraagatakken in Zuid-Afrika zijn aandacht
te schenken.
De besprekingen zijn nog niet afgeloopen.
De la Bey voelt zich onwel.
Kolonel Swayne, wien door den Moellah de
bekende nederlaag is toegebracht, is zeer ziek te
Port-Said aangebracht. Hij verklaarde zelfs niet
bij benaderiug te kunnen zeggen, hoe lang de
veldtocht in Somaliland nog wel zou duren en
ook niets te kuunen zeggen aangaande den ver-
moedelijken afloop. De Engelsche troepen be-
vinden zich nog op 180 mijlen afstand van de
stellingen van den Moellah en staan voor zeer
ruw en ongebaand terrein, dat door vijandige
inlandsche stammen wordt afgeloopen en waar in
het geheel geen water te vinden is.
Het slot van het geelboek vormt een telegram
dat Delcasse aan de meedeeling van het tractaat
aan den vertegenwoordiger van Frankrijk te Bang
kok toevoegt en waaruit blijkt, dat de onzijdigheid
van den Mekongoever een onhoudbaren toestand
had veroorzaakt, omdat deze zone een wijkplaats
voor gevaarlijke misdadigers was geworden. Del
casse constateert, dat Siam kort geleden een Fransch
ingenieur en Fransch bacterioloog heeft aangestelc
bij den openbaren dienst en dat het het sub-
aidie voor den Franschen postdienst hersteld heeft.
Men mocht dus hopen, dat Siam op weg was om
in te zien, aan welken kant zijn werkelijke belangen
waren.
Naar wij vernemen heeft het bestnur der Haag-
sche Bro-BoerVereeniging in overleg met voormannen
der Boeren besloten op grond van hare vele
luitenlandsche connecties^n de daaruit voortvloeien-
de bestellingen van loten in het belang der goede
zaak, de datum der trekking niet te doen plaatsen
op 15 November a. s., zooals oorspronkelijk be-
paald, doch op 15 April 1903.
Wij vernemen verder, dat zich te Amsterdam
een zeer invloedrijk Comitd gevormd heeft, welke
zich ten doel heeft gesteld ook Amsterdamsch
ingezetenen in de gelegenheid te stellen, de rijke
schat van kunstvoorwerpen, bestemd voor de
verloting, georganiseerd door bovengenoemde ver-
eeniging, te bezichtigen.
Een gedeelte van de onlangs te Scheveningen
tentoongestelde kunstvoorwerpen zijn tot dat doel
overgebracht naar het stedelijk Museum te
Amsterdam.
De datum waarop de tentoonstelling voor het
publiek geopend zal worden is vastgesteld op
23 November a. s.
Evenals te Scheveningen zal de toegangsprijs
slechts 0,25 per persoen bedragen terwijl in
bedoeld Museum ook loten verkrijgbaar zullen zijn.
Yrijdagavond 7 Nov. hield het Kamerlid
Van Kol in een goed bezochte, door de vereeniging
z/Oost en West" georganiseerde bijeenkomst in
Diligentia" te 's Gravenhage, een lezing over zijn
reis door Bali en Lombok.
De heer Van Kol ving zijn voordracht aan met
er op te wijzen, dat reeds thans door //Oost en
West" meerdere belangstelling in Indie bij het
Nederlandsche publiek wordt opgewekt. Dadelijk
heeft spr. dan ook de invitatie dier vereeniging
aangenomen om een lezing te houden, teneinde in
dezelfde richting werkzaam te zijn. Spr. verklaarde,
dat het doel van zijn reis bereikl is hij heeft gezien
wat hij wilde zien. Hij heeft de mijnen bezocht
op Palembang, is in de keten der koelies geweest,
heeft de slagvelden van Atjeh, de plautages en de
hospitalen van Deli aanschouwd. Vandaar ging
hij naar Java; ook daar heeft hij verschillende
toestanden leeren kennen hij heeft de prachtige
irrigatiewerken gezien, maar ook de schrikbeelden
van den hongersnood en daarnaast de werken
der dienende liefde. Van Bali ging hij naar
Lombok, naar Makasser, de Minahassa, Ternate,
de goudkust van Celebes. Van al die eilanden
en volken, die spr. leerde kennen, wilde hij slechts
e6n thans schetsen, om aan te toonen, dat wij ook
daar, op Bali en Lombok, nog een schoone taak
hebben te vervullen.
Spr. was van oordeel, dat men met meer tactvol
en beleidvol optreden op Lombok hetzelfde had
kunnen bereiken, zonder dat een druppel bloeds
was gestort. Nog thans aanschouwt men duidelijk
de sporen van het aaugerichte bloedbad. Toen
spr. op zijn schip de piek van Lombok zag ver-
dwijuen, heeft hij een traan voelen opwellen over
den tragischen ondergaog van het vorstengeslacht
van Lombok. Het bestuur van den ouden radjah
was goed slechts aan zijn zoon was de opstand
der Sasakkers te wijten. Wat zijn nu de resultaten
van het rechtstreeksch bestuur van Lombok door
Nederland en de Indische regeering, vroeg spr.
Hij heeft het eiland van West naar Oost doorreisd
en het is hem gebleken, dat de haat tusschen
Sasakkers en Baliers thans is uitgeroeid door de
doeltreffende maatregelen van ons gouvernement.
Die streek, die het Balische van het Sasaksche
gedeelte scheidt, een oppervlakte van 100,000
bouw, vroeger een verlaten streek, is thans een
lachende landouw, dank zij de orde en vrede, door
ons gouvernement gesticht. De slavernij bestaat
nog, maar zal spoedig verdwijnen.
Het moet worden toegejuicht, dat onze Regeering
deze zal doen verdwijnen en tevens de verpanding-
schap door de schulden van de pandelingen geleide-
lijk door hun werk te doen aflossen. De heeren-
diensteu zijn er geenszins drukkeud te noemen
de wegen eischen weinig arbeid. De dagdiensten,
vroeger voor den heerscher geeischt, komen nu
tea bate van het gemeen. De landrente is licht,
vergeleken met Java. Wat de irrigatie betreft,
tunnen de ingenienrs op Bali en ook op Lombok
reel wat leeren. Wat op Java als onbereikbaar
wordt voorgesteld, is op Lombok reeds gedaan
de ambtenaren van het binnenlandsch bestuur
lebben een monografie van de waterverdeeling
opgemaakt.
Op Lombok zijn 't laatste jaar 245,000 pikols
padi uitgevoerd. Dank zij den invloed van
t binnenlandsch bestuur is dus de welvaart en
ook de veiligheid toegenomen. Alleen veediefstal
comt nog eenigszins voor, maar dit is nit het
volkskarakter te verklaren. Financieel is door
cleine offers op Lombok veel verkregen. Geen
enkel soldaat is op Lombok meer aanwezig. Eer
men een jaar of drie, vier verder is, zal Lombok
in plaats van een tekort van f 100,000, een
batig saldo van dit bed rag opleveren. Voor een
opstand is niet meer te vreezen en de 200 prad-
oerits zijn rnim voldoende om de rust te bewaren.
Als ons gouvernement elders ep dezelfde wijze
als op Lombok optreedt, zal het iets goeds, iets
schoons kunnen tot stand brengen. (Applaus.)
Bali is door spr. doorkruist van de Z.-O. naar
de N.-W. kusteen groot deel der reis was zelfs
voor den gids van spr., controleur Schwartz, nieuw.
De reis was moeilijkde onafhankelijke vorsten
con spr. niet bezoeken voordat na weken wachten
de vergunning daartoe was verkregen. En toen
waren nog heel wat voorbereidselen noodig om
de reis te kunnen ondernemen. Het ergste was
de onzindelijkheid in de paleizen der vorsten, met
hun labyrinth van nauwe gangen, waar men zich
voelde als een muis in een rattenval. Dank zij
de kennis der landstaal van controleur Schwartz
heeft spr. echter veel kunnen leeren. Op onder-
houdende wijze schetste spr. zijn ervaringen bij
zijn bezoek aan den bekenden Goesti Djilantik in
Kareng Asem. Z. i. verdient deze niet den slechten
naam en faam van beruchtheid, dien hij steeds
gehad heeft. Zijn houding bij het z. g. verraad
van Lombok was volgens de inlichtingen,
door spr. ingewonnen correct. Het was zijn
plicht, als vasal, zijn suzerein bij te staan tegen
ons gonvernement. Tot op het laatste uur heeft
hij met alle kracht zich tegen het verraad verzet
en hij heeft daaraan geen deel genomen, maar
met zijn troepen is hij naar Bali teruggetrokken.
Thans heeft hij zich volkomen onderworpen.
Voorts gaf spr. een scbilderachtig beeld van het
bedrijvig Balisch volksleven, vol afwisseling, van
de paleizen met de talrijke vrouwen, van de kunst
en de volksspeleu, vooral de zoo geliefde hanen-
gevechten, bij de Baliers, en de Datuurschoonheid
van dit eiland. Door het initiatief van den
kleinen man is Bali een groote rijstvlakte geworden,
zonder hulp van het bestuur. De gevolgen van
de vroegere oorlogeu op Bali tusschen de ver
schillende rijkjes zijn op sommige plaatsen thans
nog merkbaar in mindere welvaart. Ook hier
heeft ons gouvernement door de vaststelling der
grenzen tusschen de rijkjes, zelfs naar het getuigenis
der vorsten, een rechtvaardig en billijk werk
verricht. De inlandsche vorsten zijn dankbaar,
dat door onze overmacht de vrede is hersteld en
de welvaart toegenomen. Spr. karakteriseerde de
onbeduidendheid van een dier vorsten, den vorst
van Bangli, wien zijn opiumpijp, zijn Lanen-
gevechten en zijn talrijke vrouwen meer ter harte
gaan dan 's lands belangen.
Vooral voor het rijk Gianjar, dat zich op 28
F'ebruari 1900 vrijwillig heeft onderworpen aan
ons gezag, is dit gezag zegenrijk geweest.
Na de pauze schilderde spr. het onmetelijke
verschil tusschen Gianjar voorheen en thans
Vroeger werden alle krachten voor de verdediging
t.igen vijandelijke benden in beslag genomen
hst land leed armoede, van landbouw was schier
geen sprake, plundering en brandstichting waren
am de orde van den dag. Thans zijn alle wapenen
ingeleverd en verwisseld voor de spaden en andere
landbouw werktuigen.
Na uiteengezet te hebben de redenen, die den
vorst van Gianjar tot vrijwillige enderwerping
g sbracht hadden, overeenkomstig den wensch van
h et geheele volk, zei spr. dat de oude vorst van
ianjar zich thans kinderlijk gelukkig voelthi
g ng zelfs zoo ver, aan spr. te verklaren, dat het
aan het Indisch gouvernement te danken is, dat
de cholera dit jaar zoo weinig slachtoffers heeft
gemaakt. Door de onderwerpiDg van Gianjar is
een oorlog in Bali bijna ondenkbaar geworden.
De radjah van Kloengkoeng is de eenige vorst,
die spr. niet heeft kunnen ontmoeten. Het is
een echte stokebrand, een gevaar voor de rust
op Bali. Maar zijn gezag is sterk verminderd.
Snkele weken geleden is gebleken dat hij toch
inziet, niet op te kunnen tegen ons gezag, toen
lij gebogen heeft voor ons ultimatum, ter zake
van de aitlevering van personen, die tempeldiefstal
ladden gepleegd. In Badoeng is de slavenhandel
verdwenen, vroeger waren er volop slaven, thans
is er geen koelie bijna meer te vindenhet volk
gehoorzaamt niet meer aan den last van den vorst,
wiens prikkel meestal hebzucht was, ook bij de
vele oorlogen, door hem gevoerd.
Yoorts behandelde spr. den godsdienst in Badoeng:
lindoe'fsme bij de hoogere klassen, geestenvereering
met geloof in zielverhuizing bij de lagerede op
lali algemeen voorkomende lijkverbranding, waar-
voor cooperative kassen gevormd wordende
drie kasten met tal van voorrechten, waaronder
95 pCt. der Baliers staan als soedra, de mindere
man, wiens leven wat het recht betreft, diep
ongelukkig is en waarin ons ingrijpen veel ver-
hetering zou kunnen brengen.
De pokken worden beschouwd als geschenk van
de goden. Daar echter door ons de vaccine is
ingevoerd, zijn de epidemieen verdwenen en komt
sterfte niet meer voor. De Indische regeering
tracht zooveel mogelijk het verhranden der weduwen
uit de hooge klassen bij de lijkverbranding tegen
te gaan. Niet uit vrije beweging, maar door
invloed van den priester en door bedwelming of
ledreigiug geven de weduwen zich aan den brand-
stapel over.
Yan de kunst, vooral in de tern pels op zoo
hoogen trap staande, werd daarna door spr. een
beeld gegeven. Schandelijk achtte spr. de schriel-
heid der Nederlandsche Regeering, die geen des-
cundigen tot het nemen van copieen naar die
knnstsehatten zendt, om de kunstenaars ten onzent
met die voorbeelden te ontwikkelen.
Het lot der vrouw op Bali is in-treurig. De
man kan haar verpanden, verkoopen, wegschenken.
De vrouw is op Bali het lastdier, het lastdier en
het zoogdier van den man, zoowel bij de kleinen
alt de grooten. Ovetspel wordt met den vuurdood
gestraft bij de vrouwde man wordt in een zak
genaaid en in zee geworpen. Ons gonvernement
hrengt ook hierin verbetering door zulke personen
naar Java te verbannen, indien zij althans zich op
Nederlandsch gebied in Bali bevinden.
Spr. wekte ten slotte de Nederlanders in vurige
taal op, om ook op Bali iets groots, iets edels
te verrichten.
Luid applaus viel daarna spreker voor zijn
voordracht ten deel.
Te Tiel kregen twee hoogere burgerscholieren
ruzie, die ontaarde in eene ernstige vechtpartij,
waarbij een een revolverschot loste, dat evenwel
miste. Hij ontviDg toen een klap met een vier-
kant stuk ijzer op 't hoofd, die vrij hevig aan-
kwam. De politie heeft zich met het zaakje
bemoeid.
Te Rijsbergen zullen eerstdaags drie dochters
van een weduwe met drie breeders trouwen. De
eenige broeder der zusters zal verder huweu met
de eenige zuster der breeders.
Een Amsterdammer bemerkte dat een lek
was ontstaan in een der gasbuizen. Bij onderzoek
bleek dat ratten aan de looden buis hadden ge-
knaagd, daar de indrukken der tanden van deze
dieren er op te zien waren.
Maandagmorgen brandde te Rijsoord een
boerenhofstede geheel af. Naar vermoed wordt,
zou een idiote zoon van den eigenaar het ongeluk
veroorzaakt hebben.
Tusschen de stations Hoogeveen en Beilen
is Dinsdagavond de wegwerker J. W. de B. aan-
gereden en zoodanig verwond dat hij Woensdag-
middag aau de gevolgen is overleden.
