Weekend
Vader en dochter Pandy, zo gestoord dat niemand het merkte
DE STEM
E3
nent
In de jaren zeventig was
de familie Monster een
populaire tv-serie.
Vriendelijke griezels met
bizarre voorliefdes.
De Brusselse gemeente
Sint-Jans-Molenbeek heeft
zijn eigen familie Monster.
Vader en dochter Pandy
hebben zes familieleden op
gruwelijke wijze vermoord
en hun lichamen als sla
gers verwerkt tot afval.
Zand
pVEMBER 1997
ZATERDAG 29 NOVEMBER 1997
3 wiebe kiestra
isiëren, prachtig joh!"
ie sfeer had ook zijn weer-
oneren van de Kamer. Je
?s, er waren weinig gehei
men langs elkaar heen."
sk de tijd hè," corrigeert
uitkijken dat we niet een
eld op gaan roepen. Maar
u los zand hier."
dus om op te stappen, zou
"ou, ik denk dat dat ik toch
zal voelen als ik hier voor
igloop. Hier gebeurt toch
;it er bovenop. En je hebt
in waarvan je denkt: dat
g wel bij willen zijn. Hoe
er met zo'n sector als de
komende jaren? Hoe gaat
isch natuurbeheer, welke
st een interview met René
r in de trein zit en ik zie al
ker in de tuin werken...
ook wel goed. Effe terug
r de roots. Ietsje minder
eft in mijn verdere carriè-
zeventig a tachtig uur per
Us je hier weggaat, kun je
uke dingen doen. Maar net
ier ben ik ook niet meer zo
m fulltime-baan met al die
ieslag dat dit werk legt op
noet je niet onderschatten,
"eden uit de regio. Dat ge-
al continu."
t wel sterker zeggen: het
et eens erkend. Hoe vaak
hier maandag of vrijdag
ens even op zeg, bekijk het
eendam is 270 kilometer,
Een Randstadparlement,
nen mijn fractie."
r komt zóveel tijd vrij als
reizen. Ik sta om zes uur
ir zeven de deur uit. En als
treinvertragingen in Den
ik er al een halve werkdag
les met de auto doen. Want
'ervoer ben ik niet bereik-
tidabele gebied' waar ik
el eens uitgerekend: als je
:en werkweek uit 36 a 40
ik vijftien werkwerken in
interview stellen Blauw
a zich op voor een grote
van de wereld'. Blauw
en welke drie soorten hij
Huys kijkt het tafereel
„Ik heb thuis alleen een
)at is mijn veestapel, zeg
Denken en schrijven gaan niet samen. In Neder
land althans. Wie hier wat wil beweren, heeft
nauwelijks verstaanbare woorden en minstens
geen stijl beschikbaar. Literaire essayistiek be
staat niet. Het wordt wel gepretendeerd, maar
het resultaat is steevast ontoegankelijk en dus
geen werk van letterkundig niveau.
Of het nu gaat om de grote namen uit de traditie
van Forum of om wat nu gebundeld wordt door
respectabele uitgevers van culturele faam, wat
gepresenteerd wordt als essay is zo loodzwaar,
wijdlopig en dodelijk van ernst dat er geen lezer
voor te vinden is.
Of de schrijver nu Ter Braak, Du Perron, Dresden,
Heumakers, Offermans of Peeters heet, het
maakt niets uit. De Nederlandse lettré die iets wil
beweren, zuigt zich, voor er een letter op papier
komt, eerst vol met valse lucht. Hij begint niet
meteen eigen, onverwachte gedachte, maar met
een kaartenbak citaten van buitenlandse au
teurs.
De zelf gedroomde Nederlandse schrijver-intel
lectueel wil niet beweren, maar bewijzen. Dat hij
deel uitmaakt van de West-Europese traditie van
grote denkers, dat hier een belezen geest aan
het werk is, dat hij niet van de straat komt. Ne
derlandse essays stammen uit de sfeer van voor
oorlogse wetenschap. Het gaat er niet om zelf
iets sprankelends en nieuws aan de discussie toe
te voegen. Wat aangetoond dient te worden is
dat de onderzoeker alles over het onderwerp on
der ogen gehad heeft. Op zijn best systemati
seert hij dat en draagt zelf een onbetekenende
voetnoot bij.
En het gebeurt in de stijl van de Pruisische of
Frankfurter wijsgeer. Duistere termen, verklaard
met nog obscuurder uitleg. Alinealange zinnen
en nergens herkenbare beeldspraak. Altijd ener
zijds, anderzijds en dat liefst pagina's uitgestrekt.
Overal woorden met het gewicht van een laatste
oordeel, maar nergens een prikkelend geformu
leerde, tot tegenspraak uitdagende stelling. Al
maar ernst, nooit humor. En zelfs over het klein
ste discussiepunt minimaal zes A4tjes vol.
De Nederlandse essayist voelt zich de gelijke van
Heidegger, Habermas en Kristeva en op die toon
hoogte schrijft hij daarom. De namen van Rous
seau, Voltaire en Bayle vallen weliswaar, ma ar
hun boeken zijn niet gelezen. Want die hanteer
den een directe, tegenspraak oproepende en
niet gewichtigdoenerige stijl.
Toch bestaat er ook in Nederland stijl. Niet in de
essays van de weekbladjournalistiek, maar in
kranten. En al een paar honderd jaar. De acht
tiende eeuw, de oninteressante periode van ver
val, stilstand en onnavoelbare emoties volgens
de letterkundige handboeken, is het beginpunt.
Elke middelgrote provincieplaats had zijn eigen
courantier. Een weggelopen seminarist, een ver
stoten dominee of een drankzuchtige voormali
ge arts die in zijn levensonderhoud voorzag door
een krantje. Zelf volgepend, zelf uitgegeven en
zelf aan de man gebracht. Het nieuws werd op
gepikt in herbergen, geleend van soortgenote
correspondenten in het buitenland of overge
schreven uit blaadjes van collegae veertig kilo
meter verderop.
Maar de drukwerkjes bevatten niet alleen berich
ten over wat er gebeurde in de afgelegen rijken
van grootviziers of aan de hoven van de interna
tionale macht, de makers waren nieuwsgierig
roddelende bohémiens, die deel uitmaakten van
een netwerk van elkaar de hemel inprijzende of
tot de grond toe afbrekende halfintellecuelen.
Wat de een gelezen had, werd becommenta
rieerd in het schotschrift van een concurrent Op
polemische Franse toon en in een levendig de
bat.
Er kon geen boek van enig belang verschijnen of
de kring van spectatoriale auteurs schreef er ge
durende weken over. Geen wetenschappelijke
vondst of tot in de verste uithoeken van de klei
ne academiesteden werd de waarde ervan be
twijfeld. Geen ketterij of er werd in heel West-
Europa homerisch over gelachen. Spot, beledi
ging en een scherpe pen vormden het handels
merk van de nu precies twee eeuwen geleden in
de cel van de Gevangenpoort te Den Haag over
leden voorloper-journalist Jacob Campo Weijer-
man en zijn vakgenoten.
Dit type broodschrijver heeft ondanks hun mis
kenning door de letterkunde school gemaakt.
Het inhoudsvolle schelden van Van Deijssel staat
in dezelfde lijn. Piet Grijs, Tamar, Karei van het
keve en Theodor Holman zijn de erfgenamen. Zij
beweren en hebben stijl.
Maar zelfs de gortdroogste essayist blijkt op an
dere momenten wel vakbekwaam te zijn. Niet
Ter Braak, die heeft altijd en overal geschreven
met een timmermanspotlood. Du Perron, dat is al
anders. Ging die zitten voor een gewoon stukje,
een brief, een gedicht of een verhaal, dan bleek
hij ineens wel te weten hoe drie goed gerang
schikte woorden een lopende zin kunnen vor-
™n. Het is de aanmatiging der essayistiek en de
daarvoor vereiste loodzware ernst die hem elk
besef van natuurlijke stijl deed verliezen.
Hetzelfde geldt nu voor Willem Jan Otten. Hij
heeft gedichten opzijn naam, romans, kritieken,
Polemieken, toneelstukken en essays. Die laatste
zijn als enige niet te genieten. Schuldige gedach
ten over lust, pornografie, vaderschap, schaamte
sn geheugen. Op een toon ais van een college
dictaat en op zijn beste momenten als van een
theologisch tractaat.
Maar zodra diezelfde Otten precies dezelfde the-
rna's gebruikt voor toneel, dan heeft hij de stijl
wn een Stanleymes. Kervend, verwondend en
flitsend. Het Nationale Toneel speelt zijn nieuw
ste stuk 'De Nacht van de Pauw'. Het is van een
steer als Albee's 'Who is afraid of Virgina Woolf'
en met even bloedstollende dialogen. Otten kan
schrijven, maar Otten is een Nederlander. Zodra
J n'et vertelt, maar denkt, vergeet hij emotie,
verwart hij argument met pretentie en verdwijnt
Het noodlot
van de
hazenlip
Politiemensen met speurhond inspecteren het perceel van Pandy.
Een ongedateerde foto van Andras Pandy met zijn dochters Agnes en Tunde.
Door onze correspondent Bert Schampers
'TlJ w -!'l i->; W -.1
Kranten noemen Agnes Pandy het slachtoffer van een monsterlijke vader.
Andras Pandy wordt afgevoerd door de Belgische autoriteiten. foto's epa
scholen in de omgeving van de hoofdstad.
Groot was de belangstelling daarvoor niet.
Zijn nog levende kinderen verplichtte hij re
gelmatig van school te veranderen, waar zij
recht hadden op protestants godsdienston
derwijs. Op die manier bleef vader Andras
verzekerd van enkele lesuren.
Film
In 1976 trouwde Andras Pandy met Edith,
een Hongaarse vrouw die al twee huwelijken
achter de rug had. Ze bracht drie dochters
mee naar het huis van Pandy in Brussel, waar
nog twee kinderen werden geboren. In 1984
verwekte Andras ook een kind bij zijn stief
dochter Timea.
Maar het huwelijk met Edtih liep op de klip
pen. In 1986 verdween de vrouw spoorloos,
samen met haar dochter Tünde. Na 1988 werd
ook niets meer vernomen van Pandy's eerste
vrouw en haar twee zoons Daniël en Zoltan.
Met brieven en kaarten probeerde Pandy zijn
omgeving wijs te maken dat de familieleden
naar het buitenland waren vertrokken.
Belgische verslaggevers die in Hongarije op
zoek gingen naar sporen van de familie Pan
dy, hoorden dat de godsdienstleraar daar vol
wassenen en kinderen had benaderd die zich
moesten voordoen als zijn eigen familieleden.
Hij wilde zelfs een film opnemen met hen op
nemen, die als bewijsmateriaal moest dienen.
Pandy bezit een vakantiehuisje in Dunakeszi.
Bij zijn buren staat hij bekend als een intelli
gente, maar gesloten man. Hij vermeed elk
gesprek en groette slechts als het hem uit
kwam. Een plaatselijke slotenmaker, die bij
Pandy over de vloer kwam, wist te vertellen
dat Andras het altijd over vrouwen had, maar
nooit over zijn twee ex-echtgenotes sprak.
De Belgische tv-kijkers kregen de Hongaar
met de dubbele nationaliteit enkele weken
geleden voor het eerst goed te zien, toen An
dras Pandy door de politie werd meegenomen
naar een van zijn woningen. De kijkers zagen
een glimlachende man grijs krullend haar en
dichtgeknepen ogen, die schuil gingen achter
bezoedelde brillenglazen.
Rechercheurs zijn de afgelopen zes weken
niet veel wijzer geworden van vader Pandy.
„Zelfs een leugendetector biedt geen uit
komst," verzuchtte een speurder. „Die man is
getraind in leugens."
Andras Pandy wordt al sinds zijn aanhouding
ondervraagd door de moordbrigade van de
gerechtelijke politie onder leiding van com
missaris Francois Monsieur. Een klein baasje
met een flinke bierbuik die dochter Agnes
Pandy donderdag al na acht uur op de knieën
kreeg. „Een Maigret in levende lijve," om
schreef Het Laatste Nieuws de held 'Susse'
Monsieur. De krant had het over zijn bulde
rende stem die meermaals door de gangen van
het commissariaat galmt, iedere keer als het
halsstarrige stilzwijgen van Andras Pandy
hem te veel wordt.
In Brussel verbleef Pandy meestal in zijn wo
ning aan de Nijverheidskaai. Daar was ook de
'vereniging zonder winstoogmerk' Club Yd-
nap gevestigd, volgens sommigen een sekte
achtige organisatie, volgens anderen alleen
een plek waar mensen samen kwamen om
naar de preken van Andras te luisteren.
Dochter Agnes was in dienst van de stichting,
totdat zij begin jaren negentig besloot op ei
gen benen te gaan staan en zich uiteindelijk
in Mechelen vestigde. Zij had geen contact
meer met haar vader. De vrouw werkte tot
haar aanhouding vorige week in de koninklij
ke bibliotheek in Brussel.
Het tuintje naast de woning aan de Nijver
heidskaai bleek, toen de politie er na de arres
tatie van Andras Pandy half oktober ging kij
ken, te zijn opgehoogd met tonnen zwarte
aarde. Zelfs de ramen van de laagste verdie
ping waren onder het zand bedolven. Maar
voorzover bekend zijn daaronder geen skelet
ten gevonden.
Over Agnes is niet veel bekend. Kranten noe
men haar op grond van vage verklaringen van
getuigen het slachtoffer van een monsterlijke
vader. In de Belgische pers wordt Agnes Pan
dy omschreven als een teruggetrokken onge
huwde vrouw. Alleen haar Vlaamse vriendin,
met wie zij enige jaren een relatie had, wist
van de langdurige, incestueuze verhouding
van vader en dochter Pandy. Wie de innige
band tusen Andras en Agnes dreigde te ver
breken moest verdwijnen. Blijkbaar was de
vrouw zo blind door de liefde voor haar va
der, dat zij zelfs haar eigen moeder en broer
met een kogel vermoordde.
Agnes Pandy kreeg woensdag bezoek van
haar jongste stiefzus Reka (16). Het meisje is
uit de handen van Andras Pandy gered en
verblijft in een opvangtehuis in het Limburg
se Houthalen.
Hazenlip
Een van de kranten berichtte deze week over
het isolement waarin de vrouw vertoefde. Het
kwam allemaal door de hazenlip. Door de af
wijking aan het gelaat werd Agnes Pandy op
school reeds verstoten en gepest. Het eerste
kind van Andras Pandy en ilona Sores had
niet veel contact met de buitenwereld. Alleen
als vader Pandy thuis een protestante dienst
organiseerde, kwamen er nog wel mensen
over de vloer.
Agnes Pandy was volgens ingewijden een
zwaarmoedige puber die door haar ogenschijn
lijk kleine handicap nauwelijks vrienden had.
Dat compenseerde ze met een onverwoestbaar
geloof in God. Zij was geen goede leerling op
school, ook al omdat ze thuis werd verplicht
voor haar jongere broers en zusters te zorgen.
Ze onderging twee keer een operatie aan het
gehemelte om het probleem van de hazenlip
te verhelpen. De lip zag er na de eerste opera
tie wel beter uit, maar haar neus bleek er door
te zijn misvormd. Ze leerde piano en harp
spelen en bezocht een avondschool. In de ja
ren tachtig vervreemdde Agnes volgens getui
gen helemaal van de buitenwereld. Onder in
vloed van haar vader zou zij toen hebben
meegedaan aan het uitmoorden van de fami
lieleden.
In 1992 stapte Agnes met haar overgebleven
halfzus en halfbroer naar de politie. Andras
werd verhoord, maar bewijzen ontbraken.
Pas toen de Hongaarse autoriteiten dit jaar in
Brussel aanklopten, in kader van een reeks
verdwijningen, kwam de zaak aan het rollen.
Toch is het hoogst onzeker of de stoffelijke
resten van Agnes' moeder Hona, broers Zol
tan en Daniël, haar stiefmoeder Edith en de
stiefzussen Tünde en Andrea ooit zullen wor
den gevonden. Delen van hun lichamen zijn
mogelijk tot veevoeder verwerkt, schreef deze
week de doorgaans toch serieuze krant De
Standaard.
ndras Pandy (71) en zijn dochter
Agnes (39) droegen hun geheimen
zich mee sinds 1986, toen de
eerste familieleden om het leven werden ge
bracht. Vrijwel niemand in hun omgeving
heeft iets gemerkt.
Pas in 1992 deed Agnes aangifte van de ver
dwijning van zes familieleden, zonder dat het
tot een uitvoerig onderzoek kwam. Nu blijkt
dat ze zelf een niet onbelangrijke bijdrage
heeft geleverd aan het - ook letterlijk - laten
verdwijnen van haar bloedvèrwanten.
Over de motieven van vader en dochter Pandy
bestaat geen duidelijkheid. De verklaring zou
kunnen zijn dat iedereen die een bedreiging
vormde voor een hun incestueuze relatie uit
de weg moest worden geruimd. Wellicht
wordt bij het proces rekening gehouden met
de psychische gesteldheid van dochter Agnes.
Was zij wel toerekeningsvatbaar, had haar
vader zo'n grote invloed op haar dat zij alles
voor hem deed?
Revolutie
Andras Pandy is een Hongaar die zijn land na
de revolutie van 1956 ontvluchtte en na een
omweg via Zwitserland twee jaar later neer
streek in Brussel. Met zijn vrouw Ilona Sores
vestigde Pandy zich in de gemeente Molen
beek. Daar, in de woning aan het kanaal
Brussel-Charleroi, werd nog datzelfde jaar
dochter Agnes geboren. Later kwamen er nog
twee kinderen bij, Daniël en Zoltan.
Maar in 1967 strandde het huwelijk en pakte
Ilona haar koffers. Ze nam Zoltan mee, An
dras bleef achter met Agnes en Daniël. Vader
Pandy leidde als predikant erediensten in
Brussel. Hij gaf godsdienstles op Vlaamse
