DE STEM
René van 't Hof: een komiek als geboren verliezer
L
Verliezer
Jongewaard
Western-hausse
Grote Gids
lllll
DINSDAG 2 DECEMBER 1997 D1
'Met clowns heb ik niks
Door Marjan Mes
Bijna iedereen kent zijn magere, expressieve gezicht uit de
Flodder-films. Zelfs na na tien jaar wordt hij op straat nog
herkend. „Ik had niet voorzien dat ik daar zolang op aan
gesproken zou worden, zegt acteur René van 't Hof, tevens
bekend uit de beginperiode van Jiskefet. „Geen idee dat
het zo'n enorme impact zou hebben. Dat komt natuurlijk
ook door de videofilms. Maar langzamerhand begint het
wel vervelend te worden, 't Is net of ik helemaal niets an
ders gedaan heb."
Als tragi-komische mimeclown heeft hij al jaren
veel succes in de visuele voorstellingen van zijn ei
gen theatergezelschap Carver. Een opmerkelijk
vaak bekroonde Amsterdamse groep die tot de fa
vorieten behoort van jury's en critici. En van een
nog steeds groeiend publiek.
De voorstelling Café Lehmitz, over de gedragingen
van de stamgasten in een Hamburgs café, werd in
1991 een hit en won dat jaar de belangrijkste prijs
van het Theaterfestival en de Mimeprijs. Dit jaar
waren er zelfs twee onderscheidingen voor Carver,
de Albert van Dalsumprijs van de gemeente Am
sterdam en de Prijs van de Kritiek (die in januari
wordt uitgereikt) voor de voorstelling Fred, we
gens 'een opvallende eigenheid en originaliteit.'
Met zijn flexibele lijf en expressieve kop speelde
Van 't Hof daarin een treurige man op kamers bij
twee schoonzusters; een situatie die grandioos uit
de hand liep. De kleinburgerlijke vrouwen werden
met tragi-komisch realisme uitgebeeld door Bep-
pie Melissen en Leny Breederveld, momenteel de
twee enige andere acteurs bij Carver. Tevens de
twee vrouwen met wie Van 't Hof al zeventien jaar
samenwerkt sinds hij samen met hen bij theater
groep Caroussel begon.
Beppie Melissen was ook jarenlang zijn vriendin.
Toen het uitraakte, is hij twee jaar lang weg ge
weest bij Carver. „Dat was onvermijdelijk. Maar
Inu kunnen we weer goed samenwerken. Ik ben het
liefst in het gezelschap van vrouwen. Die zijn ge
woon veel gezelliger en leuker dan mannen om
mee om te gaan."
Met zijn minutieuze, clowneske acts kan René van
't Hof bijzonder op de lachspieren werken. Die vi
suele momenten, ontstaan uit improvisatie, zien er
uit alsof ze ter plekke bedacht worden. Maar dat is
slechts schijn. Met een voorwerp of in een veel te
strakke spijkerbroek, zoals nu in de voorstelling
Desperado, kan hij tergend lang en komisch han
nesen. Altijd een geboren verliezer, in vroegere
voorstellingen vooral afkomstig uit een marginaal
milieu, de zelfkant, de onderkant van de samenle
ving.
„Ik woon zelf in een doodlopende steeg aan de kop
van de Nieuwezijds Voorburgwal en heb een stam
kroeg op de Nieuwmarkt. Die buurt fascineert me,
ik hou ervan. Hoewel de chaos me ook wel eens
naar de strot kan vliegen. Dan denk ik: ik moet
hier weg. Maar dat duurt maar even, want het
moet niet te saai worden. Er moet wel een beetje
leven in de brouwerij blijven. Dat inspireert meer
dan rust en stilte."
„Het is wel prettig dat zwervers en gekken tegen
woordig weer gewoon op straat te zien zijn. Maar
het is schandalig dat ze niet langer worden opge
vangen. Je ziet hier mensen op straat kapot gaan.
't Is al net zo vreselijk aan het worden als in Ame
rika, zo'n onbeheerst, wild kapitalisme. Niet dat ik
zo bewust die ervaringen gebruik, maar soms
komt het terug als ik met een rol bezig ben. Altijd
gaat het bij mij om mensen die vastzitten in patro
nen en om de onmacht om daar aan te ontsnappen.
Ik weet ook wel dat vrijheid niet bestaat, maar je
blijft er toch naar verlangen." 'De grootste mime
clown van zijn generatie', noemde dichter/schrij
ver Willem Jan Otten de acteur René van 't Hof.
Met die term heeft hij echter zelf niet veel op. „Met
clowns heb ik helemaal niks. Ik heb er zelfs een
weerzin tegen, omdat een clown alleen maar rare
fratsen uithaalt. Bij Carver ligt het toch wat sub
tieler. Wij hebben veel meer met psychologie."
„We gaan wel uit van visuele dingen, maar in de
improvisatieperiode bouw ik voor mezelf altijd
een compleet innerlijk op. Niet dat ik dat Iaat zien,
want er moet veel geheim blijven. Alleen het topje
van de ijsberg moet zichtbaar worden, het tipje
van de sluier. Beppie denkt meer in tekst, ik in
beeld, terwijl ik ook vrij goed ben in muzikaliteit
en timing. We zijn trouwens erg goede timers, alle
drie."
De nieuwe voorstelling Desperado heeft René 't
Hof niet met Carver gemaakt, maar samen met
zijn oude makker Jim van der Woude en met het
duo Kas De Wolf. Het gaat over vier wanhopige,
eenzame mannen, die aan de sleur van een saaie
kantoorbaam proberen te ontsnappen door in het
weekend de cowboy uit-te hangen. Met cowboy
hoed en laarzen met sporen voelen zij zich een he
le bink. Ze doen patserig stoer maar snappen niets
van elkaar. Hun gesprekken gaan nergens over,
het zijn allemaal clichés en dat werkt soms be
hoorlijk komisch.
Ligt ook de meligheid niet op de loer?
„Met melig moet je bij mij niet aankomen. Dan
word ik woest." Van 't Hofs donkere ogen schieten
vuur en hij kleurt een beetje rood. „Als je zoals wij
bloedserieus bezig bent met de hopeloze frustra
ties van het leven dan kan dat niet melig zijn. Dat
is maar een enkelvoudige laag van de voorstelling.
Is film belangrijk voor je?
jaloers worden, want die heeft een interessant le
ven, reist voor de VPRO en de NPS de hele wereld
af. Het lijkt me leuk om in het buitenland te wer
ken, als je tenminste wel telkens weer terug kan
komen. Aan mijn jeugd denk ik vooral met een
soort somber gevoel terug. Op de lagere school
voelde ik me al opgesloten. Ik hield niet van leren,
althans niet van de dwang en de druk die dat met
zich meebrengt. Niet dat ik weet hoe het anders
zou moeten, hoor."
„Twee jaar geleden ben ik nog eens teruggegaan
naar de Baliëndijk in de wijk Doornbos en naar de
Wisselaar in de Hoge Vucht, waar we hebben ge
woond. Dat was niet echt leuk. Ik voelde me altijd
het best op het voetbalveld, wilde ook jarenlang
voetballer worden. Veel vertrouwen in mezelf heb
ik nooit gehad. Toen ik in de zesde klas van de la
gere school de hoofdrol in een musical had ge
speeld en iedereen zei 'jij moet toneel gaan spelen',
was ik die avond even heel gelukkig. Dat was een
echte kick."
„Al met zes, zeven jaar dacht ik dat acteren heel
leuk moest zijn. Dat kwam door Leen Jongewaard
in de televisieserie Ja zuster, nee zuster. Die vond
ik fantastisch. Het leuke van dat vak leek me dat
je er de mensen mee kon vermaken. Laatst zag ik
nog eens een oud schoolrapport terug van de lage
re school. 'René is wel erg mededeelzaam', stond
er. Achteraf begrijp ik pas wat ze daarmee be
doelden. Ik was altijd wel heel erg druk en zat
eeuwig achterstevoren in de bank te kletsen."
„Op de Jozef Mavo was het heel vervelend, een
heel strenge jongensschool. En katholiek natuur
lijk. Op de havo vielen daarna heel veel dingen van
me af. Maar pas op m'n zestiende, op het OLV Ly
ceum, ben ik het allemaal echt een beetje leuk
gaan vinden. Op m'n negentiende ben ik naar de
Amsterdamse Toneelschool gegaan, maar na twee
jaar had ik er al helemaal genoeg van. Bij theater
groep Caroussel heb ik het vak in de praktijk ge
leerd."
René van 't Hof, de acteur en mimekomiek van het veelbekroonde gezelschap Carver: „Aan mijn jeugd in Breda denk ik vooral met een
soort somber gevoel terug. Op de lagere school voelde ik me al opgesloten.foto wfa
Tegenwoordig wind ik mij er trouwens minder
over op, waftt iedereen kijkt nu eenmaal anders.
Na afloop van Desperado blijken er mensen te
hebben gehuild van de treurnis, anderen hebben
zich rot gelachen en weer anderen vinden er niks
aan."
„Het gekke is dat zulke clichégesprekken in het
echt aan de lopende band plaatsvinden. Ik zat
laatst in de trein van Eindhoven naar Amsterdam
en hoorde anderhalf uur lang niets anders. Ik ben
er trouwens niet bewust op uit om dergelijke din
gen letterlijk over te nemen. Ik schrijf ook nooit
wat op, ook al denk ik: dit moet ik onthouden. Ik
vergeet het theestal zo weer, maar blijkbaar komt
het op een keer toch vanzelf weer terug."
Desperado blijkt grappig genoeg gebaseerd op de
werkelijkheid. „Weet je," zegt Van 't Hof, „dat er
overal in de weekends van die country western
clubs bijeenkomen? Er bestaat een hele western
hausse. Mannen en zelfs oudere vrouwen in cow-
boypak. Met Jim van der Woude ben ik in Fries
land naar zo'n cowboy-festival wezen kijken.".
„Jim is heel goed in het uitvergroten van absurde
en abstracte dingen, ik bekijk alles meer vanuit de
werkelijkheid, de kleinheid ervan. Middenin de
polder waren er van die kerels op laarzen en met
namaakrevolvers in de weer en dat sprak ons ge
weldig aan. Het had trouwens een heel relaxte
sfeer, geen enkele agressie te bekennen."
„Jaren geleden had ik al eens een documentaire
gezien over een westerndorp, El Paso, in de buurt
van Antwerpen. Zo'n verschijnsel boeit mij omdat
het een vlucht is uit de werkelijkheid. Het geeft
zo'n vrijheidsidee van 'going to the wild', maar te
gelijkertijd is het allemaal heel treurig, omdat je
toch nooit aan je eigen werkelijkheid kunt ont
snappen."
Waarom maak je geen echte satire op zo'n ver
schijnsel? het blijft altijd gen soort uitvergroot
realisme met vooral visuele grappen.
„Ik houd niet van het bespottelijk maken van
mensen of dingen. Dat vind ik niet lekker, daar
kan ik niet tegen. Ik heb daarom meestal ook
moeite met cabaret. Theo Maassen vind ik wel
leuk want dat is een goede toneelspeler. Die zit
ook niet bovenop het publiek en heeft niet dat be-
wijzerige van andere cabaretiers. Veel jonge caba
retiers zijn trouwens erg melig, over meligheid ge
sproken. Wat ik doe, moet wel altijd met humor.
Dat is de enige redding in het bestaan. Als je je ei
gen situatie niet kunt relativeren, dan kun je er be
ter meteen mee ophouden."
Je speelt altijd de underdog, de eeuwige verliezer.
„Dat is maar een deel van mij, want er zijn heel
veel kanten, Maar blijkbaar is het wel de grootste
bron van mijn inspiratie. De Engelse komiek Ro
wan Atkinson (Mr. Bean) heeft gezegd dat een ko
miek eigenlijk maar op één manier grappig kan
zijn. Ik zou niet weten waar het bij mij vandaan
komt, maar het heeft ongetwijfeld te maken met
een bepaalde manier van kijken en luisteren. Bin
nen die ene underdog kan je trouwens weer aller
lei andere figuren laten ontstaan."
Je hebt je hele jeugd doorgebracht in Breda. Was
het een artistiek gezin? Je broer Jackó is een heel
talentvolle cameraman, je zus speelt ook toneel.
„Mijn vader was adjunct-directeur van de ge
meentelijke technische school in Breda. Die had
veel gevoel voor humor. Mijn moeder is artistieker
maar die is heel serieus. Op Jackó kan ik wel eens
„Ik heb zelf vijf speelfilms gemaakt en in televisie
series gespeeld. Ik heb dus heel wat camera-erva
ring. Maar ik was altijd al gek op de bioscoop. Ik
ga een paar keer per week, altijd 's middags. Sling
Blade was prachtig. Van de week heb ik LA Confi
dential nog gezien. Ook prachtig. Verder ben ik
een echte documentaire-freak. Als ik maar even
tijd heb, ga ik naar het International Documenta
ry Filmfestival."
„Ik houd vooral van filmdocumentaires die heel
dichtbij het leven staan. Je ziet de meest maffe
dingen, die je in het dagelijks leven niet te zien
krijgt. Vorig jaar een film over stofzuigerverko
pers in Finland. Helemaal te gek. Het leuke van
documentaires is dat je overal binnen kunt kijken.
En ik ben erg nieuwsgierig naar de levens van an
deren. Als je 's avonds langs al die flats rijdt en je
ziet al die verlichte kamers weet je dat zich daar
veel afspeelt, dat je nooit te zien zult krijgen."
„Dat soort nieuwsgierigheid kan door sommige
filmdocumentaires heel goed worden bevredigd.
Er worden op dat gebied waanzinnig mooie films
gemaakt. Op een bepaalde manier probeer ik dat
soort ervaringen weer naar het theater toe te ver
talen. Van Stranger than paradise van Jim Jar-
musch heb ik ook veel opgestoken. Dat trage, die
lege nietsheid; dat is prachtig."
Wanneer ben jij als acteur en theatermaker het
meest tevreden?
„Als ik een stap heb genomen die ik nog niet eer
der had durven nemen. Ik durf steeds dichter bij
mezelf te blijven en meer van mezelf te laten zien.
Zonder dat ik mezelf nog zo nodig hoef te bewij
zen. Daar kun je als acteur je hele leven mee bezig
blijven en dat hangt uiteraard heel nauw samen
met je persoonlijk leven. Heel tevreden ben ik als
we erin geslaagd zijn om een bepaald beeld of
sfeer op het toneel te krijgen die er twee maanden
tevoren nog helemaal niet was. Dat is de meest
fantastische ervaring die er is; Het proces vooraf
begin ik ook steeds fijnér te vindgn. Vroeger moest
het resulaat er meteen zijn. Nuoeleef ik veel meer
plezier aan het zoeken op
zich. En het is geweldig
dat je daar tegenwoordig
de tijd voor krijgt. Dank
zij de vierjarige subsidie
die Carver heeft gekre
gen."
'Desperado' van en met René
van 't Hof, Jim van der Wou
de en Kas De Wolf is van 3
tot en met 6 december te
zien in Schouwburg Rotter
dam, 9 december in het
Chassé Theater in Breda, 19
december in de Toneelaca
demie in Maastricht.
René van 't Hof brengt met Jim van
der Woude en Kas De Wolf de
voorstelling 'Desperado': vier wan
hopige, eenzame namaak-cowboys.
