MUS
DESTEM
Hersen-tv' voor na de soaps
7.95
2.29
5.89
14.99
0.99
1.49
De klucht na John Lanting
;en.
TTER:
I0C0MEI
)bby-zender Discovery werd de grootste leverancier van documentaires
iROOM-
IMES
Mulisch vult twaalf
zalen in Stedelijk
Nietzsche-bibliotheek
bij De Arbeiderspers
Scala van Milaan gaat
geprivatiseerd verder
*IJ
halfvol
IETALEN
nu
UURVET
G GOUDBAND
nü 1.99
LASSIC
IPERWTEN-
tWTEN/WORTELEN
nu
nu
tTENETEN
14-313016
A7
4Wat te doen met 2 miljoen' poging lach-genre voort te zetten
FOT 18.00 UUR.
^ÊÊgm Mi
Gids
wvery Channel: do-
jjentaire-zender.
.«richt: 1985 door Jo-
iHendricks (USA),
jeik: honderd miljoen
shoudens in 140 lan-
de natuur, techno-
avonturen en his-
Je tonen van alles dat
jdeze aarde zwemt,
iringt, vliegt, rijdt of
opt.
Nederland: na de BRT
ebest bekeken buiten-
udse zender.
zetfouten voorbehouden.
i*Jon Buitenhuis
iscovery Channel werd
it ergernis geboren. Begin
m tachtig had de toen
3-jarige John Hendricks
it Alabama de buik vol
au de spelletjes, shows,
>ries en soaps, die avond
an avond te zien waren op
e tv. Hendricks wilde wat
leer hersenwerk zien. Een
i-station dat louter docu-
ientaires zou uitzenden;
at leek hem het einde,
kind keek Hendricks al liever
aar natuur- en wetenschappro-
tamma's dan naar Lassie en Bo-
Vooral raketten, vliegtui-
a en grote schepen boeiden
em mateloos. Hendricks woon-
destijds in Huntsville, vlakbij
NASA-basis waar de Satur-
«sraketten werden ontwikkeld
uiteindelijk de mens op de
aan zouden zetten. Op z'n
aapkamer kon hij het gedreun
ia de motoren voelen als ze
(ater, ads student geschiedenis
astronomie, stuitte Hendricks
universiteitsbibliotheek op
iistorische documentaires van
jntse makelij. Vanaf dat mo-
ftnt was Hendricks lid van de
fete club van Amerikaanse
IC-bewonderaars.
Eronkite
jaren tachtig was echter
jen bank of geldschieter bereid
Hendricks' tv-droom te inves-
iren. Zes miljoen dollar voor een
lender die alleen maar documen
ts uitzendt? Daar trok je toch
■ooit genoeg kijkers mee, en dus
"en commercials. Trouwens,
'al deed je nou met zes miljoen
plar, als je 365 dagen per jaar,
aalf uur per dag wilde gaan
~:n? De productie van
afleveringen van Miami Vi
vas al duurder.
Wricks, type beschaafd door-
ijtertje, wist uiteindelijk Walter
uitrite, de super-anchorman
CBS, enthousiast te krijgen
>r zijn idee. Met Conkrite's
ibevelingsbrief op zak werd
geld losgeweekt voor de
boorte van Discovery Channel.
visuele ontdekkingstocht
t natuur, wetenschap, tech-
historie én toekomst kon
an.
dverse keren kroop Discovery
"igs de financiële afgrond, maar
Discovery Europa kost nog steeds meer dan het oplevert. Maar de Amerikaanse directie hecht er echter aan een global network te
zijn.
nu twaalf jaar later is de zender
uitgegroeid tot de grootste pro
ducent van documentaires. Vijf
tig procent van alle programma's
wordt in eigen beheer gemaakt
(ruim 1100 uur per jaar). Daar
mee is Discovery groter dan Hen
dricks' oude idolen BBC en Na
tional Geographic. Het tv-station
is inmiddels wereldwijd via de
kabel in ruim honderd miljoen
huishoudens te zien.
Ondertiteling
Ieder continent heeft zijn eigen
Discovery-basis. In 1989 ging
vanuit Londen Discovery Europe
van start. Via de Astra-satelliet
krijgen Spanjaarden tot Noren
en Fransen tot Bulgaren, dage
lijks, tegelijkertijd dezelfde (En
gelstalige) documentaires te zien.
In het ene land grotendeels nage-
sychroniseerd, in het andere on
dertiteld op een (hinderlijke)
donkere strook onder in beeld.
Sinds januari van dit jaar is die
strook in Nederland verdwenen,
omdat wij via de Intell-satelliet
worden bediend die de ondertite
ling in het beeld 'brandt'. Wat
niet kon voorkomen dat diezelfde
Nederlandse kijker laatst door
een verkeerde schakeling vanuit
Londen, een Duitse documentai
re zag, over een Franse auto, met
Deense ondertiteling.
Toch werpt de extra Intell-inves-
tering vruchten af. Nederland is
een van de grootste Discovery-
fans. Inmiddels worden in ons
land 4,9 miljoen huishoudens be
reikt, met Amsterdam en Gouda
als belangrijkste witte vlekken.
Volgens een Intomart-onderzoek
is Discovery na de BRT de best
bekeken buitenlandse zender.
Kabelexploitanten die de docu-
zender niet in het pakket hebben
(of er uit verwijderen) riskeren
felle protestacties van de abon
nees. Dagelijks kijkt 12 procent
van alle Nederlandse volwasse
nen minimaal tien minuten naar
Discovery. Met name hoger opge
leide mannen boven de 25 jaar
zijn trouwe kijkers.
Themaweek
„Prime time begint voor ons na
21.00 uur", stelt Discovery-agent
André Vroegindeweij. „Rond dat
tijdstip veroveren in veel gezin
nen de mannen de afstandstands-
bediening. Nadat vrouw en kin
deren naar de dagelijks soaps
hebben gekeken, is pa aan de
beurt. Wat niet wegneemt dat
themaweken over haaien (shark-
week), archeologie en ufo's ook
bij vrouwen zeer populair blijken
te zijn."
Zij bevinden zich in goed gezel
schap, ook Mick Jagger en Mar
lon Brando blijken trouwe fans
van Discovery Channel te zijn.
En van de jongere garde zingt
Brad Pitt de docu-zender alle lof
toe. John Hendricks heeft Disco
very het imago kunnen geven
van: hét medium voor mensen
'die breder en dieper geïnteres
seerd zijn in het wel en wee van
de wereld'. Of het nu over walvis
sen, vliegtuigen, de Tweede We
reldoorlog, orkanen, forensische
politiewerk, vulkaanuitbarstin
gen, dinosaurussen, piramides,
de operatieve deling van een sia-
meese tweeling of leeuwen gaat.
De meeste uitzendingen zijn een
betrouwbare bron van informa
tie, veelal voorzien van boeiende
beeldmateriaal. Zó informatief
dat bedrijven en instituten na
dien vaak een videoband opvra
gen. Zo wilde de Nederlandse po
litie meer weten over een opspo
ringstechniek in de serie 'Medical
Detectives'. De koninklijke
luchtmacht kon voor haar pilo-
tentraining een uitzending van
Wonders of Weather' gebruiken.
Luipaard
Dat was in de beginjaren wel
eens anders. Toen moesten op do-
cu-festivals en -beurzen (uit
geldgebrek) documentaires nog
vaak in bulk worden aangekocht:
Honderd docu's waarvan hooguit
een kwart enigszins aan de kwa
liteitseis voldeed. Die armzalige
tijd is passé. Vorig jaar produ
ceerde Discovery de negentig mi
nuten durende IMAX-bioscoop-
film The Leopard Son over ge
boorte en (over)leven van een lui
paard op de Serengeti vlakte in
Afrika. Kosten: dertien miljoen
dollar.
Wat, met name de trouwe Disco-
very-kijker, irriteert zijn de vele
herhalingen. Vroegindeweij:
„Dat is een moeilijke afweging.
Bij een dagbereik van twaalf pro
cent zijn er altijd meer mensen
die een documentaire nog niet
gezien hebben, dan wèl. Om irri
taties te voorkomen zitten tussen
twee herhalingen minimaal drie
weken, en vervolgens wordt een
I I I I I
MAANDAG 1 DECEMBER 1997
documentaire minimaal een half
jaar niet meer vertoond." Dat
geldt blijkbaar niet voor de korte
items in Moments of Discovery.
In twee weken is zeker acht keer
dezelfde wetenschapper te zien,
die uit het gekakel van kippen
een echte taal probeert te herlei
den.
Vroegindeweij: „Moments of Dis
covery zijn zogenaamde vutters,
omdat in Nederland minder re
clame-commercials worden ver
kocht dan in Engeland. Deze kor
te items worden als intermezzo
gebruikt, zodat het werkelijke
programma overal gelijktijdig
kan beginnen c.q. verder gaan. Je
moet ook niet te veel commer
cials hebben. Wij plannen per
uur hooguit zes tot negen minu
ten.
Nederlandse adverteerders be
ginnen langzaam warm te lopen
voor de specifieke doelgroep
(mannen, ouder dan 25 in de ho
gere sociale klassen A, BI en B2)
die via Discovery bereikt kan
worden. Saab en American Ex
press kunnen via RTL4 welis
waar veel kijkers bereiken, via
Discovery bereiken ze recht
streeks him potentiële klanten
kring. Wat niet wegneemt dat
Discovery Europe qua adverten
tie-inkomsten achterblijft. Com
mercieel gezien kost Europa
meer dan dat het oplevert, maar
dat wordt op wereldschaal ge
compenseerd door Discovery
Amerika, Japan en Zuid-Oost-
Azië. De directie hecht er aan een
Global network te zijn."
Openbaring
Een ander punt van kritiek is dat
Discovery nogal op safe speelt
met wetenschappelijke, histori
sche danwel avontuurlijke on
derwerpen, maar nooit met
scherpe sociaal-politieke docu's
komt.
Volgens Vroegindeweij is de
praktijk iets genuanceerder:
„Natuurlijk heeft Discovery niet
het einde van de Koude Oorlog
ingeluid. Maar feit blijft dat de
Amerikaanse bevolking in 1987
voor het eerst uitvoerig het alle
daagse leven van de Russische
aartsrivalen leerde kennen. Dis
covery toonde destijds diverse
brisante sociale docu's, aange
vuld met zestig uur integrale
Russische staats-tv. Het was voor
veel Amerikanen, opgegroeid met
de schrikbeelden uit het Reagan-
tijdperk, een openbaring te zien
dat de Sovjetburgers gewone
mensen waren. Mensen die net
als zij naar journaals, melodra
ma's en show-spelletjes keken."
Trots meldt Vroegindeweij in dit
verband de nieuwe serie over
Zuid-Afrika (vanaf 15 december,
23 uur).
„Zes afleveringen over raciale
spanningen tussen zwarten en
blanken, maar ook tussen zwar
ten onderling in het Zuid-Afrika
van na het apartheids-regime.
Taxi-oorlog in Soweto, rugby-
oorlog in Kaapstad en buppies,
de nieuwe zwarte middenklasse
die nog moet wennen aan het feit
dat ze doorstromen naar kader
functies en blanke woonbuurten.
Da's toch andere koek dan de zo
veelste avonturen van Crocodile-
man in de Australische bush, niet
dan?"
Amsterdam (anp) - Op 7 december opent in het Amster
damse Stedelijk Museum de tentoonstelling Zielespiegel,
samengesteld door auteur Harry Mulisch. Op uitnodiging
van museumdirecteur Rudi Fuchs selecteerde Mulisch circa
tachtig werken uit openbare en particuliere collecties.
De kunstwerken komen onder
meer uit het Van Gogh Mu
seum, het Rijksmuseum, het
Allard Pierson, Museum Boer-
have, het Rijksmuseum voor
Oudheden, het Prentenkabinet
van de Universiteit (Leiden),
Booijmans van Beuningen, het
Van Abbe, het Stedelijk Pren
tenkabinet (Antwerpen) en de
collectie van J. Ritman. Voor de
werken zijn twaalf zalen inge
ruimd.
Thema's uit zijn literaire werk
keren terug in de Kabinetten
en de Vestibule, waarmee Mu
lisch de zalen en de hal aan
duidt. Er is werk van Dürer,
Kiefer en Lüpertz, waarin Mu
lisch reflecteert op de Duitse
geschiedenis. Verder zijn er
gipsafgietsels van klassieke
beelden en werken van De Chi-
rico, Alma Tadema en Mariani,
die het klassieke fundament
van de Westerse beschaving la
ten zien.
Beelden uit Egypte in combi
natie met wetenschappelijke
modellen uit Museum Boerha-
ve (Leiden) tonen de mens als
uitvinder van het schrift en de
alchemist op zoek naar de steen
der wijzen. Verder zijn er visio
naire prenten van Pirartesi en
etsen uit Picasso's Minotaurus-
serie.
Ter gelegenheid van de ten
toonstelling verschijnt bij De
Bezige Bij het boek Zielespie
gel, waarin Mulisch bij de af
beeldingen van alle tentoonge
stelde werken een uitgebreide
toelichting geeft.
DoorJace van de Ven
In het haar 2000 is het honderd jaar geleden dat Friedrich Niet
zsche overleed. In dat jaar moet de Nietzsche-bibliotheek van
De Arbeiderspers voltooid zijn. Deze bibliotheek, onder redac
tie van Paul Beers, Michel van Nieuwstadt en Hans Driessen,
omvat de herziene heruitgave van bekende vertalingen van Pé
Hawinkels en Thomas Graftdijk en de uitgave van twee nieuwe
vertalingen van Hans Driessen.
Deel van de herzieningen heeft
ongetwijfeld te maken met de
tekstkritisch onderzoekingen van
het Nietzsche-archief te Weimar.
Elisabeth Förster-Nietzsche, de
zuster van de filosoof, die een
deel van haar leven wijdde aan de
zorg voor haar broer sinds diens
geestelijke aftakeling de laatste
twaalf jaar van zijnieven, ,.is nog
al onbetrouwbaar met diens tek
sten omgegaan. Op die manier is
zij erin geslaagd na de dood van
Friedrich diens beeld te verval
sen en zijn werk voor het karretje
van de nazi's te spannen, voor
wie zij zelf sympathie koesterde.
Nieuwe tekstonderzoekingen ge
ven een helderder beeld van de
Duitse filosoof.
In werkelijkheid bijvoorbeeld
verafschuwde Friedrich Nietz
sche het antisemitisme. Het was
een van de redenen waarom hij
de vriendschap met Wagner ver
brak. Wagner was een van de af
goden van zijn tijd, wiens vere
ring Nietzsche in zijn boek Afgo
denschemering, die verwees naar
de opera Godenschemering van
Wagner, inroniseerde.
Afgodenschemering is naast De
antichrist de eerste titel die in de
vernieuwde Nietzsche-biblio
theek van De Arbeiderspers is
verschenen. In totaal wordt die
reeks tien titels groot. Afgoden
schemering, vertaald door Hans
Driessen, is een nieuwe uitgave.
De antichrist, vertaald door Pé
Hawinkels en herzien door Mi
chel van Nieuwstadt, een be
werkte heruitgave.
Friedrich Nietzsche: 'De antichrist', 'Af-
godensschemerinq'. Uitg. Arbeiders
pers, 29,90 per deel.
Van onze correspondent Aart Heering
Rome - Met Verdi's Macbeth, gedirigeerd door Riccardo Muti,
gaat op 7 december het seizoen in van de Milanese Scala. Voor
het eerst sinds jaren wordt de première niet bedreigd door sta
kingen van toneelknechten en administratieve medewerkers.
Vermoedelijk hangt dat recht
streeks samen met de privatise
ring van de beroemde Milanese
schouwburg, die onlangs is be
klonken. In juni vorig jaar be
sloot de regering-Prodi dat de
twaalf voornaamste schouwbur
gen van Italië voor de eeuwwisse
ling van overheidsinstellingen in
particuliere stichtingen moeten
worden getransformeerd. De
Scala heeft als eerste de wet in de
praktijk gebracht. Als publieke
instelling was het de Scala tot nu
toe verboden om zich op andere
manieren te financieren, bij voor
beeld door de verkoop van video-
acassettes, libretti en posters.
Nu kan dat wel en bovendien kan
het kapitaal van de schouwburg
worden vermeerderd door parti
culiere aandeelhouders die weer
gelokt worden door een riante
belastingaftrek.
F# Hans Walraven
js dat niet die jongen uit GTST? Die
emco?" Bennie den Haan speelt
«chts een bescheiden rol als taxi
chauffeur in Wat te doen met 2 miljoen,
klucht die vorige week in première
'^g. En zijn optreden miste nog de ge-
We uitbundigheid van zijn medespe-
®s - oude rotten in het theater van de
ach Maar Den Haan wordt wel met-
herkend.
beetjes helpen in het post-Lanting
Mperk. Officieel bestaat het Theater van
uach niet meer, sinds John Lanting er
ng jaar, 65 jaar oud, mee stopte. Het leek
jtee®de van een tijdperk. Kus van een
Een scheve schaats, Een japon over
r ,™cob: half Nederland had vijfentwin-
Jaar lang dubbel gelegen om eindeloze
u„,v®standen en voor de hand liggende
Fwlzinnigheden.
L l°hn Lanting was de betiteling 'klucht'
i n geuzennaam geworden. En zelfs de te
enstanders moesten het toegeven: de
Pdichtheid en timing van de producties
van de Koning van de Klucht verraadden
groot vakmanschap. Jubileum Hotel was in
het seizoen '95/'96 het laatste levensteken
van het Theater van de lach.
Ofschoon John Lanting nog vermoedde
geen opvolgers te hebben, diende zich dit
jaar een nieuwe en jonge producent aan.
Deze Eddie van der Schouw dook, zoals hij
het zelf zei, in het onstane gat. Niet alleen
uit affiniteit met het genre, maar ook om
dat er vanuit het land vraag bleef naar de
klucht.
De formule van dit lach-of-ik-schiet thea
ter is kennelijk ijzersterk. Ondanks dat de
culturele elite de klucht minacht, of op zijn
best negeert. Althans in woorden, want
Eddie van der Schouw vermoedt dat een
deel ervan toch wel eens in de zaal zit.
„Een hoop mensen beweren vaak ook dat
ze de Privé niet lezen, of Goede Tijden
Slechte Tijden niet zien, maar toch weten
ze altijd precies wat er in staat of gebeurt."
Enerzijds is dus het vechten tegen de bier
kaai, anderzijds wordt Van der Schouw
met zijn nieuwe klucht bij veel schouw
burgdirecteuren met open armen ontvan
gen. „Die willen graag ook wat vrolijkheid
in hun theater", is de simpele verklaring.
De naam Theater van de Lach mag niet
meer gebruikt worden, toch is er in Wat te
doen met 2 miljoen heel veel bij het oude
gebleven. Op de eerste plaats de cast, met
Diana Dobbelman, Guido Jonckers en Flip
Heeneman die jarenlang met de Koning
van de Klucht hebben gewerkt. Het stuk
komt wederom uit de pen van de Britse
kluchtschrijver Ray Cooney, ook de hofle
verancier van John Lanting. En de titel
bekt weer even goed als vroeger. De enige
afwezige is John Lanting, behalve produ
cent ook vertaler, regisseur en hoofdrol
speler bij het Theater van de Lach.
Het gegeven is zoals gebruikelijk slechts de
kapstok voor een onontwarbare kluwen
doldwaze verwikkelingen. Al na vijf minu
ten is duidelijk dat ene Henk Haverman
(Guido Jonckers) bij toeval een koffertje
met bijna twee miljoen gulden in handen
heeft gekregen. Het buitenkansje dreigt
echter om zeep te worden geholpen door
zijn echtgenote (Loeki Knol), een bevriend
echtpaar, twee politie-inspecteurs en die
taxichauffeur. De verhaallijn is volstrekt
onbelangrijk - in dit geval is de ontknoping
volgens de regels der logica zelfs onbevre
digend. Maar dat is geen bezwaar. Lanting
wist dat al: de verwikkelingen in een
klucht mogen, nee moeten voorspelbaar
zijn. De voorkennis van het publiek is even
essentieel als een decor met vele deuren,
waar acteurs regelmatig achter verdwijnen
of weer door opkomen. En zonder de speler
die even uit het stuk en in de rol van toe
schouwer stapt, is het ook weer een stuk
minder.
Mits dit allemaal goed gedoseerd is, levert
het een gegarandeerde lach op vaste mo
menten op. Van Ray,Cooney, de Engelse
John Lanting, is bekend dat hij zijn stuk
ken in verschillende versies uitprobeerde
om de exacte balans en snelheid te vinden.
John Lanting zelf bleef, vaak tot de laatste
voorstelling toe, sleutelen aan een stuk. Die
ervaring is met het vertrek van John Lan
ting in elk geval verdwenen. Ook de toene
mende concurrentie van de soaps, shows en
comedy's op tv zou de klucht de wind uit de
zeilen kunnen nemen.
'John Lanting, de Koning van de Klucht, deed het zo.
