399 De opgewonden karakters van Mariene Dumas Spel met beelden en binnenhuiskunst m Op de grens van voorstelling en emotie 00,* 4 >AG iSTIJDEN D2 Zuid-Afrikaanse Amsterdamse maakt kunst met mensen en liefdesrelaties Robert Volmer en José van der Valk in Tongerlohuys in Roosendaal 2 ui 0 4 h IA 2 D ui 0 2 ui 0 j ui UI a 10,- pESTEM DE KUNS Cartoons Vrij Cliché Grootmoeder ItekkenJ Rationeel Schroothoop INFORMATIE DEAUCHEQUe inderd gulden m tUCHEQUt Berd g u/den (Breda, Hulst, ergen op Zoom 21.00 uur. uur tot 21.00 uur uur tot 21.00 uur 9.30 uur PORTABLE KTV MET TELETEKST 37AT-25S 37 cm Beeldbuis. Teletekst. I On-screen display. Sleep- J timer. Afstandsbedienino hj*sr,- DINSDAG 2 DECEMBER 1997 I WALKMAN MET I FM/AM RADIO Type WM FX 101. FM /AM tuner. Anti rolling mechanisme. Bandsoort- schakelaar. Riemclip. Inclusief hoofdtelefoon. JAADLOZE TELEFOON STC9020IB. Veiligheidscode. Mummers geheugen, idsfree intercom, ionderdrukkings systeem, tstenummer herhaling. CT DIGITALE DRAAD LOZE TELEFOON TD 6200. 25 Telefoon geheugens op naam. Niet afluisterbaar en betere geluidskwaliteit. 120 Kanalen. Bereik tot 300 meter. J&97- Door Angelique Spaninks Gehuld in een wijde zwarte jas zit ze achter op de fiets bij part ner Jan Andriesse. Op de Prinsengracht bolderen ze me voorbij, foor de smalle groene poort naar haar atelier, nemen zij af scheid. Ik spreek haar aan en ze schrikt op. „Een afspraak? Oh, die was ik helemaal vergeten", verontschuldigt ze zich omstan dig. „Maar je hebt geluk dat ik nu toch hier ben, dus kom bin nen." Het twee verdiepingen tellende atelier - 'onder schilder ik, bo ven is het kantoor, en de koffie' - is donker en koud. We werpen een vluchtige blik op de beneden verdieping. Overal hangen schet sen, polaroids en krantenknipsels waarop voornamelijk mensen staan afgebeeld, alleen of in groe pen. En er staat een groot schil derij. Een vrouw zittend in een voluptueuze paarsrose jurk. „Daar wordt nog aan gewerkt", zegt Dumas resoluut. Dus dit is het atelier van 'een van de dertig op dit moment bekend ste kunstenaars van de wereld'. Niks heiligs of verhevens, gè- woon een nagenoeg stille plek om te werken, hard te werken. Het enige wat de rust doorbreekt komt van Dumas zelf. Als een kleine wervelwind met een grote bos blonde krullen raast ze druk pratend - een mengelmoes van Nederlands, Engels en Afrikaan- s - door haar werkruimtes zoals ze ook al ruim 20 jaar door de kunstwereld raast. Ze droeg bij aan twee Documenta's (1982 en 1992), vertegenwoordigde Neder land op de Biënnale van Venetië in 1995 en exposeerde in Tokyo, Londen, New York, Basel en Jo hannesburg. Geconfronteerd met zoveel en thousiasme, zoveel energie, zo'n openhartigheid dwalen je ge dachten onwillekeurig af naar de sobere, vaak waterige portretten en naakten die ze maakt. De kun stenaar en de kunst lijken in schril contrast tot elkaar te staan. In de kersverse documentaire Miss Interpreted (Mariene Du mas) zegt ze: „Ik is nie van hier nie, maar ook nie meer van daar nie. Mij studio is mij land zoals een slak zijn schulp heeft om in te wonen." Alleen in haar studio kan ze 'een beetje wreed zijn', zegt ze. Geboren in 1953 in de buurt van apstad, in een Nederduits ge reformeerd milieu waarin vooral woord betekenis had, begon Mariene al op jonge leeftijd te te- Op haar twaalfde overleed Du mas' vader, waarna zij op een kostschool terechtkwam. „Daar kon ik voor het eerst kunst als schoolvak nemen. Maar de school was niet zo onder de indruk van wat ik tekende. Zij vonden dat ik maar moest leren naar de waar neming te tekenen. Een boom, een stilleven en zo. Dat vond ik vreselijk, ik had daar helemaal geen zin in. Totdat we een keer een meisje op een stoel moesten tekenen. Ik dacht: dat kan ik. Maar ook die tekening veegde de lerares uit. Omdat het anato misch niet correct was; de ogen zaten te ver van elkaar en het hoofd klopte niet." De kennismaking met de kloof die gaapte tussen wat zij wilde maken en wat men op dat mo ment in Zuid-Afrika kunst vond, was hard maar leerzaam. „Ik ont dekte dat talent alleen niet ge noeg is. Je kunt dan wel makke lijk binnen een techniek of me dium dingen leren, maar als je wil doorgaan met kunst moet je ook iets hebben wat je wilt uit drukken", aldus Dumas. „Iets kan technisch perfect zijn, maar als het niks te vertellen heeft, is het niks." Gewapend met de technische vaardigheden die ze opdeed aan de Universiteit van Kaapstad kwam Dumas in 1976 naar Ne derland. Een vreemde keus aan gezien in haar ogen alle kunst uit New York kwam en in die van haar moeder uit Parijs. „Maar Frankrijk trok me niet en New York liet ik gaan, omdat ik dacht dat het te hard was voor mij. De spoed van de dingen daar stond mij niet aan. Als je daarheen ging, moest je precies weten wat je wilde doen en dat wist ik nog niet." Dus werd het Nederland, haar eerste halte was Haarlem. Twee jaar werkte ze daar bij het roem ruchte Ateliers 63, broedplaats voor veelbelovende jonge kunste naars. Daarna toog ze naar Am sterdam, waar ze zich niet alleen vrij voelde als kunstenaar maar ook als vrouw. „Amsterdam is zo'n ongewelddadige plek. Ieder een kan hier tot diep in de nacht alleen door de stad. Dat is in Zuid-Afrika ondenkbaar." Eenmaal gevestigd in het atelier aan de Prinsengracht kreeg Du mas steeds meer greep op wat ze eigenlijk wil zeggen, op haar ver haal. Ze maakte een abstract-ex- pressionistische periode door maar die gaf haar op den duur weinig voldoening. „Het kan niet alleen maar emotie zijn van waaruit je werkt. Dan krijg je slechte schilderijen, waarin je Mariene Dumas: „Natuurlijk, therapeutisch is het heerlijk om helemaal je gevoel de vrije loop te la ten. Maar op een zeker moment raakt het zo vaag, datje denkt: kom op zeg." foto klaas koppe maar zo'n beetje zit te krassen. Natuurlijk, therapeutisch is het heerlijk om helemaal je gevoel de vrije loop te laten. Maar op een zeker moment raakt het zo vaag dat je denkt: kom op zeg. Dan is alles gevoel en is er geen kritiek meer mogelijk." Dus keerde ze terug bij waar ze begonnen was: de mens. „Ik wil de de menselijke figuur weer gaan gebruiken maar wist niet hoe dat te doen zonder dat het kitsch werd. Intellectueel be greep ik wel dat die oude figuur tjes van mij geen grote kunst wa ren, maar een cliché. Toch wilde ik er wat mee. Daarom vond ik Pop Art ook zo interessant. Die namen juist clichés en maakten er kunst van. Maar de Ameri kaanse Pop Art was me toch wat te poppy. Ik zocht iets wat een beetje tragischer, donkerder was. Iets anders maar wel van deze tijd." De tentoonstelling Eyes of the night creatures in 1984 vormde een doorbraak. Deze bestond vol ledig uit portretten - van vrien den, bekenden en van zichzelf. Iedere kop werd geïsoleerd. Soms was de geportretteerde herken baar, soms net niet meer, maar altijd waren de koppen ontdaan van achtergrond en omgeving en voorzien van een suggestieve titel die de interpretatie van de kijker een bepaalde richting in duwde. Het belangrijkste was echter dat de koppen leefden. „Het waren niet langer zomaar types. Ze had den stuk voor stuk een eigen ka rakter. En dat was wat ik wilde. Ook in mijn latere grote groepen koppen zie je dat steeds terug." Na het portret kwam ook het naakt binnen haar bereik. „Dat ontdekte ik toen ik in 1987 aan The particularity of nakedness werkte, een van mijn eerste man nelijke naakten. Dat schilderij is namelijk niet zomaar een naakt, maar een specifiek naakt. Die man is iemand en daardoor heb je erotiek, iets wat je niet hebt als je zomaar een model gebruikt. Het gaf mij inzicht. Ineens begreep ik waarom ik het zo erg vond om model te tekenen op de academie. Ik moest het model daar alleen maar als vorm bekijken, niet als persoon. En ik had geen enkele relatie tot die vorm, waardoor het nooit een goed werk kon wor den." Langzaam maar zeker vond Du mas het voor haar werkbare evenwicht tussen vorm en in houd. Belangrijkste leidraad daarbij is de opwinding die ze voelt bij een onderwerp. „Ik zeg altijd maar zo: als je van een on derwerp houdt is dat nog geen garantie dat het een goed schilde rij wordt, maar als je er niet van houdt wordt het zeker niks. Daarom moet je jonge mensen ook niet leren schilderen als oude mannen, zoals je vaak op acade mies ziet. Hou je van popmuziek en fel gekleurde kleren dan moet je niet zwart-wit schilderen. Be gin met wat je begrijpt. Wat nou ook weer niet betekent dat alles autobiografisch moet zijn." Hoewel het autobiografische haar vaak wordt aangewreven, zijn kunst en leven voor Dumas zeker niet hetzelfde. „Kijk, als je triest bent, is huilen een goede emotie. Ik heb ook weieens een schilderij gemaakt toen ik lief desverdriet had. Maar als je te veel huilt, ga je niet schilderen. Voor een goed schilderij moet je ook afstand kunnen nemen." Inmiddels is Dumas' stijl en on derwerpkeuze gèliefd bij velen. Vooral onder jonge kunstenaars geldt zij als een voorbeeld. Niet geheel ten onrechte plakte Rudi Fuchs haar daarom bij de presen tatie van de documentaire het etiket grootmoeder van de huidi ge frisse meidenkunst op. Toch voelt Dumas (44) zich verre van oud. „Ik voel me nog steeds heel erg thuis bij de jongere generatie, meer dan bij mensen van mijn ei gen leeftijd. Zeker in termen van onderwerpen. In de jaren zeven tig bijvoorbeeld was er niemand om mij heen die met liefdesrela ties of de mensfiguur kunst wou maken en nu zie je dat overal." Toch is er één groot verschil tus sen Dumas' werk en dat van jon gere generaties: zij beperkt zich tot het meer traditionele medium schilderkunst, terwijl de jonge ren van alles doen behalve schil deren. Overstappen op een ander medium - fotografie, video, in stallaties - ligt echter niet in de lijn der verwachting. „Ik zeg nooit nooit, maar binnen de schilderkunst zijn er nog zoveel dingen die ik niet gedaan heb. En tja, misschien kan ik de schilder kunst niet in mijn eentje oppep pen. Maar het allemaal weer een beetje levendiger maken vind ik een uitdaging." De film 'Miss Interpreted (Mariene Du mas)' gaat momenteel door het land en is volgend jaar op de tv te zien. Vanaf 20 december is bij de Amster damse galerie Paul Andriesse onder de titel 'Miss World' recent werk van Du mas te zien. Rond diezelfde datum verschijnt een boek met alle teksten die zij tot nu toe schreef. n! Snelheid, actie en myste- i heen als je 3-D-Realiteit in ere Double-speed CD-Rom 1 Kanaals t et digitale i in de vordt elke A jlBICLL ***Cadeauchequ® 1 «MAAL "oor Frits de Coninck Wat de schilder Robert Volmer maakt, is vooral kunst die op kunst wil lijken. Zijn schilderijen, die to zien zijn in 't Tongerlohuys in Roosendaal, zien -eruit op de manier van de kunstgeschiedenis. Ze stellen nadrukkelijk een stijl aam de orde die we in algemene zin kennen. Die we met name kennen van kunstenaars uit het verleden, zonder dat we per se oi] een concrete naam uitkomen. Zo precies gaat dat not maar het lijkt er wel op. In ieder geval geven jujn schilderijen het gevoel dat we ze al eens eerder nebben gezien. Het werk van Volmer is vooral vorm en stijl, en veel Hinder inhoud. De vorm geldt het aanzien van het Hderij- Daar zit een merkwaardige dubbelheid Hij schildert een voorstelling, min of meer con- W? 6n en'8szins benoembaar, en plaatst in dat °°ld een andere voorstelling. Twee werelden die i met elkaar te maken hebben. En toch staan ze onitien op één schilderij. Het beeldspel dat hij speelt seen verre echo van de surrealistische beeldtaal an Magritte. Die schilderde een zicht op een ven- er dat uitzag op een wolkenwereld. De ruit was venwel gebroken, de grote scherven lagen op de grond, maar hadden als het ware het uitzicht in hun a, ,®eeSenomen. Op die scherven zien we dus het- |w u'tzicht als door het venster te zien is. VTi' vervreemding zie je ook bij Volmer. Bij i nJye, e'k Hoek van hem vraag je je af of je naar een rkelijkheid kijkt of naar een afbeelding daarvan L n Het schilderij. Het antwoord is eenvoudig: J.ff" Heide. We zien een schilderij binnen L 1 Herij. Dat spel met beelden speelt hij met een een voudige gebruikmaking van perspectief dat de vor men min of meer bij elkaar houdt. Het perspectief is een soort van regelmechanisme dat maakt dat het schilderij een eenheid blijft. Maar dat is wel op elk doek hetzelfde, zodat het ook gewoon een truc is die toegepast blijft worden. Die dubbelheid schept Volmer ook door de afwisse lende manier waarop hij met de verf omgaat. Stuk ken van zijn kleurrijke doeken schildert hij op een uiterst gladde, onpersoonlijke manier, met een hang naar detaillering. Op de precieze manier ongeveer waarop realisten ook schilderen, een manier die geen persoonlijke emoties verraadt. Het is een vorm van rationeel en berekenend schilderen. De schilderijen van Robert Volmer (1951, Den Haag) zijn doeken waarvan de techniek interessan ter is dan de inhoud. De vraag waar het uiteindelijk allemaal om zou moeten gaan, blijft verscholen ach ter een geconstrueerd en bedacht oppervlak. De schilderijen van Robert Volmer worden in de zelfde ruimte vergezeld door objecten van José van der Valk-Offenberg uit Zevenbergen. Het zijn vrij staande beelden die samengesteld zijn uit verschil lenden materialen. Ze verbindt keramiek, met me taal, marmer en brons. Zo'n verscheidenheid aan materialen houdt een verscheidenheid aan werk zaamheid in. Het metaal heeft de vorm van bestaan de voorwerpen die ze waarschijnlijk zo op een schroothoop gevonden heeft. De metalen vormen zijn de structuur die staat en die dient als een drager voor haar volgende ingre pen. Ze monteert er vaak een keramische schaal of een kom in die aan een ritueel gebruik doet denken. Zo'n kom zou kunnen dienen als um of als wijwa- tervont. Dat beeld wordt versterkt door de titels van haar werk die te maken hebben met de religieu ze dienst. Ambachtelijkheid Een titel die in dat opzicht veel verduidelijkt is Of ferande. De beelden van José van der Valk hebben iets ernstigs. Ze zijn met een groot gevoel voor am bachtelijkheid en materiaal gemaakt. Het zijn daar door beelden die een soort van binenhuiskunst wor den. Er staan twee objecten die dat ook letterlijk zijn. Het zijn kamerschermen van metaal. Een rechthoek van ijzer als kader en daarin gehangen een vliesdunne metalen plaat die zo geperforeerd is dat die bijna doorzichtig is. De buitenvorm van de plaat is daarbij zo geknipt dat die een lap stof lijkt. Het licht speelt een dub belspel: het schijnt door de perforaties en laat zich zo opdelen in ontelbare kleine lichtvlekken en tege lijkertijd maken de contouren van het beeld schim mige slagschaduwen op de grond en op de wand. De levendigheid van de twee kamerschermen staat in contrast tot de zwaarte van de andere beelden die misschien wel al te vast op hun plaats staan. I Het Tongerlohuys, Molenstraat 2, Roosendaal is elke dag, be- halve maandag, open van 2 tot 5 uur. Deze tentoonstelling duurt tot 8 december X AMSTERDAM Rijksmuseum A'dam Stadhouderskade 42 - Chapeau, chapeaux! - collectie van 150 unieke hoeden (t/m 29 maart) - dagelijks van 10.00- 17.00 uur De Nieuwe Kerk De Dam - De Zwarte Farao's, Koninkrijken aan de Nijl - dagelijks 10.00-18.00 uur, do tot 22.00 uur (t/m 1 feb) ANTWERPEN Koninklijk Museum voor Schone Kunsten - De Prinselijke Pel grimstocht (Europatocht van Prins Ladislas van Polen in 1624-25) (t/m 13 dec) - di t/m zo 10.00-17.00 uur Lokaal 01 - Verbrande Entrepotstraat 9 - Walter van Broekhuizen - All of a sudden, part one do, vr za 13.00-17.00 uur (t/m 6 dec) BAARLE-NASSAU De Verbeelding Klokkenstraat 12 - tekeningen van Hans Abbing - schilderijen van Hans Giesen - do t/m zo 13-17 uur (t/m 15 dec.) BERGEN OP ZOOM Markiezenhof - Steenbergsestraat 8 - Peter van Straaten - overzicht stentoonstelling (t/m 10 jan) - Vrouwenvreugde - schilderijen van Jen ny van Herwijnen (t/m 6 dec) - za en zo 14.00-17.00 uur Kunstkader - Antwerpsestraat 27 - Daantje van Dalen/beelden, Pier re Cops/schilderijen - vr/14.00-17.00 uur en 2e zondag in de maand (t/m 30 jan) BREDA Lokaal 01 - Kloosterlaan 138 - Diederik Klomberg, Ellen Augustynen en Arie Huisman exposeren met werk - do, vr, za&zo 13.00-17.00 uur (t/m 7 dec) Galerie Ginneken - Ginnekenweg 287 - Truus Werners en Nelly van Nieuwhuyzen/schilderijen, Ton van Grunsven/beelden - do t/m zo 13.00-17.00 uur (t/m 4 jan) Galerie Segeren - Raadhuisstraat 8-10 - Miek Vlamings/werken in vilt/was/grafiek - Laboratorium van de verwondering - di t/m vr 10.00- 18.00 uur, do/tot 21.00 uur en za/tot 17.00 uur (t/m 10 jan) DEN HAAG Museum Het Paleis - Lange voorhout 74 - Venetiaans Glas/ Het ge heim van Murano - geheimen van het Italiaanse eiland in Lagune Ve netië - di t/m zo 11.00-17.00 uur (t/m 7 dec) GENT Museum voor schone kunsten - Brussel-Parijs: artistieke dialoog tussen België en Frankrijk periode 1848-1914 - di tot ma 10.00-18.00 uur (t/m 15 dec) '5 HERTOGENBOSCH Noordbrabants Museum - Verwerstraat 41 - Pop in beeld - niet al leen muziek ook beeldmateriaal - (t/m 28 juni '98) ROOSENDAAL Tongerlohuys - Molenstraat 2 - José van der Valk/beelden en Robert Volmer/olieverfschilderijen - di t/m zo 14.00-17.00 uur (t/m 8 dec) ROTTERDAM Museum Boymans van Beuningen - Museumpark 18 - Paul Beek man (t/m 8 mrt 98)- Daan van Golden: 'Youth is an art' (t/m 7 dec) - Le ven in Stijl, ornamentengrafiek 1550-1920, complete interieurs, kant en-klare gebouwen (t/m 7 dec) Kunsthal Westzeedijk 341 - De Haagse School - di t/m za 11-17 uur, zo 12-17 uur (t/m 18 jan) TILBURG Nederlands Textielmuseum - Goirkestraat 96 - European Art Quilts - di t/m vr 10.00-17.00 uur, za en zo en 2e kerstdag 12.00-17.00 uur (t/m 18 jan) De Pont - Wilhelminapark 1 - Robert Zandvliet: recente schilderijen - di t/m zo 11.00-17.00 uur (t/m 4 jan) ULVENHOUT Galerie De Pekhoeve - Dorpstraat 92 - groepstentoonstelling Finale '97 - werk van Siena Bening, Joep Bevers, Jean Delcourt, Hennie van Dijk, Jan de Koning, Gerrit van Meer, Pieter van Oostveen en Ewoud Zuring - do t/m za 11.00-18.00 uur en zo/13.00-17.00 uur (t/m 28 dec) Object van José van der Valk-Offenberg uit Ze venbergen Door Frits de Coninck Het zijn lichamen die de hoofdrol spelen in de tentoon stelling die Jan Broos in zijn galerie De Verbeelding in Baarle-Nassau heeft inge richt. Lichamen in verschil lende graden van herkenbaar heid, in verschillende staten van volledigheid ook. Dat is samengebracht onder de noe mer figuratieve kunst, een term die altijd een misver stand oproept. Figuratie wordt altijd tegenover abstracte kunst gezet, terwijl de begrippen betrekking hebben op twee verschillende aspecten van beeldende kunst. Zo te zien is in De Verbeelding de titel figuratie juist gebruikt. We zien schilde rijen die een herkenbare weerga ve zijn van iets uit de werkelijk heid, lichamen in dit geval. En te gelijk is het kunst die ook ab stract is. De koppen van Hans Abbing leg gen een duidelijke relatie tussen abstractie en figuratie. Het zijn onmiskenbaar koppen. Ze vullen het hele beeldvlak en staan niks anders om zich heen toe. De ach tergrond is dus helemaal leeg ge bleven, waardoor de koppen los gemaakt zijn van een omgeving. Ze bestaan louter op zichzelf, als vormen in krijt op het papier van Abbing. De contouren zijn scherp getrokken. Oren, neus, mond en schedel wórden als zuivere vor men behandeld. De rest is vlak, puur kleur, zon der vorm van licht of schaduw die het hoofd in een naturalisti sche omgeving zouden kunnen plaatsen. Je kunt ook niet eens van een huid spreken. Het vel over de kop is kleurkrijt geble ven. Daarmee heeft de kunste naar het figuratieve uitgangs punt, de kop, in de abstractie ge trokken. Een pasteltekening van Hans Ab bing stelt een mensenkop voor, maar nooit helemaal letterlijk. De kop blijft een soort schema. Hij vraagt net zo goed aandacht voor schilderkunstige middelen als compositie, kleur, lijn, mate riaal. Niet alleen als middel om iets zichtbaars af te beelden, maar om iets wat voor het oog onzichtbaar is aan de orde te stel len. Bij Abbing ligt dat in de dwingende, priemende ogen van zijn model. Die ogen geven het portret iets ongemakkelijks. Ze laten je over de stoel schuiven. De ogen kijken dwars door je heen zonder iets prijs te geven van wat zich achter de ogen plaats vindt. Je wordt als kijker bekeken en je weet niet door wie. Andere opmerkelijke schilderijen bij De Verbeelding zijn die van de Amsterdammer Hans Giesen. Ze zijn complex van stijl en mis schien daardoor ook van beteke nis. Hij zet kleuren tegen elkaar aan die elkaar het beeld uit lijken te wringen. Dat roept emoties en raadsels op. Maar nergens krijg je helderheid. Het is nergens precies uit te maken waar een schilderij over gaat. Waar je in het schilderij een voorstelling herkent en een ver haal begint, lijkt Giesen dat weer net zo snel te willen verbergen achter een scherm van verf en kleur. Waar een voorstelling ge ordend lijkt, wordt dat met ex pressieve, losse bewegingen weer ontkend. Een schilderij van hem is een optelsom van fragmenta risch geschilderde werelden die over elkaar heen schuiven. Je herkent en je herkent niet. Hele maal duidelijk is het nooit. Schil deren is voor hem balanceren op de grens van figuratie en sensa tie, de grens van voorstelling en emotie. Abstract is het net als bij Abbing eigenlijk overal. Galerie De Verbeelding, Klokkenstraat 12, Baarle-Nassau. Open donderdag t/m zondag van 1 tot 5 uur. De ten toonstelling van figuratieve kunst duurt tot 15 december. Van alle in De Stem gepubliceer de werken van beeldende kun stenaars aangesloten bij een CISAC-organisatie zijn de publi catierechten geregeld met Beeld recht te Amstelveen. Deze kun stenaars wordt verzocht in ver band met reproductie van hun werk in deze uitgave contact met Beeldrecht op te nemen.

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1997 | | pagina 21