Vedior
Weekend
Gore lucht,
weg is de
dennengeur
DE STEM
MEDEWERKER TD
INKOOP
I er komt een jaar dat we geen kerstbomen meer
I lubben. De prijzen van de laatste takjes zijn
olotseling waanzinnig hoog en toch wordt er
nog om gevochten. Er vallen doden in de jacht
jpeen knusse Vrede op Aarde. De vertrouwde,
lustgevende dennengeur is dan verdwenen, we
[uiken slechts iets onbestemds, iets chemisch.
En het is buiten 25 graden, in december!
Op 24 december 1987 overleed
Joop den Uyl. Tien jaar later
plaatst Thijs Wöltgens, ten tijde
van Den Uyl lid van de Tweede
Kamerfractie van de PvdA, de
betekenis en de beeldvorming
van de regering Den Uyl in het
perspectief van het hedendaagse
poldermodel. En hij legt uit
waarom Den Uyl nog steeds
actueel is in de
Nederlandse politiek.
We zijn geneigd
een grote boog te slaan
tussen Drees en Kok met
Den Uyl als liefst te
vergeten buitenbeentje
Praktisch realisme en utopische verbeeldingskracht, dat zijn de twee polen waartussen Joop den
Iersluis!
kdersteuning aan
pt administratie- en
br de euro en de
lm
Ig Verkoop
In/of ervaring
renschappen
[clein team
I: 076-522 35 60
verkt via verkoopkan-
|rankrijk en Engeland.
door een resultaatge-
Efeer. Om onze positie
1 en Vlaanderen zoeken
duizendpoot met, ge-
Intwikkeld aanpassings-
nteressante positie bin-
met een uitstekende
I deze functie,
telefoon nummer
curriculum vitae richt u
1 heer P. Snoeren,
JAM.
ij iedere
ot 15.00 uur.
itdaging in de
sche of indus-
3ven maar heeft
taterdag bij
0165) 545955.
onze organisatie zijn wij op
ie Dienst Mederwerker
binnen- en buitenland.
ervaring
d en geschrift
d van Analyse apparatuur in
iss Industrie
ligenschappen
:ers
naar een
ring°met1nkoop processen
d en geschrift
Oerdelen voor de Produktie
ertijden
igenschappen
©K
ek administratie systeem
sollicitaties richten aan:
Postbus 3237, „0
Mevr. I.P. de Boer, P*
ZATERDAG 13 DECEMBER 1997
Opdat resultaat zijn ze heel trots, de deelne
mers aan de internationale milieuconferentie
ie Kyoto in Japan, uitgerekend Japan, waar
godsdienstwaanzinnigen gifgassen spuiten in
metrostations.
Ik vernam dat onze minister De Boer daar heel
goed werk gedaan heeft. Ik schrok. De Boer?
Minister De Boer? Is die Frank de Boer inmid
dels al minister geworden? Deze voetballer
heeft zijn liefde betuigd aan de WD, die zo lief
is voor grootverdieners. Zo is het met Erica
lerpstra ook begonnen. Ze was een kanjer in
hetwedstrijdzwemmen en werd toen door de
WD uit het water gehaald. Haar gewicht en
haar slagkracht kon deze partij goed gebrui
ken, Waarschijnlijk had Erica vroeger al een erg
behulpzame huisarts, die alle middelen aan-
I greep om haar prestaties op te schroeven.
I Het is kennelijk heel gewoon dat opgefokte en
dolgedraaide sporters een tehuis (met zwem
bad) vinden in de partij van Bolkestein, Gordon
en Willeke Alberti. Gerrie Knetemann werd na
zijnwielercarrière een bekende tv-Nederlander
met rechtse uitspraken. Hij was als stratenma
kereens aan het werk geweest bij het huis van
defamilie Den Uyl in Buitenveldert en toen was
hem geen koffie aangeboden. De familie Den
Uyl biedt zichzelf niet eens koffie aan, maar dat
wist Gerrie niet.
Topvoetballers willen kennelijk maar één ding
en dat is scoren en nog eens scoren zonder ge
stoord te worden door een andere partij. En
dat terwijl zij hun miljoenen bijeengegraaid
hebben onder de peperdure bescherming van
de ME, die nota bene door onze belastingcen-
I ten op de been wordt gehouden.
Maargoed, het gaat niet om Frank of Ronald
de Boer, maar om Margreet de Boer. Deze mi
nister kwam deze week voor het eerst in haar
loopbaan langer dan twintig seconden in
beeld. Zij zou de milieuconferentie in Kyoto
meegesleept hebben naar een historisch ak
koord. Zij zou de toekomst van onze planeet
vormgegeven hebben.
Nou, ik zag die supervergaderaars deze week
naar buiten komen, happend naar frisse lucht
die er niet meer was. De Amerikanen stuurden
device-president Al Gore. Gore lucht, dat was
wat hij in Kyoto produceerde. De Amerikanen
zijn de grootste vervuilers van de wereld, ze
I zijn nog smeriger dan wij. Mensen mogen er
I niet meer roken, maar auto's wel. En er zijn in
I Amerika meer auto's dan mensen
Wat betekent de titel regeringsleider tegen
woordig nog? Jeltsin ontsnapt steeds uit de in
richting en doet dan in andere landen specta
culaire politieke uitspraken. Hij zou in Kyoto zo
een uitstoot-reductie van 50 procent uit z'n
touw geschud hebben. Na het oorverdovende
applaus zou men hem naar een limousine heb
ben geloodst die in een onweerswolk zou weg
scheuren naar het vliegveld, waar zo'n verou
derd, met afgekeurde kerosine gevuld Russisch
toestel klaar zou staan.
Minister Van Aartsen zou een betere inzet zijn
geweest dan Margreet de Boer. Hij is WD-er,
dus hij zal wel flink gesport en geslikt hebben.
I Hij heeft de moed flink te hakken in de karbo
nade-sector. Hij wil 25 procent minder varkens
en als het moet, gaat hij voor zijn ideaal in hon-
I gerstaking. En wat denken we van Annemarie
I Jorritsma, die de strijd met luidruchtige, onbe
houwen taxichauffeurs niet uit de weg gaat.
Ook VVD en sportief. Is zij niet een ex-discus-
werpster met een zweem van anabole steroT-
1 den?
Sis in Japan gezorgd voor een doorbraak? Ja,
misschien een doorbraak in de ozonlaag. De
11,emMeiders schuiven de grote depressie voor
i zich uit. Erwin Kroll zal 'm wel weer tegenko-
men °P z'n computer. We horen het wel, op
®n avond aan het eind van het acht uur-jour-
Houd ondertussen deuren en ramen goed
1 floten, want als El Nino langskomt, zijn alle
«aarsjes in één keer uit.
Het gelijk
van
Joop den Uyl
Door Thijs Wöltgens
Het tijdperk-Den Uyl was zo an
ders. Het lijkt zo ver, zo hele
maal voltooid verleden tijd. Be
sefte ik dat al, toen de betraande stem van
Hans Alders mij meldde, dat Joop gestorven
was? Nee, het verdriet en het gevoel van ver
lies overheersten.
Het politieke domein is geen broedplaats van
menselijke bindingen. Het is nu eenmaal een
oord van berekening en persoonlijke ambi
ties. Genegenheid en vriendschap maken je
kwetsbaar in de jacht naar macht. En toch
had de ras-politicus Den Uyl bij mij en bij ve
len om hem heen een snaar weten te raken,
die onze gevoelens voor hem ver deden uitstij
gen boven die van professionele bewondering.
Je kunt je zelfs afvragen, of aan het eind van
Den Uyls leven nog veel van die bewondering
over was. Had hij niet zichzelf politiek over
leefd, stond hij niet de noodzakelijke vernieu
wing in de weg, die de PvdA eindelijk weer in
de regering moest brengen?
Nee, het verdriet betrof de unieke mens, die
Joop den Uyl was: de slordige, as morsende
intellectueel - type verstrooide professor - die
de taal van het volk niet meed, de bewogen
predikant, die niet terugschrok voor mac-
chiavellisme op de vierkante meter, nu eens
vaderlijke vriend en dan weer onbereikbaar.
Den Uyl was een vat vol tegenstrijdigheden
en toch vertoont zijn leven een consequent
vastgehouden rode draad.
In 1956 schreef hij: „De socialistische bewe
ging zal voortdurend moeten streven naar een
vereniging van werkelijlcheidsaanvaarding en
utopie, van praktische constructieve hervor-
mingsarbeid en stuwende maatschappijbe
schouwing. Al naar de omstandigheden zich
wijzigen, moet het accent verschillend wor
den gelegd."
Praktisch realisme en utopische verbeel
dingskracht, dat zijn de twee polen waartus
sen Den Uyl de rode draad van zijn werken en
denken spande. De Den Uyl van de jaren vijf
tig zou geapplaudisseerd hebben bij Koks re
devoering over de noodzaak om ons te bevrij
den van de ideologische veren. In hetzelfde
artikel van 41 jaar geleden merkte hij op:
„Voor enige ongerustheid over het ontbreken
van theoretische bespiegelingen is bepaald
geen reden, eerder voor genoegdoening: dat
de behoefte daaraan zoveel geringer is gewor
den. Men kan zelfs stellen, dat het dringend
ste probleem van de socialistische beweging
in West-Europa nog steeds is de afrekening
met die veelvuldige theorieën en utopieën, die
als sta-in-de-weg voor het verrichten van
concrete hervormingsarbeid fungeren."
Nu, vier decennia later, klinkt dat weer heel
modern en vernieuwend. Je zou het citaat
moeiteloos kunnen toeschrijven aan Wim Kok
(P^dA), Gerhard Schroder (SPD) of Tony
Blair (New Labour).
Maar zelfs de Den Uyl van veertig jaar gele
den wees al op de andere kant van de medail
le. „Een dergelijke partij behoeft echter ook
nu een perspectief dat iets meer inhoudt dan
de veertig-urige werkweek, een behoorlijk
ouderdomspensioen, een auto, een televisie en
een ijskast voor elk gezin." En dan schetst hij
zijn visioen van een samenleving van gelijken,
waar economie en techniek in dienst staan
van de gewone mensen en waar geweld is uit
gebannen, omdat zowel nationaal als interna
tionaal de ongelijkheid is verdwenen en
plaats heeft gemaakt voor een democratische
gemeenschap van mensen, die in staat zijn om
zelf verantwoordelijkheid te dragen. Dat visi
oen was beschreven in het PvdA-rapport 'De
weg naar vrijheid, een socialistisch perspec
tief' uit 1951. Je kunt dat rapport zien als een
antwoord op de bijbel van het thans zo mo
dieuze neo-liberalisme: 'De weg naar slaver
nij' van de latere Nobelprijs-winnaar Fried-
rich A. Hayeck uit 1944.
De visionaire kant van Den Uyl maakte het
mogelijk dat hij de politiek leider was van een
generatie, die - naar de slogan van de studen
tenrevolutie van 1968 - 'de verbeelding aan
de macht' wilde hebben. Het is deze Den Uyl,
die de politieke herinnering domineert. De
Den Uyl van de polarisatie tegen de behou
dende machten, de Den Uyl van de maat
schappijhervorming, de Den Uyl die in Nij
megen voor een gehoor van werkgevers on
derwerping van het productiestelsel aan het
politieke primaat bepleitte, en de Den Uyl die
als eerste leidende politicus in Europa de mi
lieuproblematiek serieus nam.
Soms wordt deze Den Uyl beschreven als een
opportunist, die zijn eigen inzicht onderge
schikt maakte aan de noodzaak om politiek te
overleven. Zijn polariserende retoriek lijkt
dan een concessie aan de politieke romantiek
van Nieuw Links. Nu is geen enkele politicus
enig oppportunisme vreemd, politici zijn im
mers net mensen. En meer dan eens moet Den
Uyl zich verbeten hebben bij het aanhoren
van de neo-marxistische fraseologie van al
dat jong talent, dat - tegenwoordig comforta
bel rustend op het pluche van de macht - geen
rechts cliché schuwt. En niet voor niets waar-
schuwde hij herhaaldelijk tegen onbegonnen
heilsverwachtingen. Lees nog een keer zijn
'De smalle marge van democratische poli
tiek', (verplichte lectuur voor Jan Marijnissen
en zijn SP.)
Toch vormde de maatschappijhervormende
zendingsdrang van Den Uyl een integraal on
derdeel van zijn persoonlijke politieke missie.
Hij was op zijn best, als hij een banaal poli
tiek probleem in het kader van een brede
maatschappelijke ontwikkeling kon plaatsen,
of kon verbinden met een nieuwe ideologische
richting. Je hoeft er dan ook niet aan te twij
felen dat hij wel degelijk iets zag in medezeg
genschap van werknemers, gesocialiseerde
grondpolitiek, sturing van investeringen
(WIR) en vermogensaanwasdeling.
Het is een interessant gedachtenexperiment
om na te gaan hoe Nederland er thans voor
zou staan als de indertijd beroemd/beruchte
maatschappijhervormingen zouden zijn door
gegaan. Dank zij de vermogengaanwasdeling
zouden de werknemers nu miljarden aan
beurswinst te verdelen hebben, dankzij de
grondpolitiek zou de stijging van de grond
prijs aan de gemeenschap ten goede gekomen
zijn, dankzij de combinatie van Selectieve In
vesteringsheffing (SIR) en selectieve investe
ringssteun zou onze productiestructuur aan
zienlijk milieuvriendelijker en beter over het
land gespreid zijn (WIR), en dankzij de mede
zeggenschap van de werknemers zou het voor
bedrijven veel minder gemakkelijk zijn om
het belang van de aandeelhouder (sharehol
ders-value) tot hoogste doel te verheffen.
Zo bezien heeft Nederland zichzelf tekort ge
daan door het kabinet-Den Uyl II niet toe te
laten. Ondanks tien zetels winst voor Den Uyl
resteerde een krappe meerderheid CDA/WD
in 1977 na het kabinet Den Uyl.
Intussen is de beeldvorming over de regering
Den Uyl in een volledig andere richting ge
gaan. Vraag het de beleidsadviseurs en be
leidsmakers in Den Haag. In negen van de
tien gevallen zul je horen dat de regeringspe
riode van Den Uyl (met nota bene Duisenberg
als minister van Financiën) een ramp voor het
land was. Het heeft meer dan twintig jaar ge
duurd, totdat het puin geruimd was en de
Dutch Disease omgevormd was tot The Dutch
Miracle, van 'zieke man' tot 'poldermodel'.
Zelfs de PvdA heeft zich deze zienswijze ei
gen gemaakt.
Daarom zijn we geneigd een grote boog te
slaan tussen Drees en Kok met Den Uyl als
moeilijk plaatsbaar en liefst te vergeten bui
tenbeentje. Dat doet alle betrokkenen on
recht. De oude Drees was in hart en nieren
een socialist. Tot in zijn laatste geschriften
verdedigde hij Marx. Hij wist juist te voorko
men dat de in 1946 opgerichte PvdA haar ide
ologische veren en banden zou loslaten. Maar
hij had wel een hekel aan het wereldvreemde
neo-marxisme van Nieuw Links. Over de
noodzaak van het vasthouden aan een socia
listische visie bestond er tussen Den Uyl en
Drees meer overeenkomst dan zij gezamenlijk
met Wim Kok hebben. Ideologisch vormt
Wim Kok de uitzondering in het rijtje van so
ciaal-democratische premiers. Dat maalct
hem de ideale voorzitter van een paars kabi
net. Dat zadelt hem tegelijkertijd op met een
onbehaaglijk gevoel, als Den Uyl ter sprake
komt. Dat gevoel kenmerkt in het algemeen
de relatie tussen opvolger en voorganger.
Maar in dit geval is er ook nog iets bijzonders
aan de hgnd.
Den Uyl is nog steeds actueel in de Neder
landse politiek. Dat is vooral de verdienste
van Frits Bolkestein. Deze vroegere Drees-
stemmer heeft zijn intrede in de Nederlandse
politiek verbonden met de missie om defini
tief af te rekenen met de linkse gekte van de
jaren zeventig, culminerend in het kabinet
Den Uyl. Die gekte was een veelkoppig mon
ster. Het was de appeasement-politiek tegen
over het communistisch machtsblok (erken
ning DDR, afkeuring VS-interventie in Viet
nam, weigering tot stationering van middel
lange afstandsraketten), Nederland als gids
land tegenover de Derde Wereld (ongebonden
ontwikkelingsgeld naar niet-pro-westerse
landen), Nederland als multi-cultureel para
dijs voor Surinamers, Antillianen en andere
migranten uit zonnige oorden, Nederland als
verzorgingsstaat die werken eerder bestraft
dan beloont, Nederland als land dat gere
geerd wordt door de generaties werknemers
en werkgevers, kortom een Nederland, waar
de verbeelding het van de realiteit gewonnen
had. Misschien nog beter: een Nederland, dat
zijn eigen belang uit het oog verloren had en
te royaal was voor anderen.
Wellicht is het lonend voor Bolkestein en de
vernieuwers tot in de PvdA toe om deze wind
molens te bevechten. Niets is immers even ge
makkelijk als bevredigend dan om je na de
slag in de rijen van de overwinnaars te scha
ren. Zo heeft Bolkestein alsnog de Koude
Oorlog gewonnen. Maar Den Uyl was al een
door-en-door anti-communist, toen de jonge
Bolkestein nog communistische studenten
congressen in Praag bezocht. Terwijl Den Uyl
het fundamentele karakter van de olie-crisis
onderkende en met de befaamde één-pro
cents-nota (1975) en zijn notitie 'Werkgele
genheid door Solidariteit' (1978) de grondslag
voor het thans zo bejubelde poldermodel leg
de -in 1979 nog door Wim Kok namens de
vakbeweging, maar tot eigen droefenis, ver
smaad in het bijna-akkoord met werkgevers
voorzitter Van Veen - was het uitgerekend
Bolkesteins WD, die de verloedering van de
overheidsfinanciën onder Van Agt toeliet. Het
was Den Uyl, die in 1981 de confrontatie met
de sociale partners aanging om door bezuini
gingen op de Ziektewet de positie in de onge
organiseerde minima te beschermen. Nu is de
Ziektewet helemaal afgeschaft en is daarbo
venop armoede van groepen minima weer ac
tueel.
Den Uyl zette al zijn kaarten op solidariteit:
tussen werkenden en niet werkenden, tussen
rijk en arm, tussen jong en oud en tussen het
welvarende Westen en de Derde Wereld. Ei
gen belang of nationaal belang ontbraken in
zijn vocabulaire. Was dat naief, goedgelovig
en te royaal? „Ja," antwoorden de wijsneu
zen, die het thans voor het zeggen hebben.
Maar als zij gelijk hebben, moeten we mis
schien minder teleurgesteld zijn in Den Uyl
en meer in ons zelf.
Thijs Wöltgens is momenteel burgemeester van
Kerkrade. Hij zat vanaf juni 1977 voorde PvdA in
de Tweede Kamer en was van 1987 tot 1994 frac
tievoorzitter van de PvdA.
d>
Uyl de rode draad van zijn werken en denken spande.
FOTO'S ANP
