Politiek Chreme!it.
ook een sterk contrast met do brooddreriisnheid
en laagheid hunner latere volgers -wier geest n
gindscho gewesten in onzen lijcl nog leeft, en
waaronder een element is gekweekt en gevoed
waarop een verstandig koloniaal bestuur ia onze
dagen vooral diont.le lellen. Voeg hierbij dat het
weldra bleek, dat zij even sterke vijanden waren
der naar goud dorstende Spanjaarden en Porlu-
geczon als do verdrukte .landzalen zclvo; dat deze
inlanders, meestal volgelingen van Mohammed en
zijne eenvoudige godsdienstige plechtigheden, do
Voorkeur gaven aau hot verkeer mot mannen,
wier Protestantisme zich evenzeer in uiterlijke
plechtigheden door den groolsten eenvoud ken
merkte, dan kan het ons niet verwonderen, dat
do toen machtige vorst van Ter na te (do Gesar der
Molukken) dc vorst van Bandadio van Goiton
cn dc koningin van Patani in Stam, verhouden
met de trouwe Nederlanders slotendie van
hunne zijde hulp en hijstand beloofden tegen den
gemecnschappelijkcn vijandvan do zijde der
landzaten de vergunning deden geven voor alleen
handel vestiging van handelskantoren en verblijf
van Nederlanders; dan verbaast het,ons niet, dat
do fiere Alchinozeii een gezantschap zonden
aan Prins Mauiuts en dc gevolgen daarvan voor
Nederland allergunstigst waren. Do gezanten toch,
aankomende in een.der schoonste.tijdperken onzer
geschiedenisaanschouwden den Tieren Maurits
aan het.hoofd van het beste leger der beschaafde
wereld .steden belegerende mot tot nog toe on
bekende oorlogsmiddelen, cn omringd van een
vorslclijken staf. Zij onderscheidden niet den
llepublikcinschcn rcgecringsvorsido Republiek
of met qen vorst aan 't hoofd of do later met
room bekcmlo idealjsehc Jan Compagnie een we
zen, den Mogol verre overtreffende. Voeg daarbij
de heldenfeiten van den dapperen Wolpert Her
mans de eerste grondlegger onzer macht ginds
dio mot een handvol soldaten do vereenigde macht
van Spanje en Portugal trotseerdedo fiere
eenvoudige trouw cn machtsoefening van Paulus
van -Gaarden, do kloeke feiten van den braven
Spilbergen. Dc slag van Bantam (Iïermansz met
wijf schepen en .300 koppen tegen dertig schepon,
waaronder 8 gi'ooto galjoenen en met 3200 koppen
homand), door do onzen gewonnenweerklonk
langs do stranden van Java.cn Sumatra! Overdenk
dit alios en het kan ons njol bevreemden, dat do
Ncücrlundscho naam toen do zeventiende eeuw
nauwelijks nog was aangebroken, ginds met ccro
genoemd werd en dé handel op yoordccligcn voet
gevestigd was. Verbonden werden gesloten en
trouw en eerlijk gehouden en de gewezen zee
schuimer werd een geordend zeevaarderdc
nijvere koopman g.cnoot rijke winston. Do ver
koop der specerijeu in eigen landin de gewes
ten van het Noorden zoowel als in het Zuiden
van JEuropa hel bouwen van schepon het uit
rusten van vloten met ruilwarenvictualio cn
oorlog.svporraadverschaften welvaart cn rijkdom
aan honderden werk cn brood aan duizenden»
Alles, z.eiden wij work te mode: van alles wisten
de Nederlanders partij to trekken gevangenen
jn handen dor Spanjaarden en Porlugcczcn, of in
die der Indianen en Japanncezen wisten mid
delen te vinden, om, cn even zoo als schipbreu
kelingen, berichten te zenden naar hunne Iand-
gonooten in haven vorstenverblijf of faklori.et
Quakeknaak en G.errïtsz, zuchtten jaren in de Ja—
pansche gevangenis, Cornelis Houtman in Alsjicn,
anderen in China, Indoslan cu op Ccilon, cn
verzamelden gedurende deze gevangenschap do
kostbare berichten voor vlootvoogd en koopman
en openden nieuwe w.cgon voor zeevaart en handel.
Spilbergen on Heemskerk brachten cn opmer
kelijk is het dat do goscdiiedsehrijvors dit van
dezen, in één opzicht braven, mochten aantcckcnen,
onnoemelijke schatten in het vaderland aan.
Zoo hadden dan sedert 1595in zeven jaren
lijd.sde oorlogende Nederlanders 64 handels
schepen uitgerust en cen.c zeemacht gevormd
die do kiem zou worden der vloten waarover
eenmaal do Trompen on de Ruijter zouden ge
bieden
Tol hiertoe had men men bedenke dit wel
op het eindo der zestiende eeuwonbcpcrklo
handelsvrijheid het ideaal der beschaafde volken
van onzen tijd; doch het bleek al spoedig, dat deze
onbcpcrklo vrijheid allerschadelijkst worden zou
iii het vervolg Do zesliendo eeuw had andore
eischeubij andere omstandigheden dan de ne
gentiende. Een ajyila! kleine maatschappijen ge
tuigden Wet van den ondernemingsgeest der-
landzaten doch zij benadeelden elkanderhet
wereldverkeer was voor vrijen handel nog to
beperktalles was meer geconcentreerd men
ging naar Indie en bracht van daar de lading in
het* Moederland aan die van dit laatste eerst
hare uitwegen naar elders moest zoekenwel
bereikte men het doel,, om Nederland tot ceae
wereldmarkt te maken doch en vooreersther
halen wij, omdat het groots wereldverkeer (Amerika
b. v. was nog even als midden Indoslan een ge
sloten rijk) niet uitgebreid was, en omdat naijver
en concurrentie den gang van zaken der kleine
maatschappijen hclcmmeiden. Schepen gingen
uit, doch keerden ledig weder vroeger uilge-
varene hadden of alles weggekocht, of do markten
buitensporig doen rijzenterwijl overvloedige
aanvoer in het Moederland dio .marktprijzen deed
dalen cu alzoo grootc verliezen berokkende. Dit
zag con man wiens naam ondanks zijn hoofd
gebrek te voel te fwillcn met gouden letteren
naast dien zijns niet.minder co.rzuchli.gen tegen
standers, in Viands historiebladen .is aangotee-
kcud en wiens treurig einde .ons nog jammert
Joan van Oldenbarneveld inwion wij den grond
legger der beroemde Oost-Indische compagnie
begroeten. Hij zag het gevaar der concurrentie
het overslaan der kleine maatschappijen lot zor
geloosheid, die velen ten onder bracht; dc zwak
heid dezer gesplitste krachten .legcnovor do rcu-
zenmaeht des Spanjaards en dc opkomst der
Engclsehcu. Ziende op het heil door de Unie van
Utrecht voor het vaderland teweeg gebracht,
besloot hij tc beproeven om eene handelsunic te
stichten cn het gelukte hem. Den 20 Maart 1602
werd do algcmceuo Oostindische maatschappij
opgericht met een kapitaal van zes cn een half
millioen guldens en octrooi voor 21 jaren.
Wanneer wij do oprichting dezer maatschappij
beoordcclcu, moeten wij ons wachten, hoe gaarne
wij ook hulde doen aan den moed eij de volhar
ding der vaderen, ze naar onze beginselen in
do I9dc eeuw af te meten. Zij was opgericht to
midden van het woeden des strijus voor vrijheid
cn onafhankelijkheid, tegen een meinecdig vorst
die zich trotschelijk heer der beide Indien en van
dc zee ücoaiie noemde, doch wiens luister, ouder
hem en zijne voorzalen, gekocht was voor het
bloed van 26 milliocnen mensehendie door
strop, staal, vuur, bloedhonden en mijnarbejd
vernietigd waren. Er was éénheid cn samen
werking noodig dus uilsluiting van anderen om
tc kunnen bestaan cn toch zien wij met gonoe-
gen den mildsteu geest bij de oprichting door
stralen al de bewindhobbors der kleino Maat
schappijen werden met do leden van dezo tot do
grootc toegelaten cn dccldon in hare weldaden.
Men verzekert dat kcizor Napoleon tus.-chen
don 5 en 10 October uit Biarritz naar Parijs zal
tcrugkcoren. In het begin van November zou het
hof zich naar Compiègne begeven.
Dc Franschc Muniteur racfdt dat het vredesver
drag lusschea Oostenrijk en Italic Woensdag te
V/eenca is ouderteekeud gewerden.
Do Oostersche kwestie daagt, na tien jet en
van rust, althans na tien jareu zonder dat zij
bloodige conflicten veroorzaakteweder op on
vertoont zich ernstig dreigende aan Europa^ po-
lilieken horizon. Misschien zal het niet lang meer
duren of do Europe.esche mogendheden zullen
genoodzaakt zijn zich te verzetten tegen dc ver
brokkeling van Turkije tenzij de voorkeur ge
geven worde aan een deliuilieve oplossing der
Oostersche kwestie. Men weet dat Frankrijk cn
Engeland het .volkomen eens zijn om hel o'ogen-
blik dezer oplossing nog verwijderd te houden.
Frankrijk op hot punt om zijnen vrode-vcldtocht
(do wereldtentoonstelling) te openen, en boven
dien bezield met de begeerte om in den boezem
van zijn land zijne morcele, inlelleclucele en indus-
Irieële belangen le ontwikkelen moet zeer na
tuurlijk zich verzetten legen eene nieuwe uit
barsting van den oorlogwelks gevolgen voor
dezo mogendheid zeker zeer nadeelig zouden zijn.
Engeland is ongetwijfeld de mogendheid dio bij
eene verbrokkeling van het Öltomanische rijk
het meest te verliezen heeft, cn derhalve is het
niet te verwonderen dat hel kabinet van St. James
niets onbeproefd laat, om de crisis lo bezweren
of althans op te schorten Maar Rusland Het
testament van Peter den Grooteu is nog niet ver
scheurd integendeelde opvolgers van den
stichter des Moscóvischcn rijks bewaren met eer
bied dit document, cn hebben nooit hot denkbeeld
opgegeven do bepalingen van Peters uitersten wil
vroeg of Iaat tot uitvoering te doen brengen cn
indien het oogeublik thans door Rusland gunstig
geacht wordt om met den zieken man voor goed;
oen einde to maken, dan mag men zich verzekerd
houden dat hot dit oogonblik niet zal laten to loor
gaan. Overigens schijnt het dat de Britscho re-
geering door do Porto moet zijn gewaarschuwd
geworden dat Griekenland zedelijk verbonden
was met Rusland, hetgeen conigermato tot op
heldering zou strekken van den uaauw verholen
bijstand weikon het kabinet van Athene aan do
oproerige Candioleu verleent. En wat zon Pruisen
doen indien dc zaken in het Oosten zich weder
verwikkelen? liet Pruisen na den slag bij Sadowa
is niet meer het Pruisen vóór 3 Juli 1866. Pruisen
is thans een der grootste on invloedrijkste mo
gendheden van Europa Pruisen heeft ook nog
iets anders dau het naaldgeweer; zijne organisatie
laat niets te wenscheu oyci* en sterk door zijne
macht eu kracht, zal het zeer zeker z'jnc stem.
in do Oostersche kwestie doen hooren.
iu een correspondentie uit Weeneu wordt be
weerd dat Rusland het Grieksche gouvernement
tracht tc bewegen om de insurgeuteu op Caudia
en elders tc ondersteunen; eveuwel is de schrijver
niet van meeuiug, dat het kabinet van St. Pe
tersburg reeds zou besloten zijn om zelf in de
Turkschc aangelegenheden lussclieu beide le komen.
Wij weten alleen zegt een der bladen dat
het kleine Griekenland sedert zijn hernieuwd
beslaan steeds is geslingerd- geworden door do
strijdige uitwerking der beschermende mogend
heden, en ook wal voor invloed „het grooto
denkbeeld" op den jongen koning vermag uit to
oefeueu terwijl zijn voorganger gevallen is, juist
omdat hij gecu uitbreiding van zijn gebied wilde.
Daarenboven leest men iu de Golos van St. Pe
tersburg dd. 20 September, dat het toenemend
o.vcrwichl van Rusland iu het Oosten door do
Omstandigheden geboden wordt. Oei is onmogelijk
voor Frankrijk en Engeland voegt dit blad er
bij om zoo zeer één lijn tc trekken, dal zij
gezamenlijk legen ons zullen kunnen optreden
en ook zouden hun dc onkostenbij zulk een
houding gevorderd te zwaar vallen.
Uit Parijs wordt gemeld dat do betrekkingen
tusschcn dc kabinetten van St. Petersburg en der
Tuiloriën in den luatslon tijd veel van haren
vriendschappelijke!) aard verloren hebben ten ge
volge van de Oostersche kweslic. Aan de voor
genomen reis van prins Gorlsohukolf naar Biarritz
wordt dan ook zeer getwijfeld. Men heeft verno
men dat Rusland te Parijs doet insinueren dat
Frankrijk inconsequent handelde toen het den
Caudiolen verwijlen deed over hunnen opstaud,
daar het iu M o ld a v i c- Wa 1a ch ij c een bewoging
begunstigde, in haren aard maar al le zeer over
eenkomende met uie op het eiland Kreta.
iloe ze.er sommige Franscho bladen zich ook
beijveren om den gezondheidstoestand van keizer
Napoleon gunstiger dan voor cenigeu tijd te doen
voorkomen schijnt het nogtans dal die toestand
alles behalve bevredigend is en wij vertrouwen
dien te minder naarmate er van officieelo zijde
te meer werk vau wordt gemaakt om geruststel
lende berichten dienaangaande lo verspreiden.
Zoovcel_ is zeker, dat dr. Nclaloii in allerhaasl bij
den keizer is ontboden cn dal hij op diens ad
vies spoediger dan aanvankelijk bepaald was op
St. Cloud zal lerugkccren ten einde zich geheel
onder de behaudeling van genoemden geneesheer
te stellen.
Men verspreidt tc Parijs het gerucht dat do
Franscho regeering een aantal haver agenten naar
Brussel gezonden heeft, ten cludo daar werkzaam
ie ziju om de bevolking over te haleudat zij
zich voor do aanhechting bij Frankrijk zal ver
klaren. Men is vau govoclen dat de keizer het
ook niet versmaden zou om Bolgio onder zijne
bescherming to nemeneven als zijn nabuur
Pruisen over Saksen hot beschermheerschap uit
oefent.
Een artikel dezer dagen in de Patrie opgeno
men waarin Engeland beschuldigd werd van
medeplichtigheid aan dc iusurreclie te Palermo,
heelt te P.arijs zoer dc opmerkzaamheid getrokkou.
Deze iusurreclie zeido liet ol'ficicuse blad had
twee maanden vroeger moeten uitbreken gedu
rende den oorlog tusschcn Ooslenrjjk en Pruisen,
cn liet was het snelle succes der Pruisen, dat do
ontploffing dezer sedert lang in gereedheid ge
brachte mijn vertraagd heeft. Indien do oorlog
tusschen Huiie cu Oostenrijk langer had geduurd,
zou Engeland van de verwarring waarin eerst
genoemde mogendheid verkeerde, gebruik gemaakt
hebbenom de hand op Sicilië te leggen. Do
insirrrectic van Caudia was op handige wijze vast
gehecht aau dit uitgestrekte complot legcii Frank
rijk cn ook iu die zaak werd Engeland voorgeel
steld als de kwade geestdio Frahkrijks invloc-
zocht lo oudermijueu. Ongelukkig voor deze fraai
uitvindsels vau de Patrie, wordt thans gemelde
dat hét Engelsche escader zich volstrekt niet heeft
laten zien iu do wateren van Palermo. Iutusschen
verdient do intentie waarmede een officieus
Fransch dagblad dergelijken aanval tegen Enge
land richt zeer de aandacht.
Een bericht uit Fioreiicc, van jl. Zondag, meldt:
De generaal Garibaldi is gisteren van hier naar
Caprera vertrokken. Uit zijne taal en houding is
op le maken dat hij denkt nu voor altijd zijn
stil leven te hervatten. Men moot erkennen, dat
Garibaldi bij dezen oorlog als een groot man cn
uitmuntend burger heeft gehandeld. De publieke
opinie laat hom volkomen recht wedervaren cn
de algeinccuo achting geleidt hem bij zijnen
terugkeer naar zijne afgezonderde verblijfplaats.
De generaal de Laniannora is zekerlijk op zijn