Een acteur en een verlaten toneel
Grafiek uit Nederland en Vlaanderen in NBKS in Breda
BEELDENDE KUNST
HHHHH
ti der Vliet
I Vaals) (1991)
N
KEN
Uitgangspunt
Formeel
Scheiding
I Oud en betrekkelijk onbekend werk van Jan Vercruysse in Van Abbemuseum
I I I I I
DINSDAG 16 DECEMBER 1997 D2
AMSTERDAM
Rijksmuseum Stadhouderskade 42 - Chapeau, chapeaux! - collectie
van 150 unieke hoeden (t/m 29 maart) - Langs velden en wegen - de
verbeelding van het landschap in de 18e en 19e eeuw - o.a. Koekkoek,
Schelfhout, Bilders en Mauve (t/m 3 mrt) dagelijks van 10.00-17.00 uur
De Nieuwe Kerk De Dam - De Zwarte Farao's, Koninkrijken aan de
Nijl - dagelijks 10.00-18.00 uur, do tot 22.00 uur (t/m 1 feb)
BERGEN OP ZOOM
Markiezenhof Steenbergsestraat 8 - Peter van Straaten - overzicht
stentoonstelling - za en zo 14.00-17.00 uur (t/m 10 jan)
Kunstkader Antwerpsestraat 27 - Daantje van Dalen/beelden, Pierre
Cops/schilderijen - vr/14.00-17.00 uur en 2e zondag in de maand (t/m
30 jan)
BREDA
De Beyerd Boschstraat 22 - Jan Roeland/schilderijen - Lightning 4 Hi-
larius Hofstede - Sun moon arse - di t/m vr 10.00-17.00 uur - za en zo
13.00-17.00 uur (t/m 8 feb)
Galerie Ginneken Ginnekenweg 287 - Truus Werners en Nelly van
Nieuwhuyzen/schilderijen, Ton van Grunsven/beelden - do t/m zo
13.00-17.00 uur (t/m 4 jan)
Galerie Segeren Raadhuisstraat 8-10 - Miek Vlamings/werken in
vilt/was/grafiek - Laboratorium van de verwondering - di t/m vr 10.00-
18.00 uur, do/tot 21.00 uur en za/tot 17.00 uur (t/m 10 jan)
Galerie Molenaars Ginnekenweg 79 - Salon d'Hiver - Henk van de
Berg, Jona Blom, Roel van Daal, Hans P. Innemée, Ton Mertens, Hans
Rikken, Susan Schildkamp, Jasper van der Wel en Paul van Zoelen - wo
t/m vr 13.00-17.30 uur, za 11.00-17.00 uur (t/m 1 feb)
NBKS Reigerstraat 16 - Grafiek op de grens 2 - vijf Nederlands-Vlaam-
se duo's lieten zich inspireren door teksten van auteurs rond het the
ma 'de grens' - di t/m zo 13.00-17.00 uur, gesloten 25 en 31 dec (t/m 1
feb)
DEN HAAG
Mauritshuis Korte Vijverberg 8 - Vorstelijk verzameld - collectie Fre-
derik Hendrik - Haags Historisch Museum Korte Vijverberg 7 - Vor
stelijk Vertoon - collectie Frederik Hendrik - Dagelijks van 10-17 uur,
behalve 25 en 31 dec (t/m 29 mrt)
EINDHOVEN
Van AbbeMuseum Vonderweg 1 (tijdelijk adres) - Jan
Vercruysse/portretten van de kunstenaar 1977-1984 - di t/m zo 11.00-
17.00 uur (t/m 1 feb)
GILZE
De Ringeloor Nieuwstraat 27 A - Simon Woudwijk/schilderijen,
aquarellen en bronzen beelden - wo t/m zo 13.30-17.30 uur (14 dec
t/m 31 jan)
'S HERTOGENBOSCH
Noordbrabants Museum Verwerstraat 41 - Hendrik Wiegersma,
kunstenaar-verzamelaar-mythe (12 dec t/m 8 febr.) - Pop in beeld -
niet alleen muziek ook beeldmateriaal - (t/m 28 juni '98)
ROOSENDAAL
Tongerlohuys Molenstraat 2 - Lilian Adcock/schilderijen en Annie An-
driessen/beelden - di t/m zo 14.00-17.00 uur(14dect/m 12 jan)
ROTTERDAM
Museum Boymans van Beuningen Museumpark 18 - Max Ernst in
beeld - 60 bronzen beelden van Duitse surrealist - Geschreven werel
den, De visie van Rosalind Krauss op het surrealisme - Paul Beekman
(t/m 8 mrt 98)
Kunsthal Westzeedijk 341 - De Haagse School - di t/m za 11-17 uur, zo
12-17 uur (t/m 18 jan)
ECEMBER 1997 D1
:ai Vivo)
is)
Vivo)
hllemse)
mans Van Poppel)
vo)
rn/fagot
sfluit/piano vierhandig
lantes (1953, uitg. Schott)
oorn
ne/viool/violoncello,
e (1973)
'twee piano's
(1966)
fluit, althobo, harp) (1979)
trijkers (1985)
zzosopraan, fluit en piano
(tekst J. Greshoff) (1971)
liddenstem en piano (1997)
=m en piano (tekst W. Kloos)
(1980)
„an, klarinet en piano (1987)
Item en piano (tekst Vasalis)
(1989)
1988)
nannenkoor (1989)
1191)
>n II (tekst A.M.G. Schmidt)
(1973)
it, percussie en piano
(tekst H. Andreus) (1981)
Woord en beeld over de grens
poor Frits de Coninck
yoor de tweede keer geeft de
J NBKS in Breda ruimte aan
a arafiek uit de grensstreek. Sa-
pen met de Administratie
Kunst van de Vlaamse ge-
i nieenschap zijn duos gevormd
van telkens een Nederlandse
jn een Vlaamse beeldend kun-
j s(enaar. De kunstenaars heb-
1 ken zich door elkaar laten in-
I spireren, dat was hun vrijheid.
Hun beperking lag in de bestaan-
1 de literaire tekst waarmee zij
J m de gelegenheid werden ver
bonden. De teksten zijn van de
hand van drie Vlaamse en twee
Nederlandse auteurs. De ten
toonstelling is aan weerszijden
tan de grens te zien. In het Pro
vinciaal Centrum voor Beeldende
Kunsten-Begijnhof in Hasselt en
in de expositieruimte van de
J NBKS in Breda
Net als de vorige editie, twee jaar
geleden, is deze presentatie zeer
H de moeite waard. Niet eens om
het concept, dat natuurlijk altijd
iets willekeurigs heeft, maar om
I de kwaliteit van het getoonde
Er zijn niet zoveel gelegen-
I heden om goed grafisch werk te
lien. Bijna alle werk hier is een
1 micht van zoeken naar de beel
dende mogelijkheden van de gra-
'ische techniek. Dat is iets anders
n een reproduceerbare afbeel-
I fog willen maken van de werke
lijkheid. Dat zoeken levert on-
I conventionele werken op met een
i van abstractie.
I Sris nogal wat grafiek die niet op
grafiek lijkt, in de traditionele
i van het genre, wel te ver-
staan. Vooral Albert Daniels, Ton
i, Nico Lannoo, Jos van der
en Eric Vande Pitte
helemaal toevallig waar-
I schijnlijk ook twee duo's) experi-
I «enteren met de grafische moge-
Zij treden buiten de
a van de techniek en gaan
I in de richting van de installatie-
I kunst.
I Hun werk annexeert de ruimte
1 eromheen en in het geval van het
duo Van der Sommen-Van de Pit-
te zelfs letterlijk. Halverwege de
1 is een kabinet gebouwd dat
t een zwart gordijn van de
I Halruimte is afgescheiden. Op de
I nuziekstandaard voor het kabi-
I net staat de tekst van de Vlaming
I Kamiel Vanhole. Een mooie tekst
I die verhaalt van twee vijftienja-
n en hun belevenissen, hoog-
I zomer, in het grensgebied tussen
Noorbeek en Ulvend, Zuid-Lim-
rg. Het verhaal dat het karak-
draagt van een ontdekkings-
I reis in het kleine, vertrouwde. De
1 treinrails die in een tunnel ver-
dwijnen, de tunnel die van buiten
I een ei van duisternis is en van
binnenuit een ei van licht. De
|en van de kinderen die beurte-
ngs wennen aan donker en aan
I licht. Het heuvelende landschap
I en de vuursalamanders.
111 die beelden uit het verhaal zijn
I door Van der Sommen en Vande
Het 'verhaal' van Jos van der Sommen en Eric van de Pitte
Pitte gebruikt in vier zeefdruk
ken op papier. De duisternis op
een bijzondere manier. In het ka
binet dat op zichzelf al iets van
een tunnel heeft, gaat het licht
automatisch aan en uit. In het
licht zie je contouren van de
kinderlijven, een kop en een sala
mander in zacht wit en licht
blauw. Als het kabinet verduis
terd is, zorgt het fosforpigment
waarmee ze de zeefruk hebben
bewerkt voor oplichtende con
tourlijnen. De zeefdruk wordt
een kleine tekening van licht, een
opening aan het einde van de
tunnel.
Een bijzondere ervaring, ruimte
lijk en sensitief, die moeilijk met
de natuur van grafiek te vereni
gen lijkt. Op die manier is de sa
menwerking voor één gelegen
heid er een die iets sterks ople
vert: tussen tekst, situatie en de
vier grafische bladen, hangt een
voelbaar magnetisme dat poëzie
oplevert, poëzie die je eerder bij
een aquarel verwacht.
De samenwerking tussen de kun
stenaars van beide kanten van de
grens heeft gestalte gekregen in
de grafische werkplaatsen in
Vlaanderen en Brabant. In het
Frans Masereeleentrum in Kaste-
rlee, in het Grafisch Atelier Dag
licht in Eindhoven en in de Grafi
sche Werkplaats de Fabriek in
Den Bosch hebben de kunste
naars samen aan hun bijdragen
gewerkt. Een grens bestaat dan
niet meer, zo die in sociaal-cultu
reel opzicht überhaupt al bestaat.
Het enige wat in dit project als
grens werkt, is de tekst die als
uitgangspunt dient. Woord en
beeld moeten hun eigen grenzen
over, willen ze kunnen functione
ren.
Het trio Margriet Kemper, zelf
beeldend kunstenaar, maar in dit
verband schrijver, Linda Vinck
uit Mortsel en Jolande Traa uit
Vught heeft de grens gelaten voor
wat die was. De tekst van Kern-
per is bizar en eigenlijk ook hila
risch. Een schijndialoog tussen
twee mensen die respectievelijk
in het Nederlands en in het
Schots-Keltisch tegen elkaar
spreken. Communicatie lijkt het
niet.
Eenzelfde soort kille afstand
blijft er hangen tussen het grafi
sche werk van Linda Vinck en Jo
lande Traa. De vier hoge hout-
snedes en linos van Vinck zijn el-
kaars omkering, zoals positief en
negatief van een foto zich tot el
kaar verhouden. Het is werk dat
eenvoudig en helder is, maar echt
spannend is het toch niet. Van
heel andere aard is het beeld dat
Jolande Traa daar naast zet. Ze
heeft voor dit grensproject een
zeefdruk en een houtdruk ge
maakt die van verre pure pot
loodtekeningen lijken. Het zou
den ook schetsen kunnen zijn van
een architect. De zeefdruk laat
twee rondlopende wanden zien
van onderaf bekeken. Een een
voudig spel met de werking van
ruimte.
Een vergelijkbare bedoeling
heeft haar houtdruk die op elkaar
gemonteerde ruimtes laat zien.
Op verschillende platen heeft ze
ruimtes geschetst van de eenvou
digste soort: lengte-, breedte- en
hoogtelijnen en in de zo ontstane
constructies heeft ze ruimtes let
terlijk weggesneden. Zo krijg je
perspectivisch verkleinde ruim
tes, helder maar leeg.
Er zijn opmerkelijke verschillen
tussen de Vlaamse grafiek en die
uit Nederland zoals die in de pre
sentatie in Breda aanwezig is.
Die verschillen zijn niet toevallig.
In het algemeen kun je in de Ne
derlandse kunst in de twintigste
eeuw een sterke hang naar een
formele benadering herkennen.
De vorm van de dingen zoals die
gezien of bedacht kan worden is
belangrijk. Dat veronderstelt
kunst met een rationeel karakter,
een vorm die met nadruk aan de
orde wordt gesteld en een hoge
graad van abstractie.
In Vlaanderen is er een lange tra
ditie van mer verhalende kunst,
kunst waarbij de vorm in dienst
staat van een beeld. Dat betekent
meer schilderachtig dan teke
nend, meer emotioneel dan ratio
neel en vooral meer intuïtief dan
formeel. Zo gezegd lijken dat we
relden die door een kloof van el
kaar gescheiden zijn, alsof
Vlaanderen enerzijds en Brabant
en Limburg anderzijds niet aan
elkaar zouden grenzen. Maar die
verschillen zijn algemeenheden
die je uit de kunstgeschiedenis
kunt afleiden. Ze karakteriseren
tradities die verschillende histo
rische wortels hebben.
Het is het verschil tussen Rubens
en Vermeer, tussen Mondriaan en
Ensor. Sporen van die tradities
zijn in de eigentijdse kunst ook
waarneembaar, maar het aardige
van deze grensontmoeting in
Hasselt en Breda is dat je ziet dat
dingen ook naar elkaar toe zijn
gegroeid. Het is duidelijk dat de
grensstreken cultureel dichter bij
elkaar liggen dan Brussel en Am
sterdam. Maar hoe dan ook, een
grens is er, ook in deze tentoon
stelling.
Een mooi grensduo vormen Ton
Slits uit Cadier en Keer in Zuid-
Limburg en Nico Lannoo uit
Brugge. Ze hebben geopereerd
vanuit de tekst van schrijver
Walter van den Broeck uit Turn
hout die van alle schrijvers het
begrip grens het meest letterlijk
heeft opgenomen als onderwerp
van schrijven. Hij heeft het over
de grens als een soepele en poreu
ze scheiding tussen een binnen en
een buiten, een grens die af
scheidt en zodoende vrijmaakt en
tegelijkertijd beperkt. De grens
als spel van paradoxen, heel ge
woon en vertrouwd voor wie er
dagelijks mee te maken heeft.
Ton Slits lijkt in beeldvorm uit te
diepen wat Van den Broeck in
woord aanreikt. Slits heeft twee
schuifbakken (wat oneerbiedig
benoemd) aan de wand gehangen.
Ze meten 85 bij 123 cm en hebben
een schuif waarin rondjes van
exact dezelfde diameter in geper
foreerd zijn. In de bak is een gra
fische voorstelling bevestigd die
iets weg heeft van een luchtfoto
van archeologische opgravingen.
Her en der zijn nummers geplakt,
als gaat het inderdaad om be
langrijke en dus gemarkeerde
plaatsen waar iets bijzonders te
vinden valt. Over dat beeld heeft
hij amorfe zwarte vlekken gepro
jecteerd. Het deksel is half open
en dus half gesloten.
Het is tegelijkertijd een vorm van
bedekken en van ontdekken, het
is de paradox van de grens die
Slits omzet in dit beeld. De titel
loze kasten zijn technisch perfect
in elkaar gestoken, duidelijk ge
meten en geconstrueerd. Een ui
terste precisie die ook blijkt uit
zijn aanwijzingen voor het opge
hangen van zijn werk: de exacte
hoogte, de afstand tot elkaar en
vooral het voorschrift dat de ten
toonstellingsinrichters hand
schoenen moeten dragen als ze
zijn werk installeren.
De Vlaamse kant van het duo, Ni
co Lannoo, laat mooie en monu
mentale etsbladen zien, twee gro
te en vier kleine. Los van het for
maat is het beeld groot en gela
den van inhoud en schilderachtig
van kwaliteit. Een donkere en ge
sloten wereld waarin met droge
naald schimmige contouren van
mensen en dingen aangebracht
zijn. Dit is dreiging, dit is emotie
die door een smalle grens van het
werk van Slits gescheiden is.
Dichtbij en inhoudelijk toch ook
veraf.
I Grafiek op de grens, aflevering 2, is te
zien tot 2 februari in Hasselt in het
Provinciaal Centrum voor Beeldende
Kunsten - Begijnhof, Zuivelmarkt 3 en
in Breda in het huis van de NBKS, Rei
gerstraat 16. Beide tentoonstellings
ruimtes zijn op maandag gesloten.
5oor Angelique Spaninks
^produceerde zwart-wit foto van een
pakte vrouw, met haar rug naar de kijker ge
loerd, liggend op een bed met een wit laken en
donker kleed. Ernaast een foto van een
pe pijnbomen, eronder een van een bakje
WNiture' met wat potloden erin en een tube
I en een kwastje ervoor. Alledrie hangen ze
-tam eigen zwarte lijst, minstens vijf centi-
van elkaar gescheiden, eenzaam te we-
5j kunstenaar Jan Vercruysse is in geen
wegen te bekennen. Toch noemt hij
Stoepje foto's dat hij in 1979 bij elkaar hing
titel (zelfportretten) I.
\ï\°m ze^Portretten in de gebruikelijke zin
li 7,>P §aat ^et m°ntenteel niet in het
b Abbemuseum, zegt directeur Jan Deb-
J ie' vo°r niets noemde hij het retrospec-
J ,van het vroege en tamelijk onbekende
leiwm Vtanine^an Vercruysse (Oosten-
»at v Pletten van de kunstenaar. Want
bat ,etcru7sse maakte zijn geen portretten,
,aan zelfportretten, maar stuk voor stuk
,1 ar'8 gecomponeerde constructies -
fell? t ze^ v n'et eens stechts êe_
]k aanwezig is - die niet alleen iets zeg-
tost i?e knnstenaar, maar ook over het
werk en de voor een buitenstaander gel-
^"'mogelijkheden om deze ten volle te
gijpen'
J* van ^an Vercruysse is in wezen een
ill ep!?ar kewegingloos theater waarin hij-
tosten speelt. Echter niet alleen de
'feten??? 'acteur', ook allerlei van oudsher
Sn viool 6 'Stegen' (een vrouwelijk naakt,
191 dolk een ^°k' een g°ndijn, een masker,
'®e aen sP'egel, een schaakspel etc.) spe
ten^ J!lan8ri)ke rol. Allemaal dragen ze bij
individu van de kunstenaar, niet als
tttifjcia maar a's begrip, als maker van een
zijn zoew ware^' zet ze in ais bakens °P
^koni- naar een herdefiniëring van de
Hiervan u?" de ltunst deze
Gander? ^?anb zou je misschien denken dat
'kUuseum 6 w'^e zaien van het Van Ab-
fluwept veran<ierd zijn in een theatraal,
en gekostumeerde figuren overla
den decor. Niets is echter minder waar. De za
len zijn juist ontzettend leeg, nog leger dan an
ders. Er hangen niet meer dan de al eerder be
schreven zwarte lijsten aan de muren, zorgvul
dig gegroepeerd in groepjes van twee, drie of
vier, de meeste gevuld met matgrijs gerepro
duceerde afdrukken van foto's, andere leeg of
slechts voorzien van een spiegel. Nergens is
ook maar een sprankje kleur te bekennen,
overal staren de ogen van de kunstenaar of
zijn naaktmodellen dwars door je heen naar
een andere wereld. Onvermijdelijk is dan ook
het ongemakkelijke gevoel dat wat je ziet niet
het hele verhaal is. Voor Vercruysse is dat wat
je niet ziet namelijk minstens zo belangrijk.
Zijn kunst is een kunst van hiaten, van verla
ten tonelen, witte muren en lege lijsten. Want
juist daar begint de echte verbeelding, daar
worden kunstenaar en kijker voor een moment
gelijkwaardig. Voor het overige speelt de kun
stenaar graag verstoppertje achter maskers en
gordijnen. Hij betoont zich een meester in het
spel van onthullen en verhullen, dat in wezen
het fundament voor elke vorm van kunst is.
Dwalend door de zalen van het museum ont
poppen Vercruysses Portretten zich als een vi
sueel labyrinth vol raadsels en valkuilen,
waarin niets is wat het lijkt. Zelfs de foto's zijn
geen foto's meer, maar vaalgrijs drukwerk in
een oplage van één. Om mooie plaatjes of tref
fende weergaven van het wezen van een indi
vidu al dan niet omringd met 'geladen' objec
ten, zoals bij portretten meestal het geval is,
gaat het Vercruysse dan ook niet. Zijn werken,
of het nu gaat om installaties of Portretten van
de kunstenaar, zijn buiten kunstwerk vooral
ook kritische verhandelingen over het Zien en
het Zijn. Niet in woorden, maar in beelden.
In ieder geval spreekt Vercruysse in het nu
door het Van Abbemuseum verzamelde werk,
weliswaar in stilte, maar toch volop over de
geschiedenis van de kunst en van het portret
en de fotografie binnen die kunst. En natuur
lijk over de kunstenaar als de maker van
kunst, maar soms ook als beschouwer en in het
geval van zelfportretten zelfs onderwerp van
kunst. Hij refereert aan en werkt in de traditie
van landgenoten als Ensor, Magritte en Brood-
thaers waardoor ook zij een duchtig woordje
meespreken. Net als Goya trouwens, van wie
op nadrukkelijk verzoek van Vercruysse de
hele bloedstollende Tauromachia-serie in het
Van Abbe te zien is.
De vraag is alleen of het publiek al deze ver
wijzingen en al dit gedebatteer horen kan, al
dus Debbaut (hij maakte in 1990 een groot re
trospectief van diens driedimensionale oeuvre
in het Van Abbe en presenteerde Vercruysse in
1993 op de Biënnale van Venetië). „Want het
werk praat alleen tegen je als je wilt luisteren,
Het is radicaal en niet makkelijk."
Ook de Italiaanse essayist en kunstkenner Pier
Luigi Tazzi, die tekende voor het doorwrochte
essay in de bij de tentoonstelling horende oeu-
vre-catalogus, typeert Vercruysses werk als
extreem. „Het doet geen enkele concessie naar
culturele trends of modes. Het is uiterst droog
werk, zonder dat ik dat nu meteen negatief be
doel. Het vraagt gewoon erg veel van de be
schouwer. Het moet ervaren worden in stilte,
biedt geen enkel entertainment. Maar als je
het eenmaal ervaart, word je erg diep meege
trokken in de wereld van de kunstenaar. Dan
fungeert het kunstwerk als schakel tussen de
kijker, de maker en het onuitspreekbare."
Maar zowel het urenlang kijken naar Ver
cruysses Portretten als het aandachtig lezen
van Tazzi's lyrische, naar de filosofie overhel
lende essay kan niet verhelpen dat het werk
een erg desolate, karige indruk achterlaat. Het
Van Abbemuseum verandert erdoor in een vi
suele woestijn. Door die woestijn is het zwaar
ploegen. Een uitgelezen plek voor een kleine
kring ingewijde reizigers om oases van rust en
contemplatie te vinden. De meeste bezoekers
zullen het echter als oorverdovende stilte er
varen.
Jan Vercruysse: 'Portretten van de kunstenaar', t/m 1
februari in het Van Abbemuseum, Vonderweg 1 in
Eindhoven. Open di t/m zo 11.00 tot 17.00 uur. De ge
lijknamige oeuvrecatalogus is verschenen bij Geva-
ert/Ludion en kost 93,50 gulden.
'Portrait of the artist' van Jan Vercruysse.
TILBURG
Nederlands Textielmuseum Goirkestraat 96 - European Art Quilts -
di t/m vr 10.00-17.00 uur, za en zo en 2e kerstdag 12.00-17.00 uur (t/m
18 jan)
De Pont - Wilhelnjinapark 1 - Robert Zandvliet: recente schilderijen -
di t/m zo 11.00-17.00 uur (t/m 4 jan)
t is :ri9ftei'ȕ ti O nsv
ULVENHOUT
Galerie De Pekhoeve Dorpstraat 92 - groepstentoonstelling Finale
'97 - werk van Siena Bening, Joep Bevers, Jean Delcourt, Hennie van
Dijk, Jan de Koning, Gerrit van Meer, Pieter van Oostveen en Ewoud
Zuring - do t/m za 11.00-18.00 uur en zo/13.00-17.00 uur (t/m 28 dec)
