Knappe debuutroman van Jessica Durlacher
Abel Herzberg: grootmoedig intellectueel KINDER
Mooie dingen voor
kleine schoenen
DE STEM
Inwendig
Tegengesteld
Man die
de aarde
beleefde
pESTEM
BOEKEN
i i i i i
BOEK
INI
DINSDAG 2 DECEMBER 1997 D
Kampverleden als erfenis
Door Johan Diepstraten
'Voor papa' staat er op de eerste pagina van de
debuutroman Het Geweten van Jessica Durla
cher. Meestal zijn zulke opdrachten vrijblij
vend, maar nu niet. De papa aan wie dit boek is
opgedragen is de onlangs overleden schrijver
G.L. Durlacher, die ook als romanpersonage
optreedt. Het Geweten is een semi-autobiogra-
fische roman over bijna twaalf jaar uit het leven
van Edna Mauskopf. Van alle personages is de
vader in ieder geval het meest dominant aanwe
zig.
Op het moment dat de roman inzet heeft Edna
Mauskopf, het alter-ego van Jessica Durlacher, een
stormachtige relatie achter de rug met Samuel Fin
ken. In het eerste hoofdstuk wordt al op zijn dood
gepreludeerd. De roman is een terugblik op hun
verhouding. Maar zoals de titel aangeeft, benadrukt
door de hoofdletter G, is Het Geweten méér dan een
tragische liefdesroman.
Het gaat over schuld en bevrijding, over de angsten
bij kinderen van kampslachtoffers, over normen en
waarden van de huidige generatie. Het gaat, met
andere woorden, over zo veel dat een gewone debu
tant zich er gemakkelijk aan vertilt. Zo niet Jessica
Durlacher. Het Geweten is een bewonderenswaar
dig knap debuut.
Dat kinderen kunnen lijden onder een kampverle
den van hun ouders is bekend uit de boeken van
Carl Friedman, Boudewijn Büch, Jeroen Brouwers,
Adriaan van Dis en vele anderen. Het kampverle
den van Gerard Durlacher is Mannenlager Birke-
nau BHD, dat hij op zo'n bijzondere manier over
leefde, zoals te lezen is in De zoektocht. Zijn invloed
op de dochter is overweldigend. Het gedrag van Ed
na Mauskopf doet denken aan kinderen die in iden
tieke omstandigheden zijn opgegroeid: 'Ik was als
de dood voor mijn vaders aanvallen van woede en
tegelijkertijd was ik gevangen in een bijna onmen
selijke loyaliteit en compassie waarmee ik hem te
gen zijn eigen drift moest beschermen.'
Angst en compassie, op deze tegenstrijdigheid is de
relatie met de vader gebaseerd. In een enkel geval
geeft Edna Mauskopf zich over aan de woede die bij
haar leeftijd past. Maar meestal slaat ze dicht en
jammert inwendig 'van woedend medelijden, met
mezelf en met hem.' Naarmate ze langer op kamers
woont, kan ze meer afstand nemen van het ouderlij
ke huis. Totdat het bijna echt mis gaat.
Dat gebeurt voorafgaande aan de jaarlijkse Ausch-
witz-herdenking. In een openhartige bui vertelt Ed
na haar ouders dat ze een venerische ziekte heeft
opgelopen, waarop de vader woedend wordt en
haar de toegang tot de herdenking ontzegt. Een
'wurgende agressie' welt bij Edna op. 'Auschwitz
moet je zeker eerst verdienen,' krijst ze in de tele
foon. 'Het enige dat me weerhield nu de hoorn erop
te gooien en hen voor eeuwig te verstoten, was de
spijt dat ik zo stom was geweest om hen in vertrou
wen te nemen.'
De druk van huis uit is groot. Als Edna Mauskopf
Jessica Durlacher
gaat studeren lijdt ze aan 'levenskramp'. Wat ze wil
is verlossing: een leven vol zin, vrijheid en geluk.
Dat denkt ze te vinden bij haar medestudent Sa
muel tegen wie ze kinderlijk smachtend 'in vergeef
se aanbidding' opkijkt. Al aan het begin van de ro
man probeert ze zich op alle mogelijke manieren te
bewijzen. Ze wijst Samuel terloops op het kampver
leden van haar vader en realiseert zich dan wat ze
FOTO KLAAS KOPPE
doet: 'Ik had mezelf over mijn vaders rug interes
sant zitten maken.' Wat ze op dat moment niet weet,
is dat de vader van Samuel eveneens een kampver
leden heeft waarover hij weigert te praten. Jessica
Durlacher maakt in de roman duidelijk hoe verstik
kend de invloed van de vader op Edna is. Voor Sa
muel geldt hetzelfde. Edna probeert zich van haar
vader los te maken, wat haar na ruim driehonderd
pagina's eindelijk lukt. Voor het zover is heeft ze al
le stadia van compassie meegemaakt.
'Zo kwam het geregeld voor dat ik in oude angsten
om mijn vader terechtkwam,' laat Edna Mauskopf
weten. 'Dat ik gek werd van mijn vaders dierbaar
heid en panisch dagenlang achtereen oude dwang
handelingen verrichtte om hem te beschermen te
gen kwaad en onheil.' Samuel begrijpt maar niet
dat Edna zich zoveel zorgen maakt. Vader Maus
kopf, om hem maar even zo te noemen, heeft immers
de oorlog overleefd, boeken geschreven en succes en
erkenning gekregen. 'Hij is niet zo zwak als jij hem
maakt. Hou op jezelf voortdurend te straffen voor
hem.'
Uiterst gedetailleerd beschrijft Jessica Durlacher
het gevoelsleven van Edna Mauskopf. Om haar va
der te kunnen begrijpen schrijft de studente litera
tuurtheorie een scriptie over de literaire principes
en constanten in dagboeken van concentratiekamp
gevangen. 'Overdag zat ik in het kamp, 's avonds
gunde ik me vergetelheid in de witte wijn, en 's
nachts zat ik in treinen zonder mijn familie of zaten
zij in treinen en rende ik daarachteraan.'
Edna Mauskopf - de naam is ontleend aan de be
roemde Maus-strip van Art Spiegelman - ontwik
kelt zich van een afhankelijk dom wicht tot een
zelfverzekerde succesvolle journaliste. Precies te
gengesteld daaraan verloopt het leven van Samuel.
Nadat er een einde aan hun verhouding is gekomen
en ze elkaar na jaren weer terugzien, blijkt er niet
veel meer over te zijn van de zelfbewuste student
die Samuel was. Dit proces vormt de hoofdmoot van
de roman.
Het Geweten is lang niet zo naar binnen gekeerd als
de titel aangeeft. Jessica Durlacher bedient de lezer
die van gebeurtenissen houdt. Vooral het laatste ge
deelte, als Edna langzaam maar zeker haar eigen
koers gaat varen, is wervelend. De lezer volgt dan
de journaliste Edna die het voor elkaar krijgt een
interview te maken met een oude schilder-schrijver
in Frankrijk die niet weet dat het gesprek wordt op
genomen. Later verleidt de kunstenaar haar, terwijl
zij ziek van de drank op bed ligt. Wat hij niet weet
is dat het bandje in de cassetterecorder nog loopt.
Het interview is het begin van haar loopbaan in de
journalistiek.
Een tragische liefdesverhouding is in de literatuur
misschien het meest beschreven onderwerp, afge
kloven en voortdurend met dezelfde varianten her
haald, maar Jessica Durlacher weet er toch een bij
zondere draai aan te geven. Dat doet ze in eerste in
stantie door Edna Mauskopf het loodzware verle
den van haar vader mee te geven en haar ontwikke
ling te spiegelen aan dat van Samuel. Bijzonder is
het ook dat Jessica Durlacher de psychologische
verhandelingen van Edna afzet tegen het gedrag
van haar medestudente Flippa, een rivale op het
liefdespad. De beschrijving van het studentenmi
lieu is treffend. Deze elementen geven de roman het
gewicht dat zo vaak in andere boeken ontbreekt.
I Jessica Durlacher: 'Het Geweten'. Uitg. De Bezige Bij, prijs
39,50.
Door Y.Né
Obe Postma (1868-1963) dichtte
altijd in het Fries. In Friesland is
hij zeer bekend en geliefd, maar
daarbuiten heeft zelfs de fervente
poëzieliefhebber een beperkte in
druk van deze dichter. Af en toe
werden er gedichten van hem in
een Nederlandse vertaling gepu
bliceerd. In de bloemlezing Spie
gel van de Friese poëzie (1994)
was hij ruimer vertegenwoor
digd, maar de eerste tweetalige
bundel is pas nu uitgekomen. De
ze bevat negenenvijftig gedichten
van zijn hand: Van het Friese
land en het Friese leven Fan it
Fryske Ian en it Fryske libben. De
vertaling is van Jabik Veenbaas.
Obe Postma groeide op als boe
renzoon in het Friese dorpje
Cornwerd aan de Zuiderzee. Hij
bezocht het gymnasium in Sneek
en studeerde daarna wiskunde en
natuurkunde in Amsterdam. Hij
werd tenslotte leraar wiskunde
aan de Rijks-HBS te Groningen
en dat bleef hij tot aan zijn pen
sionering. Ook wijdde hij zich
aan de geschiedenis van de Friese
landbouw.
Wetenschap en poëzie waren de
twee pijlers van Postmas bestaan.
Hij begon pas gedichten te schrij
ven in het jaar 1900. Zijn filosofie
over leven en dood ontwikkelde
hij in die jaren, dat hij intensieve
studie maakte van filosofie en
psychologie. Zijn gedichten zijn
daarvan doordrongen. Zijn ge
dachte was, dat hemel en aarde
zich verenigen in het leven dat te
gelijk de ziel is. Dat leven was
voor Postma allereerst het leven
op het Friese land. Het werd
steeds meer zijn beeld voor de
eeuwigheid.
Hij mocht dan wetenschapper
zijn, maar zijn gedichten schreef
hij in sobere, onopgesmukte taal
en hij ontleende zijn beelden al
tijd aan het Friese boerenland en
boerenerf. Soberheid en beschei
denheid typeren de hele persoon
van Postma. De lezer zal geen
verheven woord bij hem aantref
fen. Een mooi voorbeeld van zijn
relativering is het volgende:
Goethe maakte een reis naar Ita
lië en Rilke naar Rusland, En als
een ander mens kwamen zij te
rug. Ik ben op mijn oude dag
naar Harlingen geweest; Een
ander mens kon ik niet worden,
maar ik heb hoog op de bolwerk-
tuin gestaan - Ik rook de
teerlucht en ook iets van de zee -
en helemaal dezelfde ben ik niet
gebleven.
Hij noemde zich simpelweg een
man die de aarde heeft beleefd
tijdens zijn aardereis. Hij hoopte
dat zijn verzen af en toe een luis
terend oor zouden treffen. Hij
geeft zich aan wie tot het leven
va
gaatschreef hij. Want het
hem wel om de mensen, beter
zegd om hun zielen, die onderh!
dagelijkse gezwoeg schuilging
Daarmee voelde hij zich één. J
Friese taal maakte dat hij A
ongehinderd onder het volk li-
begevenHij hoopte andere me,
sen een weerklank te geven va,
het sterke gevoel dat hij onder
vond.
Uit liefde voor de poëzie
dichters als Rilke, Wordswortï
Emily Dickinson en Slauerhot
ontleende hij elementen uit
werk. De poëzie van Posta
niet eenduidig Fries te noemej
Friesland werd een beeld
een universele aarde en de Fries
taal werd draagster voor univ»,
sele zieleroerselen.
schreef: Maar zo onschuldig (e
ik toch niet. Ik zie mijn
goed aan en er is heel mat do
voor mijn ogen geen stand la
houden; Dan, denk niet it
ik anders ben dan de dichters
een groter taal; Als zij noem
wat de dichter beroeren
moet dat ook het wezen ran mij
ziel heten.
De Friese taal is een expressier
taal met een heel eigen klankrijt
dom. Die taal is de ziel van
poëzie van Postma en mag da:
om niet gemist worden: Al m
der foech jout haw ik jimme tea:
bewarje dat; en mei wat
tink hin nei, dy't mannich dis
syn leafde joech - Sa
duorje mei de skiente dy't er wit
(Al wat er pas geeft bood ik jij
aan, Bewaar dat; en met ia
liefde gedenk Een man, dient
nig ding zijn liefde gaf - Zok
als duren mag de schoonheid i
hij won.)
GELUK
- Trof je 't land van jong verin
gen
't Hoog geluk op aarde aan!
Ver liet ik mijn dromen weida
'k Zag de hemel open gaan.
- Maar je was een eenzaam zm
ver
Liefde ging aan je voorbij.
Lichte aarde was mijn liefde
Met haar hart sloeg dat van mij
- Klein en schamel wasje leva
En je kracht wel vroeg vergm.
Maar op teerste adem bevend
Heb ik Schoonheids stem te
staan.
- Als je heengaat, blijven ergtn
Liefsten, troostrijk van je bloei
Als dit eigen leven bloeide
Naar zijn aard, dan is het goei
I Obe Postma: 'Van het Friese land et
het Friese leven'/'Fan it Fryske lanen
Fryske libben', vert. Jabik Veenbaai
Uitg. Meulenhoff, prijs 39,90
Door René van der Lee
Op zijn allereerste schooldag
maakt Abel Herzberg, dan vijf
jaar oud, voor het eerst kennis
met het antisemitisme. Op weg
naar huis wordt hij opgewacht
door 'een stel knapen', die om
hem heen gaan staan en een lied
je aanheffen:
Een twee drie en de jood in de pot
fijngestampt en het deksel erop
en toen de jood op tafel kwam
zaten er gebraden korstjes aan.
Het is dan september 1899 en het
voorval maakt diepe indruk op de
kleine Abel. Dertig jaar later ko
men zijn kinderen thuis met
soortgelijke verhalen, allemaal
opgetekend in Amsterdam, 'de
meest tolerante stad ter wereld'.
„Hoeveel is er nodig om van zul
ke jongens fanatieke vijanden te
maken?", is de vraag die Herz
berg, inmiddels advocaat, stelt.
Het is, zo betoogt Arie Kuiper in
de onlangs verschenen biografie
Een wijze ging voorbij, Abel Her
zberg ten voeten uit. Een leven
lang, van 1893 tot aan zijn dood
in 1989, was de joodse schrijver
op zoek naar het antwoord op die
éne vraag: waarom gedragen
mensen zich, zo nu en dan, als
beesten?
Zelfs als Herzberg, samen met
zijn vrouw Thea, de gruwelen van
het concentratiekamp Bergen-
Belsen heeft overleefd, blijft hij
speuren naar een verklaring voor
de onbevattelijke misdaden van
de nazi's. „Nee, de opvatting van
de Italiaanse jood Primo Levi,
een overlevende van Auschwitz,
'dat het begrijpen van kampbeu
len gelijk staat aan het vergeven
van hun misdaden', was niet de
opvatting van Abel Herzberg",
schrijft Kuiper, oud-hoofdredac
teur van weekblad De Tijd,
droogjes.
In 1961 vraagt de Volkskrant
hem of hij het proces tegen de in
Argentinië opgepakte Adolf
Eichmann wil verslaan. Herz
berg, inmiddels een gevierd
schrijver, aarzelt geen moment:
het is voor hem een unieke kans
r
Abel Herzberg
om het antwoord op zijn levens
vraag te vinden. In zijn Kroniek
der Jodenvervolging had hij
Eichmann 'de volmaakte vrucht
van Hitiers pedagogie' genoemd.
Een uitspraak van de 'bureau
moordenaar' moest die bewering
staven: „Ik zal lachend in het graf
springen, want de idee vijf mil
joen menselijke levens op mijn
geweten te hebben is voor mij de
bron ener buitengewone voldoe
ning".
Herzberg, die in Bergen-Belsen
ooit zelf zijn pet moest afnemen
voor Eichmann, wilde ook deze
nazi begrijpen, niet alleen ver
oordelen. Hij zag hem als 'een
slachtoffer van het nazi-systeem,
van de onbarmhartig razende
machinerie van de haat'. Het
hoofdprobleem is niet dat er mis
dadigers zijn, 'maar dat de nor
male mens, die geen misdadige
aanleg heeft, een misdadiger kan
worden'.
Ook Eichmann, die uiteindelijk
werd opgehangen, beschreef hij
als 'een doodgewone vent'. „Een
handelsreiziger in olie en vetten,
die nooit van zijn leven een kip
kwaad had gedaan, die, als hij in
Amerika was geweest, een ideale
hotelportier zou zijn geweest die
het hele spoorboekje uit zijn
hoofd kent en precies weet waar
de post voor de mensen... en het
kamermeisje van tijd tot tijd in
de billen knijpt, nou ja, dat komt
in de beste families voor."
In zijn vuistdikke biografie
schetst Kuiper Herzberg als een
grootmoedig intellectueel, met
veel talent voor ruziemaken en
weinig voor rancune. Van jongsaf
aan zet hij zich in voor 'de joodse
zaak'. In 1934 wordt hij ook voor
zitter van de Nederlandse Zionis
ten Bond en ijvert hij in het spoor
van mannen als Theodor Herzl en
Chaim Weizmann voor de oprich
ting van de joodse staat Israël.
De milde, genuanceerde opvat
tingen van Herberg oogsten voor
al bewondering bij niet-joden.
Binnen de joodse gemeenschap
(of wat daar van over is na de
oorlog) fungeren zijn publicaties
voornamelijk als splijtzwam.
Herzberg wordt verweten dat hij
té mild is; De Joodse Wachter, het
orgaan van de Nederlandse Zio
nisten Bond, weigert zelfs een re
censie te schrijven van Amor Fa-
ti, het verslag van Herzbergs be
levenissen in Bergen-Belsen.
Herzberg laat zich de mond niet
snoeren en bepleit later ook
hartstochtelijk de vrijlating van
de Drie (en later de Twee) van
Breda. De meeste weerstand
roept hij op met zijn verdediging
van Abraham Asscher en David
Cohen, oud-voorzitters van de
Joodse Raad, die na het uitbreken
van de oorlog op gezag van de na
zi's moest worden opgericht. 'Om
erger te voorkomen' waren As
scher en Cohen de Duitsers ter
wille geweest, een opstelling
waarover historici als Jacques
Presser en (in mindere mate) dr.
Lou de Jong later een vernieti
gend oordeel velden. Herzberg
vond die veroordeling te makke
lijk en kon tot aan zijn dood woe
dend reageren als Asscher en Co-
hen werden aangevallen.
Als overtuigd zionist bleef Herz
berg (de deportatie - via Barne-
veld en Westerbork - naar Ber
gen-Belsen uitgezonderd) zijn le
ven lang in Amsterdam wonen.
Vreemd, zo begreep hij ook zelf.
In 1949 ging hij zich oriënteren in
Israël, waar zijn kinderen Ab en
Esther toen al woonden (alleen de
jongste Judith bleef bij haar ou
ders). Amper een maand later
was hij de koning te rijk dat hij
weer terug kon. „Het is hier stijl
loos, bekrompen, klein, klein
geestig, lelijk, lelijk, lelijk. Het is
hier een rotzooi", schreef hij zijn
vrouw.
De schrijver Herzberg werd na de
oorlog bedolven onder de lauwer
kransen. In 1974 kreeg hij ook de
prestigieuze P.C. Hooftprijs. In
zijn dankwoord vertelde hij het
verhaal van een vrouw in Bergen-
Belsen die, terwijl zij 'in een
waarlijk onbeschrijfelijke chaos
van lompen, vodden en vuil lag te
sterven, de laatste minuten van
haar leven niet vulde met haat,
maar met het lezen van Spinoza'.
Haat of rancune kende ook Herz
berg niet, hoewel hij er alle reden
toe had. De biografie van Kuiper
is dan ook een indrukwekkend
monument voor een monumenta
le schrijver.
I Arie Kuiper: 'Een wijze ging voorbij,
het leven van Abel J. Herzberg'. Uitg.
Querido, prijs 75
Door Muriel Boll
Om de Sint een handje te helpen
heb ik een stapel boeken uitge
zocht die uitstekend passen in
kleine schoenen.
De peuter die Nou ben je thuis,
Bobbie! van Richard Edwards in
zijn schoen vindt, zal met rode
oortjes luisteren naar het verhaal
over Matthijs en zijn knuffel. Een
knuffel is toch een van de belang
rijkste dingen in het leven van
een peuter, en elke opvoeder
heeft weieens het drama meege
maakt als de versleten, maar o zo
geliefde lap of pop zoek is. Pren
tenboeken als Knuffel van Shir
ley Hughes en Monkie van Dieter
Schubert zijn juist vanwege dat
thema nog steeds populair.
In Nou ben je thuis, Bobbie! zijn
Matthijs en Bobbie altijd samen.
Ze doen samen boodschappen en
liggen dicht tegen elkaar aan in
hetzelfde bed. Maar Matthijs
wordt groter. Hij begint Bobbie
te vergeten en op een dag blijft de
speelgoedhond alleen achter op
de oever van de rivier. Het wordt
donker, uilen roepen 'oe-hoe' in
de boomtoppen en een vos komt
even aan hem snuffelen, dan be
gint het te regenen. De rivier
stroomt het land op en sleept
Bobbie mee. Eerst vindt hij het
drijven wel fijn, maar op den
duur wordt hij zo nat dat alleen
zijn kop nog boven het water uis-
teekt. Maaike is net bezig blade
ren uit de rivier te scheppen als
Bobbie aan komt drijven. Een
echte waterhond! Bobbie wordt
voor de open haard gelegd en 's
avonds valt Maaike in slaap met
Bobbie in haar armen.
De sfeervolle tekeningen van
Sophy Williams zijn paginagroot
en prachtig van kleur, met Mo-
net-klaprozen in de middagzon
en wazige koeiekoppen in het
eerste morgenlicht.
Lief is ook het verhaal De Maan
van Mol van Susan Varley met te
keningen van Hiawyn Oram,
waarin Kleine Mol dingen ziet
die niemand anders ziet: Dingen
Die Zich Heel Geheimzinnig
Voortbewegen en Dikke Knoesti-
'Twee vingers in je neus': tekening van Janneke Derwig
ge Armen met Lange Zwierige
Vingers, maar het wonderlijkste
is toch wel dat hij de Maan in de
rivier ziet. Dat moet hij de andere
bosbewoners maar eens laten
zien. Helaas, de maan blijft weg
en Uil schrijft hem een blinddoek
voor omdat hij te goed ziet. Net
op tijd gooit Kleine Mol de blind
doek weg en waarschuwt de an
deren voor een gevaarlijke vos.
Nog een keer krijgt hij de kans en
dit keer is het geluk met Kleine
Mol: de maan staat in de rivier.
Over het beertje Bartolomeus
maakte Virginia Miller eerder al
Kom op!, Potverdrie en Ba naar
bed. Haar nieuwste boek over Ba
heet Voorzichtig!. Bartolomeus
krijgt een poesje waar hij voor
zichtig mee moet doen, want het
poesje is nog heel klein. Ba gaat
met haar rijden in zijn wagentje,
zet als verrassing de sproeier aan
en speelt op zijn trommel om
haar op te vrolijken. Dat pakt
verkeerd uit, de poes loopt weg.
Verdrietig kruipt Ba in zijn ge
heime schuilplaats, en wie vindt
hij daar? Heel, heel voorzichtig
legt Ba het poesje op zijn schoot
dat zachtjes begint te spinnen.
Op een grasgroene dag van Em
ma Chicester Clark is een tel
boek. Op de vrolijk gekleurde te
keningen zie je een meisje zitten.
Ze krijgt bezoek van twee maki's,
drie eksters, vier vosjes, enzo
voort. Het is een vrolijke boel, er
komen zes poedels met schalen
eten van de afhaalchinees, zeven
beren die het bos meubileren.
Plotseling verschijnen er tien
krokodillen, de andere dieren zie
je ineens niet meer. Verrassing,
de krokodillen komen de verjaar
dag van het meisje vieren en op
de laatste bladzij is iedereen fees
telijk herenigd.
Ook Twee vingers in je neus het
tweede boek van Janneke Derwig
is een telboek. Voor haar eerste
boek kreeg Derwig meteen een
Vlag en Wimpel. Het nieuwste is
nog mooier; de lijntjes zijn fijner
en strakker, en er is een zweem
pje meer kleur gebruikt. Derwig
tekent een olifant, twee vingers
in je neus, drie mensen op de wip,
een prinses met negen erwtjes,
veertien bootjes van papier, tot
en met twintig pinda's aan een
draadje. Daarna stapt ze over op
tientallen: dertig mieren in een
fles, vijftig rode ootjes, honderd
keuteltjes in de lucht. Derwig te
kent haar plaatjes met een fijn
zinnige humor. Ze hebben het
formaat van een langgerekte
rechthoek en die ruimte is met
groot gevoel voor evenwicht en
harmonie ingevuld. Het boekje
ziet er prachtig uit.
Na het Kleuterwoorden van Nan
nie Kuiper en Philip Hopman zijn
nu ook het Herfstwoordenboek en
het Winterwoordenboek versche
nen. Het zijn eigenlijk voorlees
boeken, waarin Maarten en Sofie
in stukjes van een paar regels
tekst van alles beleven tijdens i
vier seizoenen. Elk verhaaltje t
lustreert de betekenis van
woord. Kinderen die zelf al
beetje kunnen lezen, zullen f
nieten van De kat en de adeln
van Hans Hagen. In korte zinne
en simpele woorden vertelt H»
gen over Farid die overal
zwarte kat ontdekt. In de bus»
zijn vader waarin hij kaartjs
verkoopt, op de markt, tussen:
dansers op het plein. Farid tót
hem niet te pakken, het diervc
dwijnt steeds. Net als Fa«
moeder trouwens... Hagen
maar weinig woorden nodig»
je in een volgepakte Pakistan®
bus mee te laten reizen en#
Farid een bezoek aan de rnoste
te brengen. Een mooi en intrif
rend verhaal.
Ridders, is een schatkist in bod
vorm met een geheime la erin. I'
inhoud bestaat uit een
eeuws spel, een glas in lood-i
omin te kleuren, een
bouw van een kasteel om in'
kaar te zetten, ridders, wap('
schilden, een ganzenveer, zege-
ring en stempels. Roald Dih>
schatkamer is een bundel
meer dan 400 bladzijden die
staan met verhalen en korte»
mans, brieven waarvan som®1
ge niet eerder gepubliceerd ai-
Het boek bestaat uit vier afde»
gen: Dieren, Tovenarij, Fa®»
vriend en vijand, en GewicW
Zaken. De illustraties zijn
voornamelijk van Quentin Bis»
maar ook anderen.
Richard Edwards er Sophy Willi*.
'Nou ben je thuis, Bobbie!' Uitg.01
tofoor, prijs 24,90
Susan Varley en Hiawyn Oram: De
Maan van Mol'. Uitg. Altamira
Virginia Miller: 'Voorzichtig!' Uitg
koon, prijs 22,95
Emma Chicester Clark: 'Op een gr®'
groene dag'. Uitg. Leopold, prijs/®
Janneke Derwig: 'Twee vingers®]'
neus'. Uitg. Van Holkema enWa®1
orf, prijs 24,90
Nannie Kuiper en Philip Hopman:
'Herfstwoordenboek', 'Winter»®»,,
denboek'. Uitg. Piramide prijs/"
Al deze boeken vanaf 4 jaar.
Hans Hagen: 'De kat en de adelaar
Uitg. Van Goor, prijs 23,60, yanaJM
'Ridders'. Uitg. Piramide, prijs/4,'
'Roald Dahl's schatkamer'. Uitg '0
tein, prijs 69,50
NEDERLAND 1
07,00 Journaal
07 05 Get the Picture (herh)
07 29 Ontbijt-TV, actueel ochtendmaga
zine
09,00 Journaal
0909 De ochtenden
!002 Voor elkaar! (herh)
10,53 Dokument: In vuur en vlam
(herh)
11,35 Jos op 1 (herh)
12.26 PP: Uitzending Unie 55+
1513 Wydiffe, politieserie (herh)
16.05 Jos op 1, middagmagazine
16.58 Alles kits, kindermagazine met
Ratjetoe; 17.24 Genie from down
under; 17.49 Dag Sinterklaas
18.07 Growing Pains, comedy
18.37 Get the Picture
19.06 De rijdende rechter
19.52 PP: Uitzending RPF
20.00 Journaal
20.24 Netwerk, actualiteitenrubriek
20,57 Weeroverzicht
21,03 Terug naar Oosterdonk, serie
22,02 Vinger aan de pols, serie over de
medische en ethische dilemma's
die aan het krijgen van een kind
voorafgaan
22.42 Morgen wordt alles beter, docu
mentaire over heroïnegebruikers
23.28 The Untouchables, misdaadserie
(herh, tot 00.14)
NEDERLAND 2
09.00 Zie ginds komt geen stoom
boot. Af I. 1-2
09.30 Zig Zag: Leven in de zestiende
eeuw:'1566 (tot 19.50)
10.00 Dossier geschiedenis: Het drama
van Lidice (tot 10.20)
10.30 Skiednis: Eise Eisinga (tot 10.50)
11.15 ledereen kan schaken
11.30 Franse literatuur: Candide, Vol
taire
12.00 Agrarisch journaal
12.15 Onder de hamer (herh)
12.45 Agrarisch journaal (herh)
13.00 Journaal
13.05 NL-TV (herh)
13.20 Ingang Oost (herh)
13.45 Clips
13.59 Het vragenuurtje in de Tweede
Kamer
15.00 Spreekuur
16.00 Journaal
16.08 Coco Jappe, animatieserie
16.30 Fünf Freunde, jeugdserie
16.55 Wild Horizons 2 - The Forgotten
Sun Bear, documentaire over de
honingbeer
17.29 2Vandaag, actualiteiten met om
17.30 en 18.00 Journaal; 18.43
Sportjournaal en vanaf 18.51
Hoofdpunten uit het nieuws ge
volgd door het weer
19.00 Jong: Occultisme
19.30 Monkeys in the Mist, documen
taireserie over de vreemde roep
van de zwart-witte franjeapen
20,15 Het ziekenhuis, medische serie
waarin het accent ligt op 'de mens
achter diens ziekte'
20.45 Man/Vrouw: Nog zes maanden
te leven
21.25 Tijdsein, actualiteitenrubriek
21,55 Wereld van verschil, serie over
de Bergrede
22.30 BV2, businessmagazine
23.00 Studio NOS met ca. 23.30 Jour
naal
23.35 Nederlands fabrikaat (tot 00.05)
BELGIË FRANS 1
17.25 The Streets of San Francisco, mis
daadserie 18.30 Régions soir 18.50 Cartes
sur table, magazine 19.05 Fidèles au poste,
spelletje 19.30 Nieuws 20.10 Forts en tête,
spelletje 21.20 Pulsations, gezondheidsma
gazine 22.25 TéLéCiNéMa, magazine over
tv en film 23.20 Courants d'art 23.55 Laat
ste nieuws
BELGIË FRANS 2
16.55 lei bla bla, kindermagazine 18.55
Régions soir 19.15 Gourmandises, culinair
magazine 19.30 Nieuws 20.05 High Inci
dent II, serie 20.50 L'Asie mythique, docu
mentaire-serie 21.45 Cheval magazine
22.10 Laatste nieuws 22.35 High incident
II, serie 23.20 Cartes sur table, magazine
(tot 23.35)
DUITSLAND 1
11.00 Sportschau live/voetbal: Wereldbe
ker-finale in Tokyo: Borussia Dortmund-
Cruzeiro Belo Horizonte 13.45 Plusminus-
News 14.00 Tagesschau 14.03 WunschBox
15.00 Tagesschau 15.15 Abenteuer Wild-
nis, serie 16.00 Fliege, talkshow 17.00 Ta
gesschau 17.15 Brisant, boulevardmagazi
ne 17,55 Verbotene Liebe, serie 18.25 Ma-
rienhof, serie 18.55 Einsatz Hamburg Süd,
serie 20.00 Tagesschau 20.15 Liebling
Kreuzberg, serie 21.05 Pleiten, Pech und
Pannen 21.35 Sportschau Extra, nabe
schouwing Wereldbeker finale: Borussia
Dortmund-Cruzeiro Belo Horizonte 22.05
Plusminus, economisch magazine 22.30 Ta-
gesthemen 23.00 Boulevard Bio, talkshow
24.00 Nurses, comedy 00.25 Nachtmaga-
zin 00.45 My Lover, My Son, speelfilm
DUITSLAND 2
12.40 Lander-Report 12,55 Presseschau
13-00 Mittagsmagazin met Heute 13.45
Die Biene Maja, tekenfilmserie 14.10 Sp-
'echstunde bei Dr. Frankenstein, jeugdse-
rie 14-22 Logo, jeugdjournaal 14.30 PUR,
longerenmagazine 14.55 Theos Geburt-
stagsecke 15.00 Heute 15.05 Gesundheitl,
medisch magazine 15.25 Geniessen auf
gut deutsch, culinair magazine 15.55 Das
Traumschiff, serie 17.00 Heute 17.10 Sport
Extra/Tennis: Masters of Champions vanuit
Frankfurt, voorstelling finalisten en loting
17.20 Hallo Deutschland, magazine 17.45
Leute heute, magazine 18.00 Unser Lehrer
Doktor Specht, serie 19.00 Heute 19.25
Girl Friends - Freundschaft mit Herz, serie
20.15 Naturzeit, documentaire-serie 21.00